生平經歷
早年經歷
司(si)馬(ma)昭(zhao)是司(si)馬(ma)懿與張春華(hua)的(de)次子,司(si)馬(ma)師的(de)弟弟,景初三(san)年(nian)(239年(nian)),司(si)馬(ma)昭(zhao)被封為新城鄉侯。
正始元年(240年),司馬(ma)昭任洛陽典農中(zhong)郎將。當時正值魏明帝(di)大興奢侈之風(feng)以后,司馬(ma)昭免除苛捐雜稅,不(bu)誤農時,百姓大為喜(xi)悅。后轉為散(san)騎(qi)常侍。
正始五年(244年),大將(jiang)軍(jun)曹爽伐蜀時,以司(si)(si)馬(ma)昭(zhao)(zhao)為征蜀將(jiang)軍(jun),作(zuo)(zuo)為夏侯(hou)玄(xuan)的副手,率(lv)軍(jun)出駱谷,駐扎(zha)在興勢。蜀將(jiang)王林(lin)夜間偷襲司(si)(si)馬(ma)昭(zhao)(zhao)軍(jun)營,司(si)(si)馬(ma)昭(zhao)(zhao)堅(jian)持按兵不動。王林(lin)終于退走。事后,司(si)(si)馬(ma)昭(zhao)(zhao)對夏侯(hou)玄(xuan)說:“費(fei)祎占據險(xian)要之地而固(gu)守,我軍(jun)前進得不到作(zuo)(zuo)戰的機會,攻堅(jian)而不能下(xia),應趕快撤(che)退,以后再作(zuo)(zuo)打算。”曹爽等引軍(jun)撤(che)退,費(fei)祎果然率(lv)兵急(ji)奔三(san)嶺,截其歸路(lu),魏(wei)軍(jun)奪(duo)得險(xian)道才得通過(guo)。回到京(jing)都,拜為議(yi)郎。
攻蜀戰吳
嘉平元年(249年),司(si)馬(ma)懿殺曹爽,開(kai)始專權國政,司(si)馬(ma)昭(zhao)率眾(zhong)保衛二宮,因功(gong)增加封邑一(yi)千(qian)戶。蜀將姜(jiang)(jiang)維侵擾隴右一(yi)帶,征西將軍(jun)(jun)(jun)郭淮(huai)從長安出發抗拒(ju)蜀軍(jun)(jun)(jun),司(si)馬(ma)昭(zhao)晉位為安西將軍(jun)(jun)(jun)、持(chi)節,屯兵關中(zhong),調度諸軍(jun)(jun)(jun)。郭淮(huai)在麴(qu)攻打(da)姜(jiang)(jiang)維別將句安,長期(qi)不能決勝(sheng)負。司(si)馬(ma)昭(zhao)即進(jin)軍(jun)(jun)(jun)占據長城,南(nan)向駱谷設置疑兵。姜(jiang)(jiang)維害怕,退保南(nan)鄭,句安的軍(jun)(jun)(jun)隊斷絕后(hou)援,率眾(zhong)投降。司(si)馬(ma)昭(zhao)轉為安東將軍(jun)(jun)(jun)、持(chi)節,鎮守許昌。
嘉平三年(nian)(251年(nian)),大(da)軍討伐(fa)王凌時,司(si)馬(ma)昭都督淮北(bei)諸軍事,率軍會(hui)師(shi)于項(xiang)。增加封邑三百戶,賜給金印紫綬。不久又晉號都督。同年(nian),司(si)馬(ma)懿去世,他的兄長司(si)馬(ma)師(shi)撫以軍大(da)將軍輔政,獨攬(lan)朝廷大(da)權。
嘉平(ping)四年(252年),司(si)馬(ma)師(shi)對吳國發動南征(zheng),司(si)馬(ma)昭統(tong)率(lv)征(zheng)東將軍胡遵、鎮東將軍諸(zhu)葛誕(dan)(dan)伐吳,戰于(yu)東關。胡遵、諸(zhu)葛誕(dan)(dan)軍大敗,司(si)馬(ma)昭因此(ci)削去侯爵。蜀(shu)(shu)將姜(jiang)維又侵(qin)擾隴右,揚(yang)言要攻(gong)狄道(dao)(dao)。魏帝曹芳任命司(si)馬(ma)昭征(zheng)西將軍,駐軍長安(an)。雍州(zhou)(zhou)刺史陳泰想走在蜀(shu)(shu)軍前面占據狄道(dao)(dao),司(si)馬(ma)昭說:“姜(jiang)維攻(gong)羌(qiang)人收取了(le)他(ta)們的人質,屯聚(ju)糧(liang)食,建造糧(liang)倉,而(er)又轉道(dao)(dao)至此(ci),正(zheng)是想完成征(zheng)服塞外諸(zhu)羌(qiang)的工作,為(wei)后(hou)年攻(gong)魏作準備。若真(zhen)的要攻(gong)狄道(dao)(dao),怎肯事先泄露,讓外人知道(dao)(dao)?今揚(yang)言進攻(gong),正(zheng)是準備回師(shi)。”姜(jiang)維果然燒了(le)營壘而(er)離(li)去。遇(yu)上新平(ping)羌(qiang)胡叛亂(luan),司(si)馬(ma)昭率(lv)軍將他(ta)們擊破,隨(sui)即在靈州(zhou)(zhou)陳兵示威,北邊胡虜被震懾,原來(lai)叛變的又來(lai)投降(jiang)了(le)。司(si)馬(ma)昭因這(zhe)次軍功,又封為(wei)新城鄉侯。
繼其兄位
嘉平六(liu)年(nian)(254年(nian))二(er)月,曹芳(fang)打算令中書(shu)令李豐、太(tai)常(chang)夏侯玄(xuan)、光祿大夫(fu)張緝等人欲(yu)發動政(zheng)變。廢除(chu)司馬師,欲(yu)改立太(tai)常(chang)夏侯玄(xuan)為(wei)大將軍,可惜計劃泄露,三人被(bei)司馬師誅(zhu)殺。同年(nian),司馬師對曹芳(fang)有所(suo)猜疑,廢曹芳(fang);立曹髦為(wei)帝;貶曹芳(fang)為(wei)齊王,司馬昭參(can)與謀劃定策(ce),晉封為(wei)高都侯,增加封邑(yi)二(er)千戶。
