王戎出身于魏晉(jin)高門瑯玡王氏,祖父(fu)王雄,在曹魏官(guan)至幽州刺史;父(fu)親(qin)王渾,官(guan)至涼州刺史,封貞陵亭(ting)侯(hou)。
王(wang)(wang)戎(rong)自幼(you)聰穎,神彩秀美。據(ju)說(shuo)能直視(shi)太陽而不(bu)(bu)目(mu)眩。裴楷(kai)稱(cheng)贊他說(shuo):“戎(rong)眼爛爛,如巖下電(dian)。”王(wang)(wang)戎(rong)六七歲時,在宣武場(chang)看(kan)表演,當時猛獸在柵檻(jian)中(zhong)咆(pao)哮(xiao),眾人都被(bei)嚇跑,只有王(wang)(wang)戎(rong)站立不(bu)(bu)動,神色自如。魏明帝曹叡在閣(ge)上看(kan)見后,稱(cheng)贊王(wang)(wang)戎(rong)是奇童(tong)。
《世(shi)說(shuo)新語·雅(ya)量》記載(zai)王(wang)戎(rong)曾與同伴在路邊玩耍,見(jian)道旁有結滿李子(zi)的(de)李樹,其(qi)他人(ren)爭相去摘,只(zhi)有王(wang)戎(rong)不動聲色,別(bie)人(ren)問(wen)他為何如(ru)此(ci),答曰(yue):“樹在道旁而多果實,果實必定是苦的(de)。”驗(yan)證之(zhi)后,果然如(ru)此(ci)。此(ci)事(shi)(shi)劉孝(xiao)標注(zhu)引《高士(shi)傳(chuan)》即已記載(zai),它(ta)源(yuan)自佛經(jing)故(gu)事(shi)(shi),比如(ru)《本(ben)生(sheng)經(jing)·愿望(wang)品》中的(de)《果子(zi)本(ben)生(sheng)因(yin)緣》,后人(ren)將(jiang)它(ta)附會在王(wang)戎(rong)身上(shang),并被(bei)史(shi)家采信,從而完成了(le)從故(gu)事(shi)(shi)傳(chuan)說(shuo)到歷史(shi)事(shi)(shi)實的(de)轉變(bian)。
王(wang)戎(rong)(rong)與(yu)王(wang)渾(hun)的(de)朋友、年長其(qi)二十(shi)四歲的(de)阮籍交好。時阮籍與(yu)王(wang)渾(hun)同任尚書郎,每造訪王(wang)渾(hun)時,與(yu)王(wang)渾(hun)見一面就離(li)去(qu)(qu),和(he)王(wang)戎(rong)(rong)交談,很久才出來。便對王(wang)渾(hun)說:“濬沖清(qing)虛可賞(shang),和(he)你(ni)(ni)不是一類人。與(yu)你(ni)(ni)說話(hua),不如與(yu)阿戎(rong)(rong)說。”王(wang)渾(hun)去(qu)(qu)世后(hou),他的(de)故吏贈(zeng)錢百(bai)萬助喪,王(wang)戎(rong)(rong)辭而不受,因此(ci)而顯名。
王(wang)戎(rong)身材短小,性格坦率而不(bu)注(zhu)重儀表,為人健談,善于(yu)提出話題,并能抓住談話的要領。一(yi)次(ci),眾名士一(yi)起(qi)到(dao)洛水邊游玩,回來的時候,樂(le)廣問王(wang)濟:“今天(tian)玩得高興嗎(ma)?”王(wang)濟說:“裴(pei)仆射(裴(pei)頠)擅長談論(lun)名理(li),滔滔不(bu)絕,志趣(qu)高雅;張(zhang)茂先(張(zhang)華)談《史記》、《漢(han)書(shu)》,娓(wei)娓(wei)動(dong)聽;王(wang)安豐(王(wang)戎(rong))談論(lun)季子(季札(zha))、張(zhang)子房(fang)(張(zhang)良),也議論(lun)高超(chao)而玄妙(miao)。”王(wang)戎(rong)就(jiu)是這(zhe)樣受到(dao)鑒識者的欣賞(shang)。
