辛酉(you)(you)政變(bian)是(shi)1861年(咸豐十一年)咸豐帝病(bing)死后(hou),慈禧太(tai)后(hou)聯合恭親王奕?發(fa)動(dong)的一次宮廷政變(bian),此次政變(bian)打(da)倒了顧命八大(da)臣(chen)勢力。為贊襄(xiang)政務(wu)大(da)臣(chen)(又稱顧命八大(da)臣(chen)),輔弼(bi)皇太(tai)子載(zai)淳為帝,總攝朝政,以時(shi)在夏歷辛酉(you)(you)年得名。又因改變(bian)其(qi)祺祥年號而(er)稱“祺祥政變(bian)”,亦稱“北京政變(bian)”。
咸豐帝(di)病死于熱河(he)避暑(shu)山莊行宮(gong)(在(zai)今(jin)河(he)北省承德(de)市),御前大臣(chen)載垣、肅順等八大臣(chen)與(yu)新皇(huang)帝(di)載淳的生(sheng)母(mu)皇(huang)太(tai)(tai)后葉赫那拉氏(shi)(即(ji)慈(ci)禧(xi)太(tai)(tai)后)產生(sheng)嚴重矛盾,葉赫那拉氏(shi)乃鼓動咸豐帝(di)皇(huang)后鈕祜祿氏(shi)(即(ji)慈(ci)安太(tai)(tai)后)與(yu)八大臣(chen)爭權(quan),授意(yi)御史董元(yuan)醇上朝奏(zou)請由皇(huang)太(tai)(tai)后垂簾(lian)聽政,隨即(ji)遭到八大臣(chen)抵(di)制。另一方面(mian),宗族中比較最近的恭親王奕(yi)訢與(yu)咸豐朝顧(gu)命大臣(chen)僧格林沁和軍機大臣(chen)文(wen)祥等人被排斥在(zai)最高權(quan)力(li)之外,亦極(ji)為不滿。于是葉赫那拉氏(shi)與(yu)奕(yi)?等人聯合,發動政變。
從此,慈禧(xi)、慈安兩太(tai)后開始垂簾(lian)聽政(zheng)。但(dan)實際上,慈禧(xi)掌握清政(zheng)府的最高權力,歷時四十七年(nian)之久。
清(qing)文宗咸(xian)豐六年(nian),公元(yuan)1856年(nian),第二次鴉片(pian)戰爭爆發了。1860年(nian)9月(yue)英法聯軍(jun)逼近北京,京城震(zhen)動。咸(xian)豐皇(huang)帝急(ji)忙帶(dai)著他(ta)的皇(huang)后(hou)(hou)鈕祜(hu)祿氏(后(hou)(hou)來的慈(ci)安(an)太后(hou)(hou))和(he)懿貴妃葉赫(he)那拉氏(后(hou)(hou)來的慈(ci)禧太后(hou)(hou))以及一(yi)班親信(xin),逃亡到(dao)熱河去(qu),由恭親王奕?留下來向侵略者求和(he)。奕?費(fei)盡周折,最后(hou)(hou)簽訂了喪權(quan)辱國的《北京條約》,因此得(de)到(dao)侵略者的歡心。當時清(qing)政府的實權(quan)并(bing)不(bu)掌握在(zai)奕?手(shou)里(li),而(er)是掌握在(zai)跟隨(sui)咸(xian)豐逃往熱河的載垣、端華(hua)、肅順等一(yi)班人手(shou)里(li),這些人將(jiang)奕?視為(wei)自己的政敵,千方(fang)百(bai)計地排擠他(ta),不(bu)讓他(ta)隨(sui)駕到(dao)熱河。
1861年8月22日(ri),咸(xian)豐(feng)在簽訂《北京條約》后(hou)不久就病(bing)死了,他唯(wei)一(yi)的兒子(zi)6歲的載淳(chun)即位。年號定為“祺祥(xiang)”。遺命怡親王(wang)載垣、鄭親王(wang)端華(hua)、大學(xue)士(shi)肅順,額駙景壽,還有(you)原(yuan)來的五個軍機大臣(chen)中的四個穆蔭、匡源、杜翰、焦佑瀛8人為“贊襄政務(wu)大臣(chen)”,輔佐年幼的載淳(chun)。咸(xian)豐(feng)臨終前,又將自(zi)己刻有(you)“御(yu)賞”和“同道堂”的兩枚御(yu)印,分別賜給了皇(huang)后(hou)和懿貴(gui)妃,并頒(ban)(ban)詔說,此后(hou)新皇(huang)帝所頒(ban)(ban)的一(yi)切詔書,都要印有(you)這兩枚御(yu)印才能有(you)效。
載(zai)淳繼位后(hou)(hou),尊(zun)先帝(di)皇后(hou)(hou)鈕(niu)祜(hu)祿氏為(wei)(wei)母(mu)后(hou)(hou)皇太(tai)后(hou)(hou),徽號慈安,尊(zun)自己(ji)的生母(mu)懿貴(gui)妃為(wei)(wei)圣母(mu)皇太(tai)后(hou)(hou),徽號慈禧。載(zai)淳的母(mu)親懿貴(gui)妃葉赫那(nei)拉氏,是(shi)個陰險、貪(tan)權、又野心勃(bo)勃(bo)的女人,她剛剛坐(zuo)上(shang)(shang)圣母(mu)皇太(tai)后(hou)(hou)的寶座,就迫不及待(dai)地攬權。慈禧先讓人建議,因為(wei)(wei)皇帝(di)年(nian)幼,無法處(chu)理朝政,所以要由兩宮皇太(tai)后(hou)(hou)“垂簾聽政”,實際上(shang)(shang)是(shi)要掌握實權。
