《西狹頌》摩崖(ya)石刻位(wei)于甘(gan)肅省成縣縣城(cheng)西13公里處的天井(jing)山魚竅峽中,碑文全稱《漢武(wu)都太守漢陽阿陽李翕(xi)西狹頌》,又稱《惠安(an)西表》,民(min)間俗稱《李翕(xi)頌》、《黃(huang)龍碑》。頌文主要記載了東漢武(wu)都郡太守李翕(xi)率眾開天井(jing)道的歷史政跡。摩崖(ya)頌碑呈長(chang)方(fang)形,由額(e)、圖、頌、題(ti)名(ming)(ming)四(si)部(bu)分組(zu)成。上為篆(zhuan)額(e)“惠安(an)西表”四(si)字(zi),額(e)右(you)下方(fang)為《五(wu)瑞圖》,即黃(huang)龍、白鹿、嘉禾、木(mu)連(lian)理(li)、甘(gan)露(lu)降(jiang)及承露(lu)人。其左是正文,后面是題(ti)名(ming)(ming)。
正(zheng)文(wen)原文(wen):漢武(wu)都太守(shou)漢陽阿陽李君諱(hui)翕,字(zi)伯(bo)都。天姿明(ming)敏(min),敦詩悅《禮》,膺祿(lu)美厚,繼(ji)(ji)世郎吏,幼而(er)宿衛;弱冠典城,有(you)阿鄭之(zhi)(zhi)(zhi)化(hua)。是以三剖符(fu)守(shou),致黃龍、嘉(jia)禾、木連(lian)、甘露之(zhi)(zhi)(zhi)瑞(rui)。 動順經古,先之(zhi)(zhi)(zhi)以博愛,陳之(zhi)(zhi)(zhi)以德義,示之(zhi)(zhi)(zhi)以好惡;不(bu)(bu)(bu)肅而(er)成,不(bu)(bu)(bu)嚴而(er)治,朝(chao)中(zhong)惟(wei)靜,威(wei)儀抑抑,督郵、部職不(bu)(bu)(bu)出府門,政約令行,強不(bu)(bu)(bu)暴寡,知(zhi)不(bu)(bu)(bu)詐愚,屬縣趨教(jiao),無對會之(zhi)(zhi)(zhi)事(shi);徼外來庭,面縛二千馀人(ren);年(nian)谷屢登,倉庚惟(wei)億,百姓(xing)有(you)蓄,粟、麥五錢(qian)。 郡(jun)西狹中(zhong)道,危難阻(zu)峻,緣(yuan)崖(ya)俾(bi)閣,兩(liang)山(shan)(shan)壁(bi)立,隆崇造云,下(xia)有(you)不(bu)(bu)(bu)測之(zhi)(zhi)(zhi)溪,阨芒促迫,財容車騎(qi)。進不(bu)(bu)(bu)能濟,息不(bu)(bu)(bu)得駐(zhu),數有(you)顛(dian)覆霣隧(sui)之(zhi)(zhi)(zhi)害(hai),過者創(chuang)楚(chu),惴(zhui)惴(zhui)其(qi)栗。 君踐其(qi)險,若涉淵(yuan)冰。嘆曰:“《詩》所(suo)謂‘如集于木,如臨于谷’。斯其(qi)殆哉!困其(qi)事(shi)則(ze)為設(she)備,今不(bu)(bu)(bu)圖之(zhi)(zhi)(zhi),為患無已(yi)。”敕衡官有(you)秩李瑾,掾仇審,因常繇道徒,鐉(chuan)燒破(po)析,刻芻磪(cui)嵬,減高就埤,平夷正(zheng)曲,柙(xia)致士石,堅固廣大,可以夜涉。四方無雍,行人(ren)懽悀,民(min)歌(ge)德惠,穆如清風,乃刊斯石。 曰:赫(he)赫(he)明(ming)后,柔嘉(jia)惟(wei)則(ze),克(ke)長(chang)克(ke)君,牧守(shou)三國(guo);三國(guo)清平,詠歌(ge)懿(yi)德。瑞(rui)降豐稔,民(min)以貨稙。威(wei)恩并隆,遠人(ren)賓(bin)服。鐉(chuan)山(shan)(shan)浚(jun)瀆,路以安直。繼(ji)(ji)禹之(zhi)(zhi)(zhi)跡,亦世賴福。 建(jian)寧四年(nian)六(liu)月十三日壬寅造時府。
題名:承,右扶風陳倉呂國(guo),字(zi)(zi)文寶,門下(xia)掾(yuan),下(xia)辨(bian)李(li)虔,字(zi)(zi)子(zi)行(xing)。故從(cong)(cong)事(shi)(shi)(shi)(shi)議曹(cao)(cao)掾(yuan)下(xia)辨(bian)李(li)旻,字(zi)(zi)仲齊。故從(cong)(cong)事(shi)(shi)(shi)(shi),主簿,下(xia)辨(bian)李(li)遂,字(zi)(zi)子(zi)華。故從(cong)(cong)事(shi)(shi)(shi)(shi),主簿,上祿(lu)石祥,字(zi)(zi)元祺。五官(guan)(guan)掾(yuan),上祿(lu)張(zhang)亢,字(zi)(zi)惠叔,故從(cong)(cong)事(shi)(shi)(shi)(shi),功曹(cao)(cao),下(xia)辨(bian)姜納,字(zi)(zi)元嗣。故從(cong)(cong)事(shi)(shi)(shi)(shi),尉曹(cao)(cao)史,武都王(wang)尼,字(zi)(zi)孔(kong)光。衡官(guan)(guan)、有(you)秩,下(xia)辨(bian)李(li)瑾,字(zi)(zi)漢(han)德。書文,下(xia)辨(bian)道長(chang),廣(guang)漢(han)汁邡(fang)任詩,字(zi)(zi)幼起。下(xia)辨(bian)丞,安定(ding)朝那皇甫(fu)彥,字(zi)(zi)子(zi)才。
