《金(jin)(jin)匱(kui)要略》是(shi)我國東(dong)漢(han)著名醫學家張仲景所著《傷寒(han)雜(za)病(bing)(bing)(bing)論(lun)》的雜(za)病(bing)(bing)(bing)部分,也是(shi)我國現存最(zui)早的一部論(lun)述雜(za)病(bing)(bing)(bing)診治的專書,原(yuan)名《金(jin)(jin)匱(kui)要略方論(lun)》。“金(jin)(jin)匱(kui)”是(shi)存放古代帝(di)王圣訓和實(shi)錄(lu)的地方,意指本書內容之(zhi)珍貴(gui)。全書分上(shang)、中、下(xia)三卷,共25篇,載疾病(bing)(bing)(bing)60余種,收(shou)方劑262首(shou)。所述病(bing)(bing)(bing)證以內科(ke)雜(za)病(bing)(bing)(bing)為(wei)主,兼及外科(ke)、婦科(ke)疾病(bing)(bing)(bing)及急救(jiu)卒死、飲(yin)食禁忌等內容。被后(hou)世譽(yu)為(wei)“方書之(zhi)祖”。
《金(jin)匱要略》共25篇,首篇《臟(zang)腑(fu)經絡先后病(bing)(bing)(bing)(bing)脈證》屬(shu)于總論(lun)性質,對(dui)疾(ji)病(bing)(bing)(bing)(bing)的(de)病(bing)(bing)(bing)(bing)因、病(bing)(bing)(bing)(bing)機、診斷、治療(liao)、預(yu)防等(deng)都(dou)(dou)以(yi)舉例的(de)形式作了原(yuan)則性的(de)提示,故在全書中具(ju)有(you)(you)綱領性意(yi)義。第(di)(di)二至十七(qi)篇論(lun)述(shu)內科(ke)病(bing)(bing)(bing)(bing)的(de)證治。第(di)(di)十八篇論(lun)述(shu)外科(ke)病(bing)(bing)(bing)(bing)的(de)證治。第(di)(di)十九篇論(lun)述(shu)趺蹶(jue)等(deng)5種不(bu)便歸類病(bing)(bing)(bing)(bing)的(de)證治。第(di)(di)二十至二十二篇專論(lun)婦產(chan)科(ke)病(bing)(bing)(bing)(bing)的(de)證治。最后3篇為雜(za)療(liao)方(fang)(fang)(fang)和(he)食物禁忌(ji)。原(yuan)著前(qian)22篇,計原(yuan)文398條,若(ruo)單以(yi)篇名(ming)而論(lun),包括了40多種疾(ji)病(bing)(bing)(bing)(bing),如(ru)痙、濕、暍、百合、狐惑、陰陽毒、瘧病(bing)(bing)(bing)(bing)、中風、歷節、血(xue)痹、虛勞、肺痿、肺癰(yong)、咳(ke)嗽(sou)、上氣、奔豚氣、胸痹、心痛、短氣、腹滿(man)、寒疝(shan)、宿(su)食、五臟(zang)風寒、積聚、痰飲、消渴、小(xiao)便不(bu)利、淋病(bing)(bing)(bing)(bing)、水氣、黃疸(dan)、驚(jing)悸、吐衄(nv)、下血(xue)、胸滿(man)、瘀(yu)血(xue)、嘔吐、噦、下利、瘡癰(yong)、腸癰(yong)、浸淫瘡、趺蹶(jue)、手指臂腫(zhong)、轉(zhuan)筋、狐疝(shan)、蛔蟲(chong)以(yi)及(ji)婦人妊娠病(bing)(bing)(bing)(bing)、產(chan)后病(bing)(bing)(bing)(bing)和(he)雜(za)病(bing)(bing)(bing)(bing)等(deng)。共載(zai)(zai)方(fang)(fang)(fang)劑205首(其中4首只列方(fang)(fang)(fang)名(ming),未載(zai)(zai)藥(yao)物),用藥(yao)155味。在治療(liao)手段方(fang)(fang)(fang)面,除使用藥(yao)物外,還采用了針灸和(he)食物療(liao)法(fa),并重(zhong)視臨床護理。在劑型方(fang)(fang)(fang)面,既有(you)(you)湯、丸、散、酒等(deng)內服藥(yao)劑,又有(you)(you)熏、洗、坐、敷等(deng)外治藥(yao)劑,約(yue)10余種。有(you)(you)的(de)對(dui)煎藥(yao)和(he)服藥(yao)方(fang)(fang)(fang)法(fa)以(yi)及(ji)藥(yao)后反應都(dou)(dou)有(you)(you)詳細的(de)記載(zai)(zai)。
東漢末年,戰亂(luan)頻仍,疫病流行,死亡(wang)枕藉,張(zhang)(zhang)仲景的(de)族(zu)人(ren)亦多(duo)數亡(wang)于傷寒之疾。張(zhang)(zhang)仲景在(zai)《傷寒雜病論(lun)(lun)(lun)》序(xu)中說“余宗族(zu)素多(duo),向余二(er)百。建(jian)安紀年以來,猶未十稔(ren),其死亡(wang)者(zhe),三分(fen)有二(er),傷寒十居其七。感往昔(xi)之淪喪(sang),傷橫夭之莫救,乃勤求古訓(xun),博采(cai)眾(zhong)方,撰用《素問》、《九卷》、《八十一難》、《陰陽大論(lun)(lun)(lun)》、《胎臚藥錄》,并平(ping)脈辨證,為《傷寒雜病論(lun)(lun)(lun)》合十六卷”。《金(jin)匱要(yao)略》即(ji)為《傷寒雜病論(lun)(lun)(lun)》之雜病部(bu)分(fen)的(de)節略本。
為(wei)中醫(yi)經(jing)典著(zhu)作之(zhi)一,被后(hou)世譽(yu)為(wei)“方書之(zhi)祖”。
