生平經歷
早年生涯
劉(liu)彧,十歲(sui)受封為淮陽王,食(shi)邑(yi)二千戶;元嘉二十九年(452年),改封湘東(dong)王。
太(tai)初元年(nian)(453年(nian))三哥(ge)宋(song)孝武(wu)帝即位后(hou),因為同年(nian)劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧生母(mu)(mu)沈容姬(ji)過(guo)(guo)世,年(nian)僅十五歲的(de)(de)(de)劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧就(jiu)改由宋(song)孝武(wu)帝的(de)(de)(de)生母(mu)(mu)路太(tai)后(hou)撫養長大(da)。劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧對路太(tai)后(hou)親奉愛(ai)戴(dai),常服侍(shi)路太(tai)后(hou)醫(yi)藥,路太(tai)后(hou)也特別篤(du)愛(ai)劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧,因此孝順的(de)(de)(de)宋(song)孝武(wu)帝雖然一向猜忌、監(jian)視宗王諸弟,卻(que)對劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧特別親密。除了讓劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧歷任秘書(shu)監(jian)、中(zhong)護軍、侍(shi)中(zhong)兼衛(wei)尉、領(ling)軍將(jiang)軍等清官顯位之(zhi)外,很(hen)可能讓劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧掌握少(shao)部分(fen)的(de)(de)(de)京師兵權(衛(wei)尉和(he)領(ling)軍將(jiang)軍有(you)部分(fen)兵權)和(he)機要權。史載劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧“少(shao)而和(he)令,風姿端雅”、“好讀書(shu),愛(ai)文義(yi),在藩(fan)時,撰(zhuan)《江左以來文章(zhang)志》,又續(xu)衛(wei)瓘所(suo)注《論語》二卷,行(xing)于世”,不(bu)過(guo)(guo)劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧成年(nian)后(hou)運動不(bu)足(zu)、肥(fei)胖(pang)過(guo)(guo)度,可說是文才(cai)有(you)余、武(wu)干不(bu)足(zu)。
殺侄自立
大(da)明八年(464年),宋孝武帝(di)過世,繼位的(de)前廢帝(di)劉(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)業頗(po)為兇暴。在掌(zhang)權后,先后除去了叔(shu)(shu)祖劉(liu)(liu)(liu)(liu)義恭、叔(shu)(shu)父劉(liu)(liu)(liu)(liu)昶(逃(tao)奔北(bei)魏)。但他仍然(ran)擔憂、猜忌(ji)叔(shu)(shu)父劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧(yu)、劉(liu)(liu)(liu)(liu)休(xiu)仁等(deng)宗王,把(ba)叔(shu)(shu)父們全都(dou)軟禁在宮(gong)中,時(shi)加侮(wu)辱(ru),甚至計劃殺死劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧(yu)。劉(liu)(liu)(liu)(liu)彧(yu)派親信阮佃夫結交劉(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)業的(de)侍(shi)衛壽寂之等(deng)人(ren)(ren),先下手殺死侄兒劉(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)業,然(ran)后接受同謀劉(liu)(liu)(liu)(liu)休(xiu)仁的(de)擁立,登(deng)基(ji)為帝(di),改元泰始。同時(shi)處死劉(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)業的(de)兄弟姊妹劉(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)尚、劉(liu)(liu)(liu)(liu)楚玉等(deng)人(ren)(ren),掌(zhang)控京師內外的(de)兵權。