咸(xian)(xian)豐(feng)懿貴妃葉(xie)赫那拉氏極欲(yu)利用(yong)圣母(mu)皇太(tai)后(hou)的(de)身(shen)份(fen)謀奪最高統治權(quan)。她授(shou)意御史董元醇奏請(qing)皇太(tai)后(hou)垂簾(lian)擅權(quan)的(de)計劃遭到八(ba)大(da)(da)臣載(zai)垣(yuan)等以(yi)“本(ben)朝未有皇太(tai)后(hou)垂簾(lian)”的(de)理由加以(yi)反(fan)對。雖(sui)然兩宮太(tai)后(hou)掌握著(zhu)咸(xian)(xian)豐(feng)所(suo)賜(si)的(de)兩枚印章,在政(zheng)治上與(yu)八(ba)大(da)(da)臣勢均力敵(di),但由于當(dang)時(shi)的(de)熱河行宮全部(bu)都是輔政(zheng)八(ba)大(da)(da)臣的(de)勢力,慈禧費盡心思也(ye)未能得逞,只(zhi)好虛與(yu)委(wei)蛇,暫(zan)時(shi)向(xiang)八(ba)大(da)(da)臣妥(tuo)協,但她始終也(ye)沒放棄垂簾(lian)聽政(zheng)的(de)想法。正好慈安太(tai)后(hou)對肅順等人的(de)所(suo)做所(suo)為也(ye)是極不贊成(cheng),慈禧于是串(chuan)通了慈安,并且使用(yong)苦肉計,將自己的(de)心腹發回北京(jing),與(yu)恭親王奕?串(chuan)通。
奕(yi)?是(shi)咸(xian)豐的(de)親(qin)弟(di)弟(di),為(wei)人(ren)(ren)機(ji)(ji)智(zhi)、練達(da),很有才干(gan),相比之(zhi)下,身(shen)為(wei)皇(huang)帝的(de)咸(xian)豐卻顯得平(ping)庸無能,這就招來(lai)了咸(xian)豐帝的(de)猜忌,因此,咸(xian)豐在(zai)政治上疏遠奕(yi)?,重用肅順等(deng)人(ren)(ren)。奕(yi)?雖貴為(wei)親(qin)王,但卻沒有什(shen)么實權,處處受(shou)到(dao)肅順等(deng)人(ren)(ren)的(de)排擠。咸(xian)豐逃亡熱河,命令奕(yi)?留在(zai)北京與侵略者議和(he),一(yi)同(tong)留下的(de)還有軍機(ji)(ji)大臣(chen)文(wen)(wen)祥(xiang)(xiang)(xiang)。文(wen)(wen)祥(xiang)(xiang)(xiang)因為(wei)與奕(yi)?關系(xi)較好,也受(shou)到(dao)肅順等(deng)人(ren)(ren)的(de)排擠,不準他隨同(tong)前(qian)往(wang)熱河。后來(lai)的(de)八個(ge)輔(fu)政大臣(chen)中(zhong),有四(si)個(ge)是(shi)軍機(ji)(ji)大臣(chen),只(zhi)有文(wen)(wen)祥(xiang)(xiang)(xiang)除(chu)外。所以,奕(yi)?和(he)文(wen)(wen)祥(xiang)(xiang)(xiang)對肅順等(deng)人(ren)(ren)恨之(zhi)入(ru)骨(gu),不除(chu)不快(kuai)。正是(shi)基于(yu)這些,在(zai)接到(dao)兩(liang)宮(gong)太后的(de)求援(yuan)信號后,奕(yi)?和(he)文(wen)(wen)祥(xiang)(xiang)(xiang)決定要幫助兩(liang)宮(gong)太后除(chu)掉輔(fu)政八大臣(chen)。
17日,咸豐(feng)皇帝死。他臨終前做(zuo)了三件事(shi):
一(yi),立(li)皇(huang)長子載(zai)淳(chun)為皇(huang)太子。二,命御前大臣載(zai)垣、端(duan)華、景壽,大學士肅順和軍機大臣穆蔭、匡源、杜翰、焦祐瀛八人(ren)為贊(zan)襄政(zheng)務(wu)大臣,八大臣控制(zhi)了政(zheng)局。三,授(shou)予(yu)皇(huang)后(hou)(hou)鈕祜祿氏“御賞”印章,授(shou)予(yu)皇(huang)子載(zai)淳(chun)“同道堂”印章(由懿貴妃掌管)。顧命大臣擬旨后(hou)(hou)要蓋(gai)“御賞”和“同道堂”印章。八大臣同兩(liang)宮(gong)太后(hou)(hou)發生矛盾。
18日,大行皇帝(di)入殮后(hou)(hou),以同治皇帝(di)名義,尊皇后(hou)(hou)鈕(niu)祜祿氏為(wei)(wei)母后(hou)(hou)皇太后(hou)(hou),尊懿貴(gui)妃葉赫納拉(la)氏為(wei)(wei)圣母皇太后(hou)(hou)。
1日,恭(gong)(gong)親王(wang)奕(yi)(yi)?獲準趕到承德避暑山莊叩謁咸豐皇(huang)帝的(de)梓宮(gong)。溥儀(yi)在(zai)《我的(de)前半生(sheng)》中(zhong)記載:相傳奕(yi)(yi)?化妝成薩滿,在(zai)行宮(gong)見了兩(liang)宮(gong)皇(huang)太(tai)后(hou)(hou),密(mi)定(ding)計,旋返京(jing),做(zuo)部署。奕(yi)(yi)?獲準同兩(liang)宮(gong)太(tai)后(hou)(hou)會面約(yue)兩(liang)個(ge)小時。奕(yi)(yi)?在(zai)熱河滯(zhi)留六(liu)天,盡量在(zai)肅順等面前表現出平和(he)的(de)姿態,麻痹了顧(gu)命大臣。兩(liang)宮(gong)太(tai)后(hou)(hou)與恭(gong)(gong)親王(wang)奕(yi)(yi)?,破(po)釜沉舟,死(si)中(zhong)求生(sheng),睿智果斷,搶奪先機,外柔內剛(gang),配合默(mo)契。恭(gong)(gong)親王(wang)奕(yi)(yi)?同兩(liang)宮(gong)太(tai)后(hou)(hou)密(mi)商決策與步驟后(hou)(hou),返回北京(jing),準備政變。此時,咸豐皇(huang)帝剛(gang)駕崩十三天。