王戎(rong)(rong)曾與阮(ruan)(ruan)籍(ji)(ji)飲(yin)(yin)(yin)酒(jiu)(jiu),當時(shi)兗州刺史(shi)劉昶(字公(gong)(gong)榮)在(zai)座,阮(ruan)(ruan)籍(ji)(ji)因(yin)為酒(jiu)(jiu)少,不(bu)(bu)(bu)(bu)給劉昶斟酒(jiu)(jiu),劉昶沒有表(biao)現出遺(yi)憾的(de)樣子。王戎(rong)(rong)感到(dao)奇怪,隔日問阮(ruan)(ruan)籍(ji)(ji)說:“他(ta)(ta)是怎么樣的(de)人(ren)?”阮(ruan)(ruan)籍(ji)(ji)回答道:“勝過公(gong)(gong)榮的(de)人(ren),不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)不(bu)(bu)(bu)(bu)和他(ta)(ta)一(yi)起(qi)飲(yin)(yin)(yin)酒(jiu)(jiu);如(ru)果不(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)公(gong)(gong)榮,就不(bu)(bu)(bu)(bu)敢不(bu)(bu)(bu)(bu)一(yi)同飲(yin)(yin)(yin)酒(jiu)(jiu);惟獨公(gong)(gong)榮可以不(bu)(bu)(bu)(bu)和他(ta)(ta)一(yi)起(qi)飲(yin)(yin)(yin)酒(jiu)(jiu)。”王戎(rong)(rong)常(chang)與阮(ruan)(ruan)籍(ji)(ji)作竹林之游,王戎(rong)(rong)有一(yi)次曾經后到(dao)。阮(ruan)(ruan)籍(ji)(ji)說:“俗(su)人(ren)又(you)來敗(bai)壞我的(de)興致(zhi)。”王戎(rong)(rong)笑著說:“你的(de)興致(zhi)也太容易敗(bai)壞了!”
吏(li)部郎之職空(kong)缺時,司(si)馬昭(zhao)向鐘(zhong)會(hui)詢問吏(li)部郎的人選。鐘(zhong)會(hui)說:“裴楷(kai)清明通達,王戎(rong)簡要省約,都(dou)是吏(li)部郎的人選。”
王(wang)戎最(zui)初世襲其父的爵位貞陵亭侯,被(bei)(bei)司馬昭辟為(wei)掾屬(shu),歷仕吏(li)部黃門郎、散騎常侍、河東太(tai)守。咸寧二(er)年(nian)(276年(nian)),出任荊(jing)州刺史(shi),因為(wei)派遣(qian)下(xia)屬(shu)私建院宅被(bei)(bei)論罪(zui),應該被(bei)(bei)罷免(mian),武(wu)帝下(xia)詔(zhao)允(yun)許贖罪(zui)處(chu)理。
咸(xian)寧四年(nian)(278年(nian)),改(gai)任豫(yu)州刺史,加建威將軍(jun)。
咸寧五(wu)年(nian)(279年(nian))十(shi)一月,西晉大舉伐吳,王戎派(pai)參軍羅尚(shang)、劉喬為(wei)前鋒,協(xie)助王濬進(jin)攻武昌,吳將楊雍、孫述(shu)及吳國(guo)江夏(xia)太守劉朗各自(zi)率眾向王戎投(tou)降,王戎率大軍至長江邊(bian),吳國(guo)牙門將孟泰獻蘄春、邾二縣投(tou)降。
