《溫(wen)病(bing)條辨(bian)》,清(qing)代(dai)(dai)吳(wu)(wu)瑭(tang)(鞠通(tong))著(1798年),為(wei)(wei)溫(wen)病(bing)通(tong)論著作(zuo)。該書在清(qing)代(dai)(dai)眾多溫(wen)病(bing)學(xue)家成就的基礎(chu)上,進一步建立(li)了完全獨(du)立(li)于傷寒(han)的溫(wen)病(bing)學(xue)說體(ti)系,創立(li)了三焦辨(bian)證(zheng)綱領,為(wei)(wei)溫(wen)病(bing)創新理論之一。在溫(wen)邪(xie)易耗(hao)傷陰液(ye)思想的指導下,吳(wu)(wu)鞠通(tong)倡養陰保(bao)液(ye)之法(fa),并擬訂了層次分明(ming)的溫(wen)病(bing)治法(fa)方(fang)藥體(ti)系,故《溫(wen)病(bing)條辨(bian)》被稱為(wei)(wei)清(qing)代(dai)(dai)溫(wen)病(bing)學(xue)說標(biao)志性著作(zuo)。
《溫(wen)(wen)(wen)病(bing)條辨(bian)》仿《傷寒論(lun)(lun)(lun)》體例,分(fen)條列(lie)論(lun)(lun)(lun),以(yi)(yi)求(qiu)簡要(yao)易(yi)誦,又(you)恐簡而(er)不明(ming),且(qie)免后人妄(wang)注,于是(shi)吳瑭在各(ge)條之下詳加(jia)辨(bian)析議論(lun)(lun)(lun),故(gu)以(yi)(yi)“條辨(bian)”命名(ming)。共6卷(juan)(juan),另有卷(juan)(juan)首1卷(juan)(juan)。卷(juan)(juan)首為(wei)(wei)“原(yuan)病(bing)篇(pian)”,引《內經》以(yi)(yi)求(qiu)溫(wen)(wen)(wen)病(bing)之原(yuan)始。正文前3卷(juan)(juan)為(wei)(wei)全(quan)書(shu)的(de)中(zhong)心,專論(lun)(lun)(lun)溫(wen)(wen)(wen)病(bing)。此3卷(juan)(juan)依次分(fen)上、中(zhong)、下三焦(jiao)設立篇(pian)目,分(fen)別論(lun)(lun)(lun)述三焦(jiao)溫(wen)(wen)(wen)病(bing),并出治法。卷(juan)(juan)4為(wei)(wei)“雜說”,論(lun)(lun)(lun)救(jiu)逆及病(bing)后調治法。此后附“解產(chan)難”(論(lun)(lun)(lun)產(chan)后調治與產(chan)后驚(jing)風(feng)諸癥)、“解兒難”(論(lun)(lun)(lun)小(xiao)兒急慢驚(jing)風(feng)痘癥等)二篇(pian)(原(yuan)作(zuo)一卷(juan)(juan),后析為(wei)(wei)卷(juan)(juan)5、卷(juan)(juan)6)。
《溫病(bing)條辨(bian)(bian)(bian)(bian)》最(zui)主(zhu)要(yao)的(de)成(cheng)就在于吳(wu)氏(shi)建立了(le)完全(quan)獨(du)立于傷(shang)寒(han)的(de)溫病(bing)學(xue)說(shuo)體(ti)系,創(chuang)立了(le)三焦(jiao)辨(bian)(bian)(bian)(bian)證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)綱領(ling),由上及下(xia)、由淺入(ru)深,旨(zhi)在“認證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)無差”。吳(wu)氏(shi)認為,傷(shang)寒(han)六(liu)經(jing)辨(bian)(bian)(bian)(bian)證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)都是(shi)由淺入(ru)深,但六(liu)經(jing)是(shi)由表入(ru)里(li),須(xu)橫看;三焦(jiao)辨(bian)(bian)(bian)(bian)證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)則(ze)由上入(ru)下(xia),須(xu)豎看。兩種辨(bian)(bian)(bian)(bian)證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)體(ti)系有(you)對立統一、一縱一橫之(zhi)妙。從歷史發(fa)展的(de)角度(du)來(lai)看,該(gai)辨(bian)(bian)(bian)(bian)證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)體(ti)系與(yu)張仲(zhong)景(jing)傷(shang)寒(han)六(liu)經(jing)辨(bian)(bian)(bian)(bian)證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)、葉天士溫熱衛氣營血(xue)辨(bian)(bian)(bian)(bian)證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)理論互為羽翼,成(cheng)為溫病(bing)創(chuang)新理論之(zhi)一。
在治法(fa)(fa)上,吳氏(shi)以(yi)溫邪易(yi)耗陰(yin)液為(wei)立法(fa)(fa)的依(yi)據,倡導養陰(yin)保液之(zhi)法(fa)(fa),并據臨床實踐,提煉葉天士(shi)醫案溫病(bing)治法(fa)(fa),化裁(cai)處方,以(yi)切實用(yong)。如分(fen)出清(qing)絡、清(qing)營、育陰(yin)多種治法(fa)(fa);又以(yi)銀翹散為(wei)辛涼平劑(ji),桑菊(ju)飲為(wei)辛涼輕劑(ji),白虎湯為(wei)辛涼重劑(ji),使(shi)溫病(bing)治法(fa)(fa)用(yong)方層次清(qing)晰。
吳鞠通謂(wei)前賢之(zhi)中(zhong),元代王履(lv)(安道(dao))雖(sui)能辨證溫病(bing),但論(lun)之(zhi)未(wei)詳;明(ming)末吳又(you)可區分傷寒、溫病(bing),但立法欠精純;清(qing)代葉天士立論(lun)精細(xi),但立法甚(shen)簡,皆未(wei)能透達圓滿。于是吳氏(shi)取諸賢精妙,考之(zhi)《內經》,參以個人心得,統論(lun)溫病(bing),而成此書。
