上林賦1
亡是公聽然而(er)笑2曰:“楚則失矣(yi),而(er)齊(qi)亦未為(wei)得也(ye)。夫使諸(zhu)侯納(na)貢者3,非(fei)為(wei)財幣,所以述職也(ye)4。封疆(jiang)畫界(jie)者5,非(fei)為(wei)守御,所以禁淫也(ye)6。今齊(qi)列為(wei)東藩7,而(er)外私肅慎8,捐國逾限9,越海而(er)田10,其于義(yi)固未可也(ye)。且二君(jun)之(zhi)論11,不(bu)務明君(jun)臣之(zhi)義(yi),正諸(zhu)侯之(zhi)禮12,徒事爭(zheng)于游戲之(zhi)樂,苑囿之(zhi)大13,欲以奢(she)侈相(xiang)勝,荒淫相(xiang)越。此不(bu)可以揚名發譽(yu)1,而(er)適(shi)足以貶君(jun)自(zi)損也(ye)。且夫齊(qi)楚之(zhi)事,又(you)烏足道乎14?君(jun)未睹夫巨(ju)麗也(ye),獨(du)不(bu)聞天子之(zhi)上林(lin)乎?
左蒼梧15,右西極16;丹水更其南17,紫淵(yuan)徑其北(bei)18。終始(shi)灞浐19,出(chu)入涇渭20;酆鎬(hao)潦潏21,紆馀委蛇22,經(jing)營乎(hu)(hu)其內23。蕩蕩乎(hu)(hu)八(ba)川分流(liu)24,相背而(er)(er)異(yi)態25。東(dong)西南北(bei),馳(chi)騖往來(lai)26,出(chu)乎(hu)(hu)椒丘之闕27,行乎(hu)(hu)洲淤(yu)之浦28,經(jing)乎(hu)(hu)桂林之中,過乎(hu)(hu)泱漭之野(ye)29。汩乎(hu)(hu)混流(liu)30,順阿而(er)(er)下(xia)31,赴隘狹之口(kou)32,觸穹石(shi)33,激堆(dui)埼(qi)34,沸(fei)乎(hu)(hu)暴怒(nu)35,洶涌澎湃。滭弗(fu)宓汩36,逼(bi)側泌(mi)瀄37,橫(heng)流(liu)逆折,轉騰(teng)潎冽38,滂濞沆溉39。穹隆云橈40,宛潬膠(jiao)盭41。逾波趨浥42,涖涖下(xia)瀨43。批巖(yan)沖擁44,奔揚滯(zhi)沛(pei)45。臨(lin)坻注(zhu)壑46,瀺灂霣墜47,沈(shen)沈(shen)隱隱48,砰磅訇礚49,潏潏淈淈50,湁潗鼎沸(fei)51。馳(chi)波跳沫,汩濦漂疾52。悠遠(yuan)長懷,寂(ji)漻無聲(sheng),肆(si)乎(hu)(hu)永歸53。然后(hou)灝(hao)溔潢漾54,安翔徐回55,翯(he)乎(hu)(hu)滈滈56,東(dong)注(zhu)太湖57,衍溢陂池(chi)58。
于是乎鮫龍赤螭59,??漸離60,鰅鳙鰭(qi)鮀61,禺禺魼(qu)鰨(ta)62,揵鰭(qi)掉尾63,振鱗奮翼,潛處乎深巖64,魚鱉讙(huan)聲65,萬物眾伙(huo)。明月珠子66,的皪(li)江(jiang)靡(mi)67。蜀石黃碝68,水玉磊砢69,磷磷爛(lan)爛(lan)70,采色澔(hao)汗71,藂積乎其(qi)中72。鴻鹔鵠(hu)鴇73,鴐(jia) 鵝屬(shu)玉74,交精旋目75,煩鶩庸渠(qu)76,箴疵(ci)?盧77,群浮乎其(qi)上,泛淫泛濫78,隨風澹淡79,與波搖蕩(dang),奄薄(bo)水渚80,唼喋菁藻(zao)81,咀嚼菱藕。
于是乎崇山矗矗,巃嵷崔(cui)巍82,深林巨木,嶄巖?嵳(cuo)83,九嵕嶻嶭84。南山峨峨85,巖陁(tuo)甗(yan)崎(qi)86,摧崣崛崎(qi)87。振溪通谷,蹇產溝瀆88,谽呀豁閕89。阜(fu)陵別島90,崴磈葨廆(hui)91,丘虛堀(ku)礨92,隱轔郁壘93,登降陁(tuo)靡(mi)94,陂池貏豸95,沇溶淫(yin)鬻96,散渙(huan)夷(yi)陸(lu)97,亭皋千(qian)里98,靡(mi)不被(bei)(bei)筑99。揜以綠蕙,被(bei)(bei)以江蘺,糅以蘪(mi)蕪,雜以留夷(yi)100。布(bu)(bu)結(jie)縷101,攢戾莎102,揭車衡蘭103,槀本(ben)射干(gan)104,茈姜蘘荷105,葴持(chi)若蓀(sun)106,鮮支黃礫107,蔣苧(zhu)青(qing)薠(fan)108,布(bu)(bu)濩閎澤109,延曼太原110。離靡(mi)廣(guang)衍111,應風披靡(mi),吐(tu)芳揚烈112,郁郁菲菲113,眾香(xiang)發越(yue)114,肸(xi)蚃布(bu)(bu)寫115,晻薆咇(bie)茀(fu)116。
于是乎(hu)周覽(lan)泛觀,縝紛軋芴117,芒芒恍(huang)忽118。視之無端(duan),察之無涯(ya),日出東沼119,入乎(hu)西陂120。其(qi)(qi)南(nan)則隆冬生(sheng)長,涌(yong)水躍(yue)波。其(qi)(qi)獸(shou)則?旄貘嫠121,沈牛(niu)麈(zhu)麋,赤首圜題122,窮奇象犀123。其(qi)(qi)北則盛夏含凍裂地,涉冰揭河124。其(qi)(qi)獸(shou)則麒(qi)麟(lin)角(jiao)端(duan)125,騊駼橐駝(tuo)126,蛩(qiong)蛩(qiong)驒騱127,駃騠驢騾128。