太(tai)康元年(280年),吳(wu)國滅亡,王(wang)(wang)戎(rong)因功進安豐縣(xian)侯,增(zeng)加食(shi)邑六(liu)千戶,賜絹(juan)六(liu)千匹。王(wang)(wang)戎(rong)渡江安撫(fu)新附(fu)的(de)吳(wu)國百(bai)姓(xing),宣揚(yang)晉(jin)室威德恩(en)惠。曾(ceng)在吳(wu)國任光祿勛的(de)石(shi)偉為(wei)(wei)人(ren)正(zheng)直(zhi),與(yu)孫皓(hao)不和(he),稱(cheng)病回家(jia)。王(wang)(wang)戎(rong)贊揚(yang)他的(de)清剛之節(jie),上表(biao)向武(wu)帝推(tui)薦他,武(wu)帝下詔(zhao)拜(bai)石(shi)偉為(wei)(wei)議郎,終身以二千石(shi)俸祿供(gong)養(yang),荊州(zhou)百(bai)姓(xing)都對王(wang)(wang)戎(rong)悅服。
太(tai)康三年(282年),王(wang)(wang)戎(rong)被(bei)征召為(wei)侍中。南郡太(tai)守劉肇以五十端名叫筒中的細布(bu)行賄王(wang)(wang)戎(rong),被(bei)司(si)隸校尉劉毅糾(jiu)察彈劾,因王(wang)(wang)戎(rong)知道是(shi)賄賂未曾(ceng)接受,才沒有治(zhi)罪,然(ran)而談論的人(ren)認(ren)為(wei)這(zhe)也是(shi)王(wang)(wang)戎(rong)的過錯。武帝對朝(chao)臣說(shuo):“王(wang)(wang)戎(rong)的行為(wei),怎能算懷私茍得(de),正是(shi)以不貪欲(yu)異于他人(ren)罷了。”武帝雖這(zhe)樣替王(wang)(wang)戎(rong)解釋,但王(wang)(wang)戎(rong)從此為(wei)清(qing)議所鄙,名聲受損。王(wang)(wang)戎(rong)任(ren)職雖然(ran)沒有特(te)殊才能,但處理各種政務很(hen)妥當。
太康(kang)五年(284年),遷光祿勛。太康(kang)十年(289年),補任(ren)吏部尚(shang)書,因母(mu)親去世而離職。
太熙元年(nian)(290年(nian)),武(wu)帝駕崩,晉惠帝司馬衷即位,由太傅(fu)楊(yang)駿輔政(zheng)(zheng),任命(ming)王戎為太子(zi)太傅(fu),與(yu)張華、裴楷、和嶠都(dou)因有德(de)望(wang)被楊(yang)駿猜忌,不得參與(yu)朝政(zheng)(zheng)。
永平元(yuan)年(291年)三(san)月(yue),楊駿一(yi)族被誅,賈(jia)后(hou)(hou)掌權,當(dang)時(shi)(shi)東(dong)安公司(si)馬(ma)(ma)(ma)繇(zhou)專斷刑賞(shang),威震(zhen)內外。王戎告誡(jie)司(si)馬(ma)(ma)(ma)繇(zhou)說:“大(da)事成功(gong)之后(hou)(hou),考(kao)慮問題要深(shen)遠些。”司(si)馬(ma)(ma)(ma)繇(zhou)不聽,果然(ran)被廢(fei)徙遼(liao)東(dong)。后(hou)(hou)轉任(ren)中書(shu)令,加光祿大(da)夫,賜恩信五(wu)十(shi)人(ren)。又(you)遷任(ren)尚書(shu)左仆射(she),領吏部(bu)事務(wu)。任(ren)吏部(bu)時(shi)(shi),王戎創制了甲午制,但凡(fan)選(xuan)(xuan)拔(ba)人(ren)才,先讓(rang)被選(xuan)(xuan)者(zhe)治理百(bai)姓,然(ran)后(hou)(hou)再授官擢(zhuo)用。但被司(si)隸(li)校(xiao)尉傅咸彈(dan)劾,王戎與后(hou)(hou)族賈(jia)氏(shi)及賈(jia)后(hou)(hou)母(mu)族郭氏(shi)是姻親(qin),因而沒(mei)有被免官。