吳(wu)(wu)瑭(1758—1836),字鞠通(tong),淮陰(今(jin)屬(shu)江蘇)人(ren)。19歲時其(qi)父因病而死,傷(shang)痛(tong)之(zhi)余,遂(sui)廣購方書。研(yan)讀(du)中見(jian)張仲(zhong)景(jing)《傷(shang)寒論(lun)》序中有“外(wai)連榮勢,內(nei)忘身(shen)命”之(zhi)論(lun),因慨(kai)然(ran)棄舉子(zi)業(ye),專事醫(yi)術。4年(nian)(nian)后,其(qi)侄(zhi)子(zi)病溫,隨后死于發黃,這(zhe)一刺激更堅定了(le)(le)吳(wu)(wu)氏(shi)研(yan)究(jiu)溫病的(de)決心(xin)。又過了(le)(le)3年(nian)(nian),吳(wu)(wu)瑭至京(jing)師,檢校《四(si)庫全書》,得(de)(de)覽明季吳(wu)(wu)又可《溫疫論(lun)》,于是專心(xin)于溫病診(zhen)治。經過10年(nian)(nian)的(de)鉆研(yan),吳(wu)(wu)氏(shi)已有很多(duo)心(xin)得(de)(de),但(dan)從(cong)未敢輕易治療一人(ren)。乾(qian)隆(long)五十(shi)八年(nian)(nian)(1793年(nian)(nian)),北京(jing)溫疫大行(xing),吳(wu)(wu)瑭才一展身(shen)手,救治了(le)(le)數十(shi)人(ren)。長期(qi)的(de)閱讀(du)積(ji)累(lei),又經過成功的(de)臨床(chuang)實(shi)踐(jian),吳(wu)(wu)瑭開始著書立說(shuo)。嘉(jia)慶三年(nian)(nian)(1798年(nian)(nian)),吳(wu)(wu)氏(shi)將(jiang)書初步完成。直到嘉(jia)慶甲子(zi)年(nian)(nian)(1804年(nian)(nian)),吳(wu)(wu)氏(shi)將(jiang)此書展示(shi)給友人(ren)徵保(bao)。再經過10年(nian)(nian),書終(zhong)告完成,并刊于嘉(jia)慶十(shi)八年(nian)(nian)(1813年(nian)(nian))。
該書(shu)(shu)內(nei)容全(quan)面系統(tong),理法方(fang)藥齊備,切(qie)合臨床實用,為(wei)清代溫病學說(shuo)標志性(xing)專著,后世將(jiang)此書(shu)(shu)視為(wei)中醫“四大經典”之一,作為(wei)中醫必(bi)讀之書(shu)(shu)。
《溫病條辨》由問心堂(tang)初(chu)刊于嘉慶十八年(nian)(1813年(nian)),此后翻印、增批評注近百次。
《溫病條辨(bian)》有多種現代校(xiao)點本,以道光十六(liu)年(1836年)刊本為底本,2007年張(zhang)志斌(bin)以嘉慶十八年(1813年)問心(xin)堂初刊本為底本校(xiao)點出版,收入《溫病大成》一書。書評、序言
天以(yi)五(wu)運(yun)六(liu)(liu)氣化生(sheng)萬物,不(bu)(bu)(bu)能無(wu)過不(bu)(bu)(bu)及之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)差,于(yu)是有六(liu)(liu)淫(yin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)邪,非謂(wei)病(bing)(bing)寒(han)(han)不(bu)(bu)(bu)病(bing)(bing)溫,病(bing)(bing)溫不(bu)(bu)(bu)病(bing)(bing)寒(han)(han)也。后(hou)(hou)漢張仲景(jing)著《傷寒(han)(han)論》,發(fa)明軒岐之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奧旨,如(ru)(ru)(ru)日星河岳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)麗天地,任百世(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鉆仰,而(er)(er)(er)義(yi)蘊仍未(wei)盡也。然(ran)其(qi)(qi)書專為(wei)傷寒(han)(han)而(er)(er)(er)設,未(wei)嘗遍及于(yu)六(liu)(liu)淫(yin)也。奈后(hou)(hou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)醫(yi)(yi)者(zhe)(zhe),以(yi)治傷寒(han)(han)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)法,應無(wu)窮之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變,勢必(bi)至如(ru)(ru)(ru)鑿枘之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)相(xiang)入。至明陶節庵《六(liu)(liu)書》,大(da)改仲景(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)法,后(hou)(hou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)學者(zhe)(zhe),苦張之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)艱(jian)深,樂陶之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)簡易,莫不(bu)(bu)(bu)奉為(wei)蓍蔡,而(er)(er)(er)于(yu)六(liu)(liu)淫(yin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)邪,混而(er)(er)(er)為(wei)一(yi),其(qi)(qi)死于(yu)病(bing)(bing)者(zhe)(zhe)十(shi)二(er)三,死于(yu)醫(yi)(yi)者(zhe)(zhe)十(shi)八九;而(er)(er)(er)仲景(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)說,視如(ru)(ru)(ru)土苴(ju)矣。余來京師(shi),獲交吳(wu)子鞠(ju)通(tong)(tong),見其(qi)(qi)治疾(ji),一(yi)以(yi)仲景(jing)為(wei)依歸,而(er)(er)(er)變化因心,不(bu)(bu)(bu)拘常(chang)格,往(wang)往(wang)神明于(yu)法之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)外,而(er)(er)(er)究(jiu)不(bu)(bu)(bu)離乎法之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中,非有得于(yu)仲景(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)深者(zhe)(zhe)不(bu)(bu)(bu)能。久之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),乃出所著《溫病(bing)(bing)條(tiao)辨》七卷,自溫而(er)(er)(er)熱而(er)(er)(er)暑而(er)(er)(er)濕而(er)(er)(er)燥(zao),一(yi)一(yi)條(tiao)分縷析,莫不(bu)(bu)(bu)究(jiu)其(qi)(qi)病(bing)(bing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所從生(sheng),推而(er)(er)(er)至于(yu)所終極(ji);其(qi)(qi)為(wei)方也約而(er)(er)(er)精,其(qi)(qi)為(wei)論也閎以(yi)肆,俾二(er)千余年之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)塵霧,豁然(ran)一(yi)開。昔(xi)人謂(wei)仲景(jing)為(wei)軒岐之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功臣,鞠(ju)通(tong)(tong)亦(yi)仲景(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功臣也。余少時頗有志(zhi)于(yu)醫(yi)(yi),年逾四十(shi),始知其(qi)(qi)難,乃廢然(ran)而(er)(er)(er)返。今(jin)讀鞠(ju)通(tong)(tong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書,目識(shi)心融,若(ruo)有牗其(qi)(qi)明而(er)(er)(er)啟其(qi)(qi)秘者(zhe)(zhe),不(bu)(bu)(bu)誠學醫(yi)(yi)者(zhe)(zhe)一(yi)大(da)快事哉!爰(yuan)不(bu)(bu)(bu)辭(ci)而(er)(er)(er)為(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)序。