《傷寒雜(za)病(bing)論(lun)》問世以后(hou),由于戰亂(luan)等原(yuan)因(yin),成書不(bu)久(jiu)即散(san)亂(luan)于世。至北宋時,翰林學士王洙在宮藏書匱中(zhong)發(fa)現蠹簡本《金匱玉函要略(lve)方》,書分上(shang)、中(zhong)、下(xia)3卷(juan),實為(wei)《傷寒雜(za)病(bing)論(lun)》的節略(lve)本。北宋校正醫書局(ju)校勘《金匱》時,依據此(ci)本,刪去上(shang)卷(juan)傷寒部分,保留(liu)中(zhong)、下(xia)兩卷(juan)雜(za)病(bing)和婦人病(bing)兩部分,并(bing)把(ba)下(xia)卷(juan)方劑分列各(ge)證之下(xia),重新(xin)編(bian)成《金匱要略(lve)方論(lun)》,分為(wei)上(shang)、中(zhong)、下(xia)3卷(juan),其(qi)文字自此(ci)基本定(ding)型,并(bing)由此(ci)演變出各(ge)類版(ban)本。
北(bei)宋校(xiao)正醫(yi)書(shu)局(ju)校(xiao)勘(kan)的《金(jin)(jin)匱要略(lve)方(fang)論(lun)》初刊(kan)(kan)(kan)(kan)在宋治平三年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1066年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)),但原刊(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)已佚(yi)。南宋時(shi)有一(yi)(yi)版本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)為(wei)(wei)書(shu)帕本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),此本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)雖已早(zao)佚(yi),但現(xian)存(cun)(cun)一(yi)(yi)種(zhong)(zhong)明代無名(ming)氏(shi)據南宋書(shu)帕本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)的仿刻本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),曾收藏于日(ri)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)聿修堂中(zhong),中(zhong)國科學院(yuan)圖書(shu)館亦(yi)存(cun)(cun)一(yi)(yi)部(bu)。元代根據南宋書(shu)帕本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)的復刻本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)在北(bei)京大學圖書(shu)館藏有一(yi)(yi)種(zhong)(zhong),書(shu)名(ming)為(wei)(wei)《新編金(jin)(jin)匱方(fang)論(lun)》,卷首(shou)有“鄧珍序”,作序時(shi)間為(wei)(wei)“至(zhi)元庚辰”(1340年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)),這是現(xian)存(cun)(cun)最早(zao)的一(yi)(yi)種(zhong)(zhong)《金(jin)(jin)匱要略(lve)》刊(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。明代萬(wan)歷二十(shi)七年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1599年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)),趙開(kai)美在刊(kan)(kan)(kan)(kan)《仲(zhong)景全書(shu)》時(shi)據鄧珍本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)重新刊(kan)(kan)(kan)(kan)刻的《金(jin)(jin)匱要略(lve)方(fang)論(lun)》(稱趙開(kai)美本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)),為(wei)(wei)現(xian)存(cun)(cun)較早(zao)、且為(wei)(wei)國內學者公(gong)認較好的《金(jin)(jin)匱》傳本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。明嘉靖年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)間(約1522年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)~1566年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))俞橋氏(shi)刊(kan)(kan)(kan)(kan)《金(jin)(jin)匱要略(lve)方(fang)論(lun)》(稱俞橋本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)),1929年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)商務印(yin)(yin)(yin)書(shu)館所(suo)編《四(si)部(bu)叢刊(kan)(kan)(kan)(kan)》中(zhong)之《金(jin)(jin)匱要略(lve)》初印(yin)(yin)(yin)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)即據俞本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)影印(yin)(yin)(yin)。