搜(sou)尋(xun)史(shi)籍,發現(xian)有關陸(lu)探微(wei)的(de)生平活動資料(liao)非(fei)常(chang)(chang)少。《歷代名畫記(ji))中(zhong)載:“陸(lu)探微(wei),上品上,吳(wu)人也(ye)。宋明(ming)帝(di)時(shi),常(chang)(chang)在侍(shi)從,丹青之妙(miao),最推(tui)工(gong)者。”這(zhe)是有關陸(lu)探微(wei)生平正面書寫的(de)唯一記(ji)載。從中(zhong)大體(ti)可知,陸(lu)探微(wei)是吳(wu)人,即(ji)今蘇(su)州地區人,南朝宋明(ming)帝(di)時(shi)的(de)宮廷畫家,常(chang)(chang)在皇(huang)帝(di)左(zuo)右(you)侍(shi)奉,在當時(shi)畫技最高,最諳丹青妙(miao)法。
但(dan)是(shi)(shi)(shi)(shi),有(you)(you)關陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)在(zai)(zai)社(she)會(hui)生活(huo)中(zhong)(zhong)體現個(ge)(ge)(ge)人品(pin)格(ge)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)行為(wei)舉(ju)止、言談風(feng)貌則語(yu)焉不(bu)(bu)(bu)詳。《南史(shi)》中(zhong)(zhong)記(ji)錄他(ta)(ta)(ta)人的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)兩段文(wen)字涉及陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei),如宗炳(bing)之孫宗測(ce)傳載:“魚(yu)復(fu)侯子(zi)響(xiang)為(wei)江(jiang)州,厚遣(qian)贈(zeng)送(song),測(ce)曰(yue):‘少(shao)有(you)(you)狂疾,尋山采藥遠來至此,量腹而(er)進松術(shu)(shu)(shu),度形(xing)而(er)依薛(xue)蘿,淡然已足,豈容(rong)(rong)當此橫施。’子(zi)響(xiang)命駕造(zao)之,測(ce)不(bu)(bu)(bu)見。后(hou)子(zi)響(xiang)不(bu)(bu)(bu)告而(er)來,奄至所(suo)往(wang),測(ce)不(bu)(bu)(bu)得已,巾褐對(dui)之,竟不(bu)(bu)(bu)交(jiao)言。子(zi)響(xiang)不(bu)(bu)(bu)悅而(er)退(tui)。侍中(zhong)(zhong)王秀之彌(mi)所(suo)欽慕,乃令陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)畫(hua)(hua)其形(xing)與(yu)(yu)己相對(dui),又(you)貽(yi)書曰(yue):‘昔人有(you)(you)圖畫(hua)(hua)僑、扎,輕以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)自方耳。’王儉亦雅重之,贈(zeng)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)蒲褥筍席。”又(you)如晉名(ming)士(shi)(shi)伏玄度之曾(ceng)孫伏曼(man)容(rong)(rong)傳載:“曼(man)容(rong)(rong)早孤,與(yu)(yu)母兄客居南海。……宋明(ming)帝好《周(zhou)易》,嘗集(ji)朝(chao)臣于清暑殿(dian)講(jiang),詔曼(man)容(rong)(rong)執經。曼(man)容(rong)(rong)素(su)美風(feng)采,明(ming)帝恒以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)方嵇叔夜,使(shi)吳人陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)畫(hua)(hua)叔夜像以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)賜之。”這些也(ye)僅是(shi)(shi)(shi)(shi)說明(ming)陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)是(shi)(shi)(shi)(shi)一(yi)個(ge)(ge)(ge)畫(hua)(hua)工(gong),既無(wu)官(guan)職封號,也(ye)非出生世家的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)名(ming)士(shi)(shi)。按照中(zhong)(zhong)國史(shi)傳的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)著述慣例,只要陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)有(you)(you)一(yi)官(guan)半職,在(zai)(zai)記(ji)載中(zhong)(zhong)是(shi)(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)(bu)會(hui)疏(shu)漏(lou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。又(you)假設陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)是(shi)(shi)(shi)(shi)位(wei)(wei)(wei)名(ming)士(shi)(shi),那(nei)必(bi)定(ding)是(shi)(shi)(shi)(shi)擅長清談,交(jiao)際廣泛,在(zai)(zai)同(tong)時(shi)(shi)(shi)代集(ji)錄此類逸事的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)劉義慶《世說新語(yu)》中(zhong)(zhong)怎么(me)會(hui)不(bu)(bu)(bu)著一(yi)字呢?