嘉(jia)慶(qing)辛未四月既望寶應朱彬序
溫病條辨汪敘
昔(xi)淳于(yu)(yu)公有(you)言:人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing),病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)多;醫(yi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing),病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)方(fang)(fang)(fang)少(shao)。夫病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)多而(er)(er)(er)(er)(er)方(fang)(fang)(fang)少(shao),未(wei)(wei)(wei)有(you)甚于(yu)(yu)溫(wen)(wen)(wen)病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)者(zhe)(zhe)矣!何也(ye)?六(liu)(liu)氣(qi)(qi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)(zhong),君相二火無(wu)(wu)論(lun)(lun)(lun)(lun)已,風(feng)(feng)濕與(yu)(yu)燥,無(wu)(wu)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)兼(jian)溫(wen)(wen)(wen),惟(wei)寒(han)(han)(han)水與(yu)(yu)溫(wen)(wen)(wen)相反(fan),然(ran)傷(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)者(zhe)(zhe)必病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)熱,天(tian)(tian)下之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing),孰有(you)多于(yu)(yu)溫(wen)(wen)(wen)病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)者(zhe)(zhe)乎?方(fang)(fang)(fang)書(shu)始于(yu)(yu)仲(zhong)景(jing),仲(zhong)景(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書(shu)專(zhuan)論(lun)(lun)(lun)(lun)傷(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han),此六(liu)(liu)氣(qi)(qi)中(zhong)(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)一(yi)(yi)(yi)氣(qi)(qi)耳。其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)中(zhong)(zhong)有(you)兼(jian)言風(feng)(feng)者(zhe)(zhe),亦(yi)(yi)(yi)有(you)兼(jian)言溫(wen)(wen)(wen)者(zhe)(zhe),然(ran)所謂風(feng)(feng)者(zhe)(zhe),寒(han)(han)(han)中(zhong)(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)風(feng)(feng),所謂溫(wen)(wen)(wen)者(zhe)(zhe),寒(han)(han)(han)中(zhong)(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)溫(wen)(wen)(wen),以(yi)(yi)(yi)(yi)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)書(shu)本(ben)論(lun)(lun)(lun)(lun)傷(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)也(ye)。其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)余五氣(qi)(qi),概未(wei)(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)及,是(shi)(shi)(shi)以(yi)(yi)(yi)(yi)后(hou)世(shi)(shi)無(wu)(wu)傳焉(yan)。雖(sui)然(ran),作者(zhe)(zhe)謂圣,述(shu)者(zhe)(zhe)謂明(ming),學(xue)(xue)者(zhe)(zhe)誠能(neng)(neng)究(jiu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)文(wen),通其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)義(yi),化(hua)而(er)(er)(er)(er)(er)裁之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),推而(er)(er)(er)(er)(er)行之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),以(yi)(yi)(yi)(yi)治六(liu)(liu)氣(qi)(qi)可(ke)(ke)也(ye),以(yi)(yi)(yi)(yi)治內傷(shang)(shang)(shang)可(ke)(ke)也(ye)。亡如(ru)(ru)(ru),世(shi)(shi)鮮知(zhi)(zhi)(zhi)十之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)才士(shi),以(yi)(yi)(yi)(yi)闕如(ru)(ru)(ru)為(wei)(wei)恥,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)舉一(yi)(yi)(yi)反(fan)三(san),惟(wei)務按圖索驥。