何(he)晏是(shi)東漢大將(jiang)軍何(he)進(jin)之(zhi)(zhi)孫(sun)(《魏(wei)略》認為(wei)他(ta)可(ke)能是(shi)何(he)進(jin)弟何(he)苗之(zhi)(zhi)孫(sun))。曹(cao)操(cao)任司空(建(jian)安(an)二(er)年(nian)至建(jian)安(an)十(shi)三年(nian)間)時,娶其(qi)母(mu)尹氏,一并收(shou)養何(he)晏。當時秦宜祿之(zhi)(zhi)子(zi)阿(a)蘇(su)(即秦朗)也(ye)隨母(mu)親在公家,與何(he)晏都被曹(cao)操(cao)寵愛待他(ta)們如同公子(zi)。秦朗性格謹慎,而何(he)晏卻無所(suo)顧忌,所(suo)穿的服飾(shi)與世(shi)子(zi)相類(lei)似,所(suo)以曹(cao)丕非(fei)常厭惡他(ta),每次都不叫他(ta)的姓名或字,曾經(jing)稱它(ta)為(wei)“假子(zi)”。何(he)晏少年(nian)時才能出眾,娶曹(cao)操(cao)之(zhi)(zhi)女金鄉公主為(wei)妻,但他(ta)又好色,所(suo)以在魏(wei)文(wen)帝黃初(220年(nian)-226年(nian))年(nian)間沒有任官。
何晏與并州刺史畢軌及名(ming)士(shi)鄧飏、李勝、丁謐等都有才名(ming),但急(ji)于(yu)富貴(gui),趨(qu)炎附(fu)勢。魏明帝曹叡(rui)繼(ji)位后,厭(yan)惡(e)他們虛浮不實,都加抑制而不錄用,何晏只是擔任一(yi)些冗官。
景初三年(239年)正月,曹(cao)叡駕崩(beng),由太子曹(cao)芳(fang)繼位。當時(shi)由大將軍曹(cao)爽與(yu)太尉司(si)馬(ma)懿(yi)輔政(zheng),曹(cao)爽一(yi)向與(yu)何(he)晏(yan)等人(ren)親(qin)近友好,等到(dao)他掌權(quan)輔政(zheng),也因(yin)為何(he)晏(yan)的才(cai)能,便馬(ma)上(shang)引薦提升何(he)晏(yan)等人(ren)成(cheng)為自(zi)己的心腹(fu)。何(he)晏(yan)等都(dou)共(gong)同(tong)推戴曹(cao)爽,認為大權(quan)不能托付(fu)給(gei)別人(ren)。丁謐替(ti)曹(cao)爽出謀劃策,讓曹(cao)爽稟告曹(cao)芳(fang)發布詔書,改任司(si)馬(ma)懿(yi)為太傅(fu)(fu),外表上(shang)用虛名尊(zun)崇(chong)司(si)馬(ma)懿(yi),實際上(shang)打算(suan)讓尚(shang)書主事,上(shang)奏(zou)先(xian)由曹(cao)爽過目,以便控制(zhi)輕重(zhong)緩急,曹(cao)爽聽從(cong)其計,便命司(si)馬(ma)懿(yi)任太傅(fu)(fu)。
何晏先被授任(ren)散騎侍(shi)郎,不(bu)(bu)(bu)久后,曹爽轉任(ren)吏部尚書(shu)盧毓為尚書(shu)仆射,而(er)讓何晏取而(er)代之(zhi)(zhi)為吏部尚書(shu)、侍(shi)中,何晏之(zhi)(zhi)前因(yin)(yin)駙(fu)馬身份而(er)被賜(si)爵(jue)列侯。何晏等(deng)依仗曹爽勢力用事,迎合(he)的(de)人升官(guan)進職,違抗(kang)(kang)的(de)人罷(ba)黜斥退(tui),朝廷(ting)內外都(dou)看風(feng)向行事,不(bu)(bu)(bu)敢違抗(kang)(kang)他們(men)的(de)意旨。何晏又割洛(luo)陽和野王典農(nong)的(de)數百頃桑(sang)田和湯(tang)沐地(di)作為自己產業,并竊取官(guan)物(wu),向其他州郡要求索取,官(guan)員都(dou)不(bu)(bu)(bu)敢抗(kang)(kang)逆(ni)。黃門侍(shi)郎傅嘏(gu)對(dui)曹爽的(de)兄弟曹羲(xi)說:“何晏外表文靜而(er)內心浮躁,巧取好利,不(bu)(bu)(bu)求務本,我恐怕他一定先誘惑你(ni)們(men)兄弟,仁人志士將遠遠離(li)去,而(er)朝政(zheng)將要荒廢了。”何晏等(deng)于是對(dui)傅嘏(gu)心懷不(bu)(bu)(bu)滿(man),因(yin)(yin)細微小事免(mian)去他的(de)官(guan)職。