于(yu)是乎(hu)離宮別館,彌山跨谷129,高廊四注130,重坐曲閣131,華榱璧(bi)珰132,輦道(dao)纚屬133,步櫩周流(liu)134,長(chang)途中宿135。夷嵕(zong)筑堂136,累臺增成,,巖窔(yao)洞房137,頫(fu)杳(yao)眇而無見138,仰攀橑而捫(men)天139,奔星更于(yu)閨闥140,宛虹扡(chi)于(yu)楯軒141,青龍(long)蚴蟉于(yu)東箱142,象輿(yu)婉(wan)僤于(yu)西清143,靈(ling)圄燕于(yu)閑館144,偓佺(quan)之倫145,暴于(yu)南榮146。醴泉涌于(yu)清室,通川過于(yu)中庭147。盤石振崖148,嵚巖倚傾149。嵯峨磼礏150,刻削崢嶸151。玫(mei)瑰碧琳152,珊瑚叢生,琘玉旁唐(tang)153,玢豳(bin)文鱗154,赤瑕駁犖155,雜臿(cha)其間156,晁采琬(wan)琰,和氏出焉。
于(yu)是乎(hu)盧橘夏(xia)熟157,黃(huang)甘(gan)橙楱158,枇杷橪柿159,亭奈厚樸160,梬棗楊(yang)梅161,櫻(ying)桃蒲(pu)陶162,隱夫薁棣163,荅遝離支(zhi)164,羅乎(hu)后宮,列(lie)乎(hu)北園。貤丘陵165,下(xia)平(ping)原,揚翠葉,扤紫莖166,發紅華,垂(chui)朱榮167,煌煌扈扈168,照(zhao)曜鉅野169。沙棠櫟(li)櫧170,華楓枰櫨171,留(liu)落胥邪172,仁頻并(bing)閭173,欃檀(tan)木(mu)蘭174,豫章(zhang)女貞(zhen)175,長(chang)千仞(ren),大連(lian)抱,夸條直暢176,實葉葰楙(mao)177,攢立叢倚(yi)178,連(lian)卷欐佹179,崔(cui)錯癹(po)骫180,坑衡(heng)閜砢181,垂(chui)條扶疏182,落英(ying)幡纚183,紛溶箾蔘184,猗狔從風185,藰(liu)蒞卉歙186,蓋(gai)象(xiang)金石(shi)之(zhi)聲187,管籥之(zhi)音188。偨池茈(zi)虒189,旋還乎(hu)后宮190,雜襲累輯191,被山緣谷192,循阪(ban)下(xia)隰193,視(shi)之(zhi)無端,究(jiu)194之(zhi)無窮。
于是乎玄(xuan)猨素雌195,蜼玃飛鸓196,蛭蜩(tiao)蠼猱(nao)197,獑胡豰蛫198,棲息乎其(qi)間。長嘯(xiao)哀鳴(ming),翩幡互經199。夭蟜枝格200,偃(yan)蹇杪顛201。隃(yu)絕梁202,騰殊榛203,捷垂條204,掉希間205,牢落(luo)陸離(li)206,爛漫遠(yuan)遷207。若(ruo)此者數(shu)百千處。娛游往來,宮(gong)宿館舍,庖廚(chu)不徙,后宮(gong)不移,百官備具208。
于是乎背秋涉冬209,天子校(xiao)獵210。乘(cheng)鏤象211,六玉(yu)虬(qiu)212,拖蜺旌(jing)213,靡云旗214,前皮軒(xuan)215,后(hou)道(dao)游216。孫叔奉轡217,衛(wei)公(gong)參乘(cheng)218,扈從橫行219,出乎四校(xiao)之(zhi)中220。鼓嚴簿221,縱獵者222,河江為阹223,泰山為櫓224,車騎雷起225,殷天動地226,先后(hou)陸離227,離散別(bie)追228。淫(yin)淫(yin)裔裔229,緣陵流澤(ze),云布(bu)雨施。生貔豹230,搏豺狼,手熊(xiong)羆231,足壄羊(yang)232,蒙鹖蘇233,绔白(bai)虎234,被班文235,跨壄馬,凌三(san)嵕之(zhi)危236,下(xia)磧歷之(zhi)坻237。徑(jing)峻赴險238,越(yue)壑厲水239。椎蜚廉240,弄獬豸(zhi)241,格蝦蛤(ha)242,鋋猛氏(shi)243,羂騕褭244,射(she)封豕245。箭不(bu)茍(gou)害246,解脰陷腦247,弓不(bu)虛發,應聲而倒。
于是乘輿(yu)弭節(jie)徘徊(huai)248,翱(ao)翔往來,睨部曲之(zhi)(zhi)進退249,覽將帥之(zhi)(zhi)變態250。然后(hou)侵淫促節(jie)251,儵夐遠去252,流離輕禽253,蹴履狡獸(shou)254。轊白鹿255,捷狡兔,軼(yi)赤電(dian)256,遺(yi)光耀257。追(zhui)怪物258,出宇宙259,彎蕃弱260,滿白羽(yu)261,射游梟(xiao)262,櫟蜚(fei)遽263。擇肉而(er)后(hou)發264,先中而(er)命(ming)處(chu)265,弦(xian)矢分(fen)266,藝殪仆267。然后(hou)揚節(jie)而(er)上浮(fu)268,凌驚風,歷駭猋269,乘虛無270,與神俱。躪玄鶴271,亂(luan)昆雞272,遒孔(kong)鸞273,促鵔鸃274,拂翳鳥275,捎(shao)鳳凰276,捷鹓鶵277,揜焦明278。道盡(jin)途(tu)殫(dan)279,回(hui)車而(er)還。消遙乎(hu)襄(xiang)羊280,降集乎(hu)北纮281,率乎(hu)直指282,晻乎(hu)反(fan)鄉283。蹷石(shi)闕284,歷封巒(luan)285,過鳷鵲286,望露寒287,下(xia)棠梨288,息宜春289,西馳宣曲290,濯鹢(yi)牛(niu)首291,登龍臺292,掩細柳293。觀士大夫之(zhi)(zhi)勤略294,均獵(lie)者之(zhi)(zhi)所(suo)得獲295,徒車之(zhi)(zhi)所(suo)轥轢(li)296,步騎之(zhi)(zhi)所(suo)蹂若297,人臣之(zhi)(zhi)所(suo)蹈(dao)籍(ji)298,與其窮極倦谻299,驚憚詟伏(fu)300,不被(bei)創(chuang)刃而(er)死者301,他他籍(ji)籍(ji)302,填坑滿谷,掩平彌澤303。