蓋自(zi)(zi)叔和(he)而(er)(er)(er)(er)(er)下,大約皆以(yi)(yi)(yi)(yi)傷(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)法,療六(liu)(liu)氣(qi)(qi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)疴,御(yu)風(feng)(feng)以(yi)(yi)(yi)(yi)絺(chi),指(zhi)鹿為(wei)(wei)馬(ma),迨(dai)試而(er)(er)(er)(er)(er)輒困,亦(yi)(yi)(yi)知(zhi)(zhi)(zhi)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)術(shu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)疏也(ye)。因而(er)(er)(er)(er)(er)沿習(xi)(xi)故方(fang)(fang)(fang),略變藥味,沖和(he)、解肌諸(zhu)湯(tang),紛然(ran)著(zhu)錄。至(zhi)陶氏(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書(shu)出(chu)(chu),遂(sui)居然(ran)以(yi)(yi)(yi)(yi)杜撰之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)傷(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han),治天(tian)(tian)下之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)六(liu)(liu)氣(qi)(qi),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)獨(du)(du)仲(zhong)景(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書(shu)所未(wei)(wei)(wei)言者(zhe)(zhe),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)發(fa)(fa)明(ming),并(bing)仲(zhong)景(jing)已定(ding)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書(shu),盡遭(zao)竄易。世(shi)(shi)俗樂其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)淺近,相與(yu)(yu)宗之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),而(er)(er)(er)(er)(er)生民(min)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)禍亟(ji)矣!又有(you)吳又可(ke)(ke)者(zhe)(zhe),著(zhu)《溫(wen)(wen)(wen)疫論(lun)(lun)(lun)(lun)》,其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)方(fang)(fang)(fang)本(ben)治一(yi)(yi)(yi)時(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)時(shi)(shi)疫,而(er)(er)(er)(er)(er)世(shi)(shi)誤以(yi)(yi)(yi)(yi)治常候之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)溫(wen)(wen)(wen)熱。最后(hou)若方(fang)(fang)(fang)中(zhong)(zhong)行、喻嘉言諸(zhu)子,雖(sui)列溫(wen)(wen)(wen)病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)于(yu)(yu)傷(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)外(wai),而(er)(er)(er)(er)(er)治法則終未(wei)(wei)(wei)離乎傷(shang)(shang)(shang)寒(han)(han)(han)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)(zhong)。惟(wei)金源(yuan)劉河(he)間(jian)守真氏(shi)者(zhe)(zhe),獨(du)(du)知(zhi)(zhi)(zhi)熱病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing),超(chao)出(chu)(chu)諸(zhu)家(jia),所著(zhu)《六(liu)(liu)書(shu)》,分三(san)焦論(lun)(lun)(lun)(lun)治,而(er)(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)墨守六(liu)(liu)經,庶幾幽室一(yi)(yi)(yi)燈,中(zhong)(zhong)流一(yi)(yi)(yi)柱。惜其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)人(ren)樸而(er)(er)(er)(er)(er)少(shao)文(wen),其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)論(lun)(lun)(lun)(lun)簡而(er)(er)(er)(er)(er)未(wei)(wei)(wei)暢,其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)方(fang)(fang)(fang)時(shi)(shi)亦(yi)(yi)(yi)雜而(er)(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)精(jing),承其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)后(hou)者(zhe)(zhe),又不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)闡明(ming)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)意,裨(bi)補(bu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)疏,而(er)(er)(er)(er)(er)下士(shi)聞(wen)道,若張景(jing)岳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)徒,方(fang)(fang)(fang)且(qie)怪而(er)(er)(er)(er)(er)訾之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),于(yu)(yu)是(shi)(shi)(shi)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)學(xue)(xue)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)明(ming),其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)說不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)行。