《溫(wen)(wen)(wen)病條(tiao)辨》,清代吳瑭(tang)(鞠通(tong))著(zhu)(1798年),為(wei)(wei)溫(wen)(wen)(wen)病通(tong)論著(zhu)作。該書在(zai)清代眾多溫(wen)(wen)(wen)病學家成就(jiu)的基礎上(shang),進一(yi)步建(jian)立(li)了完全(quan)獨立(li)于傷寒的溫(wen)(wen)(wen)病學說體系,創立(li)了三焦辨證綱領,為(wei)(wei)溫(wen)(wen)(wen)病創新理論之(zhi)一(yi)。在(zai)溫(wen)(wen)(wen)邪易耗傷陰液思想的指導(dao)下,吳鞠通(tong)倡養陰保液之(zhi)法,并擬訂了層次(ci)分明的溫(wen)(wen)(wen)病治法方(fang)藥(yao)體系,故《溫(wen)(wen)(wen)病條(tiao)辨》被稱為(wei)(wei)清代溫(wen)(wen)(wen)病學說標志(zhi)性(xing)著(zhu)作。
《溫(wen)(wen)病(bing)(bing)條(tiao)辨(bian)》仿《傷寒論(lun)》體例(li),分條(tiao)列(lie)論(lun),以(yi)求(qiu)簡要易(yi)誦,又恐簡而不明,且免(mian)后(hou)人(ren)妄注,于(yu)是吳瑭在各(ge)條(tiao)之(zhi)(zhi)下(xia)詳加辨(bian)析議(yi)論(lun),故(gu)以(yi)“條(tiao)辨(bian)”命(ming)名。共(gong)6卷(juan),另(ling)有(you)卷(juan)首(shou)1卷(juan)。卷(juan)首(shou)為“原病(bing)(bing)篇”,引《內經》以(yi)求(qiu)溫(wen)(wen)病(bing)(bing)之(zhi)(zhi)原始(shi)。正文前(qian)3卷(juan)為全書的(de)中心,專論(lun)溫(wen)(wen)病(bing)(bing)。此3卷(juan)依次分上、中、下(xia)三(san)焦(jiao)設(she)立篇目,分別論(lun)述三(san)焦(jiao)溫(wen)(wen)病(bing)(bing),并(bing)出治(zhi)法。卷(juan)4為“雜(za)說”,論(lun)救逆及病(bing)(bing)后(hou)調治(zhi)法。此后(hou)附“解產(chan)難”(論(lun)產(chan)后(hou)調治(zhi)與產(chan)后(hou)驚風(feng)(feng)諸癥)、“解兒難”(論(lun)小兒急慢(man)驚風(feng)(feng)痘(dou)癥等(deng))二篇(原作一(yi)卷(juan),后(hou)析為卷(juan)5、卷(juan)6)。
《溫病(bing)條(tiao)辨(bian)》最(zui)主要的成就在(zai)于吳(wu)氏(shi)建立(li)了完全獨立(li)于傷寒(han)的溫病(bing)學說體系(xi),創(chuang)立(li)了三(san)焦(jiao)辨(bian)證(zheng)(zheng)綱領(ling),由上及下、由淺(qian)入(ru)(ru)深,旨在(zai)“認證(zheng)(zheng)無(wu)差”。吳(wu)氏(shi)認為(wei),傷寒(han)六(liu)經(jing)辨(bian)證(zheng)(zheng)都是由淺(qian)入(ru)(ru)深,但六(liu)經(jing)是由表入(ru)(ru)里,須(xu)(xu)橫看(kan);三(san)焦(jiao)辨(bian)證(zheng)(zheng)則(ze)由上入(ru)(ru)下,須(xu)(xu)豎看(kan)。兩(liang)種辨(bian)證(zheng)(zheng)體系(xi)有(you)對立(li)統一(yi)、一(yi)縱(zong)一(yi)橫之妙。從(cong)歷史發展的角度來看(kan),該辨(bian)證(zheng)(zheng)體系(xi)與張仲(zhong)景傷寒(han)六(liu)經(jing)辨(bian)證(zheng)(zheng)、葉(xie)天(tian)士溫熱(re)衛氣營血辨(bian)證(zheng)(zheng)理論(lun)互為(wei)羽翼,成為(wei)溫病(bing)創(chuang)新理論(lun)之一(yi)。
在(zai)治(zhi)法(fa)上,吳氏以溫邪易耗陰(yin)(yin)液(ye)為(wei)立法(fa)的依據,倡導養陰(yin)(yin)保(bao)液(ye)之法(fa),并據臨床實(shi)(shi)踐,提(ti)煉葉天士醫案溫病治(zhi)法(fa),化裁處方,以切實(shi)(shi)用。如分(fen)出(chu)清(qing)(qing)絡、清(qing)(qing)營、育陰(yin)(yin)多種治(zhi)法(fa);又(you)以銀翹(qiao)散為(wei)辛涼平劑(ji)(ji),桑(sang)菊飲為(wei)辛涼輕劑(ji)(ji),白虎湯為(wei)辛涼重劑(ji)(ji),使溫病治(zhi)法(fa)用方層次清(qing)(qing)晰。
吳鞠通(tong)謂前賢(xian)之中(zhong),元代王(wang)履(安道(dao))雖(sui)能辨(bian)證溫(wen)病,但論(lun)之未詳;明末吳又可區(qu)分(fen)傷寒、溫(wen)病,但立法欠精(jing)純;清(qing)代葉(xie)天(tian)士立論(lun)精(jing)細(xi),但立法甚簡,皆(jie)未能透達圓(yuan)滿。于是吳氏(shi)取諸(zhu)賢(xian)精(jing)妙,考之《內經(jing)》,參以個(ge)人心得(de),統論(lun)溫(wen)病,而成此書。
吳(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)瑭(1758—1836),字鞠通,淮陰(今屬(shu)江(jiang)蘇)人(ren)。19歲時其父因(yin)病而死,傷痛之余(yu),遂廣購方書(shu)。研(yan)(yan)讀(du)中見張仲(zhong)景《傷寒論(lun)(lun)》序中有“外連榮勢(shi),內忘身命”之論(lun)(lun),因(yin)慨然棄(qi)舉子(zi)業,專(zhuan)事醫術。4年(nian)后(hou),其侄子(zi)病溫,隨后(hou)死于(yu)(yu)發黃,這一(yi)刺激更堅(jian)定了吳(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)氏(shi)研(yan)(yan)究溫病的(de)(de)決心(xin)。又(you)過了3年(nian),吳(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)瑭至京師,檢校(xiao)《四庫(ku)全書(shu)》,得覽明季吳(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)又(you)可《溫疫論(lun)(lun)》,于(yu)(yu)是專(zhuan)心(xin)于(yu)(yu)溫病診治。經過10年(nian)的(de)(de)鉆研(yan)(yan),吳(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)氏(shi)已有很多(duo)心(xin)得,但從未敢輕(qing)易治療(liao)一(yi)人(ren)。乾隆五十八年(nian)(1793年(nian)),北京溫疫大行(xing),吳(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)瑭才一(yi)展(zhan)身手,救治了數十人(ren)。長期的(de)(de)閱讀(du)積(ji)累,又(you)經過成(cheng)功的(de)(de)臨床實踐,吳(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)瑭開始著書(shu)立說。嘉(jia)慶(qing)(qing)三年(nian)(1798年(nian)),吳(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)氏(shi)將書(shu)初步完(wan)成(cheng)。直到嘉(jia)慶(qing)(qing)甲子(zi)年(nian)(1804年(nian)),吳(wu)(wu)(wu)(wu)(wu)氏(shi)將此書(shu)展(zhan)示給友人(ren)徵保。再經過10年(nian),書(shu)終告完(wan)成(cheng),并刊(kan)于(yu)(yu)嘉(jia)慶(qing)(qing)十八年(nian)(1813年(nian))。