2日(ri),醇郡王奕(yi)譞(xuan)為正黃(huang)旗漢(han)軍都統,掌握了實際的軍事權力。
6日,御史董元醇上(shang)請(qing)太(tai)后權理朝政、簡(jian)親王一、二(er)人輔弼的奏折。
7日,準兵部侍郎勝(sheng)保到避暑山莊。勝(sheng)保在下(xia)達諭旨不許各地(di)統兵大臣赴承(cheng)德(de)祭奠后(hou),奏請到承(cheng)德(de)哭奠,并率兵經河(he)間(jian)、雄縣一(yi)帶兼(jian)程北上(shang)。
11日(ri)(ri),就御史(shi)董(dong)元醇奏折所(suo)請,兩(liang)宮皇太(tai)(tai)(tai)(tai)后(hou)(hou)召見八(ba)大(da)臣(chen)。肅(su)順(shun)等以(yi)咸豐(feng)皇帝遺詔(zhao)和祖制無皇太(tai)(tai)(tai)(tai)后(hou)(hou)垂簾聽(ting)政故事(shi),擬旨(zhi)駁斥。兩(liang)宮皇太(tai)(tai)(tai)(tai)后(hou)(hou)與八(ba)位贊襄(xiang)政務大(da)臣(chen)激烈辯論。八(ba)大(da)臣(chen)“嘵(xiao)嘵(xiao)置辯,已無人臣(chen)禮”。據史(shi)籍《越縵堂國(guo)事(shi)日(ri)(ri)記(ji)》記(ji)載:肅(su)順(shun)等人恣意咆哮(xiao),“聲震殿陛,天子驚怖(bu),至于涕泣,遺溺(ni)后(hou)(hou)衣(yi)”,小皇帝嚇(xia)得尿(niao)了褲子。兩(liang)宮太(tai)(tai)(tai)(tai)后(hou)(hou)不(bu)讓(rang),載垣、端華等負氣不(bu)視事(shi),相持愈日(ri)(ri),卒如所(suo)擬。八(ba)大(da)臣(chen)想(xiang)先答應兩(liang)宮太(tai)(tai)(tai)(tai)后(hou)(hou),把(ba)難題拖(tuo)一下(xia),回(hui)到北(bei)京再說。
18日(ri),宣布(bu)咸豐皇帝靈柩(jiu)于農歷(li)9月23起(qi)靈駕,29日(ri)到京。
同治皇(huang)帝上母后(hou)皇(huang)太(tai)后(hou)為慈安皇(huang)太(tai)后(hou)、圣母皇(huang)太(tai)后(hou)為慈禧皇(huang)太(tai)后(hou)徽號(hao)。
4日,鄭親王端(duan)華署理行(xing)在步(bu)軍統領(ling),醇郡王奕譞任步(bu)軍統領(ling)。先(xian)是,兩(liang)宮太后(hou)召見(jian)顧命大臣時(shi),提(ti)出端(duan)華兼職太多,端(duan)華說(shuo)(shuo)我只(zhi)做(zuo)行(xing)在步(bu)軍統領(ling);慈禧說(shuo)(shuo)那就命奕譞做(zuo)步(bu)軍統領(ling)。奕譞做(zuo)步(bu)軍統領(ling)就掌握了京(jing)師(shi)衛戍的軍權。不(bu)久,奕譞又兼管善捕營事。
23日,大行皇(huang)(huang)帝梓宮由避暑山莊啟駕。同治(zhi)皇(huang)(huang)帝和兩(liang)宮皇(huang)(huang)太后(hou),奉大行皇(huang)(huang)帝梓宮,從(cong)承德啟程返京師。兩(liang)宮太后(hou)和同治(zhi)皇(huang)(huang)帝只(zhi)陪了靈駕一天,就以皇(huang)(huang)帝年齡(ling)小、兩(liang)太后(hou)為(wei)年輕(qing)婦道人家為(wei)借口,從(cong)小道趕回北京。
29日(ri),同治(zhi)(zhi)皇(huang)(huang)(huang)帝奉兩(liang)(liang)宮(gong)太(tai)后(hou)回到北京皇(huang)(huang)(huang)宮(gong)。因(yin)為下雨,道(dao)路泥濘,靈駕(jia)(jia)行(xing)進遲緩。同治(zhi)(zhi)皇(huang)(huang)(huang)帝奉兩(liang)(liang)宮(gong)皇(huang)(huang)(huang)太(tai)后(hou)間道(dao)疾行(xing),比靈駕(jia)(jia)提前(qian)四天到京。兩(liang)(liang)宮(gong)皇(huang)(huang)(huang)太(tai)后(hou)抵京后(hou),立即在(zai)大內召(zhao)見恭親王奕(yi)?等。
30日,發動(dong)政變。同治(zhi)皇帝與(yu)兩宮皇太(tai)后(hou),宣(xuan)布(bu)在承德(de)預先由醇(chun)郡王奕(yi)譞就之諭旨,宣(xuan)布(bu)載(zai)垣(yuan)等罪狀:
⑴上年海疆不靖,京師戒嚴(yan),總由在事(shi)之(zhi)王(wang)大(da)臣(chen)等(deng)(deng)(deng)籌(chou)劃乖張所致。載垣等(deng)(deng)(deng)不能盡心(xin)和議,徒以(yi)誘惑英國(guo)(guo)使臣(chen)以(yi)塞(sai)己責(ze),以(yi)致失信于(yu)各(ge)國(guo)(guo),淀園被擾(rao)。我皇(huang)考巡幸熱河,實圣心(xin)萬不得已之(zhi)苦衷也!”就是將英法(fa)聯軍(jun)入侵北京、圓明(ming)園被焚(fen)掠、皇(huang)都百姓受驚、咸豐(feng)皇(huang)帝(di)出巡的(de)政治責(ze)任全扣到載垣等(deng)(deng)(deng)八大(da)臣(chen)頭(tou)上。
