早年曾出(chu)仕(shi)元(yuan)朝,官至樞密院(yuan)知院(yuan),元(yuan)亡后(hou)隨元(yuan)順帝(di)逃亡漠(mo)北。
洪武十八(ba)年(1385年),歸(gui)附明朝。
洪武(wu)二十一年(1388年),參(can)加捕(bu)魚兒(er)海(hai)戰役,因(yin)功被授為(wei)濟南衛副千戶,后升任安(an)慶衛指揮僉事(shi)。
洪武二十三年(nian)(1390年(nian)),隨藍玉征討遠順、散(san)毛諸洞。次年(nian)(1391年(nian)),驅逐犯境元軍,一直追擊到鴉寒山,后被調往燕山左護衛,仍任指揮僉事(shi),隸屬燕王朱棣麾下。
洪(hong)武(wu)二十六年(nian)(1393年(nian)),隨(sui)朱(zhu)(zhu)棣出(chu)塞征戰(zhan)(zhan),攻至黑松林,次(ci)年(nian)(1394年(nian))又隨(sui)征野人諸部。他作(zuo)戰(zhan)(zhan)驍勇(yong),又足智多謀(mou),逐(zhu)漸受到朱(zhu)(zhu)棣的器(qi)重。當時燕(yan)軍諸將,“張(zhang)玉善謀(mou),朱(zhu)(zhu)能(neng)善戰(zhan)(zhan)”,被朱(zhu)(zhu)棣倚為(wei)左右手。
建文元年(1399年),朱(zhu)棣(di)發動靖難之役。張(zhang)玉率兵奪取(qu)北平九門,并在三日內控制北平全城。都指揮使(shi)馬宣敗走(zou)薊(ji)(ji)州(今(jin)天津薊(ji)(ji)縣),準(zhun)備復奪北平。朱(zhu)棣(di)采用張(zhang)玉的計策,命朱(zhu)能突襲薊(ji)(ji)州,殺死馬宣,并迫降遵(zun)化守(shou)軍。張(zhang)玉又奪取(qu)永(yong)平(今(jin)河北盧龍)、密云(yun),以二衛精銳(rui)充實燕軍,升任(ren)都指揮僉事。
八月,朝廷(ting)調集三十萬兵馬(ma)征討北(bei)(bei)(bei)平,以長興侯耿(geng)炳(bing)文為主(zhu)帥。耿(geng)炳(bing)文命徐凱駐軍(jun)河間,又命潘(pan)忠、楊松駐軍(jun)鄚州(今河北(bei)(bei)(bei)任丘),自己率大軍(jun)屯于真定(今河北(bei)(bei)(bei)正定)。張(zhang)玉擔任燕軍(jun)先鋒,趁(chen)南軍(jun)慶賀中秋(qiu)之時,襲破(po)雄縣。
而(er)后(hou),張玉(yu)在月漾橋設(she)伏,生擒(qin)前來援救的潘忠、楊松,乘勝奪取(qu)鄚州(zhou)。他隨即(ji)又率(lv)輕騎窺探真(zhen)定軍(jun)營,返回(hui)后(hou)對(dui)朱(zhu)棣(di)(di)道:“南軍(jun)紀律渙(huan)散,應當迅速進擊(ji)真(zhen)定。”朱(zhu)棣(di)(di)遂(sui)率(lv)軍(jun)西進,并在無極召集眾將謀議戰略。
當時諸(zhu)將都認為南軍(jun)(jun)兵(bing)(bing)馬強盛,建(jian)議駐軍(jun)(jun)新(xin)樂。張(zhang)玉卻(que)道:“南軍(jun)(jun)兵(bing)(bing)馬雖多,但都是新(xin)兵(bing)(bing)。我軍(jun)(jun)乘勝(sheng)直趨(qu)真(zhen)定,必能破(po)城。”朱棣(di)大(da)喜(xi)。是月二十五日,燕軍(jun)(jun)在真(zhen)定之(zhi)戰中大(da)破(po)耿炳(bing)文,俘獲左右副將軍(jun)(jun)李堅、寧忠以及都督顧成(cheng)等(deng)人,斬首三萬級。不久,張(zhang)玉又擊敗安陸侯吳杰(jie)。燕軍(jun)(jun)軍(jun)(jun)威大(da)振。
同年九月(yue),曹(cao)國公(gong)李景隆繼(ji)任南軍(jun)主帥,率部(bu)進駐河間,準(zhun)備攻(gong)打北平(ping)。江陰侯吳高則率遼東(dong)軍(jun)圍(wei)攻(gong)永(yong)平(ping)。朱棣(di)與張(zhang)(zhang)玉定下戰略,決定先(xian)集中兵力援救永(yong)平(ping),而后再(zai)回救北平(ping)。吳高聞(wen)聽(ting)燕軍(jun)來援,撤(che)圍(wei)而逃。張(zhang)(zhang)玉率輕騎追擊,俘斬甚眾。