該書內(nei)容全(quan)面系統(tong),理法(fa)方藥齊(qi)備(bei),切(qie)合(he)臨床實(shi)用,為清(qing)代溫病(bing)學說標志(zhi)性專著,后世將此(ci)書視為中醫“四大經典”之(zhi)一,作為中醫必讀之(zhi)書。
《溫病條辨(bian)》由問(wen)心堂(tang)初刊于嘉慶十八(ba)年(1813年),此后翻印(yin)、增批評注(zhu)近百次。
《溫病條辨》有多種現代校(xiao)點本(ben),以(yi)道光十六年(1836年)刊(kan)本(ben)為(wei)底(di)本(ben),2007年張志斌以(yi)嘉慶(qing)十八年(1813年)問心(xin)堂初(chu)刊(kan)本(ben)為(wei)底(di)本(ben)校(xiao)點出版(ban),收入(ru)《溫病大成》一書。書評、序言(yan)
天以五運六氣化生(sheng)(sheng)萬(wan)物(wu),不(bu)(bu)(bu)(bu)能無過不(bu)(bu)(bu)(bu)及之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)差,于(yu)(yu)(yu)是有(you)(you)六淫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)邪,非謂(wei)病(bing)寒(han)不(bu)(bu)(bu)(bu)病(bing)溫(wen),病(bing)溫(wen)不(bu)(bu)(bu)(bu)病(bing)寒(han)也(ye)(ye)。后(hou)漢(han)張(zhang)仲(zhong)景著《傷(shang)(shang)寒(han)論》,發明軒岐之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奧旨(zhi),如日(ri)星河岳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)麗天地,任百(bai)世之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鉆仰,而(er)(er)(er)(er)義蘊(yun)仍未(wei)盡也(ye)(ye)。然(ran)其(qi)書(shu)專(zhuan)為(wei)(wei)傷(shang)(shang)寒(han)而(er)(er)(er)(er)設,未(wei)嘗(chang)遍及于(yu)(yu)(yu)六淫也(ye)(ye)。奈后(hou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)醫(yi)(yi)者(zhe)(zhe),以治傷(shang)(shang)寒(han)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)法(fa)(fa),應無窮之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian),勢必至(zhi)如鑿枘之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)(bu)相入。至(zhi)明陶節庵《六書(shu)》,大(da)改(gai)仲(zhong)景之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)法(fa)(fa),后(hou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)學(xue)(xue)者(zhe)(zhe),苦張(zhang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)艱深,樂陶之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)簡易,莫(mo)不(bu)(bu)(bu)(bu)奉為(wei)(wei)蓍蔡,而(er)(er)(er)(er)于(yu)(yu)(yu)六淫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)邪,混而(er)(er)(er)(er)為(wei)(wei)一(yi)(yi)(yi),其(qi)死于(yu)(yu)(yu)病(bing)者(zhe)(zhe)十(shi)二(er)三,死于(yu)(yu)(yu)醫(yi)(yi)者(zhe)(zhe)十(shi)八九;而(er)(er)(er)(er)仲(zhong)景之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)說,視如土苴矣。余(yu)來(lai)京師,獲(huo)交吳子鞠通(tong),見其(qi)治疾,一(yi)(yi)(yi)以仲(zhong)景為(wei)(wei)依(yi)歸(gui),而(er)(er)(er)(er)變(bian)化因心,不(bu)(bu)(bu)(bu)拘常格,往往神明于(yu)(yu)(yu)法(fa)(fa)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)外,而(er)(er)(er)(er)究不(bu)(bu)(bu)(bu)離乎法(fa)(fa)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中,非有(you)(you)得于(yu)(yu)(yu)仲(zhong)景之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)深者(zhe)(zhe)不(bu)(bu)(bu)(bu)能。久之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),乃出所(suo)(suo)著《溫(wen)病(bing)條(tiao)辨(bian)》七卷,自溫(wen)而(er)(er)(er)(er)熱而(er)(er)(er)(er)暑而(er)(er)(er)(er)濕而(er)(er)(er)(er)燥,一(yi)(yi)(yi)一(yi)(yi)(yi)條(tiao)分(fen)縷析,莫(mo)不(bu)(bu)(bu)(bu)究其(qi)病(bing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)(suo)從生(sheng)(sheng),推(tui)而(er)(er)(er)(er)至(zhi)于(yu)(yu)(yu)所(suo)(suo)終(zhong)極;其(qi)為(wei)(wei)方也(ye)(ye)約而(er)(er)(er)(er)精,其(qi)為(wei)(wei)論也(ye)(ye)閎(hong)以肆,俾二(er)千余(yu)年之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)塵霧,豁然(ran)一(yi)(yi)(yi)開。