于(yu)(yu)是乎(hu)(hu)游戲(xi)懈怠304,置酒(jiu)乎(hu)(hu)顥(hao)天之(zhi)(zhi)(zhi)臺(tai)305,張樂乎(hu)(hu)轇輵之(zhi)(zhi)(zhi)宇306。撞千(qian)石(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)鐘307,立萬石(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)虡308,建翠華(hua)之(zhi)(zhi)(zhi)旗309,樹靈鼉之(zhi)(zhi)(zhi)鼓310,奏陶唐氏之(zhi)(zhi)(zhi)舞311,聽葛天氏之(zhi)(zhi)(zhi)歌312,千(qian)人唱,萬人和(he),山陵為(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)震(zhen)動,川谷為(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)蕩波。巴(ba)渝(yu)宋蔡313,淮南(nan)干(gan)遮314,文成顛歌315,族居遞奏316,金鼓迭起317,鏗鎗闛鞈318,洞心(xin)(xin)駭耳(er)319。荊吳鄭(zheng)衛之(zhi)(zhi)(zhi)聲320,韶濩武象之(zhi)(zhi)(zhi)樂321,陰淫案衍之(zhi)(zhi)(zhi)音322,鄢(yan)郢繽紛323,激楚結風324。俳(pai)優侏儒,狄鞮之(zhi)(zhi)(zhi)倡325,所以娛耳(er)目樂心(xin)(xin)意者,麗靡爛(lan)漫于(yu)(yu)前(qian)326,靡曼美色(se)于(yu)(yu)后(hou)327。若夫青琴、宓妃之(zhi)(zhi)(zhi)徒(tu)328,絕殊離(li)俗329,妖冶嫻(xian)都330,靚妝刻飾331,便(bian)嬛綽約(yue)332,柔橈嫚嫚333,嫵(wu)媚纖(xian)弱334。曳(ye)獨繭之(zhi)(zhi)(zhi)褕紲(xie)335,眇(miao)閻易以恤削336,便(bian)姍嫳(bi)屑(xie)337,與(yu)俗殊服338,芬芳漚(ou)郁339,酷(ku)烈淑郁340;皓齒粲(can)爛(lan)341,宜笑的皪(li)342;長眉連娟343,微睇(di)綿(mian)藐(miao)344,色(se)授魂與(yu)345,心(xin)(xin)愉于(yu)(yu)側346。
于是酒中樂酣347,天子芒(mang)然而(er)思348,似若有亡349,曰:‘嗟(jie)乎!此大奢侈。朕以(yi)覽(lan)聽馀閑350,無事棄(qi)日351,順天道以(yi)殺(sha)伐352,時休息于此353。恐后葉靡麗,遂往而(er)不返354,非所以(yi)為繼嗣創(chuang)業垂統也355。’
于是乎(hu)乃解酒罷獵356,而命有(you)司357曰:‘地可(ke)墾辟,悉為(wei)農郊358,以(yi)(yi)贍(shan)萌隸359,隤墻填塹360,使(shi)山澤之(zhi)人得至(zhi)焉(yan)。實陂池(chi)而勿禁(jin)361,虛宮館而勿仞362,發倉廩以(yi)(yi)救貧(pin)窮,補不足,恤(xu)鰥寡,存孤獨,出德(de)號363,省刑罰364,改制度365,易服色(se)366,革正(zheng)朔367,與天下為(wei)更始368。’
于是(shi)歷(li)吉日以齋戒369,襲朝服370,乘法駕371,建華旗372,鳴玉(yu)鸞373,游于六藝之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)囿(you)374,馳騖乎(hu)仁(ren)義之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)涂(tu)375,覽(lan)觀《春秋》之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)林376,射《貍首》377,兼(jian)《騶虞》378,弋玄(xuan)鶴379,舞干戚382,載云?381,揜群雅382,悲《伐檀》383,樂(le)(le)(le)樂(le)(le)(le)胥384,修容(rong)乎(hu)禮園385,翱翔(xiang)乎(hu)書圃386,述《易》道387,放(fang)怪獸388,登明堂389,坐(zuo)清廟390,次(ci)群臣391,奏(zou)得失392,四海之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)內,靡不(bu)受獲393。