元康(kang)七(qi)年(297年)九(jiu)月,升任(ren)司徒。
王戎認為王政(zheng)將要(yao)頹敗,便(bian)與(yu)權臣茍合求容,后來愍懷太子司馬(ma)遹被廢(fei),他也沒有一言勸諫。
永康元(yuan)年(nian)(300年(nian))四月(yue),趙王(wang)(wang)司馬倫起事,囚禁(jin)賈后,誅司空張(zhang)華、尚書仆射裴頠、侍中(zhong)賈謐等人,王(wang)(wang)戎因嫁女與裴頠而被連坐免官(guan)。
永寧元年(301年)正月,趙王(wang)司(si)馬倫篡位。三月,齊(qi)王(wang)司(si)馬冏(jiong)起(qi)兵于許昌(chang)。司(si)馬倫之(zhi)子想(xiang)要(yao)以王(wang)戎(rong)為(wei)自己的軍司(si)。博士王(wang)繇(zhou)諫勸道:“濬沖(王(wang)戎(rong)字)譎詐多端(duan),怎么(me)肯被一個年輕人任用(yong)?”于是(shi)才(cai)作罷(ba)。四月,司(si)馬冏(jiong)擁晉惠帝反正,任命(ming)王(wang)戎(rong)為(wei)尚書(shu)令(ling)。
太(tai)安元年(302年)五月,遷司(si)(si)(si)徒。十二月,河間(jian)王(wang)(wang)(wang)(wang)司(si)(si)(si)馬颙聯合(he)成都王(wang)(wang)(wang)(wang)司(si)(si)(si)馬穎(ying)等討(tao)伐齊王(wang)(wang)(wang)(wang)司(si)(si)(si)馬冏。司(si)(si)(si)馬冏問王(wang)(wang)(wang)(wang)戎(rong)對(dui)策(ce)。王(wang)(wang)(wang)(wang)戎(rong)認(ren)為司(si)(si)(si)馬冏自(zi)誅趙王(wang)(wang)(wang)(wang)倫(lun)、擁惠帝反正以來,賞罰失(shi)當,以致朝(chao)野多有怨(yuan)言(yan),人懷貳志(zhi);建議司(si)(si)(si)馬冏主動(dong)撤(che)回自(zi)己的(de)封國(guo),尚可保住王(wang)(wang)(wang)(wang)位。司(si)(si)(si)馬冏的(de)謀臣(chen)葛旟怒斥道:“自(zi)漢魏以來,王(wang)(wang)(wang)(wang)公(gong)失(shi)勢回府第(di),有能保全妻子兒女的(de)嗎?說這件事的(de)人當斬!”群臣(chen)驚懼,王(wang)(wang)(wang)(wang)戎(rong)假裝服(fu)寒食散(san)藥力發作,跌倒在廁中(zhong),才免去一死。 司(si)(si)(si)馬冏與長沙王(wang)(wang)(wang)(wang)司(si)(si)(si)馬乂敗后,東(dong)海王(wang)(wang)(wang)(wang)司(si)(si)(si)馬越把(ba)持朝(chao)政(zheng)。