正始八(ba)年(247年),曹(cao)爽(shuang)采納何(he)晏(yan)等(deng)的計謀,把(ba)郭太(tai)后(hou)遷居(ju)到(dao)永寧宮,并開(kai)始獨(du)攬朝政(zheng)大(da)權。而司馬懿在(zai)這形勢(shi)中已無法掌握(wo)權力(li),又怕在(zai)朝會再受逼害,因而在(zai)同年五月開(kai)始稱病回避。當時曹(cao)芳(fang)喜好寵幸親近一群(qun)小人(ren),在(zai)后(hou)園(yuan)游(you)樂(le)飲宴(yan)。同年七月,何(he)晏(yan)上(shang)疏(shu)說:“從今以后(hou)皇帝到(dao)式乾(qian)殿或者到(dao)后(hou)園(yuan)游(you)樂(le)時,應該都(dou)有大(da)臣(chen)跟隨,以便(bian)詢問商量(liang)政(zheng)事,講解討論經(jing)書大(da)義,并為世世代代所效法。”十二月,散騎常(chang)侍(shi)、諫議大(da)夫孔(kong)乂也上(shang)疏(shu)勸諫曹(cao)芳(fang),但(dan)曹(cao)芳(fang)都(dou)沒(mei)有聽從他們的意見。
當時的(de)謗書稱“臺中有三狗(gou),二狗(gou)崖柴不可當,一(yi)狗(gou)憑默作疽(ju)囊。”三狗(gou)就是(shi)指何晏、鄧飏(yang)和(he)丁(ding)謐,默就是(shi)曹爽的(de)小(xiao)字。意思就是(shi)說三狗(gou)都想咬(yao)人(ren),而(er)丁(ding)謐最為兇惡。
正(zheng)始十年(nian)(249年(nian))正(zheng)月(yue),司馬懿(yi)乘曹(cao)(cao)爽兄弟陪同(tong)曹(cao)(cao)芳拜謁魏明帝高(gao)平(ping)陵時(shi),發動政(zheng)變,封閉洛陽城并占據曹(cao)(cao)爽和曹(cao)(cao)羲(xi)的軍營。曹(cao)(cao)爽最(zui)終向(xiang)司馬懿(yi)投降,交出權力(li)。
據《魏氏春秋》記載:高平陵之變發生后,司(si)馬(ma)懿(yi)(yi)讓何(he)晏(yan)(yan)參與治理曹爽等(deng)(deng)人(ren)的案子。何(he)晏(yan)(yan)徹底(di)查辦曹爽的黨羽,想要以此獲免。司(si)馬(ma)懿(yi)(yi)說:“參與的共有八族。”何(he)晏(yan)(yan)排除了(le)丁、鄧等(deng)(deng)七姓。司(si)馬(ma)懿(yi)(yi)說:“還沒完。”何(he)晏(yan)(yan)窮困急迫,才說:“難(nan)道是說我嗎?”司(si)馬(ma)懿(yi)(yi)說:“對。”于(yu)是收押何(he)晏(yan)(yan)。正月(yue)初十,司(si)馬(ma)懿(yi)(yi)以謀逆罪將何(he)晏(yan)(yan)與曹爽等(deng)(deng)一同誅滅三(san)族。
東晉(jin)袁(yuan)宏在《名(ming)士(shi)(shi)傳》中將何晏與夏侯玄、王弼稱為正(zheng)始名(ming)士(shi)(shi)。
何晏有(you)文集十(shi)一卷(juan)(juan),另有(you)《論語(yu)集解》十(shi)卷(juan)(juan)、《老(lao)子(zi)道德論》二(er)卷(juan)(juan),《新(xin)唐書·經籍志》于道家老(lao)子(zi)下(xia)有(you)何晏《講(jiang)疏》四(si)卷(juan)(juan)。