于斯之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)時,天下大說(shuo),鄉風(feng)而(er)(er)(er)(er)聽,隨流而(er)(er)(er)(er)化394,卉然興道而(er)(er)(er)(er)遷義395,刑(xing)錯而(er)(er)(er)(er)不(bu)用396,德(de)隆于三王397,而(er)(er)(er)(er)功羨(xian)于五(wu)帝398。若此故(gu)獵(lie),乃可喜也(ye)。若夫(fu)終日馳騁,勞神苦形,罷車馬之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)用399,抏士卒之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)精(jing)400,費府(fu)庫之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)財,而(er)(er)(er)(er)無德(de)厚(hou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)恩(en),務在(zai)獨樂(le)(le)(le)401,不(bu)顧眾庶,亡(wang)國(guo)家之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)政,貪(tan)雉(zhi)兔之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)獲,則仁(ren)者(zhe)不(bu)由也(ye)。從此觀之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),齊楚之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)事,豈不(bu)哀哉!地方不(bu)過千里,而(er)(er)(er)(er)囿(you)居九百,是(shi)草木不(bu)得墾辟,而(er)(er)(er)(er)人無所(suo)食也(ye)。夫(fu)以諸侯之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)細402,而(er)(er)(er)(er)樂(le)(le)(le)萬乘之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)侈(chi)403,仆恐百姓被其尤也(ye)404。”
于是二子愀然改容405,超若自失406,逡巡避席407,曰:“鄙人固陋408,不(bu)知忌諱,乃(nai)今見教(jiao),謹(jin)受命矣409。”
詞句注釋
1.上林:苑名,在(zai)長安西,本秦之(zhi)舊(jiu)苑。漢武(wu)帝擴建之(zhi),南傍終南山,北濱(bin)渭(wei)水,周圍三百里,內有離(li)宮七十所(suo)。令各地獻珍樹異卉三千余植其中,放養(yang)禽(qin)獸,供皇帝射獵(lie)。
2.亡(wang)(wang)是公(gong):作(zuo)者(zhe)虛擬的(de)人(ren)物。亡(wang)(wang),通“無”。聽(yǐn)然:張口(kou)而笑的(de)樣(yang)子。
3.納貢(gong):交納貢(gong)物。
4.述(shu)職(zhi):古代諸侯朝見天子,陳述(shu)政務方(fang)面的情況。述(shu),陳述(shu)。職(zhi),指職(zhi)權、職(zhi)責。
5.封(feng)疆(jiang):劃定(ding)諸侯(hou)封(feng)地的疆(jiang)界。
6.禁淫:浸(jin)淫、浸(jin)漬,引申為(wei)侵,越境進犯。
7.藩:籬笆,引申為屏(ping)障。古時稱諸(zhu)侯國(guo)為藩,因它對中央(yang)起屏(ping)藩作(zuo)用。
8.私(si)(si):動詞私(si)(si)通。肅慎:古(gu)族(zu)(zu)名,滿族(zu)(zu)的祖先,居今(jin)東(dong)北地區。
9.捐國(guo)(guo):離(li)開(kai)本土(tu)。捐,棄。逾限:越過國(guo)(guo)境。
10.越海而田(tian):指《子虛賦(fu)》“秋(qiu)田(tian)乎青丘(qiu)”之事。田(tian),同(tong)“畋”,畋獵。
11.二君:指子(zi)虛和烏有先(xian)生。
12.正:端正。
13.囿(yòu):古代(dai)帝王(wang)畜養禽獸的園林,漢以(yi)后也稱苑。
14.烏:何。
15.左(zuo):指東(dong)方。蒼梧:漢郡(jun)名,治所在今廣西蒼梧縣(xian),這里代上林之東(dong)。
16.右:指西(xi)方。西(xi)極:指代上林西(xi)面之(zhi)水,舊(jiu)說謂既(ji)古之(zhi)豳地。高(gao)步(bu)瀛說:“《說文》曰(yue):‘汃,西(xi)極之(zhi)水也(ye)。’”
17.丹水(shui):水(shui)名(ming),源出陜西之(zhi)冢嶺(ling)山,東入河南(nan)境(jing)。更:經過。
18.紫淵(yuan)(yuan):淵(yuan)(yuan)名,在上(shang)林以北。徑:同“經”。
19.終始:作動詞用(yong)。灞(bà):水名,源出(chu)陜西蘭田,西北(bei)合流產水北(bei)注于渭(wei)水。
