生平經歷
早年經歷
劉義(yi)隆于義(yi)熙三年(407年)生于京口(kou)(今江(jiang)蘇省(sheng)鎮江(jiang)市),成人后(hou)身高七(qi)尺五寸(cun)(181.5厘(li)米),博覽群書、涉略經(jing)史,擅寫隸書。
隆安六年(410年),劉裕命劉粹輔佐年僅四歲的劉義(yi)隆鎮守(shou)京口,防(fang)御盧循(xun)之(zhi)亂(luan)。
義熙十(shi)一年(nian)(415年(nian)),劉(liu)(liu)(liu)(liu)義隆受封為(wei)彭(peng)城縣公。劉(liu)(liu)(liu)(liu)裕(yu)北伐,令劉(liu)(liu)(liu)(liu)義隆為(wei)冠(guan)軍將(jiang)軍留守,東晉朝廷加封其為(wei)監徐(xu)兗(yan)青冀四(si)州(zhou)諸(zhu)軍事(shi)、徐(xu)州(zhou)刺(ci)史(shi)。劉(liu)(liu)(liu)(liu)裕(yu)收復關中、還(huan)軍彭(peng)城(今江蘇(su)省徐(xu)州(zhou)市)后(hou),又(you)加封劉(liu)(liu)(liu)(liu)義隆為(wei)監司(si)(si)州(zhou)豫(yu)州(zhou)之淮西兗(yan)州(zhou)之陳留諸(zhu)軍事(shi)、前(qian)將(jiang)軍、司(si)(si)州(zhou)刺(ci)史(shi),并命其鎮(zhen)守洛陽(yang)(今河(he)南省洛陽(yang)市),還(huan)未到任,又(you)改(gai)封為(wei)都督(du)荊益寧雍梁秦六州(zhou)豫(yu)州(zhou)之河(he)南廣平揚州(zhou)之義成松滋(zi)四(si)郡諸(zhu)軍事(shi)、西中郎將(jiang)、荊州(zhou)刺(ci)史(shi)。
元熙二年(永初元年,420年),劉義隆受(shou)封為宜都(dou)王,食邑三千(qian)戶(hu),加號鎮西將軍。
登基為帝
宋武帝(di)劉裕駕崩后,太子(zi)劉義(yi)符繼(ji)位(即宋少(shao)帝(di)),因他游(you)戲無度,被(bei)輔(fu)政的司(si)空徐羨之、中(zhong)書令傅(fu)亮(liang)、領軍將軍謝(xie)晦于景平(ping)二年(nian)(424年(nian))五月廢黜(chu)(后被(bei)殺),迎(ying)立(li)當時(shi)任荊州刺(ci)史的劉義(yi)隆為帝(di),改元元嘉,同時(shi)由謝(xie)晦出任荊州刺(ci)史,掌握重兵。
劉(liu)義隆在其(qi)統治期間,采取(qu)抑(yi)制豪強的(de)政策,努力推行繁(fan)榮經濟政策,重視農(nong)業生產,并使賦(fu)役均攤,元嘉十七(qi)年(440年)、二十一年(444年)兩次下(xia)令免除農(nong)民(min)的(de)“諸逋(bu)債”,有元嘉之治之稱。
劉義隆深(shen)沉有謀(mou)略(lve),但(dan)體弱多病,好猜忌。他不能容(rong)忍(ren)大臣擅(shan)行(xing)廢立,公(gong)元(yuan)426年(元(yuan)嘉三年)殺徐羨之、傅(fu)亮、謝晦,從此政由己(ji)出(chu)。
元嘉六年(nian)(429年(nian)),因病由其弟(di)彭城王(wang)劉(liu)(liu)義康(kang)執(zhi)政。劉(liu)(liu)義康(kang)任司徒、錄尚書事,后又加領揚州刺(ci)史,進位(wei)大將軍(jun),專總朝權,勢傾天下,曾擅殺名將檀(tan)道濟(ji)。
元嘉八年(nian)(431年(nian)),劉宋(song)反攻滑(hua)臺(今河南滑(hua)縣)受挫。
元嘉十(shi)七年(nian)(440年(nian)),劉義(yi)隆收殺擁戴劉義(yi)康(kang)的(de)領軍(jun)將軍(jun)劉湛等人,罷斥劉義(yi)康(kang),改(gai)授為江(jiang)州刺史,出鎮豫章(今江(jiang)西南昌)。
元嘉二十二年(445年),將劉義康廢為庶人。
元嘉二十七年(450年),因北魏(wei)入侵,劉(liu)義(yi)隆(long)從王玄謨之議再(zai)次北伐,魏(wei)世祖(zu)拓(tuo)跋燾調動(dong)六(liu)十萬大軍迎戰,親率大軍克(ke)懸瓠(今(jin)河南(nan)汝南(nan))、項城(今(jin)河南(nan)沈丘),渡過淮河直趨瓜步(今(jin)江蘇六(liu)合東南(nan)),翌年在宋(song)朝(chao)軍民抵抗下撤退。江北遭魏(wei)軍殺(sha)(sha)(sha)掠殆盡,宋(song)朝(chao)國(guo)力削弱。北魏(wei)兵臨長江期間,劉(liu)義(yi)隆(long)怕(pa)劉(liu)義(yi)康在后方趁(chen)機作亂,遂下令將其誅殺(sha)(sha)(sha)。南(nan)朝(chao)皇(huang)室的自相殘殺(sha)(sha)(sha)由此始。