正元二年(nian)(255年(nian)),毌丘儉、文欽等在(zai)淮南發起勤王,司(si)(si)馬師(shi)率(lv)大(da)軍(jun)(jun)(jun)東征(zheng),司(si)(si)馬昭兼任中領軍(jun)(jun)(jun),留鎮(zhen)洛陽。期(qi)間,文鴦(yang)帶兵襲營,司(si)(si)馬師(shi)驚嚇過度,再(zai)加上(shang)(shang)本來眼睛上(shang)(shang)就有(you)瘤疾,經常流膿,致使眼睛震出眼眶,病重時,司(si)(si)馬昭自京都到許昌(chang)省問,拜為(wei)(wei)衛將軍(jun)(jun)(jun)。司(si)(si)馬師(shi)死,魏帝(di)曹髦命司(si)(si)馬昭鎮(zhen)守許昌(chang),令(ling)尚書(shu)傅嘏率(lv)六軍(jun)(jun)(jun)回(hui)京師(shi)。司(si)(si)馬昭用傅嘏及鐘會的計謀,自己(ji)率(lv)軍(jun)(jun)(jun)回(hui)京。到洛陽后,晉位為(wei)(wei)大(da)將軍(jun)(jun)(jun),加侍中,都督中外諸軍(jun)(jun)(jun)、錄尚書(shu)事,輔助(zhu)朝政,帶劍穿履上(shang)(shang)殿,司(si)(si)馬昭辭(ci)讓不(bu)受。
壽春之戰
甘露元(yuan)年(nian)(256年(nian))正月(yue)(yue),司(si)馬昭加(jia)大都(dou)督職銜,允許“奏事不(bu)名”。六月(yue)(yue),晉封為高都(dou)公(gong),封地(di)方七百里,加(jia)九(jiu)錫,假斧鉞,晉號為大都(dou)督,帶劍(jian)穿履上殿。又辭讓不(bu)受。八月(yue)(yue)十(shi)六日,加(jia)賜(si)黃鉞,增(zeng)加(jia)封邑三縣。
甘露二(er)年(257年)五月(yue)初一,鎮東(dong)將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)諸(zhu)(zhu)葛(ge)誕殺揚州刺(ci)史樂(le)綝,占(zhan)據淮(huai)南(nan)(nan)起兵,送兒子諸(zhu)(zhu)葛(ge)靚作人質請求(qiu)吳國援救。議論(lun)此事的(de)人請求(qiu)立即(ji)討(tao)伐淮(huai)南(nan)(nan)軍(jun)(jun)(jun),司馬昭說(shuo)(shuo):“諸(zhu)(zhu)葛(ge)誕認(ren)為毌丘(qiu)儉舉事輕率急速而(er)導致失敗,今天(tian)他必(bi)然外連吳寇,這樣一來,叛變的(de)規(gui)模大(da)而(er)行(xing)動遲(chi)緩。我可以與四方將(jiang)領聯合起來,以全(quan)勝之策來制服(fu)他。”于是向天(tian)子上表說(shuo)(shuo):“昔日黥布叛逆(ni),漢高祖親征(zheng);隗(wei)囂違抗,光武帝西伐;烈祖明皇帝多次御駕親征(zheng),都(dou)是為了振奮士(shi)氣,耀武揚威。陛下應(ying)暫時親臨(lin)軍(jun)(jun)(jun)旅,使將(jiang)士(shi)得以借助天(tian)威。今討(tao)賊諸(zhu)(zhu)軍(jun)(jun)(jun)約五十萬,以眾擊(ji)寡(gua),沒有(you)不勝的(de)。”
同(tong)(tong)年七月(yue)(yue),司馬(ma)(ma)昭(zhao)攜曹髦與(yu)郭(guo)太后一(yi)起(qi)東征(zheng),征(zheng)發(fa)青、徐、荊(jing)、豫四(si)州(zhou)兵(bing)馬(ma)(ma),并(bing)從關中(zhong)分部(bu)分軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)隊,共同(tong)(tong)會(hui)(hui)師(shi)淮(huai)北。大(da)(da)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)至(zhi)項,讓(rang)廷尉何楨持符節(jie)出使(shi)淮(huai)南(nan),勸慰叛(pan)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)將(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)士,申(shen)明朝(chao)廷逆(ni)誅賞(shang)順(shun)的政策(ce),初五(wu),司馬(ma)(ma)昭(zhao)進軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)丘頭。吳(wu)(wu)國(guo)(guo)使(shi)文欽、唐咨、全(quan)(quan)(quan)端(duan)、全(quan)(quan)(quan)懌(yi)等三(san)(san)萬余(yu)人(ren)(ren)來(lai)救諸葛(ge)(ge)誕,魏(wei)諸將(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)迎擊,不(bu)(bu)(bu)能(neng)抵御。將(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)李廣(guang)臨(lin)敵(di)畏縮不(bu)(bu)(bu)前(qian),泰山(shan)(shan)太守(shou)常時聲稱有疾不(bu)(bu)(bu)出兵(bing),都(dou)斬(zhan)首示(shi)眾(zhong)。 