東道主,是漢語(yu)(yu)的一(yi)則成語(yu)(yu),語(yu)(yu)出(chu)春秋(qiu)·左(zuo)丘明(ming)《左(zuo)傳·僖公三十(shi)年》。
春(chun)秋時鄭(zheng)大夫燭之(zhi)武見秦(qin)穆公,要(yao)求秦(qin)軍停止進攻鄭(zheng)國(guo),鄭(zheng)國(guo)今(jin)后(hou)作為(wei)(wei)(wei)東(dong)路上的(de)居停主人(ren)(ren)招待(dai)來往(wang)的(de)秦(qin)國(guo)使者。因(yin)鄭(zheng)國(guo)在秦(qin)國(guo)東(dong)面,所以(yi)稱為(wei)(wei)(wei)“東(dong)道主”。這則成(cheng)語(yu)泛指接待(dai)或宴客(ke)的(de)主人(ren)(ren)。其結構(gou)為(wei)(wei)(wei)偏(pian)正式(shi),在句子中可作主語(yu)、賓語(yu)。
九月甲午,晉(jin)侯秦(qin)伯(bo)圍(wei)鄭(zheng)(zheng)(zheng),以(yi)其(qi)無(wu)禮於晉(jin),且(qie)貳於楚也(ye)。晉(jin)軍函陵,秦(qin)軍氾南。佚(yi)之(zhi)(zhi)狐(hu)言於鄭(zheng)(zheng)(zheng)伯(bo)曰(yue)(yue):“國危(wei)矣(yi)(yi)!若使(shi)燭(zhu)之(zhi)(zhi)武見秦(qin)君(jun)(jun),師必(bi)退(tui)。”公從之(zhi)(zhi)。辭曰(yue)(yue):“臣之(zhi)(zhi)壯(zhuang)也(ye),猶不(bu)(bu)如人;今老矣(yi)(yi),無(wu)能為(wei)也(ye)已(yi)。”公曰(yue)(yue):“吾(wu)不(bu)(bu)能早用(yong)子(zi),今急而(er)求子(zi),是(shi)寡人之(zhi)(zhi)過也(ye)。然鄭(zheng)(zheng)(zheng)亡(wang),子(zi)亦有(you)不(bu)(bu)利(li)焉(yan)。”許(xu)之(zhi)(zhi)。夜縋而(er)出,見秦(qin)伯(bo)曰(yue)(yue):“秦(qin)晉(jin)圍(wei)鄭(zheng)(zheng)(zheng),鄭(zheng)(zheng)(zheng)既知亡(wang)矣(yi)(yi)。若鄭(zheng)(zheng)(zheng)亡(wang)而(er)有(you)益於君(jun)(jun),敢以(yi)煩執事。越國以(yi)鄙遠,君(jun)(jun)知其(qi)難也(ye);焉(yan)用(yong)亡(wang)鄭(zheng)(zheng)(zheng)以(yi)倍鄰(lin)?鄰(lin)之(zhi)(zhi)厚(hou),君(jun)(jun)之(zhi)(zhi)薄也(ye)。若舎鄭(zheng)(zheng)(zheng)以(yi)為(wei)東(dong)道主,行李之(zhi)(zhi)往來(lai),共其(qi)乏困,君(jun)(jun)亦無(wu)所害。且(qie)君(jun)(jun)嘗(chang)為(wei)晉(jin)君(jun)(jun)賜矣(yi)(yi),許(xu)君(jun)(jun)焦(jiao)、瑕,朝濟而(er)夕設版焉(yan),君(jun)(jun)之(zhi)(zhi)所知也(ye)。夫晉(jin)何厭之(zhi)(zhi)有(you)?既東(dong)封(feng)(feng)鄭(zheng)(zheng)(zheng),又欲肆其(qi)西封(feng)(feng),若不(bu)(bu)闕秦(qin),將焉(yan)取之(zhi)(zhi)?闕秦(qin)以(yi)利(li)晉(jin),唯君(jun)(jun)圖之(zhi)(zhi)。”秦(qin)伯(bo)說,與鄭(zheng)(zheng)(zheng)人盟(meng),使(shi)杞子(zi)、逄孫、楊孫戍之(zhi)(zhi),乃還(huan)。(《左傳·僖(xi)公三十年》)
后人由此典故(gu)提(ti)煉出成語“東(dong)道主(zhu)(zhu)”,也(ye)作“東(dong)道主(zhu)(zhu)人”。
春秋(qiu)時(shi)代,晉(jin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)公(gong)(gong)(gong)子重(zhong)(zhong)耳逃亡到鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)時(shi),鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)曾(ceng)經阻止(zhi)他(ta)(ta)進人(ren)鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。后(hou)來(lai)重(zhong)(zhong)耳回國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)做(zuo)(zuo)了(le)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)君(jun),一(yi)直忘不(bu)(bu)(bu)掉這件事情,時(shi)刻(ke)想要報(bao)仇,就聯合(he)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)共同(tong)出(chu)兵攻打鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。鄭(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)(wen)公(gong)(gong)(gong)非常害(hai)怕,佚之(zhi)(zhi)(zhi)狐向鄭(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)(wen)公(gong)(gong)(gong)說(shuo):“國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)危(wei)險了(le),如(ru)(ru)(ru)果派燭(zhu)(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)武(wu)(wu)(wu)去(qu)(qu)見秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)君(jun),秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)軍(jun)(jun)隊一(yi)定退走。”鄭(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)(wen)公(gong)(gong)(gong)聽了(le)他(ta)(ta)的(de)意見,派燭(zhu)(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)武(wu)(wu)(wu)勸說(shuo)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)穆公(gong)(gong)(gong)退兵。燭(zhu)(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)武(wu)(wu)(wu)推辭(ci)說(shuo):“臣壯(zhuang)年時(shi),尚且不(bu)(bu)(bu)如(ru)(ru)(ru)別(bie)人(ren),現(xian)在老(lao)了(le),無能為(wei)力了(le)。”鄭(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)(wen)公(gong)(gong)(gong)說(shuo):“我(wo)沒(mei)有及早重(zhong)(zhong)用您(nin),危(wei)急時(shi)才(cai)來(lai)求(qiu)您(nin),這是我(wo)的(de)過錯。