⑵以擅(shan)改諭旨、力(li)阻垂簾(lian)罪,解載(zai)垣、端(duan)華(hua)(hua)、肅(su)順(shun)、景壽任,穆蔭、匡源、杜翰、焦祐瀛退出軍機。《清史(shi)稿·肅(su)順(shun)傳》記載(zai):此前,“肅(su)順(shun)方(fang)護文宗(zong)梓宮(gong)在途,命睿(rui)親王(wang)仁壽、醇(chun)郡王(wang)奕譞往逮,遇諸(zhu)密云,夜就行(xing)館捕之。咆哮不(bu)服,械(xie)系。下宗(zong)人府(fu)獄,見(jian)載(zai)垣、端(duan)華(hua)(hua)已先在。”《清穆宗(zong)毅皇(huang)帝實錄》記載(zai):“以醇(chun)郡王(wang)奕譞管(guan)善捕營事。”這可能同奕譞逮捕肅(su)順(shun)事有關。
公元1861年農(nong)歷(li)10月1日,命(ming)(ming)恭親(qin)王(wang)奕?為議政(zheng)王(wang)、軍(jun)機(ji)大(da)臣(chen)。隨之,軍(jun)機(ji)大(da)臣(chen)文祥奏請兩宮(gong)皇太后垂簾聽(ting)政(zheng)。《清(qing)史稿·文祥傳》記載(zai):“十月,回鑾(luan),(文祥)偕王(wang)大(da)臣(chen)疏(shu)請兩宮(gong)皇太后垂簾聽(ting)政(zheng)。”命(ming)(ming)大(da)學士桂良、戶(hu)部尚書沈兆霖、侍郎寶(bao)鋆、文祥為軍(jun)機(ji)大(da)臣(chen)。
3日,大行(xing)皇帝梓宮至京。
5日(ri),從大學士(shi)周祖培疏言:“怡親王載垣等擬定(ding)‘祺祥’年號,意(yi)義重復,請更正”,詔(zhao)改“祺祥”為“同(tong)(tong)治(zhi)”。“同(tong)(tong)治(zhi)”含義可做四種(zhong)詮釋(shi):一(yi)是兩(liang)宮(gong)同(tong)(tong)治(zhi),二是兩(liang)宮(gong)與(yu)親貴(gui)同(tong)(tong)治(zhi),三是兩(liang)宮(gong)與(yu)載淳同(tong)(tong)治(zhi),四是兩(liang)宮(gong)、載淳與(yu)親貴(gui)同(tong)(tong)治(zhi)。
6日,詔賜載垣、端(duan)華(hua)在(zai)宗人府空(kong)室自盡,肅(su)順處斬,褫景壽、穆蔭、匡源(yuan)、杜翰(han)、焦祐(you)瀛職,穆蔭發往軍臺效力。據記載:“將行刑,肅(su)順肆口大(da)罵,其(qi)悖(bei)逆之聲,皆為人臣子所不(bu)忍聞。又不(bu)肯(ken)跪(gui),劊子手以大(da)鐵柄敲之,乃跪(gui)下,蓋兩脛已折矣。遂斬之。”
9日,載淳在(zai)太和(he)殿(dian)即皇帝位。
26日,禮親王世鐸(duo)奏遵旨會(hui)議并上《垂簾章(zhang)程》。懿旨:依議。于是,皇太后(hou)垂簾聽政之舉,輿論已經造勢,章(zhang)程亦已制定。
公元1861年農歷11月1日,同(tong)(tong)治皇(huang)帝奉慈安皇(huang)太(tai)(tai)(tai)后(hou)、慈禧皇(huang)太(tai)(tai)(tai)后(hou)御(yu)養心殿垂簾(lian)聽政(zheng)(zheng)。垂簾(lian)聽政(zheng)(zheng)之(zhi)(zhi)所設在(zai)大(da)內(nei)養心殿東(dong)間,同(tong)(tong)治皇(huang)帝御(yu)座后(hou)設一黃幔(man)(初為黃屏(ping),后(hou)慈禧嫌其(qi)礙眼而改為黃幔(man)),慈安皇(huang)太(tai)(tai)(tai)后(hou)與慈禧皇(huang)太(tai)(tai)(tai)后(hou)并坐其(qi)后(hou)。恭(gong)親王奕(yi)?立于左,惇郡王奕(yi)譞立于右(you)。引見大(da)臣時(shi),吏部堂官遞綠頭箋,恭(gong)親王奕(yi)?接后(hou),呈放(fang)在(zai)御(yu)案上(shang)。在(zai)這里附帶說一點(dian)。慈禧本來沒有文化(hua),但她注(zhu)重學(xue)習(xi)。兩宮太(tai)(tai)(tai)后(hou)命(ming)南書(shu)房(fang)(fang)、上(shang)書(shu)房(fang)(fang)師(shi)傅編纂《治平(ping)寶鑒(jian)》,作為給兩宮太(tai)(tai)(tai)后(hou)的教科書(shu),仿照經筵之(zhi)(zhi)例(li),派翁同(tong)(tong)龢等(deng)定期進講。后(hou)來慈禧也能批(pi)閱奏章,但常(chang)有語句不通和錯別字之(zhi)(zhi)處。
這次政(zheng)變(bian)(bian),因同治熱(re)河登極(ji)后擬(ni)定年號為(wei)“祺(qi)祥(xiang)”,故史稱“祺(qi)祥(xiang)政(zheng)變(bian)(bian)”;這年為(wei)辛酉年,又稱“辛酉政(zheng)變(bian)(bian)”;因政(zheng)變(bian)(bian)發(fa)生在北京,又稱為(wei)“北京政(zheng)變(bian)(bian)”。其時,“辛酉政(zheng)變(bian)(bian)”的三(san)個主要(yao)人物——慈(ci)安(an)皇太后二(er)(er)十(shi)五歲(sui)(sui),慈(ci)禧皇太后二(er)(er)十(shi)七歲(sui)(sui),恭(gong)親王奕?三(san)十(shi)歲(sui)(sui)。