20.涇(jing)(jīng):水(shui)(shui)名(ming),發源于甘(gan)(gan)肅(su),入陜(shan)西與渭水(shui)(shui)相(xiang)合。渭:水(shui)(shui)名(ming),源出甘(gan)(gan)肅(su),東流至清水(shui)(shui)縣(xian),入陜(shan)西境,橫貫渭河平原歸黃河。
21.酆鎬潦(liao)潏(fēng hào lǎo jué):皆(jie)為水(shui)名(ming)。潦(liao),一(yi)作“澇”。浦,一(yi)名(ming)“沉水(shui)”。
22.紆(yū)余委(wei)蛇(yí):水(shui)流曲折宛轉(zhuan)貌。委(wei)蛇,同(tong)“逶迤”。
23.經營(ying):周旋。
24.蕩(dang)蕩(dang):形容平(ping)坦。八川:指上述灞、嚴、涇(jing)、渭,鄄、鎬(hao),潦、淆八水,又稱為關中八川。
25.異態:變態多(duo)端(duan)。
26.馳(chi)騖(wù):形容水流奔馳(chi)。一說水流交錯貌。
27.椒(jiao)(jiao)丘(qiu)(qiu):尖削的高丘(qiu)(qiu)。屈原《離騷》:“步余(yu)馬于蘭(lan)皋兮,馳(chi)椒(jiao)(jiao)丘(qiu)(qiu)且焉止息。”一(yi)說生著椒(jiao)(jiao)木的山丘(qiu)(qiu)。闕(quē):指(zhi)兩(liang)(liang)峰對峙有如宮闕,一(yi)名門觀(guan),謂建二臺于兩(liang)(liang)旁,上有樓觀(guan),中間右闕口以為(wei)(wei)通道,故名為(wei)(wei)闕。
28.淤(yu)(yu):同“洲”。李(li)善(shan)注引《方言(yan)》說:“水(shui)中(zhong)可居(ju)者為(wei)洲,三枯沼之淤(yu)(yu)也。”據此知淤(yu)(yu)是(shi)古長安一帶一帶方言(yan)。浦(pǔ):水(shui)崖。
29.泱漭(yāng mǎng):形容(rong)廣大。
30.汩(gǔ):形容水流迅(xun)。混(hun)流:即(ji)豐流,這里指水流迅(xun)急而水勢盛大(da)。混(hun),同“渾”。
31.阿(ē):高聳(song)的丘陵。
32.隘(ai)陿(shan)(ài xiá):即狹隘(ai)。《漢書》顏師古注:“兩岸(an)間(jian)相近音也”。
33.穹石(shi):大石(shi)。
34.堆(dui)埼(qí):沙石(shi)壅(yong)基(ji)而形成的(de)曲岸。
35.沸:水聲。
36.滭弗(fu)(bì fèi):水上涌的(de)樣子。宓(mì)汩:水流疾(ji)去的(de)樣子。
37.逼(bi)側(ce):相(xiang)逼(bi)。泌瀄(jie)(zhì):水相(xiang)擊。
38.潎冽(piē liè):水翻騰(teng)時撞擊之(zhi)聲。
39.滂(pang)濞(pāng pì):即“彭湃”。滂(pang),《史(shi)記》作“澎”。
40.穹隆:水勢高起的樣子。云橈(ráo):形容水勢回(hui)旋(xuan)曲折如云狀(zhuang)。橈,曲。
41.宛潬(shàn):水流(liu)盤(pan)曲的(de)樣子。膠盭(lì):纏繞的(de)樣子。盭,古“戾”字。
42.逾波:后(hou)波逐前波。趨浥(yì):奔流而入深淵。
43.涖(lì)涖:水(shui)流急的樣子(zi)。瀨(lài):水(shui)流于(yu)沙(sha)灘(tan)石(shi)磧之上而(er)成的急湍。
44.批:擊打(da)。擁(yong):同“壅”,防水(shui)堤。
45.滯(zhi)沛:水流驚(jing)疾的樣(yang)子。
46.臨坻(chí):水(shui)中沙堆微出水(shui)面者。壑(hè):空虛(xu)處。
47.瀺灂(chán zhuó):小(xiao)水聲。霣(yun)(yǔn)墜:指(zhi)水流下(xia)墜于壑(he)。霣(yun),通“隕”。
48.沈(shen)沈(shen):水深的樣子(zi)。隱隱:水勢盛(sheng)大。
49.砰磅訇(hong)礚(pēng pāng hōng kē):皆(jie)水流激蕩之聲。
50.潏(jué)潏淈(gǔ)淈:水涌出(chu)的樣子(zi)。
51.湁(shi)潗(chì jí):水沸騰的(de)樣子(zi)。
52.汩?(yù xī):水(shui)流急(ji)轉的樣子。漂疾:同“剽疾”,形容水(shui)勢猛悍。
53.肆:安,指水流平(ping)穩安定。
54.灝溔潢(hào yǎoguāng)漾:水勢浩(hao)蕩無際的樣子(zi)。
55.翔(xiang):盤(pan)旋(xuan)。
56.翯(hè):水波泛白(bai)光貌(mao)。滈(hao)(hào)滈(hao):同(tong)“浩(hao)浩(hao)”指水勢浩(hao)大。
57.太(tai)湖(hu):關中(zhong)巨澤。又(you),吳汝(ru)綸說(shuo):“太(tai)湖(hu)即昆明(ming)池山。”高步瀛說(shuo):“昆明(ming)池在(zai)上林東南(nan),方位正合。八(ba)水雖不盡注昆明(ming),此(ci)可假(jia)借之(zhi)言耳。”
58.衍溢:指(zhi)水(shui)漲滿溢出。陂(po)(pí)池(chi):指(zhi)小湖、小池(chi)。
