東道(dao)主,是漢語(yu)的一(yi)則成語(yu),語(yu)出(chu)春秋·左(zuo)丘明《左(zuo)傳·僖(xi)公三十年》。
春秋(qiu)時鄭(zheng)(zheng)大(da)夫燭之(zhi)武見秦穆(mu)公(gong),要(yao)求秦軍停(ting)止進(jin)攻鄭(zheng)(zheng)國(guo)(guo),鄭(zheng)(zheng)國(guo)(guo)今后作為東(dong)(dong)路上的居停(ting)主人招待來往的秦國(guo)(guo)使者。因鄭(zheng)(zheng)國(guo)(guo)在(zai)秦國(guo)(guo)東(dong)(dong)面,所以稱為“東(dong)(dong)道主”。這則成語(yu)泛指接(jie)待或宴(yan)客的主人。其結(jie)構為偏正(zheng)式,在(zai)句(ju)子中可作主語(yu)、賓語(yu)。
九(jiu)月(yue)甲午,晉侯秦(qin)(qin)(qin)(qin)伯圍鄭,以(yi)(yi)其(qi)(qi)無(wu)(wu)禮於(wu)晉,且(qie)貳於(wu)楚也(ye)(ye)。晉軍函陵,秦(qin)(qin)(qin)(qin)軍氾南。佚之(zhi)(zhi)狐言於(wu)鄭伯曰:“國(guo)危矣(yi)!若(ruo)(ruo)使燭之(zhi)(zhi)武見(jian)秦(qin)(qin)(qin)(qin)君(jun),師必(bi)退。”公從之(zhi)(zhi)。辭(ci)曰:“臣之(zhi)(zhi)壯也(ye)(ye),猶不(bu)(bu)(bu)如人;今老矣(yi),無(wu)(wu)能為(wei)也(ye)(ye)已(yi)。”公曰:“吾不(bu)(bu)(bu)能早用(yong)子,今急而(er)求子,是寡(gua)人之(zhi)(zhi)過也(ye)(ye)。然鄭亡(wang),子亦(yi)有(you)不(bu)(bu)(bu)利焉(yan)。”許之(zhi)(zhi)。夜縋而(er)出,見(jian)秦(qin)(qin)(qin)(qin)伯曰:“秦(qin)(qin)(qin)(qin)晉圍鄭,鄭既知亡(wang)矣(yi)。若(ruo)(ruo)鄭亡(wang)而(er)有(you)益於(wu)君(jun),敢(gan)以(yi)(yi)煩執(zhi)事(shi)。越國(guo)以(yi)(yi)鄙遠,君(jun)知其(qi)(qi)難也(ye)(ye);焉(yan)用(yong)亡(wang)鄭以(yi)(yi)倍鄰(lin)(lin)?鄰(lin)(lin)之(zhi)(zhi)厚,君(jun)之(zhi)(zhi)薄也(ye)(ye)。若(ruo)(ruo)舎鄭以(yi)(yi)為(wei)東道主,行李之(zhi)(zhi)往(wang)來,共其(qi)(qi)乏困,君(jun)亦(yi)無(wu)(wu)所(suo)害。且(qie)君(jun)嘗為(wei)晉君(jun)賜矣(yi),許君(jun)焦、瑕,朝濟而(er)夕設(she)版焉(yan),君(jun)之(zhi)(zhi)所(suo)知也(ye)(ye)。夫晉何(he)厭之(zhi)(zhi)有(you)?既東封鄭,又(you)欲(yu)肆其(qi)(qi)西(xi)封,若(ruo)(ruo)不(bu)(bu)(bu)闕秦(qin)(qin)(qin)(qin),將焉(yan)取之(zhi)(zhi)?闕秦(qin)(qin)(qin)(qin)以(yi)(yi)利晉,唯君(jun)圖之(zhi)(zhi)。”秦(qin)(qin)(qin)(qin)伯說,與(yu)鄭人盟,使杞子、逄孫、楊孫戍之(zhi)(zhi),乃還。(《左傳·僖公三十年》)
后人(ren)由(you)此(ci)典故提煉出(chu)成語“東(dong)道主”,也作“東(dong)道主人(ren)”。
春(chun)秋時代,晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)公(gong)(gong)子重(zhong)耳逃亡(wang)到鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)時,鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)曾(ceng)經阻止他(ta)進(jin)(jin)人(ren)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。后來(lai)重(zhong)耳回(hui)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)做了(le)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)君(jun),一直忘不掉(diao)這件事(shi)情(qing)(qing),時刻想要報仇,就聯合秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)共(gong)同(tong)出兵(bing)攻(gong)打鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)(gong)非常害(hai)怕,佚之狐向(xiang)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)(gong)說(shuo):“國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)危(wei)險了(le),如果派(pai)燭(zhu)(zhu)之武(wu)去(qu)見秦(qin)(qin)(qin)君(jun),秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)軍(jun)隊一定退走。”鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)(gong)聽(ting)(ting)了(le)他(ta)的(de)意見,派(pai)燭(zhu)(zhu)之武(wu)勸(quan)說(shuo)秦(qin)(qin)(qin)穆(mu)(mu)公(gong)(gong)退兵(bing)。燭(zhu)(zhu)之武(wu)推(tui)辭說(shuo):“臣壯(zhuang)年時,尚且不如別人(ren),現(xian)在(zai)老了(le),無能為(wei)力了(le)。”鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)(gong)說(shuo):“我沒有(you)及早重(zhong)用(yong)您,危(wei)急時才來(lai)求您,這是(shi)我的(de)過錯。然而鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)亡(wang)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)了(le),對(dui)您也(ye)(ye)不利啊!”