而(er)(er)(er)(er)(er)世(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)俗醫(yi),遇(yu)溫(wen)(wen)(wen)熱之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing),無(wu)(wu)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)首先發(fa)(fa)表,雜以(yi)(yi)(yi)(yi)消導,繼則峻投攻(gong)下,或妄用溫(wen)(wen)(wen)補(bu),輕者(zhe)(zhe)以(yi)(yi)(yi)(yi)重(zhong)(zhong),重(zhong)(zhong)者(zhe)(zhe)以(yi)(yi)(yi)(yi)死(si),幸(xing)免(mian)則自(zi)(zi)謂己(ji)(ji)功,致死(si)則不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)言己(ji)(ji)過。即病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)者(zhe)(zhe)亦(yi)(yi)(yi)但知(zhi)(zhi)(zhi)膏肓難挽,而(er)(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)悟藥石殺人(ren),父(fu)以(yi)(yi)(yi)(yi)授(shou)子,師(shi)以(yi)(yi)(yi)(yi)傳弟(di),舉世(shi)(shi)同(tong)風(feng)(feng),牢(lao)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)可(ke)(ke)破(po),肺腑無(wu)(wu)語(yu),冤(yuan)鬼(gui)夜嗥,二千余年,略同(tong)一(yi)(yi)(yi)轍,可(ke)(ke)勝慨哉!我朝(chao)治洽學(xue)(xue)明(ming),名(ming)賢輩出(chu)(chu),咸知(zhi)(zhi)(zhi)溯(su)原(yuan)《靈》、《素》,問道長沙(sha)。自(zi)(zi)吳人(ren)葉天(tian)(tian)士(shi)氏(shi)《溫(wen)(wen)(wen)病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)論(lun)(lun)(lun)(lun)》、《溫(wen)(wen)(wen)病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)續(xu)論(lun)(lun)(lun)(lun)》出(chu)(chu),然(ran)后(hou)當(dang)(dang)名(ming)辨(bian)物(wu),好學(xue)(xue)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)士(shi),咸知(zhi)(zhi)(zhi)向方(fang)(fang)(fang),而(er)(er)(er)(er)(er)貪常習(xi)(xi)故之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)流,猶(you)且(qie)各是(shi)(shi)(shi)師(shi)說,惡(e)聞(wen)至(zhi)論(lun)(lun)(lun)(lun),其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)粗(cu)工則又略知(zhi)(zhi)(zhi)疏節,未(wei)(wei)(wei)達精(jing)旨,施之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)于(yu)(yu)用,罕得(de)十全(quan)。吾友鞠通吳子,懷救世(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心,秉超(chao)悟之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)哲(zhe),嗜學(xue)(xue)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)厭,研理務精(jing),抗志以(yi)(yi)(yi)(yi)希(xi)古人(ren),虛心而(er)(er)(er)(er)(er)師(shi)百氏(shi),病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)斯世(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)貿貿也(ye),述(shu)先賢之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)格言,攄生平之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心得(de),窮源(yuan)竟委,作為(wei)(wei)是(shi)(shi)(shi)書(shu),然(ran)猶(you)未(wei)(wei)(wei)敢自(zi)(zi)信,且(qie)懼(ju)世(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)未(wei)(wei)(wei)信之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也(ye),藏諸(zhu)笥者(zhe)(zhe)久之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。予謂學(xue)(xue)者(zhe)(zhe)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心,固無(wu)(wu)自(zi)(zi)信時(shi)(shi)也(ye),然(ran)以(yi)(yi)(yi)(yi)天(tian)(tian)下至(zhi)多之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing),而(er)(er)(er)(er)(er)竟無(wu)(wu)應(ying)病(bing)(bing)(bing)(bing)(bing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)方(fang)(fang)(fang),幸(xing)而(er)(er)(er)(er)(er)得(de)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),亟(ji)宜(yi)出(chu)(chu)而(er)(er)(er)(er)(er)公之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),譬如(ru)(ru)(ru)拯溺救焚,豈(qi)(qi)待(dai)整冠束發(fa)(fa),況乎心理無(wu)(wu)異,大道不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)孤,是(shi)(shi)(shi)書(shu)一(yi)(yi)(yi)出(chu)(chu),子云其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)人(ren),必當(dang)(dang)旦(dan)暮遇(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),且(qie)將(jiang)有(you)闡明(ming)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)意,裨(bi)補(bu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)疏,使(shi)夭(yao)札之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)民(min),咸登仁壽(shou)者(zhe)(zhe),此天(tian)(tian)下后(hou)世(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)幸(xing),亦(yi)(yi)(yi)吳子之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)幸(xing)也(ye)。