59.螭(chi)(chī):傳說中的動物,蛟龍(long)(long)之屬,有(you)角者曰(yue)蚪(dou),無(wu)角者曰(yue)螭(chi),即雌龍(long)(long)。
60.??(gèng méng):即(ji)鱘魚(yu),形似(si)鱔,長鼻軟骨,口在頷下。漸離:舊說(shuo)是魚(yu)名,而(er)不詳其(qi)狀。一說(shuo)蚌蟹類水族,一說(shuo)似(si)龍而(er)無角。
61.鰅(yú):魚(yu)名(ming)(ming),皮上有文采(cai)。鳙(yōng):魚(yu)名(ming)(ming),形似鰱而黑。鰭(qián):魚(yu)名(ming)(ming),似鱔。一(yi)說即大鲇魚(yu)。鮀(tuō):魚(yu)名(ming)(ming),一(yi)名(ming)(ming)黃頰,口大而食小魚(yu)。
62.禺禺:魚(yu)名(ming),皮有(you)毛(mao),黃地黑紋。魼鰨(qū tǎ):魚(yu)名(ming),比目魚(yu)一類。
63.揵(qiān):揚起。掉:搖動。
64.潛處(chu):潛藏。
65.讙(huan)(huān):通“喧”,驚(jing)呼。
66.明月(yue):指(zhi)大珠(zhu)。珠(zhu)子:小珠(zhu),生于蚌胎內。
67.的皪(lì):珠光照(zhao)耀貌。江靡(méi):江邊。
68.蜀石(shi):質次于玉(yu)的一種石(shi)。黃(huang)碝(ruǎn):玉(yu)石(shi),黃(huang)色(se)。
69.水(shui)玉:即(ji)水(shui)晶石(shi)。磊砢(luǒ):累積(ji)的樣子。
70.磷磷爛爛:玉石色澤燦爛的樣子。
71.澔(hào)汗:光采(cai)煥發的樣子。
72.藂(cóng):古“叢”字(zi)。
73.鴻:大雁。鹔(sù):即鹔鹴,似(si)雁,毛綠色。鴇(bao)(bǎo):似(si)雁而無后(hou)趾。
74.鴐(jiā)鵝:野鵝。屬(zhǔ)玉(yu):鳥名,似鴨而(er)大,長頸赤目,毛紫紺色。
75.交精:鳥名,大如(ru)鳧,高(gao)腳,長喙,有紅毛冠(guan)。旋目:水鳥名,大于(yu)鷺而短尾(wei),羽紅白色。
76.煩鶩:似(si)鴨而小。庸渠:似(si)鳧而雞(ji)足,俗(su)稱水雞(ji)。
77.箴(zhēn)疵:水(shui)鳥名,毛蒼(cang)黑色。?(jiāo)盧:水(shui)鳥,即鸕鷲。
78.泛淫:浮游的(de)樣子。
79.澹淡:飄浮(fu)的樣子(zi)。
80.奄薄水(shui)渚(zhǔ):群鳥息(xi)于水(shui)渚之上(shang)。奄,息(xi)。薄,集。
81.唼喋(die)(zā dié):水鳥(niao)咬咂食物的聲音。菁、藻(zao):都是水草名。矗(chu)矗(chu):山直立高(gao)聳的樣(yang)子(zi)。
82.巃(long)嵷(song)(lóng zōng)崔巍(wēi):山(shan)高峻(jun)的(de)樣子。李善《文(wen)選(xuan)》注(zhu)引郭璞(pu)說:“皆(jie)高峻(jun)貌也。”
83.嶄(chán)巖?嵳(cēn cī):山勢險要高低不(bu)平。嶄,同(tong)“巉”,巉巖,高山險峻的(de)(de)樣子。?嵳,《漢書》作(zuo)“參差”,均可,指(zhi)高下不(bu)齊的(de)(de)樣子。
84.九嵕(zōng):山(shan)(shan)名,在陜西醴泉縣東北。嶻嶭(jié niè):山(shan)(shan)高峻的樣(yang)子。
85.南(nan)(nan)山:指終(zhong)南(nan)(nan)山,在長安南(nan)(nan)。峨峨:高大。
86.陁(tuo)(tuó):崖邊(bian)。甗(yǎn):瓦(wa)器名,即(ji)甑。锜(qi)(qí):三只腳的釜。這(zhe)里以(yi)甗锜(qi)形容(rong)山(shan)的形狀(zhuang)。
87.摧崣(wěi):山勢高峻的(de)樣子,一說即“崔(cui)巍”。崛崎:即崎嶇,山路不(bu)平。
88.蹇(jiǎn)產:曲折的(de)樣子(zi)。
89.谽(han)(hān)呀(ya):形容山谷(gu)大而空。豁閕(xiā):空虛(xu)的樣子。
90.阜:丘(qiu)。陵(ling):大丘(qiu)。島:水中山。
91.崴磈(wei)葨廆(wǎi wěiwēi huì):都是高峻(jun)的意思。
92.虛:“墟” 的(de)本字,堆壟不平(ping)的(de)樣(yang)子。
93.隱轔(lín)郁壘(lei)(lěi):指(zhi)山不平的樣子。
94.陁(tuo)(yǐ)靡:山(shan)勢傾(qing)斜(xie)綿延的樣子。
95.陂池:傾斜的樣(yang)子(zi)。貏豸(bǐ zhì):山漸趨平坦。
96.沇(yan)(yǎn)溶淫鬻(yu)(yù):指水在山(shan)澗中(zhong)緩緩流動。淫鬻(yu),水流緩慢(man)。
97.散(san)渙(huan):渙(huan)散(san)。渙(huan),指風行水上(shang),把水吹(chui)散(san)的樣子。夷(yi):平。陸:廣(guang)大的平野。
98.亭:平。皋(gāo):水邊地。
99.靡不:無不。被筑:指(zhi)筑地令平。
100.留夷:香草名。
101.布:分布。結縷:草名(ming),葉如茅,蔓生。
