生平經歷
早年經歷
司馬(ma)衷生(sheng)于曹魏甘露(lu)四年(nian)(nian)(259年(nian)(nian))。泰始三年(nian)(nian)(267年(nian)(nian))正月丁(ding)卯日,司馬(ma)衷被(bei)立為(wei)皇太子,時年(nian)(nian)九歲(sui)。
泰始八(ba)年(nian)(272年(nian))二月辛卯日,司(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)奉晉(jin)武帝命娶賈(jia)充(chong)的女兒賈(jia)南(nan)風(feng)為(wei)太子妃,賈(jia)南(nan)風(feng)當時(shi)十五歲(sui),年(nian)長司(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)兩(liang)歲(sui)。
盛年登基
太(tai)(tai)熙元年(nian)(nian)(nian)(290年(nian)(nian)(nian))四(si)月(yue)(yue)二十(shi)日,晉武(wu)(wu)帝(di)(di)去世,皇太(tai)(tai)子(zi)司馬衷(zhong)即位(wei),是為晉惠帝(di)(di),大赦,改(gai)年(nian)(nian)(nian)號為永熙。尊繼母皇后(hou)楊芷(zhi)(楊艷的(de)堂妹)為皇太(tai)(tai)后(hou),立妃賈(jia)南風為皇后(hou)。同(tong)年(nian)(nian)(nian)五月(yue)(yue)十(shi)三(san)日,葬晉武(wu)(wu)帝(di)(di)于峻陽陵(ling)(今河南省偃師南蔡莊北)。五月(yue)(yue)十(shi)八(ba)日,增加(jia)(jia)天下(xia)官(guan)位(wei)一級,參與(yu)晉武(wu)(wu)帝(di)(di)喪事的(de)增加(jia)(jia)二級,免除(chu)百姓租稅一年(nian)(nian)(nian),二千石以上的(de)官(guan)員都封為關中侯。以太(tai)(tai)尉(wei)(wei)楊駿為太(tai)(tai)傅,輔(fu)佐朝(chao)政。八(ba)月(yue)(yue)二十(shi)六日,立子(zi)廣陵(ling)王(wang)司馬遹為皇太(tai)(tai)子(zi),以中書(shu)監何劭為太(tai)(tai)子(zi)太(tai)(tai)師,吏部尚書(shu)王(wang)戎為太(tai)(tai)子(zi)太(tai)(tai)傅,衛將(jiang)軍楊濟為太(tai)(tai)子(zi)太(tai)(tai)保(bao)。派遣(qian)南中郎將(jiang)石崇、射聲(sheng)校尉(wei)(wei)胡(hu)奕(yi)、長水校尉(wei)(wei)趙(zhao)俊(jun)、揚烈將(jiang)軍趙(zhao)歡(huan)將(jiang)屯兵四(si)出。后(hou)在291年(nian)(nian)(nian)正(zheng)月(yue)(yue)改(gai)元為永平。
八王之亂
司馬衷當政后非常信(xin)任(ren)他的(de)(de)皇后賈南(nan)風。因此賈氏專(zhuan)權(quan),甚至假造司馬衷的(de)(de)詔書。永平元年(nian)(291年(nian)),迫害皇太(tai)后,廢其太(tai)后位,殺大臣如太(tai)宰司馬亮。同年(nian)又殺皇太(tai)后于金墉(yong)城。八王之亂自此開始。
元康四年(nian)(nian)(nian)(294年(nian)(nian)(nian))和(he)元康六年(nian)(nian)(nian)(296年(nian)(nian)(nian))匈奴(nu)和(he)其他(ta)民(min)族反(fan)叛(pan),氐(di)人齊萬年(nian)(nian)(nian)稱(cheng)帝,一直到元康九年(nian)(nian)(nian)(299年(nian)(nian)(nian))這次反(fan)叛(pan)才被消滅。
元康九年(nian)(nian)(299年(nian)(nian)),賈南風開(kai)始(shi)迫(po)害(hai)太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)遹,首先廢(fei)他的太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)地位。次年(nian)(nian)殺太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)。這個舉動(dong)成為許(xu)多反(fan)對賈后專(zhuan)政的皇族開(kai)始(shi)行(xing)動(dong)的起點。趙(zhao)王司馬倫假造詔(zhao)書(shu)廢(fei)殺賈后,殺大臣如司空(kong)張華等(deng),自領相國(guo)位,恢復原太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)的地位,立故太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)之(zhi)子(zi)(zi)(zi)司馬臧為皇太(tai)(tai)孫。
永康元年(300年)八月,淮南王司馬(ma)允舉(ju)兵討伐司馬(ma)倫(lun),兵敗被殺(sha)。同年十(shi)二月,益州刺史趙廞協同從(cong)中原逃到四川的流民(min)在(zai)成(cheng)都(dou)造反。
