東道主,是漢語的(de)一(yi)則成語,語出(chu)春(chun)秋·左丘明《左傳·僖公三十年(nian)》。
春(chun)秋時鄭大夫燭(zhu)之武見秦穆(mu)公,要(yao)求秦軍停止進攻鄭國,鄭國今后(hou)作為(wei)東路(lu)上的(de)居停主(zhu)(zhu)人(ren)招待來往(wang)的(de)秦國使者。因鄭國在秦國東面,所以(yi)稱為(wei)“東道主(zhu)(zhu)”。這則成語泛指接待或宴客(ke)的(de)主(zhu)(zhu)人(ren)。其結構為(wei)偏正式,在句子中(zhong)可作主(zhu)(zhu)語、賓語。
九月甲午,晉(jin)(jin)(jin)侯(hou)秦(qin)伯(bo)圍鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng),以其(qi)無禮於晉(jin)(jin)(jin),且貳於楚也(ye)(ye)。晉(jin)(jin)(jin)軍函陵,秦(qin)軍氾(fan)南(nan)。佚之(zhi)狐言於鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)伯(bo)曰(yue):“國危矣(yi)!若使燭之(zhi)武(wu)見秦(qin)君(jun)(jun),師必退。”公(gong)(gong)從之(zhi)。辭曰(yue):“臣之(zhi)壯也(ye)(ye),猶不(bu)(bu)如人(ren);今老矣(yi),無能為(wei)也(ye)(ye)已(yi)。”公(gong)(gong)曰(yue):“吾不(bu)(bu)能早用子,今急而(er)求子,是寡人(ren)之(zhi)過也(ye)(ye)。然(ran)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)亡,子亦有不(bu)(bu)利(li)焉(yan)(yan)。”許(xu)之(zhi)。夜縋而(er)出,見秦(qin)伯(bo)曰(yue):“秦(qin)晉(jin)(jin)(jin)圍鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng),鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)既知亡矣(yi)。若鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)亡而(er)有益(yi)於君(jun)(jun),敢以煩執事(shi)。越國以鄙遠,君(jun)(jun)知其(qi)難也(ye)(ye);焉(yan)(yan)用亡鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)以倍鄰(lin)?鄰(lin)之(zhi)厚,君(jun)(jun)之(zhi)薄也(ye)(ye)。若舎鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)以為(wei)東道主,行(xing)李(li)之(zhi)往來,共其(qi)乏(fa)困,君(jun)(jun)亦無所(suo)害。且君(jun)(jun)嘗為(wei)晉(jin)(jin)(jin)君(jun)(jun)賜矣(yi),許(xu)君(jun)(jun)焦(jiao)、瑕,朝濟而(er)夕設版焉(yan)(yan),君(jun)(jun)之(zhi)所(suo)知也(ye)(ye)。夫晉(jin)(jin)(jin)何厭之(zhi)有?既東封鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng),又欲肆(si)其(qi)西封,若不(bu)(bu)闕(que)(que)秦(qin),將焉(yan)(yan)取之(zhi)?闕(que)(que)秦(qin)以利(li)晉(jin)(jin)(jin),唯君(jun)(jun)圖之(zhi)。”秦(qin)伯(bo)說,與鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)人(ren)盟,使杞子、逄孫、楊孫戍之(zhi),乃還。(《左傳(chuan)·僖公(gong)(gong)三十年》)
后人(ren)由此典故提煉(lian)出成語“東(dong)道主”,也(ye)作“東(dong)道主人(ren)”。
春秋時代,晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)公子重(zhong)耳(er)逃亡到鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)時,鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)曾(ceng)經(jing)阻止(zhi)(zhi)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)進人鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。后來重(zhong)耳(er)回國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)做了國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)君,一直忘不(bu)掉這(zhe)(zhe)件事(shi)情,時刻(ke)想(xiang)要報(bao)仇(chou),就聯合秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)共(gong)同出(chu)兵(bing)攻打鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文公非(fei)常害怕(pa),佚之(zhi)狐(hu)向鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文公說(shuo):“國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)危險了,如果派(pai)燭之(zhi)武(wu)去見(jian)秦(qin)(qin)(qin)君,秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)軍(jun)隊一定退走。”鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文公聽(ting)了他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)意見(jian),派(pai)燭之(zhi)武(wu)勸說(shuo)秦(qin)(qin)(qin)穆(mu)(mu)公退兵(bing)。燭之(zhi)武(wu)推(tui)辭說(shuo):“臣(chen)壯年時,尚(shang)且不(bu)如別人,現在(zai)老了,無能為(wei)(wei)力了。”鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文公說(shuo):“我(wo)沒(mei)有及(ji)早重(zhong)用您(nin)(nin),危急時才(cai)來求(qiu)您(nin)(nin),這(zhe)(zhe)是我(wo)的(de)(de)(de)(de)過錯。