《魏詩》收錄有(you)何晏的(de)五(wu)言詩《言志詩。《全三國文》又收錄有(you)《景福殿賦》、《奏(zou)請大(da)臣侍從游幸》、《祀五(wu)郊(jiao)六(liu)宗(zong)及厲(li)殃(yang)議》、《明(ming)帝謚議》、《與夏侯太初難(nan)蔣濟(ji)叔嫂無服論(lun)(lun)》、《韓白論(lun)(lun)》、《白起論(lun)(lun)》、《冀州論(lun)(lun)》、《九州論(lun)(lun)》、《無為論(lun)(lun)》、《無名論(lun)(lun)》、《論(lun)(lun)語集解敘》、《瑞頌》、《斫猛獸刀銘》。
何晏與(yu)夏侯玄(xuan)(xuan)、王(wang)弼(bi)等倡導玄(xuan)(xuan)學(xue),競事清(qing)談,遂開(kai)一(yi)(yi)(yi)時風氣,為(wei)魏晉玄(xuan)(xuan)學(xue)的(de)創(chuang)始(shi)者之一(yi)(yi)(yi)。與(yu)王(wang)弼(bi)等祖述(shu)老莊,立論以為(wei)天地萬(wan)物(wu)皆以無(wu)(wu)(wu)為(wei)本(ben)(ben),“無(wu)(wu)(wu)也(ye)(ye)者,開(kai)物(wu)成務,無(wu)(wu)(wu)往不存(cun)者也(ye)(ye)”。他認為(wei)“道”或(huo)“無(wu)(wu)(wu)”能夠創(chuang)造一(yi)(yi)(yi)切,“無(wu)(wu)(wu)”是最根本(ben)(ben)的(de),“有(you)”靠“無(wu)(wu)(wu)”才能存(cun)在,由此建立起“以無(wu)(wu)(wu)為(wei)本(ben)(ben)”,“貴(gui)無(wu)(wu)(wu)”而(er)“賤(jian)有(you)”的(de)唯心主義(yi)本(ben)(ben)體(ti)論學(xue)說(shuo)。還認為(wei)圣(sheng)人(ren)(ren)無(wu)(wu)(wu)喜怒哀樂(le),圣(sheng)人(ren)(ren)無(wu)(wu)(wu)累于物(wu),也(ye)(ye)不復應物(wu),因此主“圣(sheng)人(ren)(ren)無(wu)(wu)(wu)情”說(shuo),即認為(wei)圣(sheng)人(ren)(ren)可完全不受外(wai)物(wu)影(ying)響(xiang),而(er)是以“無(wu)(wu)(wu)為(wei)”為(wei)體(ti)。在思想上重“自(zi)然”而(er)輕“名(ming)教(jiao)”,與(yu)其仗勢專權的(de)實際行為(wei)多相乖違,故當(dang)時的(de)名(ming)士傅(fu)嘏說(shuo)他是“言遠而(er)情近(jin),好辯而(er)無(wu)(wu)(wu)誠,所謂利口(kou)覆(fu)邦國(guo)之人(ren)(ren)也(ye)(ye)”。
自何晏(yan)撰成《論語(yu)(yu)(yu)集(ji)解》后,為(wei)其(qi)作義(yi)、疏者代(dai)不乏(fa)人。至南朝梁(liang)時,皇侃廣(guang)集(ji)眾說,以(yi)南學(xue)思(si)想為(wei)宗,撰成《論語(yu)(yu)(yu)義(yi)疏》。至北宋時,邢昺等(deng)又將《論語(yu)(yu)(yu)義(yi)疏》改作為(wei)《論語(yu)(yu)(yu)注(zhu)(zhu)疏》(又作《論語(yu)(yu)(yu)正義(yi)》、《論語(yu)(yu)(yu)注(zhu)(zhu)疏解經(jing)》),被收入《十(shi)三經(jing)注(zhu)(zhu)疏》中。
何晏擅詩(shi)(shi)(shi)賦,有(you)五言詩(shi)(shi)(shi)傳世。南朝梁鐘嶸《詩(shi)(shi)(shi)品》稱“平叔鴻鵠之(zhi)(zhi)篇(pian),風規見矣(yi)。”將何晏詩(shi)(shi)(shi)列入中品。《文心雕龍·明詩(shi)(shi)(shi)》篇(pian)稱:“及正始(shi)明道,詩(shi)(shi)(shi)雜仙心;何晏之(zhi)(zhi)徒,率(lv)多浮淺。”
謗書:臺中(zhong)有三狗,二狗崖柴(chai)不可當,一狗憑默作疽囊。
王肅(su):此輩即弘恭(gong)、石顯(xian)之屬(shu),復稱說(shuo)邪!