八(ba)月(yue)(yue),吳(wu)(wu)將(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)朱(zhu)(zhu)異(yi)(yi)(yi)(yi)率兵(bing)萬余(yu)人(ren)(ren),將(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)輜重(zhong)留在(zai)都(dou)陸(lu)(lu),軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)隊輕裝到(dao)(dao)(dao)黎漿。監軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)石(shi)苞、兗州(zhou)刺史州(zhou)泰抗拒(ju)朱(zhu)(zhu)異(yi)(yi)(yi)(yi)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun),朱(zhu)(zhu)異(yi)(yi)(yi)(yi)退走。泰山(shan)(shan)太守(shou)胡烈用奇兵(bing)襲擊都(dou)陸(lu)(lu),燒毀朱(zhu)(zhu)異(yi)(yi)(yi)(yi)的糧(liang)草(cao)輜重(zhong),石(shi)苞、州(zhou)泰又進擊朱(zhu)(zhu)異(yi)(yi)(yi)(yi),大(da)(da)破其(qi)(qi)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)。朱(zhu)(zhu)異(yi)(yi)(yi)(yi)殘兵(bing)饑餓(e)無糧(liang),吃(chi)(chi)葛(ge)(ge)葉(xie)而(er)逃竄,吳(wu)(wu)人(ren)(ren)殺了朱(zhu)(zhu)異(yi)(yi)(yi)(yi)。司馬(ma)(ma)昭(zhao)說(shuo):“朱(zhu)(zhu)異(yi)(yi)(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)能(neng)到(dao)(dao)(dao)達壽(shou)春,不(bu)(bu)(bu)是(shi)他(ta)(ta)自己的罪(zui)過,而(er)吳(wu)(wu)人(ren)(ren)殺了他(ta)(ta),只不(bu)(bu)(bu)過是(shi)向據守(shou)壽(shou)春的諸葛(ge)(ge)誕道歉(qian),堅定他(ta)(ta)的意志,使(shi)他(ta)(ta)還(huan)指望救兵(bing)的到(dao)(dao)(dao)來(lai)。如(ru)(ru)不(bu)(bu)(bu)這(zhe)樣,諸葛(ge)(ge)誕就會(hui)(hui)突(tu)圍(wei),拼命(ming)于一(yi)旦(dan)。或者認(ren)為我(wo)大(da)(da)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)不(bu)(bu)(bu)能(neng)持久,他(ta)(ta)們(men)(men)(men)就會(hui)(hui)節(jie)省糧(liang)食,堅持下去,等待其(qi)(qi)他(ta)(ta)變故發(fa)生。預料(liao)吳(wu)(wu)賊(zei)的出路,不(bu)(bu)(bu)會(hui)(hui)超出以(yi)上(shang)三(san)(san)種(zhong)選擇。如(ru)(ru)今(jin)我(wo)們(men)(men)(men)應(ying)當(dang)采取多種(zhong)行動,擾亂他(ta)(ta)們(men)(men)(men)的視聽(ting),防備(bei)他(ta)(ta)們(men)(men)(men)竄逃,這(zhe)是(shi)取勝之計。”因而(er)命(ming)令軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)隊完成(cheng)包圍(wei)圈,遣送一(yi)些老弱殘兵(bing)到(dao)(dao)(dao)淮(huai)北就地取食,前(qian)線士兵(bing)每人(ren)(ren)發(fa)給三(san)(san)升大(da)(da)豆。文欽聽(ting)說(shuo)這(zhe)種(zhong)情況,果然(ran)十分高興。司馬(ma)(ma)昭(zhao)更讓(rang)士兵(bing)裝作饑餓(e)瘦(shou)弱的樣子(zi)給淮(huai)南(nan)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)看(kan),又放(fang)出很(hen)多間諜到(dao)(dao)(dao)淮(huai)南(nan)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun),揚言吳(wu)(wu)國(guo)(guo)救兵(bing)就要來(lai)到(dao)(dao)(dao)。諸葛(ge)(ge)誕等就讓(rang)士兵(bing)放(fang)寬(kuan)標準,盡情吃(chi)(chi)喝,城(cheng)中(zhong)糧(liang)食很(hen)快短缺起(qi)來(lai)。石(shi)苞、王基都(dou)請求進攻,司馬(ma)(ma)昭(zhao)說(shuo):“諸葛(ge)(ge)誕圖謀叛(pan)逆(ni),并(bing)非一(yi)朝(chao)一(yi)夕,屯(tun)聚糧(liang)食,完善城(cheng)池守(shou)具(ju),自認(ren)為足以(yi)占據淮(huai)南(nan)。文欽與(yu)諸葛(ge)(ge)誕同(tong)(tong)惡相濟,必(bi)不(bu)(bu)(bu)會(hui)(hui)隨便突(tu)圍(wei)出走。今(jin)若緊(jin)急攻城(cheng),必(bi)然(ran)損(sun)傷我(wo)方兵(bing)力。