《原(yuan)毀(hui)》是唐代(dai)文(wen)(wen)學(xue)家韓(han)愈(yu)創作(zuo)的一(yi)篇古文(wen)(wen)。此文(wen)(wen)論述和(he)探究毀(hui)謗產生(sheng)的原(yuan)因,文(wen)(wen)章先從正(zheng)面開導,說明一(yi)個人(ren)應該如何正(zheng)確(que)對待自己(ji)和(he)對待別(bie)人(ren)才符合君子之德、君子之風,然后(hou)將(jiang)不合這(zhe)個準則的行為拿來對照,最后(hou)指(zhi)出其(qi)根源及危害性(xing)。全篇行文(wen)(wen)嚴(yan)肅而(er)懇切,句式整齊(qi)中有變化,語言(yan)生(sheng)動而(er)形(xing)象(xiang),刻劃當(dang)時士風,可謂(wei)入木三分。
原毀(1)
古之君子(2),其責(3)己也重(zhong)以(yi)(yi)周(zhou),其待人(ren)(ren)也輕(qing)以(yi)(yi)約。重(zhong)以(yi)(yi)周(zhou),故(gu)不怠;輕(qing)以(yi)(yi)約,故(gu)人(ren)(ren)樂為善(shan)。
聞古(gu)之(zhi)人(ren)(ren)(ren)有(you)舜(shun)者(zhe)(zhe)(zhe),其(qi)(qi)(qi)為人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye),仁義(yi)人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye)。求其(qi)(qi)(qi)所以(yi)(yi)(yi)為舜(shun)者(zhe)(zhe)(zhe),責(ze)(ze)于(yu)(yu)己(ji)曰(yue)(yue):“彼(bi)(bi)(4),人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye);予,人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye)。彼(bi)(bi)能是(shi),而我乃(nai)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能是(shi)!”早夜以(yi)(yi)(yi)思(si),去(5)其(qi)(qi)(qi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)舜(shun)者(zhe)(zhe)(zhe),就其(qi)(qi)(qi)如(ru)舜(shun)者(zhe)(zhe)(zhe)。聞古(gu)之(zhi)人(ren)(ren)(ren)有(you)周(zhou)(zhou)(zhou)公者(zhe)(zhe)(zhe),其(qi)(qi)(qi)為人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye),多(duo)才與藝(yi)人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye)。求其(qi)(qi)(qi)所以(yi)(yi)(yi)為周(zhou)(zhou)(zhou)公者(zhe)(zhe)(zhe),責(ze)(ze)于(yu)(yu)己(ji)曰(yue)(yue):“彼(bi)(bi),人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye);予,人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye)。彼(bi)(bi)能是(shi),而我乃(nai)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)能是(shi)!”早夜以(yi)(yi)(yi)思(si),去其(qi)(qi)(qi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)周(zhou)(zhou)(zhou)公者(zhe)(zhe)(zhe),就其(qi)(qi)(qi)如(ru)周(zhou)(zhou)(zhou)公者(zhe)(zhe)(zhe)。舜(shun),大(da)圣人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye),后世無(wu)(wu)及焉;周(zhou)(zhou)(zhou)公,大(da)圣人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye),后世無(wu)(wu)及焉。是(shi)人(ren)(ren)(ren)(6)也(ye)(ye)(ye),乃(nai)曰(yue)(yue):“不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)舜(shun),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)周(zhou)(zhou)(zhou)公,吾之(zhi)病也(ye)(ye)(ye)。”是(shi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)亦(yi)責(ze)(ze)于(yu)(yu)身者(zhe)(zhe)(zhe)重以(yi)(yi)(yi)周(zhou)(zhou)(zhou)乎(hu)!其(qi)(qi)(qi)于(yu)(yu)人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye),曰(yue)(yue):“彼(bi)(bi)人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye),能有(you)是(shi),是(shi)足為良(liang)人(ren)(ren)(ren)(7)矣(yi);能善是(shi),是(shi)足為藝(yi)人(ren)(ren)(ren)矣(yi)。”取其(qi)(qi)(qi)一(yi),不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)責(ze)(ze)其(qi)(qi)(qi)二;即其(qi)(qi)(qi)新,不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)究其(qi)(qi)(qi)舊(jiu):恐恐然惟(wei)懼其(qi)(qi)(qi)人(ren)(ren)(ren)之(zhi)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)得為善之(zhi)利(li)。一(yi)善易(yi)修也(ye)(ye)(ye),一(yi)藝(yi)易(yi)能也(ye)(ye)(ye),其(qi)(qi)(qi)于(yu)(yu)人(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye),乃(nai)曰(yue)(yue):“能有(you)是(shi),是(shi)亦(yi)足矣(yi)。”曰(yue)(yue):“能善是(shi),是(shi)亦(yi)足矣(yi)。”不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)亦(yi)待于(yu)(yu)人(ren)(ren)(ren)者(zhe)(zhe)(zhe)輕以(yi)(yi)(yi)約乎(hu)?