遇弒身亡
元(yuan)嘉(jia)三十年(nian)(453年(nian)),劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)義(yi)隆(long)長(chang)子(zi)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)劭與次子(zi)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)濬因(yin)事(shi)遭劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)義(yi)隆(long)責罵,劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)劭遂唆使女巫嚴(yan)道育(yu)刻(ke)一劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)義(yi)隆(long)的(de)玉(yu)石雕像埋入宮(gong)中(zhong)含章(zhang)殿前(qian),詛咒劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)義(yi)隆(long)早死(si)。巫蠱事(shi)發,劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)義(yi)隆(long)大怒,欲廢劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)劭太子(zi)位(wei),并將(jiang)此事(shi)告訴潘淑(shu)妃(fei)。潘淑(shu)妃(fei)將(jiang)此事(shi)告訴兒子(zi)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)濬,劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)濬轉報皇太子(zi)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)劭,劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)劭趕(gan)緊與親信的(de)東宮(gong)將(jiang)領蕭(xiao)斌研(yan)議應(ying)對之策,身為劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)義(yi)隆(long)心(xin)腹大將(jiang)的(de)蕭(xiao)斌,居(ju)然建議劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)劭弒父自立,劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)劭因(yin)此親自帶士練兵,積極謀劃(hua)。
同(tong)年3月(yue)16日(ri)深夜,劉(liu)劭與蕭斌趁夜起兵叛變,率領東(dong)宮衛隊假稱受詔入(ru)衛皇(huang)宮,騙使門衛放行。當時劉(liu)義(yi)隆(long)正秉燭與尚(shang)書仆(pu)射徐湛之(zhi)(zhi)討論廢(fei)太子(zi)之(zhi)(zhi)事,劉(liu)劭部將(jiang)張(zhang)超之(zhi)(zhi)闖(chuang)入(ru)合(he)殿,劉(liu)義(yi)隆(long)本能反(fan)應舉凳子(zi)自(zi)衛,五指都被砍下(xia),最(zui)終被張(zhang)超之(zhi)(zhi)弒殺,享年四十七歲。徐湛之(zhi)(zhi)亦死于叛軍(jun)之(zhi)(zhi)手。4月(yue)14日(ri),葬劉(liu)義(yi)隆(long)于長寧陵。同(tong)月(yue),為劉(liu)義(yi)隆(long)上(shang)廟號“中(zhong)宗”、謚號“景皇(huang)帝(di)”。武陵王江州刺(ci)史劉(liu)駿隨即(ji)起兵討伐(fa)劉(liu)劭,并(bing)于5月(yue)20日(ri)即(ji)皇(huang)帝(di)位(wei),6月(yue)16日(ri)攻下(xia)京城,誅殺劉(liu)劭及劉(liu)濬;劉(liu)駿即(ji)位(wei)后改劉(liu)義(yi)隆(long)廟號“太祖”、謚號“文(wen)皇(huang)帝(di)”。
為政舉措
政治