明萬(wan)歷二十(shi)九年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1601年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))吳(wu)勉學校(xiao)刊(kan)(kan)(kan)(kan)《古今醫(yi)統正脈全書(shu)》時(shi)刊(kan)(kan)(kan)(kan)入(ru)《金(jin)(jin)匱玉(yu)函要略(lve)方(fang)論(lun)》(稱《醫(yi)統正脈》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben))。《四(si)部(bu)叢刊(kan)(kan)(kan)(kan)》第2次刊(kan)(kan)(kan)(kan)印(yin)(yin)(yin)(即1936年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)印(yin)(yin)(yin)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben))改用吳(wu)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),不再用俞橋本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。清以后刊(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)較多,主要有康(kang)(kang)熙(xi)二十(shi)二年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1683年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))文(wen)瑞(rui)堂刊(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),康(kang)(kang)熙(xi)六十(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1721年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))寶綸堂刊(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),光緒二十(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(1894年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))成都鄧氏(shi)崇文(wen)齋刊(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),以及1912年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)江東書(shu)局(ju)石印(yin)(yin)(yin)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),1954年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)商務印(yin)(yin)(yin)書(shu)館排(pai)印(yin)(yin)(yin)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),1964年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人民衛生出(chu)版社(she)排(pai)印(yin)(yin)(yin)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)等。
校注、整理
《傷寒(han)(han)雜病(bing)論(lun)(lun)》問世(shi)后(hou),因(yin)戰(zhan)亂而散(san)失。西晉(jin)王叔和經過廣泛搜集(ji),將原書傷寒(han)(han)部分(fen)編(bian)成《傷寒(han)(han)論(lun)(lun)》10卷(juan)(juan),而未見到雜病(bing)部分(fen)。到北(bei)宋仁宗時,一(yi)位(wei)叫(jiao)王洙的翰林學(xue)士在(zai)館閣殘舊書籍里發現了一(yi)部《傷寒(han)(han)雜病(bing)論(lun)(lun)》的節略(lve)(lve)(lve)(lve)本(ben),叫(jiao)做《金(jin)匱玉函要略(lve)(lve)(lve)(lve)方(fang)》,一(yi)共有3卷(juan)(juan)。上(shang)卷(juan)(juan)講傷寒(han)(han)病(bing),中(zhong)卷(juan)(juan)講雜病(bing),下卷(juan)(juan)記載(zai)方(fang)劑及(ji)婦科病(bing)的治療。至神(shen)宗熙(xi)寧時,宋廷召集(ji)林億等人對此(ci)節略(lve)(lve)(lve)(lve)本(ben)進行校訂。