后來,朱棣聽從張玉的建議,北(bei)上(shang)襲取大寧(ning)(ning)(今內蒙古寧(ning)(ning)城),以解后顧之憂。張玉隨軍前往,在兩個時(shi)辰之內攻破大寧(ning)(ning),斬殺都指揮(hui)朱鑒,擒獲都指揮(hui)房寬(kuan)。朱棣收編寧(ning)(ning)王朱權所部(bu)兵馬,實力大增。
十月,朱棣聞聽李景隆(long)圍困北平(ping),遂回(hui)師救援(yuan),途(tu)中(zhong)(zhong)在會州(zhou)(今河北平(ping)泉西南)整編軍(jun)(jun)(jun)隊(dui)。他將燕軍(jun)(jun)(jun)分(fen)編為中(zhong)(zhong)前后左右五軍(jun)(jun)(jun),以張玉統領中(zhong)(zhong)軍(jun)(jun)(jun)。
十一月,燕(yan)軍(jun)在鄭村(cun)壩之戰(zhan)中擊敗李景隆,趁勝(sheng)抵達北(bei)平城下。北(bei)平守軍(jun)也鼓(gu)噪殺出,內外夾攻,大破(po)南軍(jun)。
建文二年(1400年),張玉隨朱棣攻(gong)破廣昌(chang)、蔚(yu)州、大同(tong)。李景隆收集敗軍,準備(bei)再攻(gong)北(bei)平(ping)。張玉認為兵貴神速,率部馳奔(ben)白(bai)溝河(he)(今(jin)河(he)北(bei)雄縣境內),以逸待勞,而后(hou)率精騎出擊,再次大敗李景隆。
五(wu)月(yue),張玉奪取(qu)德州,追(zhui)擊南(nan)(nan)軍(jun)至濟南(nan)(nan)。但圍(wei)城三個月(yue),始(shi)終不能破(po)城,最終只得撤軍(jun)。
十月(yue),張玉再破滄州,擒獲(huo)守將徐凱(kai)。
同年十二月(yue)(1401年1月(yue)),燕軍(jun)進攻東昌(今山東聊城(cheng)),與歷城(cheng)侯盛庸(yong)(yong)相遇。當時,盛庸(yong)(yong)背城(cheng)列陣(zhen)。朱(zhu)(zhu)棣率(lv)軍(jun)沖擊南(nan)軍(jun)左翼,后又沖其中堅,結果被盛庸(yong)(yong)重(zhong)重(zhong)包圍。張玉(yu)(yu)、朱(zhu)(zhu)能分兵(bing)兩路,率(lv)部相救(jiu)。朱(zhu)(zhu)棣與朱(zhu)(zhu)能會合,乘(cheng)機突(tu)圍而出。張玉(yu)(yu)不知朱(zhu)(zhu)棣已被救(jiu)出,仍在陣(zhen)中沖殺(sha),格殺(sha)數十人,最終傷重(zhong)力(li)竭而死,時年五十八歲。
建(jian)文四年(nian)(1402年(nian))六(liu)月(yue),朱棣(di)攻入南(nan)京,即(ji)位為帝,是(shi)為明(ming)成祖,追(zhui)贈張(zhang)玉(yu)為都指揮同知。同年(nian)九月(yue),張(zhang)玉(yu)又被追(zhui)贈為奉天靖難推誠宣力武臣,特進榮(rong)祿大(da)夫(fu)、右柱國、榮(rong)國公,謚(shi)號忠顯。
洪熙元年(1425年)三月,張玉被加(jia)封(feng)為河間王(wang),改謚忠(zhong)武,并得到“配享太廟”的(de)殊(shu)榮(rong),與(yu)東平(ping)王(wang)朱能(neng)、金鄉侯王(wang)真、榮(rong)國公姚廣孝一同附祭于成(cheng)祖廟廷。
朱(zhu)棣:①吾倚玉足濟大事!②張玉才備智勇,論(lun)靖(jing)難(nan)功當第(di)一。
朱高(gao)熾:①張(zhang)玉識見謀略,卓然(ran)老成(cheng)(cheng),非諸(zhu)侯所及,且端方有匡直之(zhi)益,誠(cheng)難得也(ye)。②太(tai)宗文皇(huang)帝(di)以大圣之(zhi)德,順天應(ying)人,載安宗社,亦(yi)賴卿等秉義(yi)懷忠,一心為國(guo),奉天靖難之(zhi)際,發謀奮勇,百戰前當,斬將搴旗(qi),所向風(feng)靡。暨大功垂成(cheng)(cheng),挺身陷陣,惟義(yi)所在,視死如歸,忠精貫于(yu)日星,功烈揚于(yu)竹(zhu)帛。
楊(yang)士奇:王(wang)為(wei)人莊重(zhong)沉毅,涉獵書(shu)史,明其(qi)大義,而識慮高遠,治家禮法秩(zhi)然,奉命(ming)行師,紀律(lv)嚴肅,與士卒同甘苦,未(wei)嘗妄戮一人,每語麾下曰:為(wei)將當(dang)濺血戰袍,流芳汗簡(jian)。蓋其(qi)殉國(guo)之忠素定,古名(ming)將何過焉(yan)!