宋文(wen)帝劉義(yi)隆在位(wei)三十(424年(nian)-453年(nian)),繼續實行(xing)劉裕的治國方略,在東(dong)晉(jin)義(yi)熙土斷的基礎上清理戶籍,下令(ling)免除百姓(xing)欠政(zheng)府的“通租(zu)宿債(zhai)”,又(you)實行(xing)勸學、興農、招賢等一系列措(cuo)施,使百姓(xing)得以休養生息,社(she)會生產有(you)所發(fa)展,經濟(ji)文(wen)化(hua)日趨繁(fan)榮。
政(zheng)治(zhi)上他提倡(chang)文(wen)化,整頓吏(li)治(zhi),清理戶籍(ji),重視農業(ye)生產。元(yuan)嘉(jia)(jia)十七年、二十一年兩次下令(ling)減輕以至(zhi)(zhi)免除農民積欠政(zheng)府(fu)的“諸逋債”。自東晉(jin)義熙十一年至(zhi)(zhi)文(wen)帝統治(zhi)末年(415年-453年),“役寬務簡,氓庶繁息”,三(san)十多年中相對安(an)定,是(shi)東晉(jin)南北朝(chao)國(guo)力最為強盛(sheng)的歷史(shi)時期,史(shi)稱(cheng)“元(yuan)嘉(jia)(jia)之治(zhi)”。但元(yuan)嘉(jia)(jia)末年,北魏(wei)軍隊在江淮間一進(jin)一出,江南地區(qu)經過大(da)規模戰亂,邑里蕭條,版籍(ji)大(da)壞,所謂“元(yuan)嘉(jia)(jia)之治(zhi)”從此結束(shu)。
文化
元(yuan)嘉十五年(438年)劉(liu)義隆召雷次宗在京城雞籠山開設“儒學(xue)(xue)館”講學(xue)(xue),與玄、文、史(shi)三學(xue)(xue)合為《四學(xue)(xue)》 。
陳(chen)壽(shou)死后百余年(nian),三(san)國史料大量出(chu)現(xian)。《三(san)國志》內(nei)容精潔,三(san)書很少重復,然宋(song)文帝認太過簡略(lve),故(gu)詔令(ling)裴松之作(zuo)注。裴松之收(shou)集各家(jia)史料,“繪事以(yi)眾色成文,蜜蜂以(yi)兼采為味”,彌補《三(san)國志》記(ji)載(zai)之不足(zu),文帝驚嘆為“不朽”之業(ye)。
范(fan)曄(ye)的(de)史書巨作、“前四史”之一(yi)的(de)《后漢書》亦是(shi)元嘉年間完成。
軍事
軍(jun)事上(shang),劉(liu)(liu)義(yi)隆在(zai)其統治期間(jian),繼承(cheng)劉(liu)(liu)裕北(bei)(bei)伐(fa)的(de)(de)政策,乘北(bei)(bei)魏與柔然(ran)交戰之際征討河(he)南(nan)(nan),史稱“元(yuan)(yuan)嘉北(bei)(bei)伐(fa)”。宋文帝劉(liu)(liu)義(yi)隆為收復河(he)南(nan)(nan),先后(hou)(hou)(hou)于元(yuan)(yuan)嘉七年(430年)和元(yuan)(yuan)嘉二十七年(450年)兩度大舉(ju)北(bei)(bei)伐(fa)。每次北(bei)(bei)伐(fa)都是(shi)宋軍(jun)趁春(chun)夏雨季北(bei)(bei)進,并迅速打到黃河(he)一線,然(ran)后(hou)(hou)(hou)沿千里黃河(he)列戍置守(shou),元(yuan)(yuan)嘉七年(430年)占領(ling)河(he)南(nan)(nan)后(hou)(hou)(hou)還(huan)設(she)立(li)了河(he)南(nan)(nan)四鎮:洛陽、虎(hu)牢、滑臺、碻磝(ao),意在(zai)憑河(he)而(er)守(shou)。但是(shi),等到秋高馬肥的(de)(de)時節,北(bei)(bei)魏鐵騎南(nan)(nan)下,劉(liu)(liu)宋在(zai)河(he)南(nan)(nan)的(de)(de)防守(shou)便(bian)很快崩潰,所以兩次北(bei)(bei)伐(fa)都以失敗告終。北(bei)(bei)伐(fa)失敗的(de)(de)主要原(yuan)因是(shi)劉(liu)(liu)義(yi)隆戰爭指導有誤。
元(yuan)嘉(jia)二十九年(452年),劉義隆(long)趁北(bei)魏(wei)太武帝之(zhi)(zhi)死再謀(mou)北(bei)伐,劉興祖上表言:“愚謂宜長驅(qu)中山(shan)(今(jin)(jin)定州(zhou)),據其關要。冀(ji)州(zhou)以(yi)北(bei),民入(ru)尚(shang)豐(feng),兼麥已向(xiang)熟;因資為易;向(xiang)義之(zhi)(zhi)徒,必應向(xiang)赴。若(ruo)(ruo)中州(zhou)震動,黃(huang)河(he)以(yi)南(nan)(nan)自當(dang)消潰。臣請發青冀(ji)七(qi)千兵,遣將領之(zhi)(zhi),直入(ru)其心腹(fu)。