與(yu)(yu)陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)齊名(ming)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)另一(yi)位(wei)(wei)(wei)大畫(hua)(hua)家東晉顧愷(kai)(kai)之卻(que)不(bu)(bu)(bu)乏記(ji)載。顧愷(kai)(kai)之是(shi)(shi)(shi)(shi)一(yi)位(wei)(wei)(wei)集(ji)才子(zi)名(ming)士(shi)(shi)、官(guan)銜(xian)貴寵于一(yi)身(shen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)畫(hua)(hua)家。他(ta)(ta)(ta)博學多才,畫(hua)(hua)藝(yi)高(gao)超,又(you)擅長清談玄學,故流(liu)傳典(dian)故很(hen)多,像《晉書》、《文(wen)選(xuan)》、《世說新語(yu)·文(wen)學篇》、《先秦漢魏晉南北朝(chao)詩(shi)》都有(you)(you)關于顧愷(kai)(kai)之事跡或(huo)其詩(shi)文(wen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)收錄。顧愷(kai)(kai)之志在(zai)(zai)詩(shi)文(wen)書畫(hua)(hua),雖(sui)在(zai)(zai)軍政上(shang)無(wu)所(suo)作為(wei),但(dan)從某種意(yi)義上(shang)看(kan)他(ta)(ta)(ta)卻(que)是(shi)(shi)(shi)(shi)一(yi)個(ge)(ge)(ge)成功的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)政客,終(zhong)日周(zhou)旋于上(shang)流(liu)社(she)會(hui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)權臣貴族間,游(you)山玩水聲色(se)犬馬,無(wu)所(suo)不(bu)(bu)(bu)事。他(ta)(ta)(ta)與(yu)(yu)當時(shi)(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)權貴桓(huan)(huan)溫(wen)、殷仲(zhong)堪、桓(huan)(huan)玄俱交(jiao)往(wang)甚多,宮闈政事沉浮不(bu)(bu)(bu)定(ding),侍奉(feng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)權貴交(jiao)替(ti)滅亡,而(er)顧在(zai)(zai)官(guan)場的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)地位(wei)(wei)(wei)卻(que)始終(zhong)巍然不(bu)(bu)(bu)動,甚至在(zai)(zai)桓(huan)(huan)玄被殺后(hou),還被提升(sheng)為(wei)散騎常侍。根據對(dui)顧愷(kai)(kai)之這些經歷的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)描述,可(ke)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)從反(fan)面來推斷(duan)陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)在(zai)(zai)那(nei)個(ge)(ge)(ge)時(shi)(shi)(shi)代和(he)社(she)會(hui)中(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)基本生存狀態(tai)。陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)與(yu)(yu)顧愷(kai)(kai)之的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)最大差別在(zai)(zai)于顧愷(kai)(kai)之始終(zhong)處于社(she)會(hui)與(yu)(yu)文(wen)化的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)中(zhong)(zhong)心,而(er)陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)則在(zai)(zai)邊緣,無(wu)論是(shi)(shi)(shi)(shi)官(guan)場,還是(shi)(shi)(shi)(shi)士(shi)(shi)人占主導(dao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)文(wen)化圈,對(dui)陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)都沒(mei)有(you)(you)認同(tong),也(ye)許他(ta)(ta)(ta)們(men)根本就沒(mei)關注他(ta)(ta)(ta)。陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)只不(bu)(bu)(bu)過是(shi)(shi)(shi)(shi)一(yi)個(ge)(ge)(ge)技藝(yi)高(gao)妙的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)畫(hua)(hua)工(gong),地位(wei)(wei)(wei)卑微(wei)(wei)(wei),是(shi)(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)(bu)可(ke)與(yu)(yu)他(ta)(ta)(ta)們(men)平起平坐的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)分子(zi)。但(dan)一(yi)位(wei)(wei)(wei)真正(zheng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)藝(yi)術(shu)(shu)(shu)家終(zhong)究是(shi)(shi)(shi)(shi)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)其藝(yi)術(shu)(shu)(shu)本身(shen)來展現價值與(yu)(yu)意(yi)義的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。陸(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)(lu)探(tan)(tan)(tan)微(wei)(wei)(wei)在(zai)(zai)后(hou)來的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)畫(hua)(hua)史(shi)中(zhong)(zhong)享有(you)(you)盛譽即(ji)為(wei)明(ming)證(zheng)。
陸探(tan)微擅肖(xiao)像(xiang)、人(ren)物(wu),學(xue)東晉顧(gu)(gu)愷之(zhi),兼工蟬雀、馬匹、木(mu)屋,亦(yi)寫山水(shui)草木(mu)。多為(wei)(wei)(wei)宮廷(ting)貴族寫照,當時推為(wei)(wei)(wei)最工。南朝(chao)(chao)(chao)齊(qi)謝赫(he)評其畫(hua)(hua)說:“窮理(li)盡性,事絕言象,包(bao)前孕后,古今(jin)獨立,非復激揚所能稱(cheng)贊。但價重之(zhi)極乎上(shang),上(shang)品(pin)之(zhi)外,無(wu)(wu)他(ta)寄言,故屈(qu)標第(di)一等(deng)。”第(di)一品(pin)共有(you)(you)五人(ren),陸列(lie)為(wei)(wei)(wei)首位。唐張(zhang)彥遠在《歷代(dai)名(ming)畫(hua)(hua)記(ji)》謂(wei):“陸公參靈酌妙,動與神(shen)會(hui)。筆(bi)(bi)跡勁(jing)利,如錐刀(dao)馬。秀(xiu)骨清像(xiang),似覺生(sheng)動,令人(ren)檁檁若對神(shen)明。”又因筆(bi)(bi)勢連(lian)綿不斷,稱(cheng)為(wei)(wei)(wei)“一筆(bi)(bi)畫(hua)(hua)。后人(ren)把他(ta)和顧(gu)(gu)愷之(zhi)并(bing)稱(cheng)“顧(gu)(gu)陸”,號(hao)為(wei)(wei)(wei)“密(mi)體”,以(yi)(yi)別(bie)于張(zhang)僧繇、吳道子之(zhi)“疏體’。史有(you)(you)以(yi)(yi)曹不興、顧(gu)(gu)愷之(zhi)、陸探(tan)微、張(zhang)僧繇合稱(cheng)“六朝(chao)(chao)(chao)四大家”。浙西甘露寺大殿后尚有(you)(you)陸探(tan)微畫(hua)(hua)的菩薩。畫(hua)(hua)跡有(you)(you)隋(sui)朝(chao)(chao)(chao)官本(ben)《黃帝戰(zhan)涿鹿圖(tu)(tu)》、《燕(yan)太子丹(dan)(dan)圖(tu)(tu)》、《孫氏(shi)水(shui)戰(zhan)圖(tu)(tu)》等(deng)十二卷,著(zhu)(zhu)錄于《貞(zhen)觀公私(si)畫(hua)(hua)史》。裴(pei)孝源注:“私(si)家搜訪(fang)所得,先(xian)無(wu)(wu)題(ti)記(ji)可考(kao)。”南宋趙與勤(qin)藏有(you)(you)《降(jiang)靈文殊圖(tu)(tu)》,相(xiang)傳是宣(xuan)和內府之(zhi)物(wu),著(zhu)(zhu)錄于《云煙(yan)過眼錄》。子綏、弘肅(su)亦(yi)善畫(hua)(hua),綏尤(you)著(zhu)(zhu)名(ming),工畫(hua)(hua)佛像(xiang)、人(ren)物(wu),以(yi)(yi)麻紙繪(hui)釋迦像(xiang)為(wei)(wei)(wei)最妙,因麻紙不易受墨,向為(wei)(wei)(wei)“丹(dan)(dan)青家所難”。
吳人,常侍從宋明(ming)帝左右,妙(miao)絕(jue)丹青,長(chang)人物(wu)故實(shi),兼營(ying)山水草(cao)木,參靈(ling)酌妙(miao),動(dong)(dong)與(yu)神(shen)會。其(qi)作(zuo)佛(fo)畫(hua)及(ji)古(gu)(gu)圣賢像,筆(bi)跡勁利如錐刀(dao),蓋移書(shu)法(fa)(fa)之用筆(bi)于畫(hua)法(fa)(fa),自然秀骨(gu)天成,體運遒(qiu)舉。與(yu)愷之齊(qi)名(ming),古(gu)(gu)人謂其(qi)風神(shen)遒(qiu)舉,筆(bi)力頓(dun)挫,一(yi)點(dian)一(yi)拂,動(dong)(dong)覺新奇,非虛(xu)言(yan)也。謝(xie)赫云(yun)(yun):畫(hua)有六(liu)法(fa)(fa),自古(gu)(gu)作(zuo)者,鮮能(neng)備(bei)之,唯(wei)陸(lu)探(tan)微、衛(wei)協(xie)備(bei)該之矣。又云(yun)(yun):窮(qiong)理盡性,事絕(jue)言(yan)象,包前孕后(hou),古(gu)(gu)今獨立(li),非復激揚所(suo)能(neng)稱贊。子(zi)綏及(ji)弘肅(su),皆善畫(hua)。