然而(er)鄭(zheng)(zheng)(zheng)亡國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)了(le),對(dui)您(nin)也不(bu)(bu)(bu)利啊!”燭(zhu)(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)武(wu)(wu)(wu)答應了(le)。夜(ye)里(li),把(ba)燭(zhu)(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)武(wu)(wu)(wu)用繩子從城上(shang)墜下去(qu)(qu)求(qiu)見秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)穆公(gong)(gong)(gong),秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)將(jiang)士禁止(zhi)他(ta)(ta)進去(qu)(qu),他(ta)(ta)便(bian)在城外放聲(sheng)(sheng)大(da)(da)哭(ku)(ku)起來(lai)。兵士們把(ba)他(ta)(ta)抓到秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)穆公(gong)(gong)(gong)面前,問(wen)他(ta)(ta)為(wei)什么(me)(me)哭(ku)(ku),他(ta)(ta)說(shuo):“我(wo)為(wei)鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭(ku)(ku)同(tong)時(shi)也為(wei)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭(ku)(ku)。鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在晉(jin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)東邊(bian)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)西邊(bian),鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)一(yi)亡,晉(jin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)更強大(da)(da),秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就顯得弱了(le)。幫人(ren)家(jia)(jia)攻打別(bie)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)土地,反而(er)削弱自(zi)己(ji)(ji)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)的(de)力量(liang),聰明人(ren)是不(bu)(bu)(bu)會做(zuo)(zuo)這種事情的(de)。”秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)穆公(gong)(gong)(gong)聽了(le),大(da)(da)吃一(yi)驚,連(lian)聲(sheng)(sheng)說(shuo)道:“對(dui),很對(dui)!”燭(zhu)(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)武(wu)(wu)(wu)又說(shuo):“如(ru)(ru)(ru)果秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)現(xian)在肯撤(che)兵解圍(wei),鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就脫(tuo)離楚國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),像(xiang)臣子一(yi)樣服侍秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),如(ru)(ru)(ru)果讓(rang)鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)作為(wei)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)東邊(bian)道上(shang)的(de)主人(ren),那么(me)(me),也可以供應秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)人(ren)旅行來(lai)往中缺乏的(de)東西,對(dui)你也有益無害(hai)呀!”秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)穆公(gong)(gong)(gong)聽了(le),非常興(xing)奮(fen),便(bian)同(tong)鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)訂立盟(meng)約,派將(jiang)軍(jun)(jun)杞子、逢(feng)孫、揚孫三人(ren)去(qu)(qu)鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)駐防,自(zi)己(ji)(ji)帶(dai)著(zhu)大(da)(da)軍(jun)(jun)秘(mi)密回國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。晉(jin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)因秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)背(bei)盟(meng),不(bu)(bu)(bu)得不(bu)(bu)(bu)撤(che)兵,于是鄭(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)圍(wei)被解除了(le)。
這則(ze)典故給(gei)人的(de)(de)啟示(shi)是(shi),“世界上(shang)(shang)沒有(you)(you)永遠的(de)(de)敵(di)人,也沒有(you)(you)永遠的(de)(de)朋友,只(zhi)有(you)(you)永遠的(de)(de)利益。”對于國與國之(zhi)間而言(yan),這句(ju)話無疑(yi)是(shi)至理名言(yan)。燭之(zhi)武很懂(dong)這一點,他知道秦(qin)君(jun)出錢(qian)出力(li),大老遠趕(gan)來,無非(fei)利益使(shi)然。但問題(ti)是(shi),滅了鄭國,秦(qin)國實際(ji)上(shang)(shang)是(shi)為晉(jin)君(jun)打工幫晉(jin)國增強實力(li)。相(xiang)反,如果不滅鄭國而使(shi)它成為東方道路上(shang)(shang)的(de)(de)主人,秦(qin)國使(shi)臣經(jing)過,鄭國供應他們(men)的(de)(de)食宿、給(gei)養。無需動刀動槍(qiang),卻(que)能得(de)到莫大的(de)(de)好處,亡鄭保鄭,結果大相(xiang)徑庭。曉之(zhi)以利,是(shi)燭之(zhi)武成功的(de)(de)關鍵。
“東道主”通常用于(yu)泛稱接待或(huo)宴請(qing)賓客(ke)的主人。這則成語(yu)在句子中(zhong)可作主語(yu)、賓語(yu)。
唐·李白(bai)《望九華贈(zeng)青陽韋(wei)仲堪》:“君為東道(dao)主,于此臥(wo)云松。”