若(ruo)(ruo)前(qian)驅(qu)克勝,張永及河(he)南(nan)(nan)眾軍宜一時渡河(he),使聲(sheng)實兼舉,并建司牧,撫柔初附。西拒太行,北(bei)塞(sai)軍都(今(jin)(jin)居庸關),因事指揮,隨宜加授,畏威欣寵(chong),人百其懷。若(ruo)(ruo)能成功(gong),清壹可(ke)待。若(ruo)(ruo)不(bu)克捷(jie),不(bu)為大(da)(da)傷。”劉興祖吸(xi)取了前(qian)兩次爭(zheng)河(he)南(nan)(nan)而(er)無功(gong)的教訓(xun),建議自山(shan)東進兵河(he)北(bei),堵塞(sai)太行山(shan)諸隘口,將北(bei)魏(wei)遏制在山(shan)西以(yi)內。若(ruo)(ruo)河(he)北(bei)底定,則河(he)南(nan)(nan)自然(ran)落入(ru)宋軍之(zhi)(zhi)手。宋軍若(ruo)(ruo)在抵(di)達黃(huang)河(he)之(zhi)(zhi)后,進攻河(he)北(bei),北(bei)魏(wei)形勢就很危險,太武帝須親(qin)自率軍抗擊,刻不(bu)容(rong)緩。不(bu)過,此策(ce)非雄才大(da)(da)略之(zhi)(zhi)主不(bu)能行之(zhi)(zhi),劉義隆(long)志望、見(jian)識均不(bu)及此,故未(wei)采納。此次北(bei)伐規模不(bu)大(da)(da),也是(shi)無功(gong)而(er)返。
劉義隆(long)北(bei)伐(fa)(fa),其志只(zhi)在(zai)收復(fu)河(he)(he)(he)(he)南(nan)(nan)(nan),但河(he)(he)(he)(he)南(nan)(nan)(nan)四戰之(zhi)地,即令能攻(gong)之(zhi),未必能守之(zhi)。宋(song)軍攻(gong)占河(he)(he)(he)(he)南(nan)(nan)(nan)后(hou)(hou),沿千里黃河(he)(he)(he)(he)列戍(shu)置守,兵(bing)(bing)力薄弱;黃河(he)(he)(he)(he)雖險(xian),卻(que)并非不可渡(du)涉,尤其是(shi)(shi)(shi)寒冬,河(he)(he)(he)(he)冰堅合(he),可以無船而渡(du)。而且,早在(zai)元(yuan)嘉七年(430年),北(bei)魏(wei)(wei)就已將赫連夏逐出關(guan)(guan)中,這樣,北(bei)魏(wei)(wei)以山(shan)西為根本,左擁河(he)(he)(he)(he)北(bei),右據關(guan)(guan)中,虎視中原(yuan)。故劉義隆(long)所面臨的(de)問(wen)題實(shi)際上應(ying)該是(shi)(shi)(shi)如何遏止北(bei)魏(wei)(wei)咄咄逼人的(de)南(nan)(nan)(nan)進(jin)勢頭,而不是(shi)(shi)(shi)河(he)(he)(he)(he)南(nan)(nan)(nan)的(de)攻(gong)守。所以劉義隆(long)北(bei)伐(fa)(fa),每次(ci)都只(zhi)圖河(he)(he)(he)(he)南(nan)(nan)(nan),實(shi)非長遠之(zhi)計。劉宋(song)的(de)北(bei)伐(fa)(fa)均以失敗告(gao)終,還招(zhao)致北(bei)魏(wei)(wei)的(de)大(da)舉反(fan)擊,尤其是(shi)(shi)(shi)元(yuan)嘉二十七年(450年)的(de)那(nei)次(ci)北(bei)伐(fa)(fa),北(bei)魏(wei)(wei)反(fan)攻(gong)河(he)(he)(he)(he)南(nan)(nan)(nan)之(zhi)后(hou)(hou),大(da)舉南(nan)(nan)(nan)進(jin),兵(bing)(bing)臨瓜步,飲馬長江。劉宋(song)國力大(da)損。
但是劉(liu)義(yi)隆對(dui)(dui)外的(de)(de)(de)軍(jun)事活動并非毫無亮(liang)點,主要表現為制(zhi)止了林(lin)邑(yi)(yi)(yi)國(guo)(占(zhan)婆)對(dui)(dui)中(zhong)(zhong)國(guo)的(de)(de)(de)侵略。林(lin)邑(yi)(yi)(yi)國(guo)在(zai)東(dong)晉時多(duo)次(ci)侵擾(rao)中(zhong)(zhong)國(guo)南(nan)疆(jiang)交州地區,尤以永(yong)和(he)和(he)義(yi)熙(xi)年(nian)間為最(zui)。