1861年10月,奕訢經多(duo)次申(shen)請(qing),才得以(yi)以(yi)“奔喪”的(de)(de)名(ming)義趕到熱河。在大行(xing)皇帝的(de)(de)靈前一番(fan)哭祭之后,他謁見了兩宮太后,和兩宮太后密謀(mou)了許(xu)久(jiu),最(zui)后決議在北京發動政(zheng)(zheng)變(bian)。奕訢回到北京后,籠絡駐扎在京、津一帶(dai)掌握兵(bing)權的(de)(de)兵(bing)部(bu)侍郎勝(sheng)保(bao),作好了發動政(zheng)(zheng)變(bian)的(de)(de)一切準(zhun)備(bei)。
在從承德回北(bei)京時(shi),慈禧以皇帝(di)年幼,不(bu)能全程護(hu)送(song)先帝(di)梓宮為由(you),隨靈柩走(zou)了一天,就決定和(he)載垣、端華(hua)等(deng)7大臣由(you)小路提前回北(bei)京,讓肅順(shun)護(hu)送(song)咸豐的梓宮走(zou)大路。
葉(xie)赫那拉氏于1861年10月7日供“以(yi)減其勞”為(wei)名(ming),解除(chu)了載(zai)垣(yuan)領禁衛軍兵權(quan);奕訢(xin)再拉攏爭取了掌(zhang)握京(jing)畿(ji)與直魯重兵的兵部侍郎勝保和僧(seng)格林沁的支持。10月26日,葉(xie)赫那拉氏由(you)熱河(he)起行,攜幼帝載(zai)淳(chun)由(you)載(zai)垣(yuan)、端華(hua)跟隨(sui)從間(jian)道回鑾(luan)北京(jing)。咸豐(feng)帝靈柩(jiu)則由(you)肅順走大(da)路(lu)護送。
1861年11月1日剛到(dao)北京(jing),慈禧(xi)就迫不及待的(de)(de)接見了(le)恭親(qin)王奕訢,軍(jun)(jun)機(ji)大(da)臣(chen)文祥(xiang)等(deng)(deng)。第二天一早,奕訢手捧(peng)蓋有玉(yu)璽和先帝兩枚印(yin)章的(de)(de)圣旨,宣布(bu)解除了(le)肅順(shun)等(deng)(deng)人(ren)的(de)(de)職(zhi)務(wu),當場(chang)逮(dai)捕了(le)載垣(yuan)(yuan)、端(duan)華;又命(ming)令將景壽、穆蔭、匡(kuang)源、杜翰(han)、焦(jiao)祐(you)瀛等(deng)(deng)撤職(zhi)查(cha)辦,嚴加看管。并派(pai)醇郡王奕譞在京(jing)郊密云逮(dai)捕了(le)護(hu)送梓宮回京(jing)的(de)(de)肅順(shun)。不久(8日),慈禧(xi)發布(bu)上諭,否認(ren)咸豐(feng)遺詔,下詔歷數載垣(yuan)(yuan)、端(duan)華、肅順(shun)等(deng)(deng)人(ren)的(de)(de)罪(zui)狀,下令將肅順(shun)斬(zhan)首;讓(rang)載垣(yuan)(yuan)、端(duan)華自盡(jin)(jin);另外五大(da)臣(chen)則被革職(zhi)或(huo)充軍(jun)(jun)。八大(da)臣(chen)的(de)(de)第一個重要罪(zui)狀就是“不能盡(jin)(jin)心和議(yi)……以致失信于各國(guo)”,也(ye)等(deng)(deng)于向(xiang)侵(qin)略者表示,她是“盡(jin)(jin)心和議(yi)”的(de)(de)賣國(guo)賊(zei)。
接(jie)著(zhu)(11日(ri))載淳正式登基,太后聽政(zheng)(zheng),時年(nian)26歲的葉(xie)赫那拉氏(shi)篡(cuan)奪了清朝大(da)權,宣布廢(fei)除八大(da)臣(chen)(chen)原(yuan)擬的祺祥(xiang)年(nian)號,1862年(nian)改為同(tong)治元年(nian),東、西二太后垂(chui)簾聽政(zheng)(zheng)。加封恭(gong)親王奕訢為議政(zheng)(zheng)王大(da)臣(chen)(chen),軍機大(da)臣(chen)(chen)領班(ban)。奕譞、文祥(xiang)、勝(sheng)保等人也得以加官(guan)晉爵。
所謂“同治(zhi)”是指由兩宮太(tai)后共(gong)同治(zhi)理朝政(zheng)(zheng),慈禧之(zhi)號(hao)也是從(cong)這(zhe)時開始使用(yong)的。這(zhe)一年是農歷辛(xin)酉年,故又稱“辛(xin)酉政(zheng)(zheng)變(bian)”。而發生(sheng)此(ci)事的地點又在(zai)北京,故又稱“北京政(zheng)(zheng)變(bian)”。
這(zhe)次(ci)改變,是一次(ci)最高統治集團中(zhong)爭奪執政大權的宮廷政變,但從政變時加(jia)給肅順等人的“不盡心和議”的罪名(ming)和政變后葉赫(he)那拉氏、奕訢等人對(dui)外國(guo)侵略者的態度來(lai)看(kan),它還標(biao)志著清政府向(xiang)半殖民地政權的轉化。
顧(gu)命八大臣各自結局(ju)