頌文(wen)的(de)左側是十(shi)二行題(ti)(ti)名(ming),由(you)于(yu)早期的(de)《西(xi)狹頌》拓(tuo)片多不(bu)拓(tuo)題(ti)(ti)名(ming)文(wen)字,而(er)歷代研(yan)究者又大多數(shu)未(wei)能親臨(lin)現(xian)場實地考察,因此(ci)關于(yu)這十(shi)二行的(de)題(ti)(ti)名(ming)的(de)歸屬曾經有過爭議(yi)。《隸續》就誤(wu)將(jiang)此(ci)十(shi)二行題(ti)(ti)名(ming)記在(zai)了《天(tian)井(jing)道碑》名(ming)下。
《西狹頌》是在(zai)東漢特(te)定的文化背景(jing)下形成的,是隸(li)書(shu)(shu)成熟時期的產(chan)物,這一時期的金(jin)石(shi)銘刻(ke)和(he)墨跡兩大(da)類都有了很大(da)的發展,尤(you)其是漢代隸(li)書(shu)(shu)刻(ke)石(shi)風格多樣,有碑碣,有墓志,有摩崖(ya),有石(shi)經,或端莊,或秀麗(li),或奇肆(si),或古(gu)拙,在(zai)中國書(shu)(shu)法史(shi)上占有重要地位。
《西狹(xia)頌(song)》是“三頌(song)”中保(bao)存完好的(de)(de),至今一字不損。它(ta)雖然是隸書(shu)成熟(shu)時代的(de)(de)作(zuo)品,但又帶有較(jiao)濃的(de)(de)篆書(shu)意味,所以有人(ren)說它(ta)“結體在篆、隸之(zhi)間”。但是它(ta)用(yong)筆(bi)本身的(de)(de)撇、點、捺和(he)橫(heng)畫(hua)蠶頭燕尾等特色,仍然是隸書(shu)筆(bi)法。它(ta)結字高古,莊嚴雄偉,用(yong)筆(bi)樸厚,方圓兼備,筆(bi)力遒勁。
《西(xi)狹頌》的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)結字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)博(bo)大精深(shen),格局宏闊,且筆(bi)畫分(fen)布(bu)各司其(qi)(qi)(qi)職,扎實(shi)停勻,給人(ren)以穩如(ru)泰(tai)山,重(zhong)如(ru)磐石的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)感覺(jue)。而(er)(er)(er)(er)這(zhe)種感覺(jue),并(bing)(bing)(bing)不(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)靠線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)條(tiao)(tiao)(tiao)粗壯,筆(bi)畫對稱來(lai)獲得的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。事實(shi)上(shang)(shang),只要(yao)(yao)對“知(zhi)白守黑”有(you)一(yi)(yi)個深(shen)刻的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)理解,是(shi)(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)難把握這(zhe)種感覺(jue)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。假(jia)如(ru)學習(xi)過漢印,可以知(zhi)道證明(ming)一(yi)(yi)根(gen)陽(yang)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)寬(kuan)綽(chuo)與促狹,求(qiu)諸(zhu)于另一(yi)(yi)根(gen)“陰線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)”。便能得到反證,只要(yao)(yao)知(zhi)道有(you)一(yi)(yi)根(gen)“陰線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)”存在(zai)(zai)(zai),也就守得住這(zhe)根(gen)陽(yang)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)是(shi)(shi)(shi)(shi)否扎實(shi)。再看(kan)《西(xi)狹頌》,它或許是(shi)(shi)(shi)(shi)由(you)(you)于擘窠大字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)緣(yuan)故,抑或是(shi)(shi)(shi)(shi)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)條(tiao)(tiao)(tiao)太過于精深(shen)到位,所以,線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)條(tiao)(tiao)(tiao)在(zai)(zai)(zai)分(fen)割空(kong)間時,哪(na)怕是(shi)(shi)(shi)(shi)微(wei)(wei)小的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)空(kong)間也非常的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)透(tou)氣寬(kuan)綽(chuo),且虛(xu)實(shi)對比并(bing)(bing)(bing)不(bu)(bu)顯得十(shi)分(fen)地強烈(lie)。