今之君(jun)子則不然。其責人也(ye)詳(xiang)(8)其待(dai)己也(ye)廉。詳(xiang)故(gu)(gu)人難于為善(shan)(shan);廉,故(gu)(gu)自取也(ye)少(shao)(9)。己未(wei)有(you)善(shan)(shan),曰(yue):“我善(shan)(shan)是(shi)(shi),是(shi)(shi)亦(yi)足矣。”己未(wei)有(you)能,曰(yue):“我能是(shi)(shi),是(shi)(shi)亦(yi)足矣。”外以(yi)(yi)欺(qi)于人,內以(yi)(yi)欺(qi)于心,未(wei)少(shao)有(you)得而止(zhi)矣,不亦(yi)待(dai)其身者已(10)廉乎?
其于人(ren)也(ye),曰:“彼(bi)雖(sui)能是,其人(ren)不(bu)(bu)足(zu)稱也(ye);彼(bi)雖(sui)善是,其用(yong)(11)不(bu)(bu)足(zu)稱也(ye)。”舉其一,不(bu)(bu)計其十;究其舊,不(bu)(bu)圖其新:恐(kong)恐(kong)然(ran)惟(wei)懼(ju)其人(ren)之有聞(wen)(12)也(ye)。是不(bu)(bu)亦責于人(ren)者已詳乎(hu)?
夫是(shi)之(zhi)謂不(bu)以眾(zhong)人(13)待其身,而(er)以圣人望(wang)于人,吾未見其尊己也。
雖然(ran)(ran)(ran)(14),為是(shi)者(zhe)(zhe),有(you)本有(you)原,怠與(yu)(yu)忌(ji)之(zhi)謂(wei)也(ye)。怠者(zhe)(zhe)不(bu)(bu)(bu)能修(xiu),而忌(ji)者(zhe)(zhe)畏人(ren)修(xiu)。吾(wu)嘗(15)試(shi)之(zhi)矣,嘗試(shi)語(yu)(16)于眾(zhong)曰(yue):“某(mou)良士(shi),某(mou)良士(shi)。”其(qi)應(ying)(17)者(zhe)(zhe),必(bi)(bi)(bi)其(qi)人(ren)之(zhi)與(yu)(yu)也(ye);不(bu)(bu)(bu)然(ran)(ran)(ran),則(ze)其(qi)所疏遠不(bu)(bu)(bu)與(yu)(yu)同其(qi)利(li)者(zhe)(zhe)也(ye);不(bu)(bu)(bu)然(ran)(ran)(ran),則(ze)其(qi)畏(18)也(ye)。不(bu)(bu)(bu)若是(shi),強者(zhe)(zhe)必(bi)(bi)(bi)怒于言(yan)(yan),懦(nuo)(nuo)者(zhe)(zhe)必(bi)(bi)(bi)怒于色矣。又嘗語(yu)于眾(zhong)曰(yue):“某(mou)非良士(shi),某(mou)非良士(shi)。”其(qi)不(bu)(bu)(bu)應(ying)者(zhe)(zhe),必(bi)(bi)(bi)其(qi)人(ren)之(zhi)與(yu)(yu)也(ye),不(bu)(bu)(bu)然(ran)(ran)(ran),則(ze)其(qi)所疏遠不(bu)(bu)(bu)與(yu)(yu)同其(qi)利(li)者(zhe)(zhe)也(ye),不(bu)(bu)(bu)然(ran)(ran)(ran),則(ze)其(qi)畏也(ye)。不(bu)(bu)(bu)若是(shi),強者(zhe)(zhe)必(bi)(bi)(bi)說于言(yan)(yan),懦(nuo)(nuo)者(zhe)(zhe)必(bi)(bi)(bi)說于色矣。
是故事修(19)而(er)謗(bang)興,德高而(er)毀來。嗚(wu)呼(hu)!士之處此世,而(er)望名(ming)譽(yu)之光(20),道德之行,難已!