顧命(ming)八(ba)大臣為:載(zai)垣、端華、景(jing)壽、肅順(shun)、穆蔭、匡源、杜翰、焦佑瀛。
載垣:在北京被(bei)捕,賜白絹自盡(jin)。終年(nian)46歲。
端(duan)華:賜(si)死(si)、降爵為不入(ru)八分輔(fu)國(guo)公。同治三(san)年七月,復(fu)還(huan)鄭親王世(shi)爵。
景(jing)壽:削職(zhi),仍留(liu)公爵及額駙品級。同治元年(nian)(1862年(nian))二月(yue)(yue)任蒙古都統,三月(yue)(yue)授御(yu)前(qian)大臣(chen)。同治三年(nian)(1863年(nian))七月(yue)(yue)仍賜紫韁,十(shi)(shi)月(yue)(yue)授領侍衛內大臣(chen),十(shi)(shi)三年(nian)(1874年(nian))十(shi)(shi)二月(yue)(yue)命管神機營事(shi)務。光緒十(shi)(shi)五年(nian)(1889年(nian))六月(yue)(yue)去世,謚端勤。
肅(su)順:被(bei)斬于菜市口。終年45歲。
穆蔭(yin):以“在軍機(ji)大(da)臣上(shang)行走最(zui)久,班次在前(qian),情節尤重”,被撤職(zhi)流(liu)放(fang)。同治三(san)年,論(lun)贖歸(gui),歿于家(jia)。
匡源:革職。光緒七年卒(zu)。
杜翰:革(ge)職,流放新疆,后被(bei)赦免。同治(zhi)五年卒(zu)。
焦佑瀛:革職。
從(cong)此,慈禧(xi)作(zuo)為中(zhong)外(wai)反動勢力勾(gou)結的(de)(de)產(chan)物和他們的(de)(de)代(dai)表(biao),在(zai)半殖民地的(de)(de)中(zhong)國進行了47年的(de)(de)罪惡(e)統(tong)治(zhi)。她(ta)上臺的(de)(de)第一樁罪行,就是“借師助剿”,和外(wai)國侵略者共同血腥(xing)鎮(zhen)壓了著名的(de)(de)太平天國運動。中(zhong)國歷史上許多(duo)不平等(deng)(deng)條約如中(zhong)英《煙臺條約》、《中(zhong)法(fa)新約》、中(zhong)日《馬關條約》、《中(zhong)俄密約》、《辛丑(chou)條約》等(deng)(deng)都(dou)是在(zai)她(ta)統(tong)治(zhi)時期與(yu)外(wai)國簽訂的(de)(de)。她(ta)的(de)(de)篡政和統(tong)治(zhi),使近(jin)代(dai)中(zhong)國蒙受了無(wu)窮無(wu)盡的(de)(de)屈辱。
“辛(xin)酉政(zheng)(zheng)(zheng)變(bian)”是君權與相權的(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)次(ci)大(da)(da)的(de)(de)(de)(de)(de)沖突,表(biao)現了兩宮皇(huang)太(tai)(tai)后(hou)(hou)(hou)和恭親王奕(yi)訢(xin)(xin)的(de)(de)(de)(de)(de)聰明才智。它的(de)(de)(de)(de)(de)重大(da)(da)結果是清朝(chao)體(ti)制的(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)大(da)(da)改變(bian)。經(jing)過“辛(xin)酉政(zheng)(zheng)(zheng)變(bian)”,否定(ding)“贊(zan)襄政(zheng)(zheng)(zheng)務(wu)”大(da)(da)臣(chen),而由慈(ci)安皇(huang)太(tai)(tai)后(hou)(hou)(hou)與慈(ci)禧(xi)皇(huang)太(tai)(tai)后(hou)(hou)(hou)垂簾聽(ting)政(zheng)(zheng)(zheng),這(zhe)是重大(da)(da)的(de)(de)(de)(de)(de)改制。“辛(xin)酉政(zheng)(zheng)(zheng)變(bian)”后(hou)(hou)(hou),恭親王奕(yi)訢(xin)(xin)為議(yi)政(zheng)(zheng)(zheng)王,這(zhe)是當年睿親王多爾袞輔政(zheng)(zheng)(zheng)的(de)(de)(de)(de)(de)再現。但有一(yi)點(dian)不(bu)同(tong):既由帝(di)胤貴(gui)族擔任議(yi)政(zheng)(zheng)(zheng)王、軍(jun)機大(da)(da)臣(chen),又由兩宮太(tai)(tai)后(hou)(hou)(hou)垂簾聽(ting)政(zheng)(zheng)(zheng)。這(zhe)樣皇(huang)權出現二(er)元:議(yi)政(zheng)(zheng)(zheng)王奕(yi)訢(xin)(xin)總(zong)攬(lan)朝(chao)政(zheng)(zheng)(zheng),皇(huang)太(tai)(tai)后(hou)(hou)(hou)總(zong)裁懿定(ding)。這(zhe)個(ge)體(ti)制最大(da)(da)的(de)(de)(de)(de)(de)特征是皇(huang)太(tai)(tai)后(hou)(hou)(hou)與奕(yi)訢(xin)(xin)聯合主政(zheng)(zheng)(zheng),后(hou)(hou)(hou)來逐漸演變(bian)為慈(ci)禧(xi)獨(du)攬(lan)朝(chao)政(zheng)(zheng)(zheng)的(de)(de)(de)(de)(de)局面。隨之產生(sheng)一(yi)個(ge)制度:領(ling)班(ban)軍(jun)機大(da)(da)臣(chen)由親貴(gui)擔任,軍(jun)機大(da)(da)臣(chen)有滿族兩人(ren)、漢族兩人(ren)。在清朝(chao)統治時期,大(da)(da)體(ti)維持了這(zhe)種五(wu)人(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)軍(jun)機結構局面。