然而(er)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)亡國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)了,對(dui)您(nin)(nin)也不(bu)利啊!”燭之(zhi)武(wu)答應了。夜里,把燭之(zhi)武(wu)用繩子從城上墜下去求(qiu)見(jian)秦(qin)(qin)(qin)穆(mu)(mu)公,秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)將士禁止(zhi)(zhi)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)進去,他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)便在(zai)城外放(fang)聲(sheng)大(da)哭起來。兵(bing)士們把他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)抓到秦(qin)(qin)(qin)穆(mu)(mu)公面前,問(wen)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)為(wei)(wei)什么哭,他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)說(shuo):“我(wo)為(wei)(wei)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭同時也為(wei)(wei)秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭。鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在(zai)晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)東(dong)邊(bian)秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在(zai)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)西邊(bian),鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)一亡,晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)更強大(da),秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就顯得弱了。幫人家(jia)攻打別國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)土地(di),反而(er)削弱自己國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)的(de)(de)(de)(de)力量,聰明人是不(bu)會(hui)做這(zhe)(zhe)種(zhong)事(shi)情的(de)(de)(de)(de)。”秦(qin)(qin)(qin)穆(mu)(mu)公聽(ting)了,大(da)吃一驚,連聲(sheng)說(shuo)道:“對(dui),很對(dui)!”燭之(zhi)武(wu)又說(shuo):“如果秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)現在(zai)肯撤兵(bing)解圍(wei),鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就脫離楚國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),像臣(chen)子一樣(yang)服侍秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),如果讓鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)作(zuo)為(wei)(wei)秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)東(dong)邊(bian)道上的(de)(de)(de)(de)主人,那么,也可以供應秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)人旅行來往中缺乏(fa)的(de)(de)(de)(de)東(dong)西,對(dui)你也有益(yi)無害呀!”秦(qin)(qin)(qin)穆(mu)(mu)公聽(ting)了,非(fei)常興(xing)奮,便同鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)訂立盟(meng)約(yue),派(pai)將軍(jun)杞子、逢孫(sun)、揚(yang)孫(sun)三人去鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)駐防,自己帶著大(da)軍(jun)秘密回國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)因秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)背盟(meng),不(bu)得不(bu)撤兵(bing),于(yu)是鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)圍(wei)被(bei)解除了。
這則典故(gu)給人(ren)的啟(qi)示是(shi),“世(shi)界上(shang)沒(mei)有永(yong)(yong)遠(yuan)(yuan)的敵人(ren),也沒(mei)有永(yong)(yong)遠(yuan)(yuan)的朋友(you),只(zhi)有永(yong)(yong)遠(yuan)(yuan)的利益。”對于國(guo)與國(guo)之(zhi)間而言(yan),這句話無(wu)(wu)(wu)疑是(shi)至理名言(yan)。燭之(zhi)武很懂這一點,他(ta)(ta)知道秦君出錢出力,大老遠(yuan)(yuan)趕來,無(wu)(wu)(wu)非利益使然(ran)。但問題是(shi),滅了鄭(zheng)國(guo),秦國(guo)實際上(shang)是(shi)為晉君打工幫晉國(guo)增強實力。相反(fan),如果(guo)不滅鄭(zheng)國(guo)而使它成為東方道路上(shang)的主人(ren),秦國(guo)使臣經過(guo),鄭(zheng)國(guo)供應(ying)他(ta)(ta)們的食宿、給養(yang)。無(wu)(wu)(wu)需動(dong)刀動(dong)槍,卻能(neng)得到莫大的好處,亡(wang)鄭(zheng)保鄭(zheng),結果(guo)大相徑庭。曉(xiao)之(zhi)以利,是(shi)燭之(zhi)武成功的關(guan)鍵。
“東道主(zhu)”通常用于泛稱接(jie)待(dai)或宴請賓(bin)(bin)客(ke)的主(zhu)人。這則成(cheng)語在(zai)句子(zi)中(zhong)可作主(zhu)語、賓(bin)(bin)語。
唐·李(li)白《望九華贈(zeng)青(qing)陽韋仲堪》:“君為東道主,于此臥云松。”