義嘉之難
在(zai)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)彧(yu)廢(fei)殺(sha)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)業(ye)的(de)上(shang)一(yi)(yi)個(ge)月,因為(wei)(wei)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)業(ye)的(de)昏暴(bao)無道,使(shi)得(de)自認受宋(song)孝武(wu)(wu)帝(di)(di)(di)厚恩的(de)江州(zhou)長史(shi)、行事鄧(deng)琬,聯合(he)新(xin)任的(de)雍州(zhou)刺史(shi)袁顗,以廢(fei)昏立(li)明的(de)名義(yi),號召(zhao)四(si)方討伐建康的(de)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)業(ye),并計劃擁(yong)戴(dai)年(nian)(nian)幼(you)的(de)江州(zhou)刺史(shi)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)勛(宋(song)孝武(wu)(wu)帝(di)(di)(di)第三子(zi))。但(dan)是(shi)(shi)鄧(deng)琬的(de)檄文尚(shang)未發出之前,劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)彧(yu)已經先一(yi)(yi)步弒殺(sha)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)業(ye)并自立(li)為(wei)(wei)帝(di)(di)(di)了。雖(sui)然有些江州(zhou)吏士勸說鄧(deng)琬承認劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)彧(yu)的(de)帝(di)(di)(di)位,不(bu)要冒險攻(gong)打建康,但(dan)是(shi)(shi)鄧(deng)琬認為(wei)(wei)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)彧(yu)得(de)位不(bu)正且殘殺(sha)宗王劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)尚(shang)(孝武(wu)(wu)帝(di)(di)(di)次(ci)子(zi)),會比前廢(fei)帝(di)(di)(di)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)業(ye)更容易討伐,而且使(shi)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)勛獲(huo)得(de)更正統(tong)的(de)大義(yi)名分。于是(shi)(shi)鄧(deng)琬協同(tong)袁顗,直接在(zai)泰(tai)始二(er)年(nian)(nian)(466年(nian)(nian))七日,擁(yong)立(li)劉(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)子(zi)勛(時年(nian)(nian)十一(yi)(yi)歲)登(deng)基為(wei)(wei)帝(di)(di)(di),年(nian)(nian)號義(yi)嘉。
劉(liu)子(zi)勛(xun)登基(ji)后,果(guo)然獲得(de)各地(di)宗(zong)王(wang)、方(fang)(fang)鎮的(de)支(zhi)持效忠(zhong),使(shi)得(de)劉(liu)彧政權的(de)號(hao)令,不(bu)出(chu)建(jian)康(kang)城外(wai)的(de)百里之地(di)。更(geng)險惡的(de)是,劉(liu)子(zi)勛(xun)與(yu)各方(fang)(fang)鎮都譴責劉(liu)彧篡位自(zi)立,紛紛出(chu)兵(bing)從四面八(ba)方(fang)(fang)討伐建(jian)康(kang)。當時劉(liu)彧的(de)弟(di)弟(di)們(men)都在中央,支(zhi)持兄長即位;孝武帝(di)的(de)兒(er)子(zi)們(men)則多在地(di)方(fang)(fang),支(zhi)持劉(liu)子(zi)勛(xun),劉(liu)宋宗(zong)王(wang)形成文帝(di)系與(yu)孝武帝(di)系兩方(fang)(fang)內(nei)斗的(de)局面,史稱“義(yi)嘉(jia)之難”(因(yin)為全國各地(di)幾乎都使(shi)用劉(liu)子(zi)勛(xun)的(de)年號(hao)義(yi)嘉(jia))。