102.攢(zan)(cuán):指叢聚而生。戾:同“?”,深(shen)綠色。莎:草名。
103.揭(jiē)車:草名。
104.槀(gǎo)本射(she)干:兩種香(xiang)草。
105.茈(zǐ)姜(jiang):即(ji)子姜(jiang)。
106.葴(zhēn)持:即酸漿草。若蓀(sūn):香(xiang)草名。
107.鮮支:香(xiang)草名(ming),可染紅色(se)。黃(huang)礫(li)(lì):香(xiang)草名(ming),可染黃(huang)色(se)。
108.蔣:即(ji)菰蒲草(cao)。苧(zhù):“芧” 之(zhi)誤字,見胡克家《文選(xuan)考異》。芧,草(cao)名,即(ji)荊三棱。
109.布(bu)濩(hù):滿(man)布(bu)。閎(hóng)澤(ze):大澤(ze)。閎,同“宏”。
110.延曼:蔓延。太原:廣大的平原。
111.離靡:相連不(bu)絕的樣子。衍:分布。
112.烈(lie)(lie):指酷(ku)烈(lie)(lie)的香(xiang)氣。
113.郁郁菲(fei)菲(fei):形容香氣(qi)濃烈。
114.發(fa)越(yue):發(fa)揚,散發(fa)。
115.肸蚃(xī xiǎng):香氣四溢,沁(qin)人心脾。布寫:四布。
116.晻薆(ai)咇茀(ǎn ài bì bó):形容香氣充盛。
117.縝(zhěn)紛:茂密繁多。軋芴(wu)(zhá wù):繁密不可分辨。
118.芒芒:眼(yan)花繚亂(luan)的樣子(zi)。
119.東(dong)(dong)沼:上林苑東(dong)(dong)邊的池沼。
120.西(xi)陂:池名,在上林苑西(xi)。
121.?(róng):牛類,一名封牛。旄(mao)(máo):旄(mao)牛。貘(mò):同“貊”,似熊。嫠(lí):黑色野牛。
122.赤(chi)首(shou):古獸(shou)名。圜(yuán)題:也是(shi)一種獸(shou)名。傳說(shuo)兩獸(shou)均生活在南(nan)方。圜,同(tong)“圓”。題:可(ke)能是(shi)“堤(di)(蹄)”字之誤。
123.窮奇:怪獸(shou)名,狀如牛面猬(wei)毛,能食(shi)人。
124.揭(qì):攝衣涉水(shui)。
125.角端(duan)(duan):獸名,牛(niu)類,其角生(sheng)在頂部正(zheng)中(zhong),故名端(duan)(duan)。
126.騊駼(táo tú):獸名,形似馬(ma)。橐(tuó)駝:即駱駝。
127.蛩(qióng)蛩:似馬,青色。驒騱(xi)(tuó xī):野馬。
128.駃(kuai)騠(jué tí):駿馬,善(shan)奔走。
129.彌(mi)山:指離(li)宮別館布滿山野。彌(mi),滿,遍。
130.高廊(lang)(lang):行廊(lang)(lang),供行走的(de)長廊(lang)(lang)。四注:四面圍(wei)繞。注,即“帀”,周(zhou),遍。
131.重(zhong)坐(zuo):重(zhong)室,指(zhi)兩層的(de)(de)樓房。曲(qu)閣(ge)(ge):指(zhi)曲(qu)折連(lian)結的(de)(de)樓閣(ge)(ge)。
132.華榱(cui)(cuī):雕繪的房椽。榱(cui),房椽。璧珰(dang)(dāng):用璧玉裝(zhuang)飾的瓦珰(dang)。珰(dang),宮(gong)殿(dian)屋頂所用筒瓦的前(qian)端。
133.纚(xǐ)屬(shu):連屬(shu)。
134.步櫩(yán):可以通行(xing)的長廊。櫩,古“檐”字。周流,周遍。
135.中宿:中間需要停宿。
136.夷:平。嵕(zong):高山。
137.巖窔(yǎo):深邃的樣子(zi)。洞房(fang)(fang):從(cong)崖(ya)底潛通(tong)累臺的房(fang)(fang)間。
138.杳眇(yǎo miǎo):深邃(sui)的(de)樣子(zi)。
139.橑(lǎo):屋椽。捫(mén):摸。
140.奔星:流星。更:經過。閨闥(tà):宮中(zhong)小門,指門窗。
141.宛虹(hong):彎曲的虹(hong)。扡(chi)(tuō):同(tong)“拖”,越過。楯(shun)(shǔn)軒:欄(lan)檻。軒,窗。
142.青龍:替神(shen)仙(xian)駕車(che)的(de)馬(ma)。蚴蟉(yǒu liú),龍行(xing)的(de)樣子。箱:通“廂”。
143.象(xiang)輿:象(xiang)駕的鑾輿,這里(li)指仙人的車(che)。婉僤(shàn):蜿(wan)埏。西清:指西廂房清靜之處(chu)。
144.靈圄(yǔ):對于仙(xian)人的總稱。燕:閑居。閑館:清(qing)靜的館舍。
145.偓(wo)佺(wò quán):古仙人名,相(xiang)傳以松(song)子為食而體毛生,善(shan)走,見《列(lie)仙傳》。倫(lun),一(yi)輩,一(yi)類(lei)。
146.暴:同“曝”,曬太陽。榮:屋檐兩頭(tou)突出(chu)如翼者。
147.通(tong)川:醴泉(quan)于室中涌出,通(tong)流而為川。
148.盤石:《漢書》作(zuo)“磐石”,大石。振崖:整理水池之崖岸。振,《文選(xuan)考異》以為當(dang)作(zuo)“裖(zhèn)”,累(lei)積(ji)整齊。