將(jiang)有作于上者,得吾(wu)說而(er)存(cun)之(zhi),其國家可幾而(er)理歟(yu)(21)!
(1)原:推究,探(tan)究。
(2)君子:指(zhi)舊時貴(gui)族階(jie)級士大(da)夫。
(3)責:要求。
(4)彼:指舜。予:同“余”,我。
(5)去:離開,拋棄(qi)。就:走向,擇取。
(6)是人(ren):指上(shang)古之君(jun)子。
(7)良人(ren):善良的人(ren)。藝(yi)人(ren):多才多藝(yi)的人(ren)。
(8)詳:周備,全面。廉:狹(xia)窄,范圍小。
(9)少:稍微。
(10)已:太。
(11)用:作用,指才(cai)能。
(12)聞:名聲(sheng),聲(sheng)望。
(13)眾人:一般人。望:期待,要求。
(14)雖然(ran):雖然(ran)這樣。
(15)嘗:曾經(jing)。
(16)語:告訴。
(17)應:響應,附(fu)和。與:黨與,朋友。
(18)畏:畏懼。指害(hai)怕他的人(ren)。
(19)修(xiu):善(shan),美好。
(20)光:光大,昭著。
(21)有作(zuo)于(yu)上:在(zai)上位有所作(zuo)為。存:記住。幾(ji):庶幾(ji),差不多。理(li):治理(li)。
古代的君子,他要(yao)求自(zi)己嚴格(ge)而周(zhou)密,他要(yao)求別人寬容而簡(jian)約。嚴格(ge)而周(zhou)密,所(suo)(suo)以不懈怠地進行道德修養;寬容而簡(jian)少(shao),所(suo)(suo)以人們樂于(yu)做好事。
聽說古人(ren)(ren)(ren)中(zhong)有個(ge)叫舜(shun)的(de)(de)(de),他(ta)(ta)的(de)(de)(de)為(wei)(wei)人(ren)(ren)(ren),是(shi)個(ge)仁(ren)義(yi)的(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren);尋(xun)求(qiu)舜(shun)所(suo)以(yi)成(cheng)為(wei)(wei)舜(shun)的(de)(de)(de)道理(li),君(jun)子對自己(ji)要求(qiu)說:“他(ta)(ta)是(shi)人(ren)(ren)(ren),我(wo)也是(shi)人(ren)(ren)(ren);他(ta)(ta)能(neng)做(zuo)到這(zhe)(zhe)樣,而我(wo)竟然不能(neng)做(zuo)到這(zhe)(zhe)樣!”早晨晚上都在(zai)(zai)思(si)考(kao),去掉那(nei)些(xie)不如舜(shun)的(de)(de)(de)地方(fang),仿(fang)效(xiao)(xiao)那(nei)些(xie)與舜(shun)相同(tong)的(de)(de)(de)地方(fang)。聽說古人(ren)(ren)(ren)中(zhong)有個(ge)叫周公(gong)(gong)的(de)(de)(de),他(ta)(ta)的(de)(de)(de)為(wei)(wei)人(ren)(ren)(ren),是(shi)個(ge)多才多藝(yi)的(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren);尋(xun)求(qiu)周公(gong)(gong)所(suo)以(yi)為(wei)(wei)周公(gong)(gong)的(de)(de)(de)道理(li),對自己(ji)要求(qiu):“他(ta)(ta),是(shi)人(ren)(ren)(ren),我(wo)也是(shi)人(ren)(ren)(ren);他(ta)(ta)能(neng)夠這(zhe)(zhe)樣,而我(wo)卻不能(neng)這(zhe)(zhe)樣!”早晨晚上都在(zai)(zai)思(si)考(kao),去掉那(nei)些(xie)不如周公(gong)(gong)的(de)(de)(de)地方(fang),仿(fang)效(xiao)(xiao)那(nei)些(xie)像周公(gong)(gong)的(de)(de)(de)地方(fang)。
舜(shun),是(shi)大圣人(ren),后(hou)(hou)世(shi)沒(mei)有人(ren)能(neng)(neng)趕(gan)上他(ta)的。周公(gong),是(shi)大圣人(ren),后(hou)(hou)世(shi)(也(ye))沒(mei)有人(ren)能(neng)(neng)趕(gan)上他(ta)的;這人(ren)就(jiu)說:“不(bu)(bu)如舜(shun),不(bu)(bu)如周公(gong),這是(shi)我(wo)的缺點。”這不(bu)(bu)就(jiu)是(shi)對自己(ji)要求嚴(yan)格而全面嗎?