嚴憲:晏等驕侈(chi),必當自敗(bai)。
王(wang)廣(guang):爽以驕奢失(shi)民,何平(ping)叔虛華不(bu)治,丁、畢、桓、鄧雖(sui)并(bing)有宿望,皆專競于(yu)世(shi)。
傅嘏:何(he)平叔言遠而情近,好(hao)辯而無誠,所(suo)謂(wei)利口覆邦國(guo)之人(ren)也。
裴徽:何(何晏)、鄧(鄧飏)二尚書,有經國才略,於物理無不(bu)精也(ye)。何尚書神(shen)明(ming)精微,言(yan)皆(jie)巧妙,巧妙之志,殆破秋毫(hao),君(管(guan)輅)當(dang)慎之!自言(yan)不(bu)解易九事,必(bi)當(dang)以相問。比至洛,宜(yi)善精其理也(ye)。
管輅(lu):與此五(wu)君(裴徽、何晏、鄧(deng)飏、劉(liu)寔、劉(liu)智(zhi))共語(yu)使人精神清發,昏不暇寐。自此以下,殆白日欲寢(qin)矣(yi)。
管輅:其才若盆盎之(zhi)(zhi)(zhi)水,所見者(zhe)清(qing),所不見者(zhe)濁。神在廣博,志不務學(xue),弗能成才。欲以盆盎之(zhi)(zhi)(zhi)水,求(qiu)一山(shan)之(zhi)(zhi)(zhi)形(xing),形(xing)不可得(de),則(ze)智由此惑。故說老、莊則(ze)巧而(er)多(duo)華(hua),說易生義則(ze)美而(er)多(duo)偽;華(hua)則(ze)道浮,偽則(ze)神虛(xu);得(de)上才則(ze)淺而(er)流(liu)絕,得(de)中(zhong)才則(ze)游精而(er)獨出(chu),輅以為少功之(zhi)(zhi)(zhi)才也。
傅玄:是時何(he)晏以(yi)才辯顯(xian)于貴戚之間。
荀勖(xu):晏能清言,而當時權勢,天(tian)下談士,多宗尚(shang)之(zhi)。
范寧(ning):王何蔑棄(qi)典(dian)文,不遵禮度(du),游辭浮說,波蕩後生,飾華(hua)言以翳實,騁繁文以惑世(shi)。搢紳之(zhi)(zhi)(zhi)徒,翻然改轍(che),洙泗之(zhi)(zhi)(zhi)風,緬焉將墜。遂令仁(ren)義(yi)幽淪,儒雅蒙塵,禮壞樂崩,中原傾覆。古之(zhi)(zhi)(zhi)所謂言偽而辯,行僻而堅(jian)者,其(qi)斯人之(zhi)(zhi)(zhi)徒歟?昔夫子斬少正(zheng)于魯,太公戮華(hua)士于齊,豈非曠世(shi)而同誅乎(hu)?桀紂暴虐(nve),正(zheng)足以滅身(shen)覆國,為(wei)後世(shi)鑒戒耳。豈能回百姓之(zhi)(zhi)(zhi)視聽哉!王何叨(tao)海內之(zhi)(zhi)(zhi)浮譽(yu),資(zi)膏(gao)粱(liang)之(zhi)(zhi)(zhi)傲誕(dan),畫螭魅以為(wei)巧,扇無檢(jian)以為(wei)俗,鄭聲之(zhi)(zhi)(zhi)亂樂,利口之(zhi)(zhi)(zhi)覆邦,信矣哉!吾固以為(wei)一世(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)禍輕,歷代之(zhi)(zhi)(zhi)罪重(zhong),自喪之(zhi)(zhi)(zhi)釁少,迷(mi)眾之(zhi)(zhi)(zhi)愆(qian)大也(ye)。
伏滔:鄧禹卓茂無(wu)敵于天下,管幼安不(bu)勝龐公,龐士(shi)元不(bu)推華(hua)子(zi)魚,何鄧二尚書獨步于魏朝(chao),樂(le)令無(wu)對于晉世。
司馬昱:何平叔(shu)巧累(lei)于理。
陶弘景:夷甫任散誕,平叔(shu)坐論空;豈悟(wu)昭陽(yang)殿,遂作單于宮(gong)!