如(ru)(ru)外面(mian)援軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)突(tu)然(ran)到(dao)(dao)(dao)來(lai),內外受(shou)敵(di),那是(shi)很(hen)危險(xian)的做(zuo)法(fa)。如(ru)(ru)今(jin)三(san)(san)個(ge)叛(pan)賊(zei)同(tong)(tong)在(zai)一(yi)個(ge)孤城(cheng)之中(zhong),天意或許會(hui)(hui)讓(rang)他(ta)(ta)們(men)(men)(men)同(tong)(tong)時滅亡。我(wo)們(men)(men)(men)應(ying)從長遠計議,制服他(ta)(ta)們(men)(men)(men),只須三(san)(san)面(mian)包圍(wei),堅守(shou)陣(zhen)地。若賊(zei)救兵(bing)從陸(lu)(lu)路來(lai),軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)糧(liang)必(bi)少,我(wo)們(men)(men)(men)用游兵(bing)輕騎斷絕(jue)其(qi)(qi)糧(liang)草(cao)運輸,救兵(bing)可不(bu)(bu)(bu)戰而(er)破。外賊(zei)已破,文欽等必(bi)然(ran)束手就擒(qin)了。”全(quan)(quan)(quan)懌(yi)的母親(qin)是(shi)孫權(quan)的女兒,在(zai)吳(wu)(wu)獲罪(zui),全(quan)(quan)(quan)端(duan)的侄子(zi)全(quan)(quan)(quan)祎(yi)、全(quan)(quan)(quan)儀(yi)(yi)護(hu)衛(wei)其(qi)(qi)母投奔魏(wei)軍(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)(jun)。全(quan)(quan)(quan)儀(yi)(yi)兄全(quan)(quan)(quan)靜當(dang)時在(zai)壽(shou)春,司馬(ma)(ma)昭(zhao)用鐘會(hui)(hui)的計謀,代全(quan)(quan)(quan)祎(yi)、全(quan)(quan)(quan)儀(yi)(yi)寫信勸全(quan)(quan)(quan)靜投降,全(quan)(quan)(quan)靜兄弟五(wu)人(ren)(ren)率領部(bu)下來(lai)降。城(cheng)中(zhong)大(da)(da)為恐(kong)慌。
甘露三年(nian)(258年(nian))正月初(chu)七,諸葛誕(dan)、文(wen)(wen)欽等出來(lai)(lai)攻(gong)(gong)擊圍(wei)城軍(jun)(jun),被(bei)諸軍(jun)(jun)擊退。當初(chu),諸葛誕(dan)與文(wen)(wen)欽內部不(bu)和,到(dao)(dao)緊急的(de)(de)時候,二(er)人(ren)(ren)相(xiang)(xiang)互猜疑。遇(yu)到(dao)(dao)文(wen)(wen)欽計議軍(jun)(jun)事(shi)時與諸葛誕(dan)的(de)(de)意見相(xiang)(xiang)抵觸(chu),諸葛誕(dan)便親手殺了(le)文(wen)(wen)欽。文(wen)(wen)欽之子文(wen)(wen)鴦進(jin)攻(gong)(gong)諸葛誕(dan),不(bu)能取勝,跳下(xia)城墻投降(jiang)魏軍(jun)(jun),魏任他(ta)為(wei)將(jiang)軍(jun)(jun),封(feng)為(wei)侯,并讓他(ta)繞(rao)城喊話勸降(jiang)。司(si)馬(ma)昭看(kan)到(dao)(dao)城上守軍(jun)(jun)持弓而(er)不(bu)發箭,對(dui)諸將(jiang)說:“可以攻(gong)(gong)城了(le)。”二(er)月二(er)十日,魏軍(jun)(jun)攻(gong)(gong)城,當天(tian)城被(bei)攻(gong)(gong)破,殺了(le)諸葛誕(dan),夷滅三族。吳將(jiang)唐咨、孫曼、孫彌、徐韶(shao)等都(dou)率部下(xia)投降(jiang),司(si)馬(ma)昭上表給(gei)他(ta)們(men)加封(feng)爵(jue),士卒饑餓有病(bing)的(de)(de),供給(gei)糧食醫(yi)藥(yao)。有人(ren)(ren)說吳兵必然不(bu)肯(ken)為(wei)我們(men)效力(li),請求把他(ta)們(men)活埋了(le)。司(si)馬(ma)昭說:“放他(ta)們(men)回去,才顯示出大(da)魏的(de)(de)寬(kuan)宏大(da)度。”后來(lai)(lai)將(jiang)他(ta)們(men)遷徙到(dao)(dao)三河(he)。四月,回到(dao)(dao)京(jing)師(shi)。
司馬之心
甘露三年(258年)五月(yue),曹(cao)髦增(zeng)加司馬昭封(feng)邑一萬(wan)戶,食三縣(xian)租(zu)稅。兒子(zi)中沒有爵位的(de)都封(feng)為列(lie)侯(hou)。七月(yue),司馬昭上奏錄用前世名臣元(yuan)勛之子(zi)孫,量(liang)才任職。
甘露四(si)年(nian)(259年(nian))六月,將荊州分為兩(liang)部分,置二都(dou)督(du),王(wang)基鎮守新野,州泰(tai)鎮守襄陽。使石苞都(dou)督(du)揚(yang)州,陳騫都(dou)督(du)豫(yu)州,鐘毓(yu)都(dou)督(du)徐州,宋均監青州諸(zhu)軍事。