若夫折(zhe)楊皇荂,聽(ting)然(ran)而(er)(er)(er)(er)(er)笑,陽春白雪,和(he)僅數人(ren),自(zi)(zi)古如(ru)(ru)(ru)斯,知(zhi)(zhi)(zhi)我罪我,一(yi)(yi)(yi)任當(dang)(dang)世(shi)(shi),豈(qi)(qi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)善乎!吳子以(yi)(yi)(yi)(yi)為(wei)(wei)然(ran),遂(sui)相與(yu)(yu)評騭而(er)(er)(er)(er)(er)授(shou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)梓。
嘉慶十(shi)七年壯月(yue)既(ji)望同里弟汪廷(ting)珍謹序
溫病條辨徵序
立(li)天(tian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道(dao),曰陰與(yu)陽(yang),立(li)地之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道(dao),曰柔與(yu)剛,立(li)人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道(dao),曰仁(ren)與(yu)義。醫,仁(ren)道(dao)也,而(er)(er)(er)必(bi)智(zhi)以(yi)(yi)先(xian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),勇(yong)(yong)以(yi)(yi)副(fu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),仁(ren)以(yi)(yi)成之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。智(zhi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)(suo)到,湯液針(zhen)灸(jiu)任施,無處(chu)不(bu)(bu)(bu)(bu)當(dang);否則(ze)(ze)鹵莽不(bu)(bu)(bu)(bu)經(jing)(jing),草菅民命矣。獨是(shi)聰明(ming)(ming)者(zhe)(zhe)予智(zhi)自(zi)(zi)(zi)雄,涉獵者(zhe)(zhe)穿鑿(zao)為智(zhi),皆(jie)非也。必(bi)也博(bo)覽(lan)載籍,上下古(gu)(gu)(gu)今(jin),目(mu)如電,心(xin)(xin)(xin)如發,智(zhi)足以(yi)(yi)周乎萬物,而(er)(er)(er)后(hou)(hou)可(ke)以(yi)(yi)道(dao)濟天(tian)下也。在(zai)(zai)昔有(you)熊御極,生(sheng)而(er)(er)(er)神靈(ling)(ling),猶師資(zi)于(yu)僦貸季(ji)、岐伯,而(er)(er)(er)《內(nei)經(jing)(jing)》作。周秦而(er)(er)(er)降,代有(you)智(zhi)人(ren)(ren)。東漢長沙(sha)(sha)而(er)(er)(er)外,能徑窺軒岐之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)壺奧者(zhe)(zhe),指不(bu)(bu)(bu)(bu)多屈(qu)。外是(shi)纚一(yi)(yi)(yi)家言,爭著(zhu)為書,曾未(wei)見長沙(sha)(sha)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)項背(bei)者(zhe)(zhe)比比。所(suo)(suo)以(yi)(yi)醫方(fang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)祖(zu),必(bi)推仲(zhong)(zhong)(zhong)景,而(er)(er)(er)仲(zhong)(zhong)(zhong)景之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)方(fang),首重(zhong)傷寒(han)(han)(han)(han),人(ren)(ren)皆(jie)宗之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。自(zi)(zi)(zi)晉王(wang)叔和編(bian)次《傷寒(han)(han)(han)(han)論(lun)》,則(ze)(ze)割裂(lie)附(fu)會矣。王(wang)好古(gu)(gu)(gu)輩著(zhu)《傷寒(han)(han)(han)(han)續編(bian)》、《傷寒(han)(han)(han)(han)類證(zheng)》等書,俗(su)眼易明(ming)(ming),人(ren)(ren)多便之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。金元以(yi)(yi)后(hou)(hou),所(suo)(suo)謂(wei)仲(zhong)(zhong)(zhong)景之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)道(dao),日晦一(yi)(yi)(yi)日。嗟夫(fu)!晚近(jin)庸質,不(bu)(bu)(bu)(bu)知仲(zhong)(zhong)(zhong)景,寧(ning)識傷寒(han)(han)(han)(han)?不(bu)(bu)(bu)(bu)知傷寒(han)(han)(han)(han),寧(ning)識溫(wen)(wen)病?遂至以(yi)(yi)治(zhi)寒(han)(han)(han)(han)者(zhe)(zhe)治(zhi)溫(wen)(wen)。自(zi)(zi)(zi)唐(tang)宋迄(qi)今(jin),千(qian)古(gu)(gu)(gu)一(yi)(yi)(yi)轍,何勝浩嘆!然(ran)則(ze)(ze)其(qi)法(fa)(fa)當(dang)何如?日:天(tian)地陰陽(yang),日月(yue)水(shui)火,罔非對待之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)理,人(ren)(ren)自(zi)(zi)(zi)習(xi)焉不(bu)(bu)(bu)(bu)察;《內(nei)經(jing)(jing)》平(ping)列(lie)六氣,人(ren)(ren)自(zi)(zi)(zi)不(bu)(bu)(bu)(bu)解(jie)耳(er)。傷寒(han)(han)(han)(han)為法(fa)(fa),法(fa)(fa)在(zai)(zai)救陽(yang);溫(wen)(wen)熱(re)為法(fa)(fa),法(fa)(fa)在(zai)(zai)救陰。