因(yin)為(wei)《傷寒(han)(han)論(lun)(lun)》已(yi)有比(bi)較完整(zheng)的王叔和編(bian)次的單行本(ben),于是就把(ba)上(shang)卷(juan)(juan)刪去(qu),而只保留中(zhong)、下卷(juan)(juan)。為(wei)了臨床方(fang)便,又把(ba)下卷(juan)(juan)的方(fang)劑部分(fen)分(fen)別列在(zai)各(ge)種證候之(zhi)下,仍(reng)編(bian)為(wei)上(shang)、中(zhong)、下3卷(juan)(juan)。此(ci)外,還采(cai)集(ji)各(ge)家方(fang)書中(zhong)轉載(zai)仲景治療雜病(bing)的醫(yi)方(fang)及(ji)后(hou)世(shi)一(yi)些醫(yi)家的良方(fang),分(fen)類附在(zai)每(mei)篇(pian)之(zhi)末,題名為(wei)“金(jin)匱要略(lve)(lve)(lve)(lve)方(fang)論(lun)(lun)”。后(hou)人將《金(jin)匱要略(lve)(lve)(lve)(lve)方(fang)論(lun)(lun)》簡稱為(wei)《金(jin)匱要略(lve)(lve)(lve)(lve)》或(huo)《金(jin)匱》。
作者簡介
張(zhang)機,字(zi)仲景,東漢南陽郡涅(nie)陽(今(jin)河南鄧縣)人。約生于(yu)漢桓帝(di)元(yuan)(yuan)(yuan)嘉二年(nian),即(ji)公元(yuan)(yuan)(yuan)152年(nian),卒于(yu)建安二十四年(nian),即(ji)公元(yuan)(yuan)(yuan)219年(nian)。自幼聰敏好學(xue)(xue),曾官至長沙太(tai)守。久慕(mu)名醫(yi)之(zhi)術,始從學(xue)(xue)于(yu)同郡名醫(yi)張(zhang)伯祖,盡得其(qi)傳,并(bing)青出于(yu)藍而勝于(yu)藍,于(yu)公元(yuan)(yuan)(yuan)205年(nian)左右完成(cheng)了確立中醫(yi)學(xue)(xue)辨證論(lun)治理論(lun)體系的(de)重要著作《傷寒雜(za)病論(lun)》。
張仲景(jing)為(wei)《傷(shang)寒(han)(han)雜(za)病(bing)論》合十六(liu)卷(juan)(juan),今(jin)世(shi)但傳《傷(shang)寒(han)(han)論》十卷(juan)(juan),雜(za)病(bing)未見其(qi)(qi)(qi)(qi)書(shu)(shu),或(huo)(huo)于(yu)諸(zhu)家方(fang)(fang)中載(zai)(zai)其(qi)(qi)(qi)(qi)一(yi)二(er)矣(yi)。翰林學(xue)士(shi)王洙在館閣(ge)日,于(yu)蠢簡中得(de)仲景(jing)《金匱玉函(han)要略方(fang)(fang)》三卷(juan)(juan):上則(ze)(ze)(ze)辨傷(shang)寒(han)(han),中則(ze)(ze)(ze)論雜(za)病(bing),下則(ze)(ze)(ze)載(zai)(zai)其(qi)(qi)(qi)(qi)方(fang)(fang),并療(liao)婦人(ren)(ren)。乃錄而傳之(zhi)(zhi)士(shi)流,才數家耳(er)。嘗以(yi)對方(fang)(fang)證(zheng)對者,施之(zhi)(zhi)于(yu)人(ren)(ren),其(qi)(qi)(qi)(qi)效若神。然而或(huo)(huo)有證(zheng)而無方(fang)(fang),或(huo)(huo)有方(fang)(fang)而無證(zheng),救疾治病(bing)其(qi)(qi)(qi)(qi)有未備。國家詔儒臣(chen)校正醫書(shu)(shu),臣(chen)奇(qi)(qi)先校定《傷(shang)寒(han)(han)論》,次(ci)校定《金匱玉函(han)經》。今(jin)又校成此(ci)書(shu)(shu),仍以(yi)逐方(fang)(fang)次(ci)于(yu)證(zheng)候之(zhi)(zhi)下,使倉(cang)卒之(zhi)(zhi)際,便(bian)于(yu)檢用也。又采散在諸(zhu)家之(zhi)(zhi)方(fang)(fang),附(fu)于(yu)逐篇之(zhi)(zhi)末,以(yi)廣其(qi)(qi)(qi)(qi)法。以(yi)其(qi)(qi)(qi)(qi)傷(shang)寒(han)(han)文(wen)多節(jie)略,故斷自(zi)雜(za)病(bing)以(yi)下,終于(yu)飲(yin)食禁忌,凡二(er)十五篇,除(chu)重(zhong)復合二(er)百六(liu)十二(er)方(fang)(fang),勒(le)成上、中、下三卷(juan)(juan),依舊名曰《金匱方(fang)(fang)論》。臣(chen)奇(qi)(qi)嘗讀《魏志·華(hua)佗傳》云:“出(chu)書(shu)(shu)一(yi)卷(juan)(juan)曰:此(ci)書(shu)(shu)可以(yi)活人(ren)(ren)”。每觀華(hua)佗凡所療(liao)病(bing),多尚(shang)奇(qi)(qi)怪,不(bu)合圣人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)經,臣(chen)奇(qi)(qi)謂活人(ren)(ren)者,必(bi)仲景(jing)之(zhi)(zhi)書(shu)(shu)也。大(da)哉!炎農圣法,屬(shu)我(wo)盛旦,恭惟主上,丕承大(da)統,撫育元元,頒行方(fang)(fang)書(shu)(shu),拯濟疾苦(ku),使和氣(qi)盈溢,而萬物莫不(bu)盡和矣(yi)。
太子(zi)右贊善大夫臣高保衡、尚書(shu)都官員(yuan)外郎臣孫奇、尚書(shu)司封郎中充秘閣校理臣林億等傳上。