因此(ci),表面(mian)(mian)上(shang)(shang)看(kan)來(lai),它的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)條(tiao)(tiao)(tiao)在(zai)(zai)(zai)空(kong)間上(shang)(shang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)排列似乎有(you)點疏(shu)(shu)松(song)(song)平(ping)整(zheng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)感覺(jue),但(dan)(dan)究(jiu)其(qi)(qi)(qi)體(ti)勢,還是(shi)(shi)(shi)(shi)將(jiang)不(bu)(bu)顯筆(bi)墨(mo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)”作(zuo)為主要(yao)(yao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書寫對象來(lai)抒寫了(le)。從另一(yi)(yi)方(fang)(fang)面(mian)(mian)看(kan),它雖然疏(shu)(shu)而(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)散,平(ping)而(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)板,整(zheng)而(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)齊,但(dan)(dan)它將(jiang)墨(mo)色的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)面(mian)(mian)和(he)非墨(mo)色的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)面(mian)(mian)等同著用陽(yang)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)和(he)陰線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)來(lai)參合,所以其(qi)(qi)(qi)變(bian)化尤為豐富。這(zhe)變(bian)化是(shi)(shi)(shi)(shi)微(wei)(wei)妙(miao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),它隨(sui)結字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)內在(zai)(zai)(zai)需(xu)要(yao)(yao)而(er)(er)(er)(er)確(que)立(li),即隨(sui)“陰線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)需(xu)要(yao)(yao)而(er)(er)(er)(er)確(que)立(li),也隨(sui)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)條(tiao)(tiao)(tiao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)變(bian)化而(er)(er)(er)(er)變(bian)化,即隨(sui)“陽(yang)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)”造型(xing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)變(bian)化而(er)(er)(er)(er)變(bian)化。特別是(shi)(shi)(shi)(shi)其(qi)(qi)(qi)結字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)飽滿(man)方(fang)(fang)正(zheng),內部疏(shu)(shu)朗,外(wai)部充實(shi),猶如(ru)一(yi)(yi)團(tuan)(tuan)塊(kuai)式(shi)造型(xing),而(er)(er)(er)(er)其(qi)(qi)(qi)中(zhong)任何一(yi)(yi)條(tiao)(tiao)(tiao)放縱(zong)恣肆的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)條(tiao)(tiao)(tiao)都只能歸之于其(qi)(qi)(qi)中(zhong)。