昔人(ren)謂(wei)仲(zhong)景為(wei)(wei)軒岐之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功(gong)臣(chen),鞠通(tong)亦仲(zhong)景之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功(gong)臣(chen)也(ye)(ye)。余(yu)少時頗有(you)(you)志于(yu)(yu)(yu)醫(yi)(yi),年逾四十(shi),始知其(qi)難,乃廢然(ran)而(er)(er)(er)(er)返。今讀鞠通(tong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書(shu),目識心融,若(ruo)有(you)(you)牗其(qi)明而(er)(er)(er)(er)啟其(qi)秘(mi)者(zhe)(zhe),不(bu)(bu)(bu)(bu)誠學(xue)(xue)醫(yi)(yi)者(zhe)(zhe)一(yi)(yi)(yi)大(da)快(kuai)事哉!爰不(bu)(bu)(bu)(bu)辭而(er)(er)(er)(er)為(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)序。
嘉慶辛未(wei)四月既望寶應朱彬序
溫病條辨汪敘
昔淳于(yu)(yu)公有(you)(you)(you)(you)言(yan):人之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)病(bing)(bing)(bing),病(bing)(bing)(bing)病(bing)(bing)(bing)多(duo)(duo);醫(yi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)病(bing)(bing)(bing),病(bing)(bing)(bing)方(fang)(fang)少(shao)。夫病(bing)(bing)(bing)多(duo)(duo)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)方(fang)(fang)少(shao),未(wei)(wei)有(you)(you)(you)(you)甚于(yu)(yu)溫(wen)(wen)(wen)病(bing)(bing)(bing)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)矣!何也(ye)(ye)?六(liu)氣(qi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong),君(jun)相二火無(wu)論(lun)(lun)已,風(feng)濕與(yu)燥,無(wu)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)兼(jian)溫(wen)(wen)(wen),惟(wei)(wei)寒(han)(han)(han)(han)水與(yu)溫(wen)(wen)(wen)相反,然(ran)(ran)(ran)(ran)傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)(han)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)必病(bing)(bing)(bing)熱,天(tian)下(xia)(xia)(xia)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)病(bing)(bing)(bing),孰有(you)(you)(you)(you)多(duo)(duo)于(yu)(yu)溫(wen)(wen)(wen)病(bing)(bing)(bing)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)乎?方(fang)(fang)書(shu)(shu)始于(yu)(yu)仲景,仲景之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書(shu)(shu)專論(lun)(lun)傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)(han),此六(liu)氣(qi)中(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)一(yi)氣(qi)耳(er)。其(qi)(qi)(qi)(qi)中(zhong)有(you)(you)(you)(you)兼(jian)言(yan)風(feng)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe),亦(yi)有(you)(you)(you)(you)兼(jian)言(yan)溫(wen)(wen)(wen)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe),然(ran)(ran)(ran)(ran)所(suo)謂(wei)風(feng)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe),寒(han)(han)(han)(han)中(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)風(feng),所(suo)謂(wei)溫(wen)(wen)(wen)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe),寒(han)(han)(han)(han)中(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)溫(wen)(wen)(wen),以(yi)(yi)(yi)其(qi)(qi)(qi)(qi)書(shu)(shu)本論(lun)(lun)傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)(han)也(ye)(ye)。其(qi)(qi)(qi)(qi)余(yu)五氣(qi),概(gai)未(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)及(ji),是(shi)(shi)以(yi)(yi)(yi)后(hou)(hou)世(shi)無(wu)傳焉。雖然(ran)(ran)(ran)(ran),作者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)謂(wei)圣(sheng),述者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)謂(wei)明(ming)(ming),學者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)誠能(neng)究其(qi)(qi)(qi)(qi)文(wen)(wen),通其(qi)(qi)(qi)(qi)義,化而(er)(er)(er)(er)(er)(er)裁之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),推(tui)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)行(xing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),以(yi)(yi)(yi)治(zhi)(zhi)六(liu)氣(qi)可(ke)也(ye)(ye),以(yi)(yi)(yi)治(zhi)(zhi)內傷(shang)(shang)(shang)(shang)可(ke)也(ye)(ye)。