王戎認為天下(xia)將亂,仰慕春(chun)秋時期(qi)蘧(qu)伯玉的為人(ren)(ren),隨波逐(zhu)流,不(bu)(bu)以世事(shi)(shi)名節為意。自從掌選才任(ren)官(guan)(guan)之職,不(bu)(bu)曾擢拔出身寒微(wei)之士(shi),退黜徒(tu)有虛(xu)名之人(ren)(ren),只(zhi)是隨時勢而(er)沉浮(fu),在官(guan)(guan)門(men)中(zhong)選官(guan)(guan)調(diao)職而(er)已。不(bu)(bu)久(jiu),被(bei)拜為司(si)徒(tu),他(ta)(ta)雖然總理三司(si)之權(quan),卻把政事(shi)(shi)交給僚屬辦(ban)理,自己常騎小馬從便門(men)出游(you),見到他(ta)(ta)的人(ren)(ren)不(bu)(bu)知他(ta)(ta)是三公。王戎的很(hen)多門(men)生故吏也做了大官(guan)(guan),路上(shang)遇到他(ta)(ta)都要避開。
永安元年(304年)七(qi)月(yue),司(si)(si)馬(ma)(ma)越(yue)奉惠(hui)(hui)(hui)帝(di)北征(zheng)司(si)(si)馬(ma)(ma)穎,王戎等百官隨行。在蕩(dang)陰大(da)敗(bai),惠(hui)(hui)(hui)帝(di)身中三箭,侍(shi)中嵇(ji)紹遇(yu)難(nan)(nan)。王戎隨惠(hui)(hui)(hui)帝(di)及(ji)群(qun)臣被司(si)(si)馬(ma)(ma)越(yue)挾持(chi)至(zhi)鄴城。八月(yue),司(si)(si)馬(ma)(ma)穎被安北將軍(jun)王浚擊敗(bai),王戎又隨惠(hui)(hui)(hui)帝(di)被司(si)(si)馬(ma)(ma)穎挾持(chi)至(zhi)洛陽。不久,張方劫持(chi)惠(hui)(hui)(hui)帝(di)及(ji)司(si)(si)馬(ma)(ma)穎西入(ru)長安。王戎出奔郟縣。在危難(nan)(nan)中曾(ceng)親(qin)自與亂軍(jun)交鋒,冒白刃(ren)之險,然而(er)他始終談笑自若,從未有(you)害怕的神情。有(you)時(shi)召集親(qin)故賓友,以宴(yan)飲為樂。
永興二(er)年(nian)(305年(nian))六月初四(si)(7月11日),王戎在郟縣去(qu)世,享年(nian)七十二(er)歲(sui),謚號為元(yuan)。
在小(xiao)說(shuo)《三國演義》中,王戎為(wei)晉(jin)建威將(jiang)軍(jun),滅吳之戰中領一路兵馬出兵武昌。
裴(pei)楷(kai):戎眼燦(can)燦(can),如巖下電。
阮(ruan)籍(ji):濬(jun)沖清賞,非卿倫也。共卿言,不如共阿戎談。
鐘會:裴(pei)楷清通,王(wang)戎簡要(yao)。
王濟:王戎談子房、季札之(zhi)間,超然(ran)玄(xuan)著。
王繇:濬(jun)沖譎(jue)詐多端(duan)。
戴逵:王戎晦默(mo)于危亂之際,獲免憂禍,既(ji)明且哲,于是在矣(yi)。
房玄(xuan)齡等《晉書》:①漢相清靜,見機于(yu)曠務;周(zhou)史清虛,不嫌于(yu)尸祿(lu)。豈臺(tai)揆(kui)之(zhi)(zhi)任,有(you)異(yi)于(yu)常班者(zhe)歟!濬(jun)(jun)沖善發談端,夷(yi)甫(fu)(fu)仰希(xi)方(fang)外(wai),登槐庭之(zhi)(zhi)顯列(lie),顧漆圓而高視。彼既憑虛,朝(chao)章已亂。戎則取容(rong)于(yu)世,旁委貨財;衍則自(zi)保其(qi)身,寧論(lun)宗稷?及(ji)三方(fang)構亂,六戎藉(jie)手,犬羊之(zhi)(zhi)侶,鋒(feng)鏑如云。夷(yi)甫(fu)(fu)區區焉,佞(ning)彼兇渠,以求容(rong)貸,頹墻之(zhi)(zhi)隕(yun),猶有(you)禮也。②濬(jun)(jun)沖居鼎,談優務劣(lie)。