“辛酉政變”就滿洲貴(gui)族(zu)(zu)而言,主要(yao)是宗室(shi)貴(gui)族(zu)(zu)同帝胤(yin)貴(gui)族(zu)(zu)的矛盾與拼殺。兩(liang)宮皇太后(hou)特別是慈禧皇太后(hou),主要(yao)利(li)用和依靠帝胤(yin)貴(gui)族(zu)(zu),打擊宗室(shi)貴(gui)族(zu)(zu),取(qu)得(de)了(le)勝利(li)。
同(tong)治皇帝在(zai)辛酉政(zheng)(zheng)變后,內有(you)兩宮皇太(tai)后垂(chui)簾聽(ting)政(zheng)(zheng),外有(you)議政(zheng)(zheng)王奕(yi)?主政(zheng)(zheng),從而開始了“同(tong)治新政(zheng)(zheng)”。
“辛酉政變”取(qu)勝的直接(jie)原因(yin)是:
第一(yi),兩宮皇(huang)太后和恭(gong)親王(wang)奕(yi)?,抓住并利用(yong)官民(min)對(dui)英法聯軍(jun)入侵北京、火燒圓(yuan)明園的(de)強烈憤怒,對(dui)“承德(de)集團”不顧(gu)民(min)族、國家危亡而逃到避暑(shu)山莊的(de)極(ji)大(da)不滿(man),把全部歷史(shi)責任都加到顧(gu)命八大(da)臣頭上(shang)。也把咸豐皇(huang)帝到承德(de)的(de)責任加到他們頭上(shang)。從(cong)而兩宮皇(huang)太后和恭(gong)親王(wang)奕(yi)?取(qu)得(de)了(le)政治上(shang)的(de)主(zhu)動,爭取(qu)了(le)官心(xin)(xin)(xin)、軍(jun)心(xin)(xin)(xin)、旗心(xin)(xin)(xin)、民(min)心(xin)(xin)(xin),顧(gu)命八大(da)臣則(ze)成了(le)替(ti)罪(zui)羊。
第(di)二,兩(liang)宮(gong)皇太后和恭親王奕?,利用(yong)了顧命(ming)大臣(chen)對(dui)慈禧(xi)與奕?的力量估計過(guo)低而(er)產生(sheng)(sheng)的麻痹(bi)思想,又利用(yong)了帝后雖是孤兒寡母,卻掌握“御賞”、“同道堂”兩(liang)枚(mei)印(yin)章——顧命(ming)大臣(chen)雖可(ke)擬(ni)旨不加蓋這兩(liang)枚(mei)印(yin)章卻不能生(sheng)(sheng)效(xiao),兩(liang)宮(gong)太后與奕?可(ke)由大臣(chen)擬(ni)旨加蓋這兩(liang)枚(mei)印(yin)章便能生(sheng)(sheng)效(xiao)的有利條件。
第三(san),兩(liang)宮(gong)(gong)皇(huang)太后(hou)和恭親王奕?,搶占先機(ji),先發制人,沒有隨大(da)(da)行(xing)皇(huang)帝靈(ling)柩(jiu)同行(xing),擺脫(tuo)了顧命大(da)(da)臣(chen)的(de)控(kong)制與(yu)(yu)監視,并從(cong)間道提前返回(hui),利(li)用咸豐皇(huang)帝逝世,到(dao)咸豐皇(huang)帝靈(ling)柩(jiu)運(yun)到(dao)皇(huang)宮(gong)(gong),其間有七十(shi)四天(tian)的(de)充(chong)分時(shi)(shi)間,進行(xing)政變(bian)準備(bei)(bei)。原定起靈(ling)駕回(hui)京的(de)時(shi)(shi)間,因下雨道路泥濘(ning),而遲至10月(yue)3日(ri)(ri)到(dao)京,比原計(ji)劃晚了四天(tian)。而兩(liang)宮(gong)(gong)太后(hou)于29日(ri)(ri)到(dao)京,30日(ri)(ri)政變(bian),時(shi)(shi)間整(zheng)整(zheng)差(cha)了三(san)天(tian)。這為她們準備(bei)(bei)政變(bian)提供了時(shi)(shi)間與(yu)(yu)空(kong)間,打(da)了一個時(shi)(shi)間差(cha)與(yu)(yu)空(kong)間差(cha)。