甘露五(wu)年(nian)(260年(nian))四(si)月,曹髦(mao)(mao)見威權日去,國家政(zheng)事(shi)自(zi)(zi)己不(bu)(bu)(bu)能作主,心中(zhong)不(bu)(bu)(bu)安(an),又常憂慮被廢(fei)受(shou)辱,打算在(zai)(zai)殿上召(zhao)(zhao)集百官(guan)廢(fei)黜司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao)。五(wu)月初六夜里,使(shi)冗從(cong)仆射(she)李昭(zhao)等在(zai)(zai)陵云臺部署甲(jia)士(shi)(shi),召(zhao)(zhao)侍(shi)中(zhong)王(wang)(wang)沈、散騎常侍(shi)王(wang)(wang)業、尚(shang)書王(wang)(wang)經,憤慨說道(dao):“司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao)之(zhi)(zhi)(zhi)心,路人(ren)皆知(zhi)(zhi)啊!我(wo)不(bu)(bu)(bu)能坐受(shou)被廢(fei)之(zhi)(zhi)(zhi)辱,如今親自(zi)(zi)率領(ling)你們去討伐他(ta)。”王(wang)(wang)沈、王(wang)(wang)業急速(su)將此事(shi)告知(zhi)(zhi)司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao),司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao)召(zhao)(zhao)護軍賈(jia)充(chong)等作戒(jie)備(bei)。曹髦(mao)(mao)知(zhi)(zhi)道(dao)事(shi)情泄露,率領(ling)左右進(jin)攻(gong)司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao)所在(zai)(zai)的(de)(de)府邸,聲稱要討伐有罪之(zhi)(zhi)(zhi)人(ren),敢(gan)有騷動抵抗者滅族。相(xiang)府中(zhong)的(de)(de)兵(bing)將都不(bu)(bu)(bu)敢(gan)迎戰,賈(jia)充(chong)呵斥諸(zhu)將說:“司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)公平時(shi)養(yang)活你們,正(zheng)是為了(le)今天(tian)(tian)啊!”太(tai)子舍(she)(she)人(ren)成(cheng)(cheng)(cheng)濟(ji)拿起(qi)戈向(xiang)曹髦(mao)(mao)車(che)駕(jia)(jia)(jia)進(jin)攻(gong),刺中(zhong)曹髦(mao)(mao),戈刃從(cong)背上穿(chuan)出,曹髦(mao)(mao)在(zai)(zai)車(che)中(zhong)駕(jia)(jia)(jia)崩。事(shi)后,司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao)召(zhao)(zhao)集百官(guan)商議事(shi)變(bian)(bian)的(de)(de)原(yuan)委。并專請仆射(she)陳(chen)泰到(dao)(dao)一(yi)個幽靜的(de)(de)房間,對他(ta)說:“玄(xuan)伯,現在(zai)(zai)天(tian)(tian)下(xia)(xia)人(ren)是怎(zen)樣看(kan)待(dai)(dai)我(wo)呢(ni)?”陳(chen)泰說:“只有腰斬賈(jia)充(chong),才能向(xiang)天(tian)(tian)下(xia)(xia)人(ren)略表謝意。”司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao)說:“你再想(xiang)一(yi)想(xiang)退一(yi)步的(de)(de)辦法。”陳(chen)泰說:“我(wo)只有此上策(ce),未有其次。”于是司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao)歸罪于成(cheng)(cheng)(cheng)濟(ji)兄(xiong)弟(di),成(cheng)(cheng)(cheng)濟(ji)兄(xiong)弟(di)不(bu)(bu)(bu)服(fu)罪,光著身子跑到(dao)(dao)屋頂,大(da)罵司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao)逆賊,被軍士(shi)(shi)從(cong)下(xia)(xia)亂箭射(she)殺。司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao)又殺尚(shang)書王(wang)(wang)經,認為他(ta)和(he)自(zi)(zi)己不(bu)(bu)(bu)一(yi)心。五(wu)月初八,司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)昭(zhao)向(xiang)太(tai)后上奏說:“故(gu)高(gao)貴鄉(xiang)(xiang)公率領(ling)護駕(jia)(jia)(jia)士(shi)(shi)卒,拔刀鳴鼓沖向(xiang)臣(chen)(chen)的(de)(de)住處,臣(chen)(chen)怕雙(shuang)方交兵(bing),即命令將士(shi)(shi)不(bu)(bu)(bu)得傷害(hai)(hai)任何人(ren),違令者以(yi)軍法處置。