平亂失土
劉(liu)(liu)彧政權雖(sui)然領土、人(ren)口都不到劉(liu)(liu)子勛政權的(de)(de)十分之(zhi)一(yi),但是(shi)以伐(fa)亂(luan)(luan)(luan)(luan)為(wei)(wei)名,憑借量少質精的(de)(de)中(zhong)央軍(jun),采取(qu)各(ge)種積極手(shou)段:一(yi)、采用才干(gan)名士(shi)(shi)蔡興宗(zong)的(de)(de)意見;二、重(zhong)用吳(wu)喜、沈攸(you)之(zhi)、張永、劉(liu)(liu)勔、蕭道(dao)成等(deng)(deng)武將;三(san)、放權給(gei)諸(zhu)弟劉(liu)(liu)休仁等(deng)(deng)人(ren)積極平(ping)(ping)亂(luan)(luan)(luan)(luan)。劉(liu)(liu)彧寬仁待物,當時有(you)的(de)(de)將領父兄子弟都參加(jia)叛(pan)軍(jun),劉(liu)(liu)彧仍任(ren)命(ming)他們帶領禁軍(jun),大(da)家盡(jin)心(xin)(xin)盡(jin)力,樂于(yu)(yu)效命(ming)。于(yu)(yu)是(shi)上下(xia)一(yi)心(xin)(xin)、兵強將勇,因此消(xiao)滅(mie)劉(liu)(liu)子勛政權并平(ping)(ping)定(ding)江南與淮南各(ge)地(466年(nian)底),最后全面(mian)誅殺孝武帝子孫。平(ping)(ping)定(ding)叛(pan)亂(luan)(luan)(luan)(luan)后,叛(pan)軍(jun)大(da)多都得到赦免,其(qi)中(zhong)有(you)才能的(de)(de),都被任(ren)職(zhi)重(zhong)用,和原來的(de)(de)臣屬同等(deng)(deng)看待。有(you)才學的(de)(de)人(ren),都得到被引薦任(ren)用。但是(shi)淮北方鎮薛安(an)都等(deng)(deng)人(ren)為(wei)(wei)了(le)自保而(er)向北魏求援,于(yu)(yu)是(shi)北魏大(da)軍(jun)在四年(nian)之(zhi)內陸(lu)續攻下(xia)淮北、山東半(ban)島(dao)地區,劉(liu)(liu)宋戰亂(luan)(luan)(luan)(luan)不斷,國力大(da)衰,人(ren)民也苦不堪言。又因為(wei)(wei)必須對(dui)有(you)功的(de)(de)軍(jun)人(ren)加(jia)官晉爵、大(da)肆(si)封賞,于(yu)(yu)是(shi)造成士(shi)(shi)族制(zhi)度的(de)(de)嚴重(zhong)破壞(huai),清濁不分、官品淆亂(luan)(luan)(luan)(luan)。
晚年失策
劉(liu)(liu)彧(yu)生(sheng)活(huo)奢靡過度,需要(yao)一件物(wu)品,往(wang)往(wang)制造九十(shi)件備用,正御、御次(ci)、副(fu)又各三十(shi)件。晚年害怕諸弟(di)在他死后(hou)(hou)奪取太(tai)子(zi)劉(liu)(liu)昱(yu)的(de)(de)(de)皇(huang)(huang)位,于是接(jie)受幸(xing)(xing)臣(chen)王道隆與(yu)阮佃(dian)夫的(de)(de)(de)建議,大(da)殺立過大(da)功的(de)(de)(de)諸弟(di),只有劉(liu)(liu)休(xiu)范因為(wei)人才凡(fan)弱而(er)幸(xing)(xing)存。王道隆與(yu)阮佃(dian)夫掌(zhang)權后(hou)(hou)擅用威權、官以(yi)賄成(cheng)(cheng),富逾公室(shi)。劉(liu)(liu)彧(yu)同時(shi)(shi)殺害可能會不利于太(tai)子(zi)的(de)(de)(de)重(zhong)臣(chen),如功臣(chen)武(wu)將(jiang)壽寂之(zhi)(zhi)、吳喜與(yu)高門名士王景文(皇(huang)(huang)后(hou)(hou)王貞風之(zhi)(zhi)兄、劉(liu)(liu)彧(yu)的(de)(de)(de)大(da)舅(jiu)子(zi)),結果造成(cheng)(cheng)劉(liu)(liu)昱(yu)繼(ji)位后(hou)(hou)中央和地方軍鎮互相猜(cai)忌、攻伐(fa)的(de)(de)(de)政治亂象,使得武(wu)將(jiang)蕭(xiao)(xiao)道成(cheng)(cheng)因此崛起(qi),最后(hou)(hou)篡宋(song)建齊。 472年正月(yue),宋(song)明帝死,時(shi)(shi)年三十(shi)四。遺詔(zhao)命蔡興宗(zong)、袁粲(can)(can)、褚淵、劉(liu)(liu)勔、沈(shen)攸之(zhi)(zhi)五人托(tuo)孤(gu)顧命大(da)臣(chen),分別掌(zhang)控內外(wai)重(zhong)區,另(ling)外(wai)命令蕭(xiao)(xiao)道成(cheng)(cheng)為(wei)衛尉,參掌(zhang)機要(yao)。