李(li)賢:今世勛臣(chen)之(zhi)盛,無如張氏一門。蓋永樂(le)初(chu)靖難之(zhi)臣(chen)雖(sui)眾(zhong),而功(gong)之(zhi)著者河間、定(ding)興兩王也(ye);天順初(chu)翊戴(dai)之(zhi)臣(chen)雖(sui)多,而功(gong)之(zhi)著者文安、太平兩公(gong)也(ye)。嗚呼(hu),張氏父(fu)子兄弟四人,咸建非常之(zhi)功(gong),此所以享福祿榮名于當世,與國(guo)咸休也(ye)。
李贄:成祖舉(ju)兵靖難(nan),王(wang)謀畫為多。事可(ke)否進止,眾論未定(ding)者,王(wang)正色數語,立決。
王世貞:玉始事故元,位(wei)掌武(wu),自拔歸眀,積(ji)伐(fa)而(er)冠霸僚,復識龍潛之運,佐之誼雖不足,其略可稱也。
何喬遠:①玉莊(zhuang)重果毅(yi),策數(shu)越(yue)人,軍中進止(zhi),常以數(shu)言決定,成祖(zu)最倚信之。②張玉、朱能比于徐、常,姚(yao)廣(guang)孝若(ruo)劉基矣(yi),跡其終始,殆有異焉。
黃道(dao)周(zhou):驍勇張玉,燕府元僚。佐謀收薊,審(shen)敵敗(bai)囂。大(da)破景隆,斬堅(jian)殞憀。追封(feng)榮國,青史昭(zhao)(zhao)昭(zhao)(zhao)。(《廣名將傳》)
查繼佐:①忠武以(yi)(yi)八(ba)百(bai)(bai)人(ren)起,勢(shi)四促,乃猝覆耿長(chang)興、李九江(jiang)百(bai)(bai)萬之師,靖難惟(wei)若一(yi)人(ren)矣(yi)。②時中朝領兵,長(chang)興以(yi)(yi)七十(shi)(shi)萬,曹(cao)國(guo)以(yi)(yi)五十(shi)(shi)萬,再以(yi)(yi)一(yi)百(bai)(bai)萬,歷城以(yi)(yi)六十(shi)(shi)萬,并諸軍不止數十(shi)(shi)萬,幾三(san)百(bai)(bai)余萬眾。而燕山(shan)拔戍所(suo)遺,但東(dong)(dong)平(ping)及河間(jian),能手取資燕,多寡無定形(xing)也。③靖難諸將,惟(wei)河間(jian)、東(dong)(dong)平(ping)與鄞國(guo)而三(san),然則(ze)三(san)國(guo)為(wei)北平(ping)化國(guo)為(wei)天下(xia)者哉。
張廷玉:惠帝承太祖(zu)遺威余烈,國勢初張,仁聞昭宣,眾(zhong)心悅附。成(cheng)祖(zu)奮(fen)起方隅,冒不(bu)韙(wei)以爭天(tian)下,未嘗(chang)有萬全之(zhi)計(ji)也。乃道(dao)衍首贊(zan)密謀,發機決策。張玉、朱能之(zhi)輩戮力(li)行(xing)間,轉戰無前(qian),隕身(shen)不(bu)顧。于是收勁旅,摧雄師,四年而成(cheng)帝業。意者天(tian)之(zhi)所興,群策群力(li),應(ying)時并(bing)濟。諸人之(zhi)得為功臣首也,可不(bu)謂厚(hou)幸哉!
《歷代(dai)群(qun)英歌》:智略謹厚稱張玉,討服(fu)南安朱能是(shi)。張輔三平交趾(zhi)地,姚廣孝(xiao)帷幄高僧。四人靖難(nan)功(gong)臣偉(wei),太廟配享萬年春。(明成(cheng)祖配享功(gong)臣四人)