騎督成(cheng)(cheng)(cheng)倅之(zhi)(zhi)(zhi)弟(di)太(tai)子舍(she)(she)人(ren)成(cheng)(cheng)(cheng)濟(ji)進(jin)入(ru)兵(bing)陣,傷害(hai)(hai)高(gao)貴鄉(xiang)(xiang)公以(yi)致(zhi)喪(sang)命。我(wo)聽說做人(ren)臣(chen)(chen)的(de)(de)應當守(shou)人(ren)臣(chen)(chen)的(de)(de)節義,至(zhi)死也不(bu)(bu)(bu)能有二心,侍(shi)奉君主,不(bu)(bu)(bu)能躲(duo)避禍難。那次變(bian)(bian)故(gu)突然發生(sheng),災禍像機關(guan)發動一(yi)樣迅速(su)到(dao)(dao)來,臣(chen)(chen)的(de)(de)確想(xiang)舍(she)(she)棄此身,等待(dai)(dai)一(yi)死,聽候天(tian)(tian)子裁決。然臣(chen)(chen)考慮到(dao)(dao)這(zhe)次變(bian)(bian)故(gu)的(de)(de)謀劃,意在(zai)(zai)危害(hai)(hai)太(tai)后,傾覆社稷宗廟。臣(chen)(chen)枉(wang)充(chong)宰輔之(zhi)(zhi)(zhi)位,有安(an)定(ding)國家的(de)(de)義務,即連續發命,不(bu)(bu)(bu)得迫近天(tian)(tian)子輦車(che)。而成(cheng)(cheng)(cheng)濟(ji)私自(zi)(zi)闖入(ru)兵(bing)陣,以(yi)致(zhi)發生(sheng)這(zhe)樣的(de)(de)大(da)事(shi)故(gu),臣(chen)(chen)悲(bei)哀痛(tong)恨,五(wu)臟摧裂。成(cheng)(cheng)(cheng)濟(ji)違犯國家法紀,死不(bu)(bu)(bu)足以(yi)抵其罪,應逮捕成(cheng)(cheng)(cheng)濟(ji)家屬,交付(fu)廷(ting)尉治罪。”太(tai)后聽了(le)這(zhe)個意見,誅滅了(le)成(cheng)(cheng)(cheng)濟(ji)三族。與公卿們商議,立燕(yan)王(wang)(wang)曹宇之(zhi)(zhi)(zhi)子常道(dao)鄉(xiang)(xiang)公曹璜為天(tian)(tian)子,改元(yuan)景元(yuan)。
攻滅蜀漢
景元四年(263年)夏,司(si)馬(ma)昭準備(bei)伐蜀(shu)(shu),與眾(zhong)人(ren)商量說:“自(zi)在壽春平定叛亂以(yi)(yi)來(lai),士兵(bing)已經六年沒有戰(zhan)(zhan)事(shi),制造兵(bing)器,修繕盔甲,準備(bei)對付吳(wu)蜀(shu)(shu)二虜。如(ru)果滅(mie)吳(wu),大(da)(da)略計算一(yi)下(xia)(xia),造戰(zhan)(zhan)船(chuan),開水道,得用千余萬(wan)個工日,這(zhe)(zhe)就要十(shi)萬(wan)人(ren)一(yi)百幾(ji)十(shi)天才能完(wan)成(cheng)(cheng)。另(ling)外南(nan)方地勢(shi)低下(xia)(xia)氣候潮濕,必然(ran)會(hui)發生疾疫。當(dang)今應先取蜀(shu)(shu),滅(mie)蜀(shu)(shu)三年之后,借巴蜀(shu)(shu)可(ke)(ke)以(yi)(yi)順流而下(xia)(xia)的有利(li)地勢(shi),水陸并(bing)進(jin),這(zhe)(zhe)就像(xiang)歷史(shi)上晉滅(mie)虞定虢,秦吞韓并(bing)魏那樣容易(yi)了。蜀(shu)(shu)戰(zhan)(zhan)士據(ju)統計有九(jiu)萬(wan),駐(zhu)守(shou)成(cheng)(cheng)都(dou)及守(shou)備(bei)后方諸郡的不(bu)(bu)(bu)下(xia)(xia)四萬(wan),余下(xia)(xia)的不(bu)(bu)(bu)過五萬(wan)。如(ru)今將(jiang)姜維拖在沓(ta)中(zhong),使(shi)他(ta)不(bu)(bu)(bu)能東顧,然(ran)后大(da)(da)軍(jun)(jun)直指駱谷,出其空虛之地,以(yi)(yi)襲擊漢中(zhong)。蜀(shu)(shu)軍(jun)(jun)若(ruo)各自(zi)據(ju)城(cheng)守(shou)險,必然(ran)兵(bing)力分散(san),首尾隔(ge)絕(jue)。我(wo)們可(ke)(ke)以(yi)(yi)調集大(da)(da)軍(jun)(jun)破(po)其城(cheng)池(chi),派遣散(san)兵(bing)占據(ju)村野,劍閣無暇守(shou)其險,關頭無自(zi)保(bao)之力。以(yi)(yi)劉禪之昏庸,外面(mian)邊城(cheng)陷落,內部士女震驚(jing),其滅(mie)亡是(shi)可(ke)(ke)以(yi)(yi)預(yu)料的。”征(zheng)(zheng)西(xi)將(jiang)軍(jun)(jun)鄧(deng)(deng)艾以(yi)(yi)為蜀(shu)(shu)尚無禍亂之機可(ke)(ke)乘,屢次提出不(bu)(bu)(bu)同意見(jian)。司(si)馬(ma)昭感到(dao)(dao)憂慮,派主(zhu)簿師纂到(dao)(dao)鄧(deng)(deng)艾軍(jun)(jun)作司(si)馬(ma),尋找機會(hui)勸(quan)說,鄧(deng)(deng)艾這(zhe)(zhe)才奉命(ming)。于是(shi)征(zheng)(zheng)發四方之兵(bing)十(shi)八萬(wan),使(shi)鄧(deng)(deng)艾從狄道到(dao)(dao)沓(ta)中(zhong)進(jin)攻姜維,雍州刺史(shi)諸葛緒從祁山出發駐(zhu)軍(jun)(jun)武街,斷(duan)絕(jue)姜維的退路,鎮西(xi)將(jiang)軍(jun)(jun)鐘會(hui)率(lv)領前將(jiang)軍(jun)(jun)李輔、征(zheng)(zheng)蜀(shu)(shu)護軍(jun)(jun)胡烈等從駱谷進(jin)攻漢中(zhong)。