劉(liu)義(yi)隆在(zai)位時,林(lin)邑(yi)(yi)(yi)對(dui)(dui)中(zhong)(zhong)國(guo)采取一(yi)面朝(chao)貢(gong)一(yi)面寇邊的(de)(de)(de)策(ce)略。林(lin)邑(yi)(yi)(yi)王范(fan)陽(yang)邁(mai)野心膨脹,更是于(yu)元嘉(jia)十年(nian)(433年(nian)),要求劉(liu)宋(song)將交州交給自己管理,劉(liu)義(yi)隆予以拒絕。此后林(lin)邑(yi)(yi)(yi)不僅騷擾(rao)不止,貢(gong)品也很(hen)微薄,劉(liu)義(yi)隆再也無法容忍(ren)林(lin)邑(yi)(yi)(yi)的(de)(de)(de)放(fang)肆(si),決定展開(kai)對(dui)(dui)林(lin)邑(yi)(yi)(yi)國(guo)的(de)(de)(de)懲罰行動。他派龍(long)驤(xiang)將軍(jun)交州刺史檀和(he)之(zhi)、振武將軍(jun)宗愨討(tao)伐林(lin)邑(yi)(yi)(yi),范(fan)陽(yang)邁(mai)佯(yang)裝(zhuang)恐懼,上表愿(yuan)歸還所(suo)掠奪日南(nan)郡民戶,實則緩兵(bing)之(zhi)計。于(yu)是宋(song)軍(jun)繼續進發,于(yu)元嘉(jia)二十三(san)年(nian)(446年(nian))一(yi)舉攻克林(lin)邑(yi)(yi)(yi)北部重鎮區栗(li)(li)(今越南(nan)廣治西北),斬區栗(li)(li)王范(fan)扶龍(long),將城(cheng)中(zhong)(zhong)15歲(sui)以上的(de)(de)(de)人(ren)全部活埋,筑成京觀(guan)。 其后宗愨等乘勝追擊范(fan)陽(yang)邁(mai),攻克林(lin)邑(yi)(yi)(yi)都城(cheng)典(dian)沖(即占(zhan)婆補羅,今越南(nan)茶蕎),范(fan)陽(yang)邁(mai)逃走,宋(song)軍(jun)滿(man)載戰利品撤(che)回。劉(liu)義(yi)隆教訓林(lin)邑(yi)(yi)(yi)大獲全勝,“此役中(zhong)(zhong)國(guo)國(guo)威遠播”,林(lin)邑(yi)(yi)(yi)雖很(hen)快復國(guo),但此后恭順朝(chao)貢(gong),三(san)百多(duo)年(nian)沒有侵略中(zhong)(zhong)國(guo)的(de)(de)(de)記錄。
外交
劉(liu)義隆(long)統(tong)治(zhi)時期的(de)外交政策(ce)非(fei)常靈活,和當時的(de)許多國家有(you)著頻(pin)繁的(de)交聘活動。
首先,是(shi)和東南(nan)亞、南(nan)亞國(guo)(guo)(guo)(guo)家以及一些(xie)海洋國(guo)(guo)(guo)(guo)家進(jin)行(xing)交聘,如(ru)天竺國(guo)(guo)(guo)(guo)、呵羅單(dan)國(guo)(guo)(guo)(guo)、師子(zi)國(guo)(guo)(guo)(guo)、都婆(po)(po)娑達(da)國(guo)(guo)(guo)(guo)、扶南(nan)國(guo)(guo)(guo)(guo)、蘇靡黎國(guo)(guo)(guo)(guo)、婆(po)(po)皇國(guo)(guo)(guo)(guo)、婆(po)(po)達(da)國(guo)(guo)(guo)(guo)等,東方的(de)(de)倭(wo)國(guo)(guo)(guo)(guo)君主贊、珍、濟也不斷遣使朝貢。劉義隆通過與這(zhe)些(xie)國(guo)(guo)(guo)(guo)家的(de)(de)交往,發展了(le)海外貿易(yi),擴大了(le)劉宋的(de)(de)影響力。
其(qi)(qi)次,和北(bei)方的大(da)夏國(guo)(guo)、芮芮國(guo)(guo)(柔(rou)然)、北(bei)涼國(guo)(guo)、黃龍國(guo)(guo)(北(bei)燕)以(yi)及(ji)朝鮮半島上的百濟、高句(ju)麗(li)進行交聘(pin)。西(xi)(xi)(xi)北(bei)的吐谷渾(hun)在(zai)阿豺時就來朝貢劉(liu)宋,劉(liu)義隆(long)即位后,封(feng)其(qi)(qi)君(jun)主慕(mu)璝為隴(long)西(xi)(xi)(xi)公,加(jia)授征西(xi)(xi)(xi)將(jiang)軍、沙州(zhou)刺(ci)史,后又封(feng)其(qi)(qi)君(jun)主慕(mu)利延為都(dou)督(du)西(xi)(xi)(xi)秦、河、沙三州(zhou)諸(zhu)軍事,兼(jian)任征西(xi)(xi)(xi)大(da)將(jiang)軍,西(xi)(xi)(xi)秦、河二州(zhou)刺(ci)史,封(feng)隴(long)西(xi)(xi)(xi)王。劉(liu)義隆(long)和這些國(guo)(guo)家聯(lian)絡(luo),主要是為了共同牽制北(bei)魏。