太(tai)子(zi)劉(liu)(liu)昱(yu)繼(ji)立。然遺詔(zhao)雖任命袁粲(can)(can)、褚淵在中央秉政,但實(shi)際上接(jie)受宋(song)明帝秘(mi)密遺命,就(jiu)近輔佐(zuo)新(xin)帝劉(liu)(liu)昱(yu),掌(zhang)控宮中內外(wai)大(da)權的(de)(de)(de)人物(wu),是宋(song)明帝最親信的(de)(de)(de)側近權幸(xing)(xing)——王道隆與(yu)阮佃(dian)夫二人。五月(yue),葬(zang)明帝于臨沂縣莫(mo)府(fu)山(shan)高寧陵。
個人作品
劉彧為藩王時好讀(du)書(shu),曾撰《江(jiang)左以來文章志》、續衛瓘所注《論語(yu)》二(er)卷。另有詩作(zuo)傳世,如《皇業頌》《圣祖頌》《通國(guo)風(feng)》《天(tian)符(fu)頌》《明(ming)德頌》《帝圖(tu)頌》《龍躍大(da)(da)雅(ya)》《淮祥(xiang)風(feng)》《治兵大(da)(da)雅(ya)》《白纻篇大(da)(da)雅(ya)》。
歷史評價
沈約(yue)《宋書》:“圣人(ren)(ren)立(li)法垂制,所(suo)以必稱先(xian)王(wang),蓋由(you)遺(yi)訓余風,足(zu)以貽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)來世(shi)也(ye)。太祖負扆南面(mian),實有君人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)懿焉,經國之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)義(yi)雖弘,而(er)隆家(jia)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道不(bu)足(zu)。彭城王(wang)照不(bu)窺古(gu),本(ben)無卓爾之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)資,徒見昆(kun)弟之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)義(yi),未(wei)識(shi)君臣之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)禮(li),冀以此家(jia)情,行(xing)(xing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)國道,主猜而(er)猶犯(fan),恩薄而(er)未(wei)悟,致(zhi)以呵(he)訓之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)微行(xing)(xing),遂成滅親(qin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)大(da)禍。開端樹隙,垂之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)后人(ren)(ren)。雖天倫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)重,義(yi)殊(shu)凡戚,而(er)中人(ren)(ren)以下,情由(you)恩變。至(zhi)于易衣而(er)出,分苦(ku)而(er)食,與(yu)夫別(bie)宮(gong)異門(men),形疏(shu)事隔者,宜有降矣(yi)。太宗因(yin)易隙之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)情,據已(yi)行(xing)(xing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)典(dian),剪落洪(hong)枝,愿不(bu)待慮。既而(er)本(ben)根無庇,幼主孤立(li),神器以勢弱傾移,靈命隨樂推回改(gai)。斯蓋履霜有漸,堅冰自至(zhi),所(suo)從(cong)來遠也(ye)。”
司馬光:“帝(di)猜(cai)忍奢侈,宋道益衰”、“夫(fu)以孝(xiao)武之(zhi)驕淫(yin)、明帝(di)之(zhi)猜(cai)忍,得保首領以沒于牖下,幸矣(yi),其何后之(zhi)有?”
裴子(zi)野:“景和(劉子(zi)業)申之以淫虐,太宗易之以昏縱(zong),師旅薦興,邊(bian)鄙(bi)蹙(cu)迫,人懷茍且,朝(chao)無紀綱,內(nei)寵方議其安(an),外(wai)物已睹其敗矣(yi)。”
毛澤東:南朝宋明帝劉彧——登基“可(ke)謂(wei)奇矣”。