他(ta)對別(bie)人(ren)(ren)(ren)(ren)呢(ni),就說(shuo):“那(nei)個(ge)人(ren)(ren)(ren)(ren),能(neng)有這(zhe)(zhe)(zhe)些(xie)(xie)優點(dian),這(zhe)(zhe)(zhe)就夠(gou)得稱上(shang)是一(yi)個(ge)善良的人(ren)(ren)(ren)(ren)了(le);能(neng)擅長(chang)這(zhe)(zhe)(zhe)些(xie)(xie)事,這(zhe)(zhe)(zhe)就夠(gou)得稱上(shang)是一(yi)個(ge)有才(cai)藝的人(ren)(ren)(ren)(ren)了(le)。”肯定他(ta)一(yi)個(ge)方面,而不苛求他(ta)別(bie)的方面;就他(ta)的現(xian)在表現(xian)看,不追(zhui)究他(ta)的過去,提心(xin)吊膽地只怕那(nei)個(ge)人(ren)(ren)(ren)(ren)得不到(dao)做(zuo)好事的益處。一(yi)件好事容易做(zuo)到(dao),一(yi)種技藝容易學會(hui),(但)他(ta)對別(bie)人(ren)(ren)(ren)(ren),卻說(shuo):“能(neng)有這(zhe)(zhe)(zhe)些(xie)(xie),這(zhe)(zhe)(zhe)就夠(gou)了(le)。”(又)說(shuo):“能(neng)擅長(chang)這(zhe)(zhe)(zhe)些(xie)(xie),這(zhe)(zhe)(zhe)就夠(gou)了(le)。”(這(zhe)(zhe)(zhe))不就是要求別(bie)人(ren)(ren)(ren)(ren)寬容而減少嗎?
現在的(de)君子卻(que)(que)(que)不(bu)是這樣,他要求(qiu)別人全(quan)面,要求(qiu)自(zi)己(ji)卻(que)(que)(que)很(hen)少(shao)。(對(dui)人要求(qiu))全(quan)面了(le)(le),所(suo)以人們(men)很(hen)難做好事(shi);(對(dui)自(zi)己(ji)要求(qiu))少(shao),所(suo)以自(zi)己(ji)的(de)收獲(huo)就(jiu)(jiu)少(shao)。自(zi)己(ji)沒有什么優(you)點,(卻(que)(que)(que))說:“我有這點優(you)點,這也(ye)(ye)就(jiu)(jiu)夠(gou)了(le)(le)。”自(zi)己(ji)沒有什么才能(neng),(卻(que)(que)(que))說:“我有這點技能(neng),這也(ye)(ye)就(jiu)(jiu)夠(gou)了(le)(le)。”對(dui)外欺騙別人,對(dui)內欺騙自(zi)己(ji)的(de)良心,還沒有一點收獲(huo)就(jiu)(jiu)停止了(le)(le),不(bu)也(ye)(ye)是要求(qiu)自(zi)己(ji)的(de)太低了(le)(le)嗎(ma)?