亡如(ru),世(shi)鮮知(zhi)(zhi)十之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)才士(shi)(shi)(shi),以(yi)(yi)(yi)闕如(ru)為(wei)恥,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)舉(ju)一(yi)反三(san),惟(wei)(wei)務按圖索(suo)驥(ji)。蓋自叔和(he)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)下(xia)(xia)(xia),大約皆以(yi)(yi)(yi)傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)(han)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)法,療六(liu)氣(qi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)疴(ke),御風(feng)以(yi)(yi)(yi)絺,指鹿為(wei)馬(ma),迨試而(er)(er)(er)(er)(er)(er)輒困(kun),亦(yi)知(zhi)(zhi)其(qi)(qi)(qi)(qi)術(shu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)疏也(ye)(ye)。因而(er)(er)(er)(er)(er)(er)沿習故(gu)方(fang)(fang),略(lve)變藥味,沖(chong)和(he)、解肌諸湯,紛(fen)然(ran)(ran)(ran)(ran)著(zhu)錄。至陶(tao)氏之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書(shu)(shu)出(chu),遂居然(ran)(ran)(ran)(ran)以(yi)(yi)(yi)杜撰之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)(han),治(zhi)(zhi)天(tian)下(xia)(xia)(xia)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)六(liu)氣(qi),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)獨仲景之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書(shu)(shu)所(suo)未(wei)(wei)言(yan)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)發明(ming)(ming),并(bing)仲景已定之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書(shu)(shu),盡遭竄易。世(shi)俗(su)(su)樂其(qi)(qi)(qi)(qi)淺近,相與(yu)宗之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)生民之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)禍(huo)亟(ji)矣!又(you)(you)有(you)(you)(you)(you)吳又(you)(you)可(ke)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe),著(zhu)《溫(wen)(wen)(wen)疫(yi)論(lun)(lun)》,其(qi)(qi)(qi)(qi)方(fang)(fang)本治(zhi)(zhi)一(yi)時(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)時(shi)疫(yi),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)世(shi)誤以(yi)(yi)(yi)治(zhi)(zhi)常候之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)溫(wen)(wen)(wen)熱。最后(hou)(hou)若方(fang)(fang)中(zhong)行(xing)、喻嘉言(yan)諸子,雖列(lie)溫(wen)(wen)(wen)病(bing)(bing)(bing)于(yu)(yu)傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)(han)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)外,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)治(zhi)(zhi)法則終未(wei)(wei)離乎傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)(han)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)。惟(wei)(wei)金源劉河間守(shou)真(zhen)氏者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe),獨知(zhi)(zhi)熱病(bing)(bing)(bing),超出(chu)諸家,所(suo)著(zhu)《六(liu)書(shu)(shu)》,分三(san)焦論(lun)(lun)治(zhi)(zhi),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)墨守(shou)六(liu)經,庶幾幽室一(yi)燈(deng),中(zhong)流(liu)一(yi)柱。惜其(qi)(qi)(qi)(qi)人樸(pu)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)少(shao)文(wen)(wen),其(qi)(qi)(qi)(qi)論(lun)(lun)簡而(er)(er)(er)(er)(er)(er)未(wei)(wei)暢,其(qi)(qi)(qi)(qi)方(fang)(fang)時(shi)亦(yi)雜(za)(za)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)精,承其(qi)(qi)(qi)(qi)后(hou)(hou)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe),又(you)(you)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)闡(chan)(chan)明(ming)(ming)其(qi)(qi)(qi)(qi)意,裨(bi)補其(qi)(qi)(qi)(qi)疏,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)下(xia)(xia)(xia)士(shi)(shi)(shi)聞道(dao),若張景岳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)徒,方(fang)(fang)且(qie)怪(guai)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)訾之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),于(yu)(yu)是(shi)(shi)其(qi)(qi)(qi)(qi)學不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)明(ming)(ming),其(qi)(qi)(qi)(qi)說不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)行(xing)。