永寧元年(301年),司(si)馬(ma)(ma)倫(lun)篡位(wei),自立為(wei)(wei)皇(huang)(huang)帝,司(si)馬(ma)(ma)衷被奉為(wei)(wei)太上皇(huang)(huang),太孫(sun)司(si)馬(ma)(ma)臧(zang)被殺(sha)。三月,齊王(wang)(wang)司(si)馬(ma)(ma)冏起兵反司(si)馬(ma)(ma)倫(lun),受到成都王(wang)(wang)司(si)馬(ma)(ma)穎、河間王(wang)(wang)司(si)馬(ma)(ma)颙、常山王(wang)(wang)司(si)馬(ma)(ma)乂等的支持。司(si)馬(ma)(ma)倫(lun)兵敗。淮(huai)陵王(wang)(wang)司(si)馬(ma)(ma)漼殺(sha)司(si)馬(ma)(ma)倫(lun)的黨羽,驅逐司(si)馬(ma)(ma)倫(lun),引司(si)馬(ma)(ma)衷復位(wei)。司(si)馬(ma)(ma)倫(lun)被殺(sha)。五(wu)月,立襄陽(yang)王(wang)(wang)司(si)馬(ma)(ma)尚為(wei)(wei)皇(huang)(huang)太孫(sun),并以羊獻容為(wei)(wei)皇(huang)(huang)后(hou)。六(liu)月,東萊王(wang)(wang)司(si)馬(ma)(ma)蕤謀推翻司(si)馬(ma)(ma)冏的專權,事漏被廢。十二月,李(li)特開始在(zai)四川反晉,這是(shi)成漢的起點。
太安元(yuan)年(nian)(302年(nian)),初皇太孫司(si)馬尚夭折,司(si)馬覃被(bei)立為太子。五月,李特在四川擊敗了司(si)馬颙派去討(tao)伐(fa)他的軍隊,殺廣漢太守張微(wei),自立為大將軍。
十(shi)二月,司(si)馬(ma)穎、司(si)馬(ma)颙(yong)、新野王(wang)司(si)馬(ma)歆和范陽王(wang)司(si)馬(ma)虓在(zai)洛陽聚會反司(si)馬(ma)冏的(de)專政。司(si)馬(ma)乂乘機(ji)殺司(si)馬(ma)冏,成為朝內的(de)權臣。
太安(an)二年(303年)三月(yue),李(li)特在攻(gong)成都(dou)時(shi)被(bei)殺(sha)(sha),但四月(yue)他的(de)(de)兒子李(li)雄(xiong)就占領(ling)了成都(dou),到(dao)年末,李(li)雄(xiong)幾乎占領(ling)了整(zheng)個四川盆地。五月(yue)張昌、丘(qiu)沈反,建國漢,殺(sha)(sha)司(si)馬(ma)(ma)歆。八月(yue),司(si)馬(ma)(ma)穎和司(si)馬(ma)(ma)颙(yong)(yong)討伐司(si)馬(ma)(ma)乂。十(shi)月(yue),司(si)馬(ma)(ma)颙(yong)(yong)的(de)(de)軍(jun)(jun)隊攻(gong)入長(chang)安(an),在此后的(de)(de)洗劫中(zhong)上萬人(ren)死(si)亡。此后兩軍(jun)(jun)在長(chang)安(an)城(cheng)外對陣,連十(shi)三歲(sui)的(de)(de)少年都(dou)被(bei)征(zheng)軍(jun)(jun),同時(shi)兩軍(jun)(jun)都(dou)征(zheng)募匈(xiong)奴等的(de)(de)軍(jun)(jun)隊。最后司(si)馬(ma)(ma)乂兵敗(bai)被(bei)殺(sha)(sha)。司(si)馬(ma)(ma)颙(yong)(yong)成為晉朝舉足輕重的(de)(de)人(ren)物(wu)。
永安元年(nian)(nian)(304年(nian)(nian)),初司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)衷感(gan)到受到司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)颙的威(wei)脅越來越大,因此(ci)下密詔給劉沈和皇甫重攻司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)颙,但(dan)沒有成功。司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)颙的軍隊在洛陽大肆(si)搶劫。二月廢皇后羊氏(shi),廢皇太子司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)覃(tan),立(li)司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying)為(wei)皇太弟。司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying)和司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)颙專政。但(dan)六月京城(cheng)又(you)發生政變,司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)穎(ying)被(bei)逐,羊氏(shi)復位為(wei)皇后,司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)(ma)覃(tan)復位為(wei)太子。