他(ta)對別人(ren)(ren)(ren),(就(jiu))說:“他(ta)雖(sui)然才能(neng)這(zhe)(zhe)樣,(但)他(ta)的(de)為人(ren)(ren)(ren)不(bu)(bu)值(zhi)得稱(cheng)贊。他(ta)雖(sui)然擅長這(zhe)(zhe)些,(但)他(ta)的(de)本領不(bu)(bu)值(zhi)得稱(cheng)贊。”舉出(chu)他(ta)的(de)一點(dian)(進行批(pi)評),不(bu)(bu)考慮他(ta)其余的(de)十點(dian)(怎樣),追究(jiu)他(ta)過(guo)去(qu)(的(de)錯誤(wu)),不(bu)(bu)考慮他(ta)的(de)現在表現,提心(xin)吊膽地只怕(pa)他(ta)人(ren)(ren)(ren)有了(le)名望(wang),這(zhe)(zhe)不(bu)(bu)也(ye)是要求(qiu)別人(ren)(ren)(ren)太全面(mian)了(le)嗎?
這(zhe)就叫做不(bu)用一般人(ren)(ren)的(de)標(biao)準要求自己(ji),卻用圣人(ren)(ren)那樣高(gao)的(de)標(biao)準要求別人(ren)(ren),我看不(bu)出他是在(zai)尊重自己(ji)。
雖然如此(ci),這(zhe)樣(yang)做的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)有他(ta)的(de)(de)(de)(de)思想(xiang)根源,那就(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)懶惰和(he)(he)(he)嫉(ji)妒。懶惰的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)不(bu)(bu)(bu)能(neng)修(xiu)養品(pin)行,而(er)嫉(ji)妒別(bie)人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)害(hai)怕(pa)別(bie)人(ren)(ren)進(jin)步。我(wo)不(bu)(bu)(bu)止一(yi)(yi)(yi)次的(de)(de)(de)(de)試驗過,曾經(jing)試著對眾人(ren)(ren)說(shuo)(shuo):“某(mou)(mou)某(mou)(mou)是(shi)(shi)(shi)(shi)個(ge)好(hao)(hao)人(ren)(ren),某(mou)(mou)某(mou)(mou)是(shi)(shi)(shi)(shi)個(ge)好(hao)(hao)人(ren)(ren)。”那些附(fu)和(he)(he)(he)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren),一(yi)(yi)(yi)定(ding)(ding)是(shi)(shi)(shi)(shi)那個(ge)人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)朋友;要(yao)不(bu)(bu)(bu),就(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)他(ta)不(bu)(bu)(bu)接近的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren),不(bu)(bu)(bu)同(tong)他(ta)有利(li)害(hai)關(guan)系的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren);要(yao)不(bu)(bu)(bu),就(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)害(hai)怕(pa)他(ta)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)。如果(guo)不(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)這(zhe)樣(yang),強硬的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)一(yi)(yi)(yi)定(ding)(ding)毫不(bu)(bu)(bu)客氣地說(shuo)(shuo)出反對的(de)(de)(de)(de)話,懦弱的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)一(yi)(yi)(yi)定(ding)(ding)會(hui)從(cong)臉(lian)(lian)上表露出反對的(de)(de)(de)(de)顏色(se)。又(you)曾經(jing)對眾人(ren)(ren)說(shuo)(shuo):“某(mou)(mou)某(mou)(mou)不(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)好(hao)(hao)人(ren)(ren),某(mou)(mou)某(mou)(mou)不(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)好(hao)(hao)人(ren)(ren)。”那些不(bu)(bu)(bu)附(fu)和(he)(he)(he)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren),一(yi)(yi)(yi)定(ding)(ding)是(shi)(shi)(shi)(shi)那人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)朋友;要(yao)不(bu)(bu)(bu),就(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)他(ta)不(bu)(bu)(bu)接近的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren),不(bu)(bu)(bu)和(he)(he)(he)他(ta)有利(li)害(hai)關(guan)系的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren);要(yao)不(bu)(bu)(bu),就(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)害(hai)怕(pa)他(ta)的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)。如果(guo)不(bu)(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)這(zhe)樣(yang),強硬的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)一(yi)(yi)(yi)定(ding)(ding)會(hui)高(gao)興地說(shuo)(shuo)出表示贊(zan)成的(de)(de)(de)(de)話,懦弱的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)一(yi)(yi)(yi)定(ding)(ding)會(hui)從(cong)臉(lian)(lian)上表露出高(gao)興的(de)(de)(de)(de)顏色(se)。所以,事(shi)情辦好(hao)(hao)了(le)(le),誹謗也就(jiu)跟著來(lai)了(le)(le),聲望(wang)提高(gao)了(le)(le),誣蔑也隨(sui)著來(lai)了(le)(le)。唉!讀書人(ren)(ren)處在這(zhe)個(ge)世上,希(xi)望(wang)名譽昭(zhao)著,道德暢行,真難了(le)(le)。
身居高位而(er)將要有(you)作為的人,如果(guo)得到我(wo)所說(shuo)的這些道理而(er)牢記(ji)住它,大(da)概他的國家差不多就可以治理好了吧。
韓愈