而(er)(er)(er)(er)(er)(er)世(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)俗(su)(su)醫(yi),遇溫(wen)(wen)(wen)熱之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)病(bing)(bing)(bing),無(wu)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)首(shou)先(xian)發表(biao),雜(za)(za)以(yi)(yi)(yi)消導,繼則峻(jun)投攻下(xia)(xia)(xia),或妄用(yong)溫(wen)(wen)(wen)補,輕者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)以(yi)(yi)(yi)重,重者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)以(yi)(yi)(yi)死,幸(xing)(xing)免則自謂(wei)己功,致死則不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)言(yan)己過。即病(bing)(bing)(bing)者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)亦(yi)但知(zhi)(zhi)膏肓難挽,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)悟藥石殺人,父以(yi)(yi)(yi)授(shou)子,師(shi)以(yi)(yi)(yi)傳弟,舉(ju)世(shi)同風(feng),牢(lao)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)可(ke)破(po),肺腑(fu)無(wu)語,冤(yuan)鬼夜嗥(hao),二千余(yu)年,略(lve)同一(yi)轍,可(ke)勝慨哉(zai)!我(wo)(wo)朝治(zhi)(zhi)洽學明(ming)(ming),名賢(xian)輩出(chu),咸(xian)知(zhi)(zhi)溯原(yuan)《靈》、《素》,問(wen)道(dao)長沙(sha)。自吳人葉天(tian)士(shi)(shi)(shi)氏《溫(wen)(wen)(wen)病(bing)(bing)(bing)論(lun)(lun)》、《溫(wen)(wen)(wen)病(bing)(bing)(bing)續(xu)論(lun)(lun)》出(chu),然(ran)(ran)(ran)(ran)后(hou)(hou)當(dang)名辨物,好學之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)士(shi)(shi)(shi),咸(xian)知(zhi)(zhi)向方(fang)(fang),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)貪常習故(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)流(liu),猶(you)且(qie)各(ge)是(shi)(shi)師(shi)說,惡聞至論(lun)(lun),其(qi)(qi)(qi)(qi)粗工則又(you)(you)略(lve)知(zhi)(zhi)疏節,未(wei)(wei)達(da)精旨,施之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)于(yu)(yu)用(yong),罕得(de)十全。吾(wu)友(you)鞠通吳子,懷(huai)救(jiu)世(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心(xin),秉(bing)超悟之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)哲(zhe),嗜學不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)厭,研理務精,抗志以(yi)(yi)(yi)希古人,虛心(xin)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)師(shi)百氏,病(bing)(bing)(bing)斯(si)世(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)貿貿也(ye)(ye),述先(xian)賢(xian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)格言(yan),攄生平之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心(xin)得(de),窮源竟(jing)委,作為(wei)是(shi)(shi)書(shu)(shu),然(ran)(ran)(ran)(ran)猶(you)未(wei)(wei)敢自信,且(qie)懼世(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)未(wei)(wei)信之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也(ye)(ye),藏諸笥者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)久(jiu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。予(yu)謂(wei)學者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心(xin),固無(wu)自信時(shi)也(ye)(ye),然(ran)(ran)(ran)(ran)以(yi)(yi)(yi)天(tian)下(xia)(xia)(xia)至多(duo)(duo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)病(bing)(bing)(bing),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)竟(jing)無(wu)應病(bing)(bing)(bing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)方(fang)(fang),幸(xing)(xing)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)得(de)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),亟(ji)宜出(chu)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)公之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),譬(pi)如(ru)拯溺救(jiu)焚,豈待整冠束發,況乎心(xin)理無(wu)異,大道(dao)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)孤,是(shi)(shi)書(shu)(shu)一(yi)出(chu),子云其(qi)(qi)(qi)(qi)人,必當(dang)旦(dan)暮遇之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),且(qie)將有(you)(you)(you)(you)闡(chan)(chan)明(ming)(ming)其(qi)(qi)(qi)(qi)意,裨(bi)補其(qi)(qi)(qi)(qi)疏,使夭札(zha)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)民,咸(xian)登仁壽者(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe),此天(tian)下(xia)(xia)(xia)后(hou)(hou)世(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)幸(xing)(xing),亦(yi)吳子之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)幸(xing)(xing)也(ye)(ye)。