最后,是劉(liu)(liu)義隆和北(bei)魏(wei)的(de)(de)交聘。元嘉(jia)時(shi)期,北(bei)魏(wei)已日益強大,與劉(liu)(liu)宋(song)發生過幾次較大規模的(de)(de)戰爭,但(dan)(dan)因(yin)雙方勢均(jun)力敵,結果(guo)只(zhi)能是長期處于對峙(zhi)狀態。但(dan)(dan)對峙(zhi)并沒阻(zu)止雙方的(de)(de)外交接觸。北(bei)魏(wei)在統(tong)一(yi)北(bei)方的(de)(de)過程(cheng)中(zhong),每(mei)逢(feng)有征(zheng)伐(fa),常先遣人(ren)使宋(song),避免受夾(jia)擊;劉(liu)(liu)宋(song)亦借機加強內部統(tong)治秩序(xu)的(de)(de)建立,發展生產,擴充(chong)武備,伺(si)機北(bei)伐(fa),收復失(shi)地(di)。據《資治通鑒》記載,魏(wei)太(tai)武帝向劉(liu)(liu)宋(song)遣使13次,宋(song)文(wen)帝向北(bei)魏(wei)遣使6次。451年(nian)(元嘉(jia)二十(shi)八(ba)年(nian))劉(liu)(liu)義隆頒布的(de)(de)一(yi)道(dao)恤(xu)賜詔書中(zhong)曾(ceng)言:“故綏遠將軍、晉壽太(tai)守(shou)郭啟玄(xuan)往銜(xian)命(ming)虜庭,秉(bing)(bing)意(yi)不屈。”由詔書可知,郭啟玄(xuan)曾(ceng)但(dan)(dan)任過劉(liu)(liu)宋(song)大使出遣北(bei)魏(wei),而且在北(bei)魏(wei)是“秉(bing)(bing)意(yi)不屈”,頗有亮節(jie)。
歷史評價
總評
劉(liu)義(yi)(yi)(yi)(yi)隆在(zai)位三十(shi)(shi)年,十(shi)(shi)七歲即位,誅殺權臣(chen),修明政(zheng)治(zhi)(zhi)。他壓抑(yi)豪強(qiang)兼并,清理戶籍,減(jian)免稅賦,勸課農桑(sang),獎掖(ye)儒學。“元嘉(jia)文(wen)(wen)(wen)學”更是中國文(wen)(wen)(wen)學史上(shang)大(da)(da)書(shu)特書(shu)的時代,有謝(xie)(xie)靈運、劉(liu)義(yi)(yi)(yi)(yi)慶、鮑(bao)照、陶淵明等群星(xing)照耀;武將赫赫,如檀(tan)道濟、沈慶之、宗愨等輩,橫槊躍(yue)馬,四擊不輟(chuo)。在(zai)位期間宋國境(jing)內政(zheng)治(zhi)(zhi)、經濟、文(wen)(wen)(wen)化均得到較大(da)(da)的發(fa)展(zhan),是東晉南北朝國力最為強(qiang)盛的歷史時期,史稱“元嘉(jia)之治(zhi)(zhi)”。但同時,劉(liu)義(yi)(yi)(yi)(yi)隆好大(da)(da)喜功,行事不切(qie)實(shi)際,幾次北伐(fa)均已慘(can)敗(bai)告終(zhong),同時,劉(liu)義(yi)(yi)(yi)(yi)隆好猜忌,視(shi)兄(xiong)弟如豺狼(lang),視(shi)大(da)(da)臣(chen)如仇(chou)敵(di)。登基之后,對擁護他的大(da)(da)臣(chen)徐羨之、傅亮(liang)、謝(xie)(xie)晦等毫無情義(yi)(yi)(yi)(yi),皆(jie)殺之。后來又殺名將檀(tan)道濟、彭城王(wang)劉(liu)義(yi)(yi)(yi)(yi)康(kang)等,大(da)(da)失人(ren)心(xin)。
歷代評價
沈約:“太祖(zu)幼年特秀(xiu),顧無保傅(fu)之嚴,而(er)天授(shou)和敏之姿,自稟(bing)君(jun)人(ren)之德。及正位南面,歷(li)年長久,綱維備(bei)舉,條禁(jin)明密,罰有恒科,爵無濫品(pin)。故能(neng)內清外(wai)晏,四海謐如也(ye)。昔漢(han)氏(shi)東(dong)京(jing)常稱建武、永平故事,自茲厥后,亦每以(yi)元(yuan)嘉為言,斯固盛矣!授(shou)將遣(qian)帥,乖分閫之命,才謝光武,而(er)遙制兵略,至(zhi)(zhi)于攻日(ri)戰時,莫不仰(yang)聽成旨(zhi)。雖(sui)覆(fu)師喪旅(lv),將非(fei)韓(han)、白,而(er)延寇蹙境,抑此之由。及至(zhi)(zhi)言漏衾衽,難(nan)結(jie)商豎,雖(sui)禍生非(fei)慮,蓋亦有以(yi)而(er)然也(ye)。嗚呼哀哉!”