(768—824)唐(tang)代思想(xiang)家和文學(xue)家,位(wei)居唐(tang)宋八大家之首。字退之,南(nan)陽(今河南(nan)省孟縣(xian))人(ren)。貞(zhen)元進士。唐(tang)憲宗時,曾隨(sui)同裴度平定淮西藩鎮之亂。在刑(xing)部侍郎(lang)任上(shang)(shang),他(ta)上(shang)(shang)疏(shu)諫迎佛骨(gu),觸怒(nu)了憲宗,被貶為(wei)潮州(zhou)刺史。后于穆宗時,召為(wei)國(guo)子監祭酒,歷任京兆尹及(ji)兵部、吏(li)部侍郎(lang)。他(ta)和柳宗元政見不和,但并(bing)未影響他(ta)們共同攜手倡導古文運動(dong),并(bing)稱“韓(han)柳”。在詩(shi)(shi)歌方面,他(ta)更(geng)是別開生(sheng)面,創建了“韓(han)孟詩(shi)(shi)派”。他(ta)善于用強(qiang)健而有(you)(you)力(li)的(de)(de)筆觸,驅使縱橫磅礴的(de)(de)氣勢,夾雜著恢奇(qi)詭(gui)譎的(de)(de)情(qing)趣,給詩(shi)(shi)思渲染上(shang)(shang)一層(ceng)濃郁瑰麗(li)的(de)(de)色彩(cai),造成奔(ben)雷摯電的(de)(de)壯觀。韓(han)詩(shi)(shi)在藝術(shu)上(shang)(shang)有(you)(you)“以文為(wei)詩(shi)(shi)”的(de)(de)特(te)點,對(dui)后世亦(yi)有(you)(you)不小(xiao)的(de)(de)影響。有(you)(you)《韓(han)昌黎集(ji)》四十卷,《外集(ji)》十卷。
文章(zhang)抒(shu)發(fa)了作者(zhe)個人的憤(fen)懣(men),但(dan)在(zai)(zai)不平之鳴(ming)中道(dao)出(chu)了一個真理:只有(you)愛護人才,尊重人才,方(fang)能使人“樂于(yu)為(wei)善”。此文從“責己(ji)”、“待人”兩個方(fang)面,進行古今對比(bi),指出(chu)當時(shi)社會(hui)風氣澆(jiao)薄,毀謗滋(zi)多,并剖析其原因在(zai)(zai)于(yu)“怠”與“忌(ji)”。行文嚴肅而懇(ken)切(qie),句式整齊有(you)變化,語言生動形象(xiang),刻畫入木三分(fen)。
第一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)段(duan)(duan)先(xian)說(shuo)(shuo)“古(gu)(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)”。“其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)責(ze)己(ji)(ji)也(ye)(ye)(ye)重以(yi)(yi)(yi)周(zhou),其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)待(dai)(dai)(dai)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye)輕(qing)(qing)以(yi)(yi)(yi)約”,是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)“古(gu)(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)表(biao)(biao)現(xian)(xian)(xian)特征,也(ye)(ye)(ye)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)這(zhe)(zhe)段(duan)(duan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)中心(xin)論(lun)點(dian)。責(ze)己(ji)(ji)、待(dai)(dai)(dai)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)論(lun)題(ti)并列的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)兩個(ge)方面(mian),論(lun)證也(ye)(ye)(ye)從此入(ru)手。首(shou)論(lun)“責(ze)己(ji)(ji)也(ye)(ye)(ye)重以(yi)(yi)(yi)周(zhou)”。文章(zhang)以(yi)(yi)(yi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)向被古(gu)(gu)(gu)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)尊為圣(sheng)君(jun)(jun)(jun)(jun)或圣(sheng)賢的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)舜和周(zhou)公為例,這(zhe)(zhe)就增強了(le)(le)說(shuo)(shuo)服力和可(ke)信(xin)性,因為取(qu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)楷(kai)模,是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)無(wu)可(ke)非(fei)議的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)典(dian)范(fan)。但兩人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)情況(kuang)又(you)(you)有所(suo)不(bu)(bu)(bu)(bu)同(tong),前者(zhe)取(qu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)“仁義(yi)”,后者(zhe)取(qu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)“多才(cai)多藝”,用今(jin)天的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)話說(shuo)(shuo)就是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)德才(cai)并舉(ju)。古(gu)(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)去掉自(zi)(zi)身(shen)那些不(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)他(ta)們的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)缺點(dian),努力符合他(ta)們所(suo)代(dai)表(biao)(biao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)道德行(xing)為規范(fan),這(zhe)(zhe)正(zheng)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)責(ze)己(ji)(ji)重以(yi)(yi)(yi)周(zhou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)表(biao)(biao)現(xian)(xian)(xian)。次談“待(dai)(dai)(dai)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye)輕(qing)(qing)以(yi)(yi)(yi)約”。