八月(yue),大(da)軍(jun)(jun)從(cong)洛陽出發,大(da)賞將(jiang)(jiang)士,列陣誓師(shi)。將(jiang)(jiang)軍(jun)(jun)鄧(deng)敦提出蜀不可伐(fa),司馬昭將(jiang)(jiang)他斬首示眾。九(jiu)月(yue),又使(shi)天水太守(shou)(shou)王(wang)頎攻姜(jiang)(jiang)維營,隴西太守(shou)(shou)牽弘在(zai)前(qian)面(mian)截擊,金城(cheng)太守(shou)(shou)楊欣進軍(jun)(jun)甘松。鐘會(hui)所率(lv)軍(jun)(jun)隊(dui)分為(wei)二隊(dui),一隊(dui)由李輔率(lv)領,經過斜谷(gu),將(jiang)(jiang)蜀將(jiang)(jiang)王(wang)含包圍于樂(le)城(cheng),又使(shi)部將(jiang)(jiang)易(yi)愷在(zai)漢城(cheng)進攻蔣斌。鐘會(hui)率(lv)一隊(dui)直指陽安,護軍(jun)(jun)胡烈攻陷關城(cheng)。姜(jiang)(jiang)維聞訊后(hou)率(lv)軍(jun)(jun)退(tui)回,王(wang)頎追擊姜(jiang)(jiang)維,在(zai)強(qiang)川打(da)敗(bai)蜀軍(jun)(jun)。姜(jiang)(jiang)維與張翼、廖化合并共守(shou)(shou)劍閣,鐘會(hui)進攻劍閣。十月(yue),因(yin)各路軍(jun)(jun)頻繁報捷,曹(cao)奐以春秋時晉國(guo)的(de)故地(di),共十郡,方(fang)圓七(qi)百里,封(feng)司馬昭為(wei)晉公,晉位為(wei)相國(guo),加九(jiu)錫。
十一月,鄧(deng)艾率萬余人從陰平(ping)越過絕險的(de)大山進至(zhi)江油,在綿竹(zhu)大破蜀(shu)軍,殺了諸葛瞻,首級傳(chuan)往京師。又進軍雒縣(xian),蜀(shu)主劉禪(chan)投降。曹(cao)奐命司馬昭(zhao)以相國身份統攝朝政,于是送上(shang)新職符節,去掉侍中(zhong)、大都(dou)督、錄尚(shang)書的(de)稱(cheng)號。司馬昭(zhao)上(shang)表讓鄧(deng)艾為太尉,鐘(zhong)會為司徒。鐘(zhong)會暗地謀劃叛逆,因而秘(mi)密派(pai)使(shi)者(zhe)誣陷鄧(deng)艾。
咸熙元年(264年)正月(yue),用運(yun)囚犯的檻車召鄧(deng)艾入(ru)京。初(chu)四,司馬昭西(xi)征,駐軍長安。當時,曹魏的宗室都在(zai)鄴(ye)城,命(ming)從事中(zhong)郎山濤(tao)兼(jian)管(guan)軍司事,鎮守(shou)鄴(ye)城,派遣護軍賈充持節(jie)、督諸軍,據守(shou)漢中(zhong)。不(bu)久(jiu)鐘會在(zai)蜀(shu)中(zhong)謀反,監(jian)軍衛瓘(guan)、右(you)將軍胡烈攻鐘會,并(bing)殺了他。
當初,鐘(zhong)(zhong)會(hui)將(jiang)要伐蜀(shu),西(xi)曹屬邵悌對(dui)司馬(ma)昭(zhao)說:“鐘(zhong)(zhong)會(hui)很難讓(rang)人放心(xin),不(bu)能使他伐蜀(shu)。”司馬(ma)昭(zhao)笑道:“取蜀(shu)易如反掌(zhang),而眾人都(dou)說不(bu)可,只有鐘(zhong)(zhong)會(hui)與我意見一致(zhi)。滅(mie)蜀(shu)之(zhi)后,中原將(jiang)士人人思歸,蜀(shu)之(zhi)遺民尚有恐懼之(zhi)心(xin),鐘(zhong)(zhong)會(hui)即(ji)使有叛逆(ni)之(zhi)心(xin),也不(bu)會(hui)實現的。”事情最后果(guo)如司馬(ma)昭(zhao)所(suo)料。
追尊文帝
景元(yuan)五年三(san)月(yue)三(san)十日(264年5月(yue)2日),魏元(yuan)帝曹奐再次下詔拜司馬昭為相國(guo),封為晉王,加(jia)九錫。
咸熙二年(265年),司馬(ma)(ma)昭(zhao)病死,葬于崇陽(yang)陵。數(shu)月后,司馬(ma)(ma)昭(zhao)被(bei)謚為(wei)文(wen)王(wang)。他的兒子(zi)司馬(ma)(ma)炎代(dai)魏稱帝,國號(hao)晉,史稱西晉。司馬(ma)(ma)昭(zhao)被(bei)追封為(wei)文(wen)帝,廟號(hao)太祖。
歷史評價
毌丘儉、文欽:忠肅(su)寬明(ming),樂善好士(shi),有(you)高世君子之度,忠誠為國。
王(wang)經:朝廷(ting)四方皆為之(zhi)效死。
曹髦:司(si)馬昭之心,路人所知也。
羊祜:先帝順天應時,西平巴、蜀,南和吳(wu)會,海內得(de)以(yi)(yi)休息,兆庶有樂安(an)之(zhi)心。而(er)吳(wu)復背信,使邊事(shi)更(geng)興(xing)。夫期運雖天所授,而(er)功業必由(you)人而(er)成,不一(yi)大舉掃滅(mie),則役無(wu)(wu)時得(de)安(an)。亦所以(yi)(yi)隆先帝之(zhi)勛,成無(wu)(wu)為之(zhi)化也(ye)。
張悌:摧堅敵如(ru)(ru)折枯,蕩異同如(ru)(ru)反掌,任賢使能,各盡其心(xin),非智勇兼人,孰能如(ru)(ru)之?