燭(zhu)(zhu)之武(wu)答應(ying)了(le)。夜里,把燭(zhu)(zhu)之武(wu)用(yong)繩子從城上墜下(xia)去(qu)求見秦(qin)(qin)(qin)穆(mu)(mu)公(gong)(gong),秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)將(jiang)士(shi)禁止他(ta)進(jin)(jin)去(qu),他(ta)便(bian)在(zai)城外放(fang)聲(sheng)大哭(ku)起來(lai)。兵(bing)士(shi)們(men)把他(ta)抓到秦(qin)(qin)(qin)穆(mu)(mu)公(gong)(gong)面前,問他(ta)為(wei)什么哭(ku),他(ta)說(shuo):“我為(wei)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭(ku)同(tong)時也(ye)(ye)為(wei)秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭(ku)。鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在(zai)晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)東(dong)邊(bian)秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在(zai)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)西邊(bian),鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)一亡(wang),晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)更強(qiang)大,秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就顯得弱(ruo)了(le)。幫人(ren)家(jia)攻(gong)打別國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)土地,反而削弱(ruo)自(zi)己(ji)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)的(de)力量,聰明人(ren)是(shi)不會(hui)做這種事(shi)情(qing)(qing)的(de)。”秦(qin)(qin)(qin)穆(mu)(mu)公(gong)(gong)聽(ting)(ting)了(le),大吃一驚,連聲(sheng)說(shuo)道:“對(dui),很對(dui)!”燭(zhu)(zhu)之武(wu)又說(shuo):“如果秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)現(xian)在(zai)肯(ken)撤兵(bing)解圍,鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就脫離楚(chu)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),像臣子一樣(yang)服侍(shi)秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),如果讓鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)作為(wei)秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)東(dong)邊(bian)道上的(de)主(zhu)人(ren),那么,也(ye)(ye)可以供(gong)應(ying)秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)人(ren)旅行來(lai)往中(zhong)缺乏的(de)東(dong)西,對(dui)你也(ye)(ye)有(you)益無害(hai)呀!”秦(qin)(qin)(qin)穆(mu)(mu)公(gong)(gong)聽(ting)(ting)了(le),非常興奮,便(bian)同(tong)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)訂立(li)盟(meng)約,派(pai)將(jiang)軍(jun)杞子、逢孫、揚孫三人(ren)去(qu)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)駐防,自(zi)己(ji)帶著大軍(jun)秘密回(hui)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)因秦(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)背盟(meng),不得不撤兵(bing),于是(shi)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)之圍被解除了(le)。
這(zhe)則典(dian)故給人(ren)的啟示是(shi)(shi),“世界(jie)上沒(mei)有永(yong)遠的敵人(ren),也沒(mei)有永(yong)遠的朋友,只有永(yong)遠的利(li)益(yi)。”對于國與國之(zhi)間(jian)而言,這(zhe)句話無疑是(shi)(shi)至理(li)名言。燭之(zhi)武很懂這(zhe)一點(dian),他知(zhi)道秦君出(chu)錢出(chu)力,大老遠趕來(lai),無非利(li)益(yi)使然(ran)。但問題(ti)是(shi)(shi),滅(mie)了鄭(zheng)國,秦國實(shi)際上是(shi)(shi)為晉君打工(gong)幫晉國增強實(shi)力。相(xiang)反,如(ru)果不滅(mie)鄭(zheng)國而使它成為東(dong)方道路上的主人(ren),秦國使臣經(jing)過,鄭(zheng)國供應他們的食宿(su)、給養。無需(xu)動刀(dao)動槍,卻能得到(dao)莫大的好處,亡鄭(zheng)保鄭(zheng),結果大相(xiang)徑庭。曉之(zhi)以利(li),是(shi)(shi)燭之(zhi)武成功的關(guan)鍵(jian)。
“東道(dao)主”通常用于(yu)泛(fan)稱(cheng)接(jie)待(dai)或宴請賓(bin)(bin)客的主人。這則(ze)成語(yu)在句(ju)子中可作(zuo)主語(yu)、賓(bin)(bin)語(yu)。
唐·李白(bai)《望九(jiu)華贈青陽韋仲堪》:“君為東(dong)道主,于此臥云松。”