若夫折楊皇荂,聽然(ran)(ran)(ran)(ran)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)笑,陽春(chun)白(bai)雪,和(he)僅數人,自古如(ru)斯(si),知(zhi)(zhi)我(wo)(wo)罪(zui)我(wo)(wo),一(yi)任當(dang)世(shi),豈不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)善乎!吳子以(yi)(yi)(yi)為(wei)然(ran)(ran)(ran)(ran),遂相與(yu)評騭而(er)(er)(er)(er)(er)(er)授(shou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)梓。
嘉慶十七年壯月既望同里弟汪廷珍謹序
溫病條辨徵序
立(li)天(tian)(tian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道(dao)(dao),曰(yue)陰與陽,立(li)地(di)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道(dao)(dao),曰(yue)柔與剛(gang),立(li)人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道(dao)(dao),曰(yue)仁(ren)(ren)與義(yi)。醫(yi),仁(ren)(ren)道(dao)(dao)也(ye),而(er)必智(zhi)以(yi)(yi)先之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),勇以(yi)(yi)副之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),仁(ren)(ren)以(yi)(yi)成之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。智(zhi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)(suo)到,湯液針灸任施,無(wu)處不(bu)(bu)(bu)(bu)當(dang);否則鹵莽(mang)不(bu)(bu)(bu)(bu)經,草菅民命矣(yi)。獨(du)是(shi)(shi)聰(cong)明(ming)者(zhe)(zhe)予智(zhi)自(zi)(zi)(zi)雄(xiong),涉獵者(zhe)(zhe)穿鑿為(wei)(wei)(wei)智(zhi),皆(jie)(jie)(jie)非(fei)也(ye)。必也(ye)博(bo)覽載籍,上下古(gu)今(jin),目如電,心(xin)如發(fa)(fa)(fa),智(zhi)足以(yi)(yi)周乎萬物,而(er)后可(ke)以(yi)(yi)道(dao)(dao)濟天(tian)(tian)下也(ye)。在昔有(you)熊(xiong)御極,生而(er)神靈,猶師資于(yu)(yu)(yu)僦貸季、岐伯,而(er)《內(nei)經》作。周秦而(er)降,代(dai)有(you)智(zhi)人(ren)。東(dong)漢長沙(sha)(sha)(sha)而(er)外,能徑(jing)窺軒岐之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)壺(hu)奧(ao)者(zhe)(zhe),指不(bu)(bu)(bu)(bu)多屈。外是(shi)(shi)纚一(yi)(yi)家(jia)言,爭(zheng)著為(wei)(wei)(wei)書(shu)(shu),曾(ceng)未(wei)(wei)見(jian)(jian)長沙(sha)(sha)(sha)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)項(xiang)背(bei)者(zhe)(zhe)比比。所(suo)(suo)以(yi)(yi)醫(yi)方(fang)(fang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)祖(zu),必推仲景(jing)(jing),而(er)仲景(jing)(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)方(fang)(fang),首重傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han),人(ren)皆(jie)(jie)(jie)宗之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。自(zi)(zi)(zi)晉王(wang)叔和編次《傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)論》,則割裂附(fu)(fu)會(hui)矣(yi)。王(wang)好古(gu)輩著《傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)續編》、《傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)類證》等(deng)書(shu)(shu),俗眼(yan)易明(ming),人(ren)多便之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。金元以(yi)(yi)后,所(suo)(suo)謂仲景(jing)(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道(dao)(dao),日(ri)(ri)晦一(yi)(yi)日(ri)(ri)。嗟(jie)夫(fu)!晚近庸質(zhi),不(bu)(bu)(bu)(bu)知仲景(jing)(jing),寧識傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)?不(bu)(bu)(bu)(bu)知傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han),寧識溫(wen)病?遂至(zhi)以(yi)(yi)治(zhi)(zhi)寒(han)(han)(han)者(zhe)(zhe)治(zhi)(zhi)溫(wen)。自(zi)(zi)(zi)唐宋迄今(jin),千古(gu)一(yi)(yi)轍,何勝(sheng)浩嘆!然則其(qi)(qi)(qi)法(fa)(fa)當(dang)何如?日(ri)(ri):天(tian)(tian)地(di)陰陽,日(ri)(ri)月水火(huo),罔非(fei)對待之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)理,人(ren)自(zi)(zi)(zi)習焉不(bu)(bu)(bu)(bu)察;《內(nei)經》平(ping)列(lie)六氣,人(ren)自(zi)(zi)(zi)不(bu)(bu)(bu)(bu)解耳。傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)為(wei)(wei)(wei)法(fa)(fa),法(fa)(fa)在救陽;溫(wen)熱為(wei)(wei)(wei)法(fa)(fa),法(fa)(fa)在救陰。明(ming)明(ming)兩大法(fa)(fa)門,豈可(ke)張冠李戴耶!假令長沙(sha)(sha)(sha)復起,必不(bu)(bu)(bu)(bu)以(yi)(yi)傷(shang)(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)法(fa)(fa)治(zhi)(zhi)溫(wen)也(ye)。仆(pu)(pu)不(bu)(bu)(bu)(bu)敏,年少力學(xue),搜求經史之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)余,偶及(ji)方(fang)(fang)書(shu)(shu),心(xin)竊為(wei)(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)怦怦,自(zi)(zi)(zi)謂為(wei)(wei)(wei)人(ren)子(zi)者(zhe)(zhe)當(dang)知之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),然有(you)志焉而(er)未(wei)(wei)逮也(ye)。乾隆(long)丁(ding)未(wei)(wei)春,萱堂弗豫,即(ji)以(yi)(yi)時溫(wen)見(jian)(jian)背(bei)。悲憤余生,無(wu)以(yi)(yi)自(zi)(zi)(zi)贖,誓必欲(yu)精于(yu)(yu)(yu)此道(dao)(dao)。廬墓(mu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中,環列(lie)近代(dai)醫(yi)書(shu)(shu),朝研而(er)夕(xi)究,茫茫無(wu)所(suo)(suo)發(fa)(fa)(fa)明(ming)。求諸師友(you),瀏覽名家(jia),冀有(you)以(yi)(yi)啟(qi)迪之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),則所(suo)(suo)知惟糟粕。上溯而(er)及(ji)于(yu)(yu)(yu)漢唐,洊至(zhi)《靈樞》、《素問》諸經,捧讀之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)余,往往聲與淚(lei)俱。久之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)別有(you)會(hui)心(xin),十(shi)年而(er)后,汨汨焉若(ruo)(ruo)心(xin)花之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)漫(man)開,覺古(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)人(ren)原非(fei)愚我,我自(zi)(zi)(zi)愚耳。離經泥(ni)古(gu),厥罪惟均(jun),讀書(shu)(shu)所(suo)(suo)貴,得(de)間后可(ke)。友(you)人(ren)吳子(zi)鞠通,通儒(ru)也(ye),以(yi)(yi)穎悟之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)才(cai),而(er)好古(gu)敏求,其(qi)(qi)(qi)學(xue)醫(yi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)志,略同(tong)于(yu)(yu)(yu)仆(pu)(pu),近師承于(yu)(yu)(yu)葉氏,而(er)遠追蹤乎仲景(jing)(jing)。其(qi)(qi)(qi)臨(lin)證也(ye),雖遇危疾,不(bu)(bu)(bu)(bu)避嫌怨(yuan)。其(qi)(qi)(qi)處方(fang)(fang)也(ye),一(yi)(yi)遵《內(nei)經》,效法(fa)(fa)仲祖(zu)。其(qi)(qi)(qi)用藥也(ye),隨其(qi)(qi)(qi)證而(er)輕(qing)重之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),而(er)功(gong)若(ruo)(ruo)桴鼓。其(qi)(qi)(qi)殆智(zhi)而(er)勇,勇而(er)仁(ren)(ren)者(zhe)(zhe)哉!嘉慶甲子(zi),出(chu)所(suo)(suo)著治(zhi)(zhi)溫(wen)法(fa)(fa)示(shi)余,余向之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)急欲(yu)訂正者(zhe)(zhe),今(jin)乃(nai)發(fa)(fa)(fa)復析疑,力矯前非(fei),如撥云(yun)見(jian)(jian)日(ri)(ri),寧不(bu)(bu)(bu)(bu)快哉!閱十(shi)稔而(er)后告成,名曰(yue)《溫(wen)病條辨》。末附(fu)(fu)三卷(juan),其(qi)(qi)(qi)一(yi)(yi)為(wei)(wei)(wei)條辨之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)翼,余二卷(juan)約幼科、產后之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)大綱,皆(jie)(jie)(jie)前人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)(bu)明(ming)六氣而(er)致誤者(zhe)(zhe),莫不(bu)(bu)(bu)(bu)獨(du)出(chu)心(xin)裁(cai),發(fa)(fa)(fa)前人(ren)所(suo)(suo)未(wei)(wei)發(fa)(fa)(fa)。嗚呼!昌黎有(you)云(yun):“莫為(wei)(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)前,雖美弗彰;莫為(wei)(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)后,雖圣弗傳(chuan)。”此編既出(chu),將欲(yu)懸諸國門,以(yi)(yi)博(bo)彈射。積習之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)難革者(zhe)(zhe),雖未(wei)(wei)必一(yi)(yi)時盡(jin)革,但能拾其(qi)(qi)(qi)緒(xu)余,即(ji)可(ke)為(wei)(wei)(wei)蒼生之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)福。數百(bai)年后,當(dang)必有(you)深(shen)識其(qi)(qi)(qi)用心(xin)者(zhe)(zhe)夫(fu)!然后知此編之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)羽翼長沙(sha)(sha)(sha),而(er)為(wei)(wei)(wei)長沙(sha)(sha)(sha)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功(gong)臣(chen),實亦(yi)有(you)熊(xiong)氏之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功(gong)臣(chen)也(ye)。是(shi)(shi)為(wei)(wei)(wei)序。