劉勰:魏之(zhi)初霸,術兼名法。傅嘏、王粲(can),校練名理。迄至(zhi)正始,務欲守(shou)文;何晏之(zhi)徒,始盛玄(xuan)論(lun)。于是聃(dan)周(zhou)當(dang)路,與尼(ni)父爭途(tu)矣。詳觀蘭石之(zhi)《才性(xing)》,仲宣之(zhi)《去(qu)伐》,叔夜之(zhi)《辨聲(sheng)》,太初之(zhi)《本無》,輔嗣(si)之(zhi)《兩例》,平叔之(zhi)二論(lun),并師心獨(du)見,鋒穎(ying)精(jing)密,蓋論(lun)之(zhi)英也。
魏元忠:臣(chen)嘗(chang)讀魏、晉(jin)史,每鄙何(he)晏、王衍終日談空。近觀齊(qi)、梁書,才士(shi)亦(yi)復不(bu)少,并何(he)益(yi)于理亂哉?從此(ci)而(er)(er)言(yan),則陸士(shi)衡著《辨亡論》,而(er)(er)不(bu)救河橋之(zhi)敗,養由(you)基射(she)能穿札,而(er)(er)不(bu)止鄢陵之(zhi)奔,斷可知(zhi)矣(yi)。昔趙岐撰御寇之(zhi)論,山(shan)濤陳用兵之(zhi)本,皆坐運帷(wei)幄(wo),暗合孫、吳。宣尼稱“有德者必(bi)有言(yan),仁者必(bi)有勇”,則何(he)平叔、王夷(yi)甫豈得同日而(er)(er)言(yan)載!
司馬(ma)光:何(he)晏性自喜,粉白不去手,行步顧影。尤好老、莊之書,與(yu)夏侯玄、荀粲(can)及山(shan)陽(yang)王弼(bi)之徒(tu),競為(wei)清談,祖(zu)尚虛無(wu),謂《六經》為(wei)圣(sheng)人糟粕(po)。由是天下士大夫爭慕效(xiao)之,遂(sui)成風流,不可復制焉。
蘇轍(che):至(zhi)魏(wei)武始好法術(shu),而天下(xia)貴刑名;魏(wei)文始慕通達,而天下(xia)賤(jian)守節。相乘不(bu)已,而虛無(wu)放蕩之(zhi)論盈于朝(chao)野。何晏、鄧飏導其(qi)源,阮籍(ji)父子漲其(qi)流(liu),而王(wang)衍兄弟卒以亂天下(xia)。
劉祁:晉初(chu),天(tian)(tian)下(xia)既一(yi),士無所事,惟以(yi)談(tan)論相高,故(gu)爭(zheng)尚玄虛,王弼、何晏(yan)倡(chang)于前,王衍、王澄(cheng)和(he)于后。希(xi)高名而無實(shi)用,以(yi)至誤天(tian)(tian)下(xia)國家。
陳(chen)普:羅襦子(zi)本官同(tong)生(sheng),故(gu)把玄談亂濁(zhuo)清。粉(fen)面(mian)青蠅麾(hui)不去,到頭白黑自分明(ming)。
王夫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi):史稱何(he)晏(yan)(yan)依勢(shi)用事,附(fu)會者(zhe)(zhe)升(sheng)進,違忤者(zhe)(zhe)罷(ba)退,傅(fu)嘏譏晏(yan)(yan)外(wai)靜內躁(zao)(zao),皆(jie)司(si)馬氏(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)徒,黨邪丑正,加之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)令(ling)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)名(ming)耳(er)。晏(yan)(yan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)逐異己而(er)樹(shu)援也(ye)(ye)(ye),所(suo)以(yi)解(jie)散(san)私門(men)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)黨,而(er)厚(hou)植人才于曹(cao)(cao)氏(shi)也(ye)(ye)(ye)。盧毓、傅(fu)嘏懷(huai)寵祿,慮子孫,豈(qi)可(ke)引為社稷臣(chen)者(zhe)(zhe)乎?藉令(ling)曹(cao)(cao)爽不(bu)(bu)(bu)用晏(yan)(yan)言,父事司(si)馬懿(yi),而(er)唯言莫違,爽可(ke)不(bu)(bu)(bu)死,且為戴莽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)劉歆。若逮其(qi)篡(cuan)謀(mou)(mou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)已(yi)(yi)成,而(er)后與(yu)立異,劉毅、司(si)馬休之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)以(yi)或死或亡,而(er)不(bu)(bu)(bu)亦晚乎!