于人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)“取(qu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)(bu)責(ze)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)二,即其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)新(xin)不(bu)(bu)(bu)(bu)究(jiu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)舊(jiu)”,這(zhe)(zhe)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)他(ta)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)缺點(dian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)態(tai)(tai)度(du);而(er)對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)他(ta)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)優點(dian)卻唯恐(kong)(kong)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)做(zuo)(zuo)了(le)(le)好(hao)事(shi)而(er)得(de)不(bu)(bu)(bu)(bu)到(dao)應有的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)利益。本來(lai)(lai),做(zuo)(zuo)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)件好(hao)事(shi)不(bu)(bu)(bu)(bu)難,具(ju)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)技之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)長(chang)亦是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)易事(shi),可(ke)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)他(ta)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)來(lai)(lai)說(shuo)(shuo),能(neng)做(zuo)(zuo)到(dao)這(zhe)(zhe)些亦足稱善了(le)(le),這(zhe)(zhe)正(zheng)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)待(dai)(dai)(dai)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)輕(qing)(qing)以(yi)(yi)(yi)約的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)表(biao)(biao)現(xian)(xian)(xian)。以(yi)(yi)(yi)上(shang)(shang)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)古(gu)(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)責(ze)己(ji)(ji)待(dai)(dai)(dai)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)正(zheng)確態(tai)(tai)度(du),但對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)文章(zhang)來(lai)(lai)說(shuo)(shuo)卻非(fei)正(zheng)題(ti),而(er)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)陪襯,是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)客(ke)體,因為要(yao)探(tan)求(qiu)謗毀(hui)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)源的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)象是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)“今(jin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)態(tai)(tai)度(du),那才(cai)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)正(zheng)題(ti)和主體。所(suo)以(yi)(yi)(yi)第二段(duan)(duan)馬上(shang)(shang)轉到(dao)對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)“今(jin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)表(biao)(biao)現(xian)(xian)(xian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)剖析上(shang)(shang)來(lai)(lai)。緊承(cheng)上(shang)(shang)文,一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)“則(ze)不(bu)(bu)(bu)(bu)然”即昭然揭示了(le)(le)“今(jin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)態(tai)(tai)度(du)。這(zhe)(zhe)里值得(de)注意的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),文章(zhang)談古(gu)(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)態(tai)(tai)度(du)時用的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)“責(ze)己(ji)(ji)”、“待(dai)(dai)(dai)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)”;而(er)現(xian)(xian)(xian)在談“今(jin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)”卻作了(le)(le)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)顛倒,變在“責(ze)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)”、“待(dai)(dai)(dai)己(ji)(ji)”。雖(sui)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)字之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)差,表(biao)(biao)現(xian)(xian)(xian)卻恰(qia)好(hao)相反,同(tong)時也(ye)(ye)(ye)給論(lun)證提供了(le)(le)便利:只需(xu)點(dian)明其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)與(yu)古(gu)(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)態(tai)(tai)度(du)相悖即可(ke)。