虞世(shi)南:“夫立人之道,曰仁曰義,仁有(you)愛育之功,義有(you)斷割(ge)之用,寬猛相(xiang)濟,然後為善。文(wen)帝(di)沈吟於廢(fei)立之際,淪溺(ni)於嬖寵之間,當斷不斷,自貽其禍。孽由自作,豈命也哉。”
李(li)延壽:“文帝幼年(nian)特秀,自稟君德(de)。及(ji)正(zheng)位南面(mian),歷年(nian)長久(jiu),綱維備舉,條禁明密,罰有(you)恒科(ke),爵(jue)無濫(lan)品。故能(neng)內清外晏(yan),四海謐如(ru)。而授將(jiang)(jiang)遣師,事乖分(fen)閫。才(cai)謝光武(wu),而遙制兵(bing)略(lve),至(zhi)于(yu)攻戰日時,咸聽成(cheng)旨,雖(sui)覆師喪旅,將(jiang)(jiang)非(fei)(fei)韓、白,而延寇蹙境,抑此之(zhi)(zhi)由(you)。及(ji)至(zhi)言泄衾衽,難(nan)結兇豎,雖(sui)禍生非(fei)(fei)慮,蓋(gai)亦有(you)以(yi)(yi)而然。夫盡人命以(yi)(yi)自養,蓋(gai)惟桀(jie)、紂之(zhi)(zhi)行;觀夫大明之(zhi)(zhi)世,其(qi)將(jiang)(jiang)盡人命乎(hu)。雖(sui)周公之(zhi)(zhi)才(cai)之(zhi)(zhi)美,亦當終之(zhi)(zhi)以(yi)(yi)亂(luan),由(you)此言之(zhi)(zhi),得(de)歿亦為幸矣。至(zhi)如(ru)廢帝之(zhi)(zhi)事,行著(zhu)于(yu)篇,假以(yi)(yi)中才(cai)之(zhi)(zhi)君,有(you)一(yi)于(yu)此,足(zu)以(yi)(yi)致霣,況(kuang)乎(hu)兼斯眾惡,不亡其(qi)可得(de)乎(hu)!”
王鍇:“文帝博涉(she)經史,尢善隸書。每誡諸(zhu)子,率以廉儉。”
司馬(ma)光:“文(wen)(wen)帝勤(qin)于為(wei)治(zhi),子惠庶(shu)民,足(zu)為(wei)承平之良主(zhu);而(er)不(bu)量其力,橫挑強胡,使師徒殲于河南(nan),戎馬(ma)飲(yin)于江津(jin)。及其末路(lu),狐(hu)疑不(bu)決,卒成(cheng)子禍,豈非文(wen)(wen)有(you)余而(er)武不(bu)足(zu)耶?”
呂祖謙:“宋(song)文(wen)(wen)帝(di)(di)(di)以(yi)(yi)河南(nan)(nan)(nan)之(zhi)(zhi)(zhi)地為宋(song)武帝(di)(di)(di)舊物,故竭國(guo)(guo)家之(zhi)(zhi)(zhi)力(li)、掃(sao)國(guo)(guo)中(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)兵(bing)而(er)取(qu)之(zhi)(zhi)(zhi),卒無尺寸(cun)之(zhi)(zhi)(zhi)功。史稱文(wen)(wen)帝(di)(di)(di)之(zhi)(zhi)(zhi)敗,坐以(yi)(yi)中(zhong)旨(zhi)指授方略,而(er)江(jiang)(jiang)南(nan)(nan)(nan)、白下(xia),輕進易退(tui)。以(yi)(yi)愚言論(lun)之(zhi)(zhi)(zhi),文(wen)(wen)帝(di)(di)(di)不(bu)(bu)用(yong)老將舊人(ren),而(er)多用(yong)少年新進,便專任屬,猶恐(kong)不(bu)(bu)免于(yu)敗,況從中(zhong)以(yi)(yi)制之(zhi)(zhi)(zhi)乎?鋒鏑交于(yu)原野,而(er)決機于(yu)九重(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong),機會乗于(yu)斯湏,而(er)定計于(yu)千(qian)里之(zhi)(zhi)(zhi)外(wai),使到彥之(zhi)(zhi)(zhi)輩(bei)御精兵(bing),亦不(bu)(bu)能成(cheng)功,況江(jiang)(jiang)南(nan)(nan)(nan)、白下(xia)乎?然江(jiang)(jiang)南(nan)(nan)(nan)之(zhi)(zhi)(zhi)兵(bing)亦非弱(ruo)也,武帝(di)(di)(di)破(po)燕(yan)、破(po)秦、破(po)魏(wei),則皆南(nan)(nan)(nan)兵(bing)也。何(he)武帝(di)(di)(di)用(yong)之(zhi)(zhi)(zhi)而(er)強,文(wen)(wen)帝(di)(di)(di)用(yong)之(zhi)(zhi)(zhi)而(er)弱(ruo)也?南(nan)(nan)(nan)兵(bing)不(bu)(bu)可(ke)專用(yong),豈無北方之(zhi)(zhi)(zhi)人(ren)可(ke)號召(zhao)而(er)用(yong)之(zhi)(zhi)(zhi)乎?蓋武帝(di)(di)(di)失之(zhi)(zhi)(zhi)于(yu)前,而(er)文(wen)(wen)帝(di)(di)(di)失之(zhi)(zhi)(zhi)于(yu)后也。 ”“文(wen)(wen)帝(di)(di)(di)修政(zheng)事,為宋(song)朝之(zhi)(zhi)(zhi)賢主,而(er)措置(zhi)之(zhi)(zhi)(zhi)謬如此,可(ke)不(bu)(bu)戒哉! ”
辛(xin)棄疾:“元嘉草草,封狼居胥,贏得倉(cang)皇(huang)北顧(gu)。”
王(wang)應麟:“宋文帝、魏太(tai)武,佳兵者(zhe)也,皆(jie)不克令終,不祥好還之戒昭(zhao)昭(zhao)矣。”
郝經:“文帝以元嘉之盛,欲恢復(fu)河南,兩為大舉(ju),到(dao)彥之敗還,而王(wang)玄謨退(tui)走,遂使代(dai)馬飲(yin)江,建康(kang)震駭,兩淮郡縣(xian),赤(chi)地無馀,春燕來歸,巢于林木。”