七月,司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衷(zhong)率軍討伐(fa)司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)穎(ying),在蕩陰被(bei)司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)穎(ying)的軍隊(dui)(dui)戰(zhan)敗,司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衷(zhong)面部中傷,身中三(san)箭,被(bei)司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)穎(ying)俘(fu)虜。羊氏和司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)覃再次(ci)被(bei)廢。八月,司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)穎(ying)被(bei)安北將(jiang)(jiang)軍王浚戰(zhan)敗,他(ta)挾持司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衷(zhong)逃亡(wang)到(dao)洛陽。一(yi)(yi)路上只有粗米為(wei)飯(fan)。十(shi)一(yi)(yi)月,司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)衷(zhong)又被(bei)司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)颙的將(jiang)(jiang)軍張方(fang)(fang)劫持到(dao)長(chang)(chang)安,張方(fang)(fang)的軍隊(dui)(dui)搶(qiang)劫皇(huang)宮,將(jiang)(jiang)皇(huang)宮內(nei)的寶藏洗(xi)劫一(yi)(yi)空(kong)。到(dao)年末司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)颙再次(ci)在長(chang)(chang)安一(yi)(yi)攬大權,司(si)(si)馬(ma)(ma)(ma)越成為(wei)太傅。同年李(li)雄在成都稱(cheng)成都王,成漢建(jian)國(guo),劉淵自稱(cheng)漢王,建(jian)立前趙。
永(yong)興(xing)二年(nian)(nian)(305年(nian)(nian)),司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)颙(yong)和(he)(he)張方(fang)的(de)(de)軍(jun)隊、司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)穎的(de)(de)軍(jun)隊、司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)越(yue)的(de)(de)軍(jun)隊和(he)(he)范陽王(wang)司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)虓的(de)(de)軍(jun)隊在(zai)中(zhong)原混戰(zhan),基本上(shang)中(zhong)央政府已經不(bu)存在(zai),中(zhong)國邊緣的(de)(de)地區紛紛獨(du)立(li)。到永(yong)興(xing)二年(nian)(nian)(305年(nian)(nian))末,司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)越(yue)戰(zhan)勝,司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)颙(yong)殺張方(fang)向(xiang)司(si)(si)(si)馬(ma)(ma)越(yue)請和(he)(he),但(dan)無效。
光熙元年(306年),司馬(ma)越手下(xia)的鮮卑軍隊攻入(ru)長(chang)安,大肆搶劫,二萬多人(ren)被殺(sha)。九月,司馬(ma)穎被俘,后(hou)被殺(sha)。八(ba)王之亂終。
突然去世
光熙元年(nian)十(shi)一月十(shi)七(qi)日(307年(nian)1月8日)夜(ye)里,司(si)馬衷在(zai)洛陽(yang)(yang)顯陽(yang)(yang)殿(dian)駕崩,終年(nian)48歲(sui),相傳(chuan)被東海(hai)王司(si)馬越毒殺,死后被安葬于太陽(yang)(yang)陵(ling)(今河南洛陽(yang)(yang)),謚(shi)號孝惠(hui)皇帝,他(ta)的弟(di)弟(di)司(si)馬熾(284年(nian)-313年(nian))即位,改元永嘉,即晉(jin)懷帝。
歷史評價
張泓:“太子不(bu)學(xue)。”
《晉書(shu)》史臣曰:“不(bu)才之(zhi)子,則天稱大(da),權非(fei)帝出,政邇宵人。褒(bao)姒(si)共(gong)叔帶并(bing)興,襄后(hou)與犬(quan)戎俱(ju)運(yun)。昔者(zhe),丹朱不(bu)肖,赧王逃責(ze),相彼(bi)兇德,事關休咎,方(fang)乎土梗,以墜(zhui)其(qi)情。溽暑之(zhi)氣(qi)將闌,淫(yin)蛙之(zhi)音罕記,乃彰蚩笑,用符(fu)顛隕。豈通才俊彥猶形于前代,增淫(yin)助虐獨擅于當今者(zhe)歟?物號忠(zhong)良,于茲拔本,人稱襖孽,自此(ci)疏(shu)源。長(chang)樂不(bu)祥,承華(hua)非(fei)命,生靈版蕩(dang),社稷丘墟。古者(zhe)敗國亡(wang)身(shen),分鑣共(gong)軫,不(bu)有亂(luan)常,則多庸(yong)暗(an)。豈明神喪其(qi)精魄(po),武(wu)皇不(bu)知其(qi)子也!”贊曰:“惠皇居尊,臨朝(chao)聽(ting)言。厥體(ti)斯昧,其(qi)情則昏。高臺望子,長(chang)夜奚冤。金墉毀冕,湯陰釋胄,及(ji)爾皆亡(wang),滔天來(lai)遘。”
胡三省(sheng):“孰謂帝(di)為戇愚(yu)哉!”