明(ming)(ming)明(ming)(ming)兩大法(fa)(fa)門,豈可(ke)張冠李戴耶(ye)!假令長沙(sha)(sha)復起(qi),必(bi)不(bu)(bu)(bu)(bu)以(yi)(yi)傷寒(han)(han)(han)(han)法(fa)(fa)治(zhi)溫(wen)(wen)也。仆不(bu)(bu)(bu)(bu)敏(min),年(nian)少力學(xue),搜求(qiu)(qiu)經(jing)(jing)史之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)余(yu)(yu),偶(ou)及方(fang)書,心(xin)(xin)(xin)竊為之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)怦怦,自(zi)(zi)(zi)謂(wei)為人(ren)(ren)子(zi)者(zhe)(zhe)當(dang)知之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),然(ran)有(you)志焉而(er)(er)(er)未(wei)逮(dai)也。乾隆丁未(wei)春,萱堂弗(fu)豫,即以(yi)(yi)時溫(wen)(wen)見背(bei)。悲憤余(yu)(yu)生(sheng),無以(yi)(yi)自(zi)(zi)(zi)贖,誓必(bi)欲精于(yu)此(ci)(ci)道(dao)。廬墓之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong),環列(lie)近(jin)代醫書,朝研而(er)(er)(er)夕究,茫茫無所(suo)(suo)發明(ming)(ming)。求(qiu)(qiu)諸師友,瀏覽(lan)名家,冀有(you)以(yi)(yi)啟(qi)迪之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),則(ze)(ze)所(suo)(suo)知惟(wei)糟粕。上溯(su)而(er)(er)(er)及于(yu)漢唐(tang),洊至《靈(ling)(ling)樞》、《素問》諸經(jing)(jing),捧(peng)讀之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)余(yu)(yu),往往聲與(yu)淚(lei)俱。久之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)別有(you)會心(xin)(xin)(xin),十(shi)年(nian)而(er)(er)(er)后(hou)(hou),汨(mi)(mi)汨(mi)(mi)焉若心(xin)(xin)(xin)花(hua)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)漫開,覺古(gu)(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)人(ren)(ren)原非愚(yu)我(wo),我(wo)自(zi)(zi)(zi)愚(yu)耳(er)。離經(jing)(jing)泥古(gu)(gu)(gu),厥罪惟(wei)均(jun),讀書所(suo)(suo)貴,得間后(hou)(hou)可(ke)。友人(ren)(ren)吳子(zi)鞠通,通儒也,以(yi)(yi)穎悟之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)才,而(er)(er)(er)好古(gu)(gu)(gu)敏(min)求(qiu)(qiu),其(qi)學(xue)醫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)志,略同于(yu)仆,近(jin)師承于(yu)葉氏,而(er)(er)(er)遠(yuan)追蹤乎仲(zhong)(zhong)(zhong)景。其(qi)臨證(zheng)也,雖(sui)遇危疾,不(bu)(bu)(bu)(bu)避嫌怨。其(qi)處(chu)方(fang)也,一(yi)(yi)(yi)遵(zun)《內(nei)經(jing)(jing)》,效法(fa)(fa)仲(zhong)(zhong)(zhong)祖(zu)。其(qi)用藥(yao)也,隨(sui)其(qi)證(zheng)而(er)(er)(er)輕重(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),而(er)(er)(er)功(gong)若桴(fu)鼓。其(qi)殆智(zhi)而(er)(er)(er)勇(yong)(yong),勇(yong)(yong)而(er)(er)(er)仁(ren)者(zhe)(zhe)哉!嘉慶甲子(zi),出(chu)所(suo)(suo)著(zhu)治(zhi)溫(wen)(wen)法(fa)(fa)示余(yu)(yu),余(yu)(yu)向之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)急欲訂(ding)正者(zhe)(zhe),今(jin)乃發復析疑(yi),力矯前(qian)非,如撥云(yun)見日,寧(ning)不(bu)(bu)(bu)(bu)快哉!閱十(shi)稔(ren)而(er)(er)(er)后(hou)(hou)告成,名曰《溫(wen)(wen)病條辨(bian)》。末附(fu)三卷(juan),其(qi)一(yi)(yi)(yi)為條辨(bian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)翼(yi),余(yu)(yu)二卷(juan)約(yue)幼科、產后(hou)(hou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)大綱(gang),皆(jie)前(qian)人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)(bu)明(ming)(ming)六氣而(er)(er)(er)致誤(wu)者(zhe)(zhe),莫不(bu)(bu)(bu)(bu)獨出(chu)心(xin)(xin)(xin)裁,發前(qian)人(ren)(ren)所(suo)(suo)未(wei)發。嗚(wu)呼(hu)!昌黎有(you)云(yun):“莫為之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)前(qian),雖(sui)美弗(fu)彰;莫為之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)后(hou)(hou),雖(sui)圣(sheng)弗(fu)傳。”此(ci)(ci)編(bian)既(ji)出(chu),將(jiang)欲懸(xuan)諸國門,以(yi)(yi)博(bo)彈射。積習(xi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)難革者(zhe)(zhe),雖(sui)未(wei)必(bi)一(yi)(yi)(yi)時盡革,但能拾其(qi)緒(xu)余(yu)(yu),即可(ke)為蒼生(sheng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)福。數百(bai)年(nian)后(hou)(hou),當(dang)必(bi)有(you)深(shen)識其(qi)用心(xin)(xin)(xin)者(zhe)(zhe)夫(fu)!然(ran)后(hou)(hou)知此(ci)(ci)編(bian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)羽(yu)翼(yi)長沙(sha)(sha),而(er)(er)(er)為長沙(sha)(sha)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功(gong)臣,實亦有(you)熊氏之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)功(gong)臣也。是(shi)為序。