王夫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi):“元(yuan)嘉之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)北伐(fa)也(ye),文(wen)帝誅(zhu)權奸,修內治,息(xi)民六年(nian)而(er)(er)(er)用之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),不(bu)(bu)(bu)可(ke)謂無(wu)其(qi)(qi)具;拓拔氏伐(fa)赫(he)連,伐(fa)蠕蠕,擊(ji)高(gao)車(che),兵疲(pi)于(yu)西北,備(bei)弛于(yu)東南,不(bu)(bu)(bu)可(ke)謂無(wu)其(qi)(qi)時(shi);然(ran)而(er)(er)(er)得地(di)不(bu)(bu)(bu)守,瓦解蝟縮,兵殲甲棄(qi),并淮右之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)地(di)而(er)(er)(er)失之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),何也(ye)?將(jiang)(jiang)非其(qi)(qi)人(ren)也(ye)。到彥(yan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)、蕭思話(hua)大(da)(da)潰于(yu)青、徐,邵(shao)弘淵、李顯忠大(da)(da)潰于(yu)符離,一也(ye),皆將(jiang)(jiang)非其(qi)(qi)人(ren),以(yi)卒與(yu)敵者也(ye)。文(wen)帝、孝宗皆圖治之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)英(ying)君,大(da)(da)有(you)為(wei)(wei)于(yu)天(tian)下者,其(qi)(qi)命將(jiang)(jiang)也(ye),非信(xin)(xin)左(zuo)右佞幸之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)推引,如燕之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)任(ren)騎劫、趙之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)任(ren)趙蔥也(ye);所(suo)任(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)將(jiang)(jiang),亦當時(shi)人(ren)望所(suo)歸,小試有(you)效,非若曹之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)任(ren)公孫彊(qiang)、蜀漢之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)任(ren)陳祗也(ye);意者當代有(you)將(jiang)(jiang)才而(er)(er)(er)莫(mo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)能用邪?然(ran)自是(shi)以(yi)后,未見有(you)人(ren)焉,愈于(yu)彥(yan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)、思話(hua)而(er)(er)(er)當時(shi)不(bu)(bu)(bu)用者,將(jiang)(jiang)天(tian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)吝于(yu)生(sheng)材乎?非也(ye)。天(tian)生(sheng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),人(ren)主必(bi)有(you)以(yi)鼓舞而(er)(er)(er)培養之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),當世之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)士,以(yi)人(ren)主之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)意指為(wei)(wei)趨(qu),而(er)(er)(er)文(wen)帝、孝宗之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)信(xin)(xin)任(ren)推崇以(yi)風示天(tian)下者,皆拘葸(xi)異(yi)謹之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)人(ren),謂可(ke)信(xin)(xin)以(yi)無(wu)疑(yi),而(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)知其(qi)(qi)適以(yi)召敗也(ye)。道不(bu)(bu)(bu)足(zu)(zu)以(yi)消逆叛(pan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)萌,智不(bu)(bu)(bu)足(zu)(zu)以(yi)馭梟雄之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)士,于(yu)是(shi)乎摧(cui)抑英(ying)尤而(er)(er)(er)登進(jin)柔輭;則天(tian)下相戒以(yi)果敢機謀,而(er)(er)(er)生(sheng)人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)氣(qi)為(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)坐痿(wei);故舉(ju)世無(wu)可(ke)用之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)才,以(yi)保國而(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)足(zu)(zu),況欲與(yu)猾(hua)虜爭(zheng)生(sheng)死于(yu)中原乎?”
個人作品
《元嘉七年以滑臺戰守彌時遂至陷沒(mei)乃(nai)作詩》
《北伐詩》
《登景陽樓詩》