如(ru)圖(tu)中(zhong)“外(wai)”字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)磔筆(bi),看(kan)上(shang)(shang)去其(qi)(qi)(qi)勢是(shi)(shi)(shi)(shi)如(ru)此(ci)地開(kai)張外(wai)挑,但(dan)(dan)在(zai)(zai)(zai)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)條(tiao)(tiao)(tiao)松(song)(song)動寬(kuan)綽(chuo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)團(tuan)(tuan)塊(kuai)排列上(shang)(shang),它又是(shi)(shi)(shi)(shi)如(ru)此(ci)地虛(xu)和(he)平(ping)靜(jing)。“事”字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi),第(di)五根(gen)橫畫以及波筆(bi),原本是(shi)(shi)(shi)(shi)非常開(kai)張跋扈的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),但(dan)(dan)兩(liang)者向(xiang)左向(xiang)右(you)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)不(bu)(bu)同走(zou)向(xiang),其(qi)(qi)(qi)勢也只能在(zai)(zai)(zai)相(xiang)互的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)牽引中(zhong)抵銷并(bing)(bing)(bing)統(tong)一(yi)(yi)在(zai)(zai)(zai)團(tuan)(tuan)塊(kuai)中(zhong),這(zhe)就是(shi)(shi)(shi)(shi)結字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)內在(zai)(zai)(zai)需(xu)要(yao)(yao)。至于空(kong)間變(bian)化由(you)(you)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)條(tiao)(tiao)(tiao)來(lai)調節的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)例子(zi),那更(geng)是(shi)(shi)(shi)(shi)比比皆是(shi)(shi)(shi)(shi),不(bu)(bu)一(yi)(yi)而(er)(er)(er)(er)足(zu)。如(ru)“然”字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)四根(gen)豎畫,“封”字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)四根(gen)橫畫中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)空(kong)間,或正(zheng)方(fang)(fang),或三角或長方(fang)(fang)等的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)變(bian)化,均說明(ming)了(le)線(xian)(xian)(xian)(xian)(xian)條(tiao)(tiao)(tiao)在(zai)(zai)(zai)空(kong)間中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)作(zuo)用和(he)價值,總之,《西(xi)狹頌》的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)結字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)變(bian)化是(shi)(shi)(shi)(shi)微(wei)(wei)妙(miao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),它沒(mei)有(you)大起大落式(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)對比強調。而(er)(er)(er)(er)更(geng)多的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)(shi)在(zai)(zai)(zai)看(kan)似尋(xun)常,實(shi)為奇崛的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)變(bian)化上(shang)(shang)來(lai)構筑其(qi)(qi)(qi)“疏(shu)(shu)宕”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)形式(shi)意蘊(yun)。這(zhe)就是(shi)(shi)(shi)(shi)其(qi)(qi)(qi)結字(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)耐人(ren)尋(xun)味之處。