爽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)足與(yu)有為也(ye)(ye)(ye),魏主叡之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)知(zhi)人而(er)輕托之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也(ye)(ye)(ye)。乃業以(yi)宗臣(chen)受顧命(ming)矣,晏(yan)(yan)與(yu)畢(bi)軌、鄧飏、李(li)勝不(bu)(bu)(bu)與(yu)爽為徒而(er)將誰與(yu)哉,或曰(yue):圖存(cun)社稷者(zhe)(zhe),智深(shen)勇沈(shen)而(er)謀(mou)(mou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)漸(jian)。晏(yan)(yan)一旦蹶起而(er)與(yu)相持,激懿(yi)以(yi)不(bu)(bu)(bu)相下(xia)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)勢(shi),而(er)魏因(yin)以(yi)亡……當是時(shi),同姓(xing)猜疏而(er)無權,一二直諒之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)臣(chen)如高堂(tang)隆(long)、辛毗(pi)者(zhe)(zhe),又皆(jie)喪亡,曹(cao)(cao)氏(shi)一線之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)存(cun)亡,僅一何(he)晏(yan)(yan),而(er)猶責(ze)(ze)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)已(yi)(yi)甚(shen),抑將責(ze)(ze)劉越石(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)早(zao)附(fu)劉淵(yuan),文宋瑞之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)亟降蒙古乎?鄧飏之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)躁(zao)(zao),征(zheng)于形之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)躁(zao)(zao)也(ye)(ye)(ye),不(bu)(bu)(bu)可(ke)驟息,而(er)息之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)靜者(zhe)(zhe),飏可(ke)得而(er)主也(ye)(ye)(ye);何(he)晏(yan)(yan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)幽(you),征(zheng)于形之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)幽(you)也(ye)(ye)(ye),不(bu)(bu)(bu)可(ke)驟張,而(er)張之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)明(ming)者(zhe)(zhe),晏(yan)(yan)可(ke)得而(er)主也(ye)(ye)(ye)。豈(qi)有他哉?何(he)晏(yan)(yan)、夏侯玄(xuan)、李(li)豐之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)死,皆(jie)司(si)馬氏(shi)欲(yu)篡(cuan)而(er)殺(sha)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)也(ye)(ye)(ye)。而(er)史斂時(shi)論之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)譏非,以(yi)文致其(qi)可(ke)殺(sha)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)罪(zui),千秋安得有定(ding)論哉?
李慈(ci)銘:按夏侯(hou)重德,平叔名儒,嘏于是時名位未顯,何至內交見拒(ju),且煩(fan)奉倩為言……然太初名德,終著古今,不(bu)能相(xiang)累。平叔論語,永列學(xue)官(guan),以視嘏輩,直蜉蝣(you)耳。
余嘉錫(xi):何(he)晏(yan)、鄧飏(yang)雖有(you)浮(fu)華之過,然并一時名士。其死(si)則因陷(xian)于(yu)曹爽(shuang)之黨,為(wei)司馬懿所殺。何(he)晏(yan)為(wei)正始名士,雖與王弼鼓扇虛浮(fu),不為(wei)無罪,而其死(si)要為(wei)不幸,亦非嘏、玄兄(xiong)弟(di)所得而議也。