習鑿齒:自是天下畏(wei)威懷德(de)矣(yi)。君子謂司馬大(da)將軍於是役也(ye)(ye),可謂能(neng)以德(de)攻矣(yi)。夫(fu)建業(ye)者異(yi)矣(yi),各有所尚,而(er)不能(neng)兼并(bing)也(ye)(ye)。故窮武之(zhi)雄斃(bi)于不仁,存義(yi)之(zhi)國(guo)喪于懦退,今一征而(er)禽三叛(pan),大(da)虜吳(wu)眾(zhong)(zhong),席卷(juan)淮浦,俘馘十萬,可謂壯矣(yi)。而(er)未(wei)及安(an)坐,種惠吳(wu)人,結異(yi)類(lei)之(zhi)情,寵鴦(yang)葬欽,忘疇昔(xi)之(zhi)隙,不咎誕眾(zhong)(zhong),使揚土懷愧,功高而(er)人樂(le)其成,業(ye)廣而(er)敵懷其德(de),武昭既敷,文算又洽,推是道也(ye)(ye),天下其孰能(neng)當之(zhi)哉!
虞(yu)世南:克寧(ning)禍亂,南定淮海,西平(ping)庸蜀,役不逾時,厥功為(wei)重。及(ji)高(gao)貴纂位,聰明夙智,朝(chao)野欣欣,方之文武,不能竭忠葉贊,擬跡(ji)伊周(zhou),遂乃偽殺彥(yan)士,委罪成濟,自貽逆(ni)節,終享(xiang)惡名(ming)。斯言之玷,不可為(wei)也。
房玄齡(ling):①世(shi)宗以睿略創基,太祖以雄(xiong)才成務(wu)。事殷(yin)之跡空存(cun),翦商之志彌(mi)遠,三分(fen)(fen)天下(xia),功業在焉(yan)。及逾劍(jian)銷氛(fen),浮淮(huai)靜亂,桐宮胥怨,或所不堪。若(ruo)乃(nai)體以名臣,格(ge)之端揆,周公(gong)流連于(yu)此歲,魏武得意于(yu)茲日(ri)。軒(xuan)懸(xuan)之樂(le),大啟南陽,師摯之圖,于(yu)焉(yan)北面。壯(zhuang)矣哉,包舉天人(ren)者也!為帝之主,不亦難(nan)乎(hu)。②世(shi)宗繼文,邦權(quan)未分(fen)(fen)。三千之士(shi),其從如云(yun)。世(shi)祖無外,靈關靜氛(fen)。反雖討賊,終為弒君。
王應麟:司馬師引二敗以(yi)為己過,司馬昭(zhao)怒(nu)王儀責在元帥之言。昭(zhao)之惡,甚于師。
羅貫中:①假意(yi)投身(shen)強哭尸,公然弒主待推誰?欲誅成(cheng)濟瞞(man)天下,天下人(ren)人(ren)已盡知!②司馬(ma)當年(nian)命賈充(chong),弒君南(nan)闕赭(zhe)袍(pao)紅。卻將(jiang)成(cheng)濟夷三族,欲使軍(jun)民耳盡聾!
王夫(fu)之:①司馬昭、郭(guo)威雖(sui)逆,而(er)固非朱溫之暴,可(ke)以理奪者也。
②使司馬昭殺賈充以謝天(tian)(tian)下,天(tian)(tian)下其(qi)可謝,而天(tian)(tian)其(qi)弗(fu)亟絕之邪?己謀(mou)逆而人成(cheng)之,事成(cheng)而惡其(qi)人,心之不昧者也。
趙翼:司馬氏當魏室未(wei)衰,乘機竊權,廢一(yi)帝、弒一(yi)帝而(er)奪其(qi)位,比之于操(cao),其(qi)功(gong)罪不可同日語矣!