第(di)四,兩(liang)(liang)宮皇(huang)太(tai)(tai)后(hou)和(he)恭親(qin)王奕?,清(qing)楚地意識到并(bing)預感到:這(zhe)是他們生(sheng)死(si)(si)存亡(wang)的歷史關鍵(jian)時刻,惟一的出路(lu)就是拼個(ge)魚死(si)(si)網(wang)破(po)。慈禧曾(ceng)風聞咸豐(feng)皇(huang)帝生(sheng)前肅順等建議他仿照漢(han)(han)(han)武帝殺其母留其子(zi)(zi)(zi)(zi)的“鉤(gou)弋(yi)夫(fu)人(ren)”故事,免得日后(hou)皇(huang)太(tai)(tai)后(hou)專(zhuan)權。這(zhe)個(ge)故事,《漢(han)(han)(han)書·外戚傳上(shang)》記(ji)載:漢(han)(han)(han)武帝寵幸(xing)鉤(gou)弋(yi)夫(fu)人(ren)趙(zhao)婕妤(yu),欲立(li)其子(zi)(zi)(zi)(zi),以(yi)“年稚母少,恐女主顓(zhuan)恣(zi)亂國(guo)家”。趙(zhao)婕妤(yu)遭漢(han)(han)(han)武帝譴責而死(si)(si)。漢(han)(han)(han)武帝臨終前,立(li)趙(zhao)婕妤(yu)子(zi)(zi)(zi)(zi)為皇(huang)太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi),以(yi)大司馬、大將軍霍光輔少主,是為漢(han)(han)(han)昭帝。但(dan)是,咸豐(feng)皇(huang)帝沒有像(xiang)漢(han)(han)(han)武帝那(nei)樣做,而是用“御賞”和(he)“同道堂”兩(liang)(liang)枚(mei)印章來平衡顧命大臣、兩(liang)(liang)宮太(tai)(tai)后(hou)之間(jian)的關系,并(bing)加以(yi)控(kong)制(zhi)。結(jie)果,這(zhe)兩(liang)(liang)枚(mei)印章被兩(liang)(liang)宮太(tai)(tai)后(hou)所利用,打破(po)了(le)初始(shi)的權力平衡結(jie)構。
《兩宮皇太后》
1861年,"辛酉政(zheng)變(bian)"后(hou)(hou),新皇載淳(chun)即(ji)位(wei),慈(ci)(ci)(ci)安(an)(an)、慈(ci)(ci)(ci)禧兩(liang)宮太后(hou)(hou)開始了(le)(le)(le)垂簾聽政(zheng)。太平(ping)天國(guo)農民革命(ming),使剛(gang)剛(gang)回(hui)到京(jing)城(cheng)的(de)(de)(de)皇室(shi)惶恐不(bu)安(an)(an)。慈(ci)(ci)(ci)禧太后(hou)(hou)力(li)排(pai)眾(zhong)議,果(guo)斷起用漢臣(chen)曾(ceng)國(guo)藩(fan)鎮壓(ya)了(le)(le)(le)起義軍。從此,她更(geng)加驕橫跋扈,逐(zhu)漸控(kong)制了(le)(le)(le)整個朝(chao)廷(ting)。而曾(ceng)國(guo)藩(fan)則在鎮壓(ya)太平(ping)天國(guo)和捻軍的(de)(de)(de)過程中(zhong),趁南擴充(chong)了(le)(le)(le)湘軍,壯大(da)了(le)(le)(le)勢力(li)。八(ba)年以(yi)后(hou)(hou),宮廷(ting)內權力(li)爭斗日益(yi)尖(jian)銳,早已實權在握的(de)(de)(de)慈(ci)(ci)(ci)禧太后(hou)(hou)依靠外(wai)洋勢力(li),進(jin)一步賣國(guo)求榮,不(bu)斷地鞏固著自己(ji)的(de)(de)(de)權位(wei)。屆時載淳(chun)業已長大(da)成人,兩(liang)宮太后(hou)(hou)同時為他物色皇后(hou)(hou)。載淳(chun)封慈(ci)(ci)(ci)安(an)(an)選中(zhong)的(de)(de)(de)阿魯特氏(shi)為皇后(hou)(hou),封慈(ci)(ci)(ci)禧選中(zhong)的(de)(de)(de)富察氏(shi)為皇妃。
《一生為奴》
中(zhong)國大陸電視劇(ju)集《一(yi)(yi)生為奴》講(jiang)述了恭親王奕?的傳(chuan)奇一(yi)(yi)生。造化(hua)弄(nong)人,極具才干的他(ta)身(shen)為皇家一(yi)(yi)員,卻在爭奪帝(di)位(wei)的過(guo)程中(zhong),不幸落選,居位(wei)“親王”,自此在他(ta)的從政生涯之中(zhong),經歷起伏,每(mei)每(mei)臨危受命,化(hua)解朝廷災難(nan)。
《大太監》
《大太(tai)(tai)監》講述(shu)李(li)(li)蓮(lian)(lian)英幼(you)年(nian)家貧(pin),其(qi)母無奈(nai)(nai)將其(qi)送入宮(gong)中做太(tai)(tai)監,李(li)(li)成年(nian)之后(hou),受大太(tai)(tai)監安(an)得(de)海(hai)教(jiao)導(dao),得(de)為慈(ci)(ci)禧(xi)太(tai)(tai)后(hou)身邊的大紅人,卻無可奈(nai)(nai)何(he)與人合計除安(an)德海(hai),成為清宮(gong)大總管,光緒繼位(wei),甲午戰爭(zheng)后(hou)險于(yu)李(li)(li)鴻(hong)章雙雙被(bei)斬,幸有(you)慈(ci)(ci)禧(xi)庇(bi)佑,逃(tao)過一(yi)劫;戊戌(xu)維新失(shi)敗,慈(ci)(ci)禧(xi),光緒矛盾激化,李(li)(li)蓮(lian)(lian)英無奈(nai)(nai)在(zai)其(qi)中維系,八國聯軍進京,李(li)(li)又(you)幫(bang)助慈(ci)(ci)禧(xi)殺害了光緒寵愛的珍(zhen)妃;慈(ci)(ci)禧(xi)太(tai)(tai)后(hou)與光緒皇帝相繼去世,李(li)(li)蓮(lian)(lian)英出(chu)宮(gong),感(gan)嘆一(yi)生榮辱,孤零一(yi)身去與慈(ci)(ci)禧(xi)守靈。