嘉(jia)慶癸酉仲(zhong)秋(qiu)谷旦蘇完愚(yu)弟徵保拜書
問心(xin)堂溫病條(tiao)辨自序
夫立(li)(li)德立(li)(li)功立(li)(li)言,圣賢事也,塘(tang)(tang)何(he)人(ren)斯,敢(gan)(gan)以(yi)(yi)(yi)(yi)自(zi)(zi)任?緣塘(tang)(tang)十(shi)九(jiu)歲(sui)時,父病(bing)(bing)年(nian)(nian)余,至于(yu)不(bu)(bu)(bu)(bu)起(qi),塘(tang)(tang)愧恨難名,哀痛欲絕,以(yi)(yi)(yi)(yi)為父病(bing)(bing)不(bu)(bu)(bu)(bu)知醫(yi)(yi)(yi)(yi),尚復何(he)顏立(li)(li)天地間(jian),遂(sui)(sui)(sui)購方書(shu)(shu),伏讀(du)于(yu)苫塊之(zhi)(zhi)(zhi)余。至張(zhang)長(chang)沙(sha)“外逐(zhu)榮勢,內忘身命(ming)”之(zhi)(zhi)(zhi)論(lun)(lun),因(yin)慨然棄(qi)舉子業,專事方術。越(yue)四(si)載(zai),猶子巧官病(bing)(bing)溫。初起(qi)喉(hou)痹(bi),外科吹以(yi)(yi)(yi)(yi)冰硼散,喉(hou)遂(sui)(sui)(sui)閉,又遍延(yan)諸(zhu)時醫(yi)(yi)(yi)(yi)治(zhi)(zhi)之(zhi)(zhi)(zhi),大(da)抵不(bu)(bu)(bu)(bu)越(yue)雙解(jie)散、人(ren)參(can)敗毒散之(zhi)(zhi)(zhi)外,其(qi)(qi)(qi)于(yu)溫病(bing)(bing)治(zhi)(zhi)法(fa),茫乎(hu)(hu)未(wei)(wei)(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)聞也,后至發黃而死(si)(si)。塘(tang)(tang)以(yi)(yi)(yi)(yi)初學(xue),未(wei)(wei)(wei)(wei)敢(gan)(gan)妄贊一詞(ci),然于(yu)是證,亦(yi)未(wei)(wei)(wei)(wei)得(de)其(qi)(qi)(qi)要(yao)領。蓋張(zhang)長(chang)沙(sha)悲宗族之(zhi)(zhi)(zhi)死(si)(si),作《玉(yu)函經》,為后世(shi)(shi)醫(yi)(yi)(yi)(yi)學(xue)之(zhi)(zhi)(zhi)祖,奈《玉(yu)函》中之(zhi)(zhi)(zhi)《卒病(bing)(bing)論(lun)(lun)》,亡于(yu)兵火,后世(shi)(shi)學(xue)者(zhe)(zhe),無從(cong)仿效,遂(sui)(sui)(sui)至各起(qi)異(yi)說,得(de)不(bu)(bu)(bu)(bu)償(chang)失(shi)(shi)。又越(yue)三(san)載(zai),來游京師,檢校《四(si)庫(ku)全書(shu)(shu)》,得(de)明季吳(wu)又可《溫疫(yi)論(lun)(lun)》,觀其(qi)(qi)(qi)議(yi)論(lun)(lun)宏闊,實(shi)有發前(qian)人(ren)所(suo)未(wei)(wei)(wei)(wei)發,遂(sui)(sui)(sui)專心(xin)(xin)學(xue)步焉。細察其(qi)(qi)(qi)法(fa),亦(yi)不(bu)(bu)(bu)(bu)免支離駁雜,大(da)抵功過兩不(bu)(bu)(bu)(bu)相(xiang)掩,蓋用心(xin)(xin)良苦,而學(xue)術未(wei)(wei)(wei)(wei)精(jing)也。又遍考晉唐以(yi)(yi)(yi)(yi)來諸(zhu)賢議(yi)論(lun)(lun),非不(bu)(bu)(bu)(bu)珠璧琳瑯,求一美(mei)備者(zhe)(zhe),蓋不(bu)(bu)(bu)(bu)可得(de),其(qi)(qi)(qi)何(he)以(yi)(yi)(yi)(yi)傳(chuan)信于(yu)來茲!塘(tang)(tang)進(jin)與(yu)病(bing)(bing)謀,退與(yu)心(xin)(xin)謀,十(shi)閱春秋,然后有得(de),然未(wei)(wei)(wei)(wei)敢(gan)(gan)輕(qing)治(zhi)(zhi)一人(ren)。癸(gui)丑歲(sui),都下溫疫(yi)大(da)行,諸(zhu)友強起(qi)塘(tang)(tang)治(zhi)(zhi)之(zhi)(zhi)(zhi),大(da)抵已成壞病(bing)(bing),幸存活數(shu)十(shi)人(ren),其(qi)(qi)(qi)死(si)(si)于(yu)世(shi)(shi)俗之(zhi)(zhi)(zhi)手者(zhe)(zhe),不(bu)(bu)(bu)(bu)可勝(sheng)數(shu)。嗚(wu)呼!生民何(he)辜,不(bu)(bu)(bu)(bu)死(si)(si)于(yu)病(bing)(bing)而死(si)(si)于(yu)醫(yi)(yi)(yi)(yi),是有醫(yi)(yi)(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)(bu)若(ruo)無醫(yi)(yi)(yi)(yi)也,學(xue)醫(yi)(yi)(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)(bu)精(jing),不(bu)(bu)(bu)(bu)若(ruo)不(bu)(bu)(bu)(bu)學(xue)醫(yi)(yi)(yi)(yi)也。因(yin)有志采輯歷代名賢著(zhu)述,去其(qi)(qi)(qi)駁雜,取其(qi)(qi)(qi)精(jing)微,間(jian)附己意,以(yi)(yi)(yi)(yi)及考驗,合成一書(shu)(shu),名曰(yue)《溫病(bing)(bing)條(tiao)辨》,然未(wei)(wei)(wei)(wei)敢(gan)(gan)輕(qing)易(yi)落筆(bi)。又歷六年(nian)(nian),至于(yu)戊午,吾鄉汪(wang)瑟庵先生促塘(tang)(tang)曰(yue):來歲(sui)己未(wei)(wei)(wei)(wei)濕土正(zheng)化,二氣中溫厲大(da)行,子盍(he)速成是書(shu)(shu),或(huo)者(zhe)(zhe)有益于(yu)民生乎(hu)(hu)!塘(tang)(tang)愧不(bu)(bu)(bu)(bu)敏,未(wei)(wei)(wei)(wei)敢(gan)(gan)自(zi)(zi)信,恐以(yi)(yi)(yi)(yi)救人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)心(xin)(xin),獲欺人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)罪,轉相(xiang)仿效,至于(yu)無窮(qiong),罪何(he)自(zi)(zi)贖哉(zai)!然是書(shu)(shu)不(bu)(bu)(bu)(bu)出,其(qi)(qi)(qi)得(de)失(shi)(shi)終未(wei)(wei)(wei)(wei)可見,因(yin)不(bu)(bu)(bu)(bu)揣固陋(lou),黽(min)勉成章,就正(zheng)海內名賢,指其(qi)(qi)(qi)疵謬,歷為駁正(zheng),將萬世(shi)(shi)賴之(zhi)(zhi)(zhi)無窮(qiong)期也。