例如(ru),對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)缺點(dian),一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)“取(qu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)(bu)責(ze)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)二,即其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)新(xin)不(bu)(bu)(bu)(bu)究(jiu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)舊(jiu)”;一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)“舉(ju)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)(bu)計其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)十,究(jiu)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)舊(jiu)不(bu)(bu)(bu)(bu)圖其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)新(xin)”。對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)優點(dian),一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)“恐(kong)(kong)恐(kong)(kong)然惟懼其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)不(bu)(bu)(bu)(bu)得(de)為善之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)利”;一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)“恐(kong)(kong)恐(kong)(kong)然惟懼其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)有聞”,等等。最后得(de)出結論(lun):今(jin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)(jun)(jun)(jun)子(zi)責(ze)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)詳、待(dai)(dai)(dai)己(ji)(ji)廉(lian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)實質是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)“不(bu)(bu)(bu)(bu)以(yi)(yi)(yi)眾人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)待(dai)(dai)(dai)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)身(shen),而(er)以(yi)(yi)(yi)圣(sheng)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)望于人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)”——對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)自(zi)(zi)己(ji)(ji)比對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)普通人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)要(yao)求(qiu)還(huan)低,而(er)對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)他(ta)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)卻拿圣(sheng)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)標(biao)準來(lai)(lai)衡量。當然,這(zhe)(zhe)種人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)連對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)己(ji)(ji)也(ye)(ye)(ye)談不(bu)(bu)(bu)(bu)上(shang)(shang)自(zi)(zi)尊,更何況(kuang)他(ta)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)了(le)(le)。行(xing)文至此,在充分擺事(shi)實、講道理(li)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)后,突然用一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)評論(lun)句收束,簡(jian)捷有力,而(er)又(you)(you)見得(de)跌宕(dang)有致,開合自(zi)(zi)如(ru),誠非(fei)大手筆不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)為之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。最后一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)段(duan)(duan)用三句話,既交代(dai)了(le)(le)文章(zhang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)寫作目的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),呼(hu)吁當權者(zhe)糾正(zheng)這(zhe)(zhe)股(gu)毀(hui)謗歪風,又(you)(you)語重心(xin)長(chang)、寄托了(le)(le)作者(zhe)對(dui)(dui)(dui)(dui)(dui)國是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)期望。
韓愈的(de)(de)議論(lun)文一般都具有(you)結構嚴(yan)謹、說理透辟、邏輯嚴(yan)密(mi)的(de)(de)特點(dian),《原毀》也不例外。文章的(de)(de)宗旨在(zai)(zai)于探索(suo)毀謗之根源,從(cong)古今(jin)君子(zi)之對(dui)比入手(shou),先古后今(jin),由正(zheng)到(dao)反,最(zui)后揭(jie)示(shi)根源,間架細密(mi),環環相扣,足見作者結構布局(ju)之匠心。文章最(zui)突出的(de)(de)特點(dian)還是(shi)對(dui)比和(he)(he)排比修(xiu)辭手(shou)法的(de)(de)運用。通篇以(yi)古今(jin)君子(zi)相對(dui)比,比較他(ta)們對(dui)人對(dui)己(ji)態度的(de)(de)不同;而在(zai)(zai)描述(shu)古或今(jin)之君子(zi)的(de)(de)表現時,其對(dui)人對(dui)己(ji)的(de)(de)不同又構成一比;最(zui)后再以(yi)“某(mou)良士”、“某(mou)非(fei)良士”的(de)(de)一反一正(zheng)的(de)(de)“試語”相對(dui)比,甚至把對(dui)比和(he)(he)一定的(de)(de)形象性描寫結合(he)起來,揭(jie)露的(de)(de)作用更鮮明尖銳。兩(liang)個“責于己(ji)曰(yue)”、“早夜(ye)以(yi)思”等排比。
全用(yong)重(zhong)周、輕約、詳廉(lian)、怠忌八字立說。然其(qi)中只以一‘忌’字,原出(chu)毀者之情,局法亦奇。若他(ta)人作(zuo)比,則(ze)不免(mian)露爪張牙(ya),多作(zuo)仇(chou)憤(fen)語矣。(《古文(wen)觀止》)