嘉慶癸酉仲秋谷旦蘇完(wan)愚弟徵保拜書(shu)
問心堂溫(wen)病條辨(bian)自序(xu)
夫立(li)德立(li)功立(li)言,圣賢事也(ye),塘(tang)(tang)何(he)人(ren)斯,敢以自任?緣塘(tang)(tang)十(shi)九歲時,父病年(nian)余,至(zhi)于(yu)(yu)(yu)不(bu)(bu)起(qi),塘(tang)(tang)愧恨難名(ming),哀痛欲絕,以為(wei)父病不(bu)(bu)知醫(yi)(yi),尚復(fu)何(he)顏立(li)天地間,遂購方(fang)書(shu),伏(fu)讀于(yu)(yu)(yu)苫塊(kuai)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)余。至(zhi)張長沙“外(wai)逐榮勢,內忘身命”之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)論(lun)(lun)(lun),因慨然(ran)棄舉子業,專事方(fang)術(shu)。越四載,猶子巧官病溫(wen)。初(chu)起(qi)喉痹,外(wai)科吹(chui)以冰(bing)硼散,喉遂閉(bi),又(you)遍(bian)延諸(zhu)時醫(yi)(yi)治之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),大(da)(da)抵(di)不(bu)(bu)越雙解(jie)散、人(ren)參(can)敗毒散之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)外(wai),其(qi)(qi)于(yu)(yu)(yu)溫(wen)病治法(fa),茫乎未(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)聞也(ye),后至(zhi)發(fa)(fa)黃而(er)死(si)。塘(tang)(tang)以初(chu)學(xue)(xue),未(wei)(wei)敢妄贊一詞,然(ran)于(yu)(yu)(yu)是證,亦(yi)未(wei)(wei)得(de)(de)其(qi)(qi)要領。蓋張長沙悲宗族之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)死(si),作《玉函經》,為(wei)后世(shi)醫(yi)(yi)學(xue)(xue)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)祖(zu),奈《玉函》中(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)《卒(zu)病論(lun)(lun)(lun)》,亡于(yu)(yu)(yu)兵火,后世(shi)學(xue)(xue)者,無(wu)從仿效(xiao)(xiao),遂至(zhi)各起(qi)異說,得(de)(de)不(bu)(bu)償失。又(you)越三載,來(lai)游(you)京(jing)師,檢校《四庫全書(shu)》,得(de)(de)明季吳又(you)可(ke)《溫(wen)疫論(lun)(lun)(lun)》,觀其(qi)(qi)議(yi)(yi)論(lun)(lun)(lun)宏闊,實有(you)(you)發(fa)(fa)前人(ren)所未(wei)(wei)發(fa)(fa),遂專心(xin)學(xue)(xue)步焉(yan)。細察(cha)其(qi)(qi)法(fa),亦(yi)不(bu)(bu)免支離駁(bo)雜,大(da)(da)抵(di)功過兩不(bu)(bu)相(xiang)掩,蓋用(yong)心(xin)良苦(ku),而(er)學(xue)(xue)術(shu)未(wei)(wei)精(jing)也(ye)。又(you)遍(bian)考晉唐以來(lai)諸(zhu)賢議(yi)(yi)論(lun)(lun)(lun),非不(bu)(bu)珠(zhu)璧琳瑯,求一美備者,蓋不(bu)(bu)可(ke)得(de)(de),其(qi)(qi)何(he)以傳(chuan)信于(yu)(yu)(yu)來(lai)茲!塘(tang)(tang)進與病謀,退與心(xin)謀,十(shi)閱春秋,然(ran)后有(you)(you)得(de)(de),然(ran)未(wei)(wei)敢輕(qing)治一人(ren)。癸丑(chou)歲,都下溫(wen)疫大(da)(da)行(xing),諸(zhu)友強起(qi)塘(tang)(tang)治之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),大(da)(da)抵(di)已成(cheng)(cheng)壞病,幸存活數(shu)十(shi)人(ren),其(qi)(qi)死(si)于(yu)(yu)(yu)世(shi)俗之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)手者,不(bu)(bu)可(ke)勝數(shu)。嗚呼!生民何(he)辜,不(bu)(bu)死(si)于(yu)(yu)(yu)病而(er)死(si)于(yu)(yu)(yu)醫(yi)(yi),是有(you)(you)醫(yi)(yi)不(bu)(bu)若無(wu)醫(yi)(yi)也(ye),學(xue)(xue)醫(yi)(yi)不(bu)(bu)精(jing),不(bu)(bu)若不(bu)(bu)學(xue)(xue)醫(yi)(yi)也(ye)。因有(you)(you)志采輯(ji)歷(li)(li)代名(ming)賢著述(shu),去(qu)其(qi)(qi)駁(bo)雜,取(qu)其(qi)(qi)精(jing)微,間附(fu)己意,以及考驗,合成(cheng)(cheng)一書(shu),名(ming)曰(yue)《溫(wen)病條(tiao)辨》,然(ran)未(wei)(wei)敢輕(qing)易(yi)落筆(bi)。又(you)歷(li)(li)六(liu)年(nian),至(zhi)于(yu)(yu)(yu)戊午,吾(wu)鄉汪瑟庵先生促塘(tang)(tang)曰(yue):來(lai)歲己未(wei)(wei)濕土正(zheng)(zheng)化,二氣中(zhong)溫(wen)厲大(da)(da)行(xing),子盍(he)速成(cheng)(cheng)是書(shu),或者有(you)(you)益于(yu)(yu)(yu)民生乎!塘(tang)(tang)愧不(bu)(bu)敏,未(wei)(wei)敢自信,恐以救人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心(xin),獲欺人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)罪,轉相(xiang)仿效(xiao)(xiao),至(zhi)于(yu)(yu)(yu)無(wu)窮,罪何(he)自贖哉(zai)!然(ran)是書(shu)不(bu)(bu)出,其(qi)(qi)得(de)(de)失終未(wei)(wei)可(ke)見,因不(bu)(bu)揣固陋,黽勉成(cheng)(cheng)章,就(jiu)正(zheng)(zheng)海內名(ming)賢,指(zhi)其(qi)(qi)疵(ci)謬,歷(li)(li)為(wei)駁(bo)正(zheng)(zheng),將萬世(shi)賴之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)無(wu)窮期(qi)也(ye)。