王夫之:“惠(hui)帝(di)之愚(yu),古今(jin)無(wu)匹,國(guo)因以亡(wang)。”
軼事典故
作弊解題
司(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)從小智(zhi)商低下,司(si)馬(ma)炎對此很發愁,擔心司(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)會丟(diu)了祖宗開創(chuang)的(de)(de)家業(ye)。有(you)一(yi)次,司(si)馬(ma)炎為了測驗一(yi)下司(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)的(de)(de)思維能力,特意(yi)出了幾(ji)道問(wen)題(ti)考(kao)他(ta),并限他(ta)三(san)天(tian)之內交(jiao)卷。司(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)拿到題(ti)目以(yi)后,不懂(dong)作答。他(ta)的(de)(de)妻子賈南風是個(ge)很聰明的(de)(de)人(ren),有(you)見(jian)及此,便立刻(ke)請來幾(ji)位有(you)學問(wen)的(de)(de)老(lao)先生為司(si)馬(ma)衷(zhong)(zhong)解答難題(ti)。
司馬炎看了答(da)卷后(hou),以為(wei)兒子的思維(wei)還是很清楚的,也就放(fang)心了。可是司馬炎一死,司馬衷即(ji)位,遇事要他自己(ji)定策,就鬧出了不少笑話。
官私蛤蟆
有一年夏天,司馬(ma)衷與隨從到華(hua)林園去玩。他們走(zou)到一個池塘邊,聽見里(li)面(mian)傳出咕(gu)咕(gu)的(de)青蛙(wa)叫(jiao)聲。司馬(ma)衷覺(jue)得很奇怪,于(yu)是便問隨從這些咕(gu)呱亂叫(jiao)的(de)東西,是為官或是為私的(de)?隨從就說(shuo):“在官家里(li)叫(jiao)的(de),就是官家的(de);若在私家里(li)叫(jiao)的(de),就是私人的(de)。”
何不食肉糜
又有(you)(you)一年鬧災(zai)荒,老百姓沒飯吃,到(dao)處都(dou)有(you)(you)餓死的人。有(you)(you)人把情況報(bao)告(gao)給司(si)馬衷,但司(si)馬衷卻對報(bao)告(gao)人說(shuo):“沒有(you)(you)飯吃,他們(men)為(wei)什么不吃肉粥呢?”報(bao)告(gao)的人聽了,哭笑(xiao)不得,災(zai)民(min)們(men)連飯都(dou)吃不上(shang),哪里來肉粥呢?由(you)此(ci)可見司(si)馬衷是如何(he)的愚蠢糊涂。
嵇侍中血
永興元年(304年),晉軍(jun)在蕩陰戰(zhan)敗,惠帝臉(lian)部受傷,中(zhong)三箭(jian),百官及侍(shi)(shi)衛人員都(dou)紛紛潰逃,只有嵇(ji)(ji)紹莊重地端正(zheng)冠帶,挺(ting)身(shen)保衛天子,司馬(ma)穎(ying)的(de)軍(jun)士(shi)把(ba)嵇(ji)(ji)紹按(an)在馬(ma)車前的(de)直木上。司馬(ma)衷(zhong)(zhong)說(shuo):“這是(shi)忠臣(chen),不要(yao)殺他!”軍(jun)士(shi)回(hui)答道:“奉皇太弟(司馬(ma)穎(ying))的(de)命(ming)令,只是(shi)不傷害陛下一人而已!”于(yu)是(shi)殺害嵇(ji)(ji)紹,血濺到(dao)司馬(ma)衷(zhong)(zhong)的(de)衣服上,司馬(ma)衷(zhong)(zhong)為他的(de)死哀痛悲嘆。等到(dao)戰(zhan)事平息,侍(shi)(shi)從(cong)要(yao)浣洗御衣,司馬(ma)衷(zhong)(zhong)說(shuo):“這是(shi)嵇(ji)(ji)侍(shi)(shi)中(zhong)的(de)血,不要(yao)洗去。”