《西(xi)狹(xia)頌(song)》的(de)(de)線條樸茂豐(feng)腴,深厚凝重(zhong)(zhong),綿(mian)長(chang)(chang)勁挺,用(yong)(yong)筆(bi)(bi)(bi)(bi)逆(ni)入(ru)平出(chu)(chu),筆(bi)(bi)(bi)(bi)筆(bi)(bi)(bi)(bi)達意(yi)。起(qi)(qi)筆(bi)(bi)(bi)(bi)收(shou)筆(bi)(bi)(bi)(bi)以(yi)方(fang)(fang)筆(bi)(bi)(bi)(bi)為(wei)(wei)主(zhu)兼以(yi)圓(yuan)(yuan)筆(bi)(bi)(bi)(bi)輔(fu)之,而(er)(er)在(zai)(zai)力量上(shang)(shang)它又十分強調粗重(zhong)(zhong)感。所以(yi)《西(xi)狹(xia)頌(song)》的(de)(de)線條一般兩頭(tou)較為(wei)(wei)粗壯(zhuang),中(zhong)段較為(wei)(wei)平緩(huan),顯得(de)力量內蓄沉郁。給人以(yi)穩如磐(pan)石的(de)(de)感覺。尤(you)其是(shi)波畫,在(zai)(zai)手法(fa)和面貌上(shang)(shang)那更是(shi)層出(chu)(chu)不窮,多(duo)姿(zi)多(duo)彩。如“事”字的(de)(de)圓(yuan)(yuan)圓(yuan)(yuan)行(xing)筆(bi)(bi)(bi)(bi),長(chang)(chang)長(chang)(chang)帶(dai)出(chu)(chu),以(yi)及(ji)“教(jiao)”字的(de)(de)圓(yuan)(yuan)筆(bi)(bi)(bi)(bi)行(xing)進,轉角方(fang)(fang)折重(zhong)(zhong)頓,出(chu)(chu)鋒尖長(chang)(chang)等等,都可說明此點。“燕尾(wei)”作為(wei)(wei)隸書中(zhong)較顯著的(de)(de)特(te)征,在(zai)(zai)《西(xi)狹(xia)頌(song)》中(zhong)也反映得(de)淋漓(li)盡致,別具一格。其燕尾(wei)基本上(shang)(shang)以(yi)圓(yuan)(yuan)和狀為(wei)(wei)主(zhu),且用(yong)(yong)筆(bi)(bi)(bi)(bi)之力似乎在(zai)(zai)起(qi)(qi)筆(bi)(bi)(bi)(bi)處就開始蓄集,然后(hou)長(chang)(chang)長(chang)(chang)挑出(chu)(chu),而(er)(er)收(shou)尾(wei)處或(huo)上(shang)(shang)挑,或(huo)平出(chu)(chu),或(huo)內聚,或(huo)外拓(tuo),手法(fa)變化多(duo)樣(yang),姿(zi)態各異(yi),均收(shou)到了“言有盡而(er)(er)意(yi)無窮”的(de)(de)效果。
清代書法(fa)家(jia)姚孟起:“《石門頌(song)》篆(zhuan)意(yi)多(duo),《西(xi)狹(xia)頌(song)》楷意(yi)多(duo)”。
清代金石文字學(xue)家楊守敬:“方整雄偉(wei),首尾無一(yi)缺失,尤可寶重。”
清代書法(fa)家(jia)徐樹鈞《保(bao)鴨齋題跋》:“疏散俊逸,如風吹(chui)仙袂,在漢隸中別饒意趣”。
清末(mo)民初學者康有(you)為:“疏宕則(ze)有(you)《西狹頌》。”
清末民(min)初學者(zhe)梁啟超:“雄邁而靜穆,漢(han)隸正則也。”
當(dang)代前臺(tai)灣美術(shu)學(xue)會名譽顧問畬(yu)雪曼:“《西狹頌(song)》的藝術(shu)特(te)點,是莊嚴渾(hun)穆(mu),天骨開張,有博大真人氣象。”
《西狹頌(song)》由于歷代(dai)椎(zhui)拓較(jiao)少,是(shi)三大頌(song)碑(bei)中保(bao)存(cun)較(jiao)完(wan)整的(de)一座(zuo)摩崖刻石。
《西狹頌》的(de)重要價值在(zai)于它(ta)是(shi)研(yan)究中國古代政治文化、交通地理、金石書法(fa)的(de)重要實物資料,尤其是(shi)書法(fa),具有很高的(de)藝術(shu)欣賞和研(yan)究價值。
《西(xi)狹頌(song)》是在北宋末年被樵夫砍柴時(shi)偶然發現的(de),由于(yu)刻石面在一處凹(ao)陷的(de)山崖上(shang),避免了(le)陽(yang)光的(de)直曬和雨水的(de)沖刷,加之(zhi)地處偏僻(pi),長期被藤蘿遮蔽,下有深不可測的(de)黃龍潭,險(xian)峻異(yi)常(chang),一般人很難接近,所以才有了(le)保(bao)存完(wan)好、異(yi)常(chang)珍貴的(de)《西(xi)狹頌(song)》。《西(xi)狹頌(song)》現位于(yu)甘肅省成縣天井山。