149.嵚(qin)(qīn)巖:深險的樣(yang)子。倚(yi)(yǐ)傾(qing):傾(qing)側。
150.嵯(cuo)(cuó)峨:高大(da)的樣子(zi)。磼礏(jié yè):山(shan)石高危的樣子(zi)。
151.刻削(xue):指山石形狀(zhuang)奇特,如經刻削(xue)過一樣(yang)。
152.玫瑰:美玉。
153.琘(mín):似(si)玉的美石。旁唐:磅礴,廣大(da)的樣(yang)子(zi)。
154.玢豳(bīn bīn):有紋(wen)理的樣子。文鱗:紋(wen)理如魚鱗般細致有序。
155.赤瑕(xiá):赤色的玉。駁犖(luo)(luò):色彩斑(ban)駁。
156.臿(chā):通(tong)“插”。
157.晁(cháo)采(cai):美(mei)玉(yu)名(ming)。相傳每(mei)晨有(you)白虹之氣,光彩上騰,故名(ming)。琬琰(yǎn):美(mei)玉(yu)名(ming)。
158.黃甘:即(ji)黃柑,桔類。
159.橪(ran)(rǎn):即酸棗。
160.亭(ting):即棠梨,俗稱海棠果(guo)(guo)。奈(nai):果(guo)(guo)名,蘋果(guo)(guo)類。厚(hou)(hou)樸(pu):木名,其實味(wei)美可食,皮厚(hou)(hou),可入(ru)藥。
161.梬(yǐng)棗(zao):即羊棗(zao)。
162.蒲(pu)陶:即葡(pu)萄。
163.隱夫:木(mu)名。薁(yù)棣(di):即郁李。
164.荅遝(dá tà):木名,果(guo)似李。離支:即荔枝(zhi)。
165.貤(yí):通“迤”,綿延。
166.扤(wù):動搖(yao)不定。
167.榮(rong):花(hua)(hua)。《爾雅(ya)》:“木謂(wei)(wei)之榮(rong),草謂(wei)(wei)之華(hua)(花(hua)(hua))。”
168.煌(huang)煌(huang):光彩煥(huan)發。扈(hù)扈:與(yu)“煌(huang)煌(huang)”意義相近(jin)。
169.鉅野(ye):廣大的原野(ye)。
170.沙棠:果(guo)名(ming),北方稱沙果(guo)。櫟(lì):木名(ming),其(qi)果(guo)實名(ming)橡實。櫧(zhu)(zhū):木名(ming),葉冬不落,其(qi)果(guo)實如橡實。
171.華:木名,即(ji)樺樹。枰(píng):平仲樹,即(ji)銀杏樹。櫨(lu)(lú):黃櫨(lu),落葉喬木。
172.留落:即劉杙,果實如梨。胥邪:即椰(ye)子樹。
173.仁頻:即檳榔樹(shu)。并閭(lv)(lǘ):即棕櫚樹(shu)。
174.欃檀(chántán):檀木的別(bie)種,無香。
175.豫章:即(ji)樟樹。女貞:即(ji)冬青(qing)樹。
176.夸:通“荂(huā)”,花。
177.葰(jun)(jùn):“俊”、“峻(jun)”的假借字,碩(shuo)大。楙:古“茂”字。
178.攢立:叢聚地(di)(di)立在(zai)一起。叢倚:叢簇(cu)地(di)(di)相(xiang)互(hu)依(yi)倚。
179.連(lian)卷(juan)(quán):即“連(lian)蜷”,屈(qu)曲。欐佹(gui)(lì guǐ):形(xing)容樹枝依附交叉的樣子(zi)。
180.崔(cui)(cui)錯:眾盛的樣子(zi)。崔(cui)(cui),通“璀”。癹骫(bō wěí):盤紆糾結的樣子(zi)。
181.坑(keng)衡(heng):徑直。坑(keng),通“抗”。閜砢(kě luǒ):互相扶持。
182.扶疏:四布。
183.幡纚(fān xǐ):飛揚的樣子。
184.紛溶:繁大的樣子(zi)(zi)。箾蔘(xiāo sēn):蕭森(sen),高長的樣子(zi)(zi)。
185.猗狔(ni)(yī nǐ):旖旎,婀娜(na)。
186.藰蒞(liú lì):指風(feng)吹樹木,其聲凄(qi)清。卉歙(xī):呼(hu)吸(xi)。
187.金石:指鐘磐。
188.籥(yuè):古代的(de)一(yi)種管樂器。
189.偨(cī)池:參差不齊。
190.旋還:環繞。
191.雜襲:相因(yin)。累輯(ji):積累。
192.被山(shan):漫山(shan)遍野。緣谷(gu):沿(yan)著山(shan)谷(gu)。
193.循阪(bǎn):順著(zhu)山坡。下隰(xí):下至(zhi)低濕之地。
194.究(jiu):探(tan)求。
195.玄猨(yuán):黑猿,雄者色(se)黑。猨,同“猿”。素雌:白猿,雌者色(se)白。
196.蜼(wei)玃(qu)(wěi jué):猿類。蜼(wei),長尾猴。玃(qu),大猴。飛鸓(lěi):能飛的鼯(wu)鼠。
197.蛭(zhì):獸名,能飛,有四翼。蜩:即“□(犭周)”,獸名,形(xing)如猴,善爬樹。蠼猱(jué náo):彌猱。
198.獑(chán)胡:似猿(yuan)而足(zu)短,騰躍如迅雞之飛。縠(hú):犬類。蛫(guǐ):形似龜(gui),赤身白(bai)首。
199.翩(pian)(pian)幡(fān):翩(pian)(pian)翻,鳥飛輕疾的樣子。這里指猿類身形矯捷靈巧。
200.夭(yao)蟜(jiao)(jiǎo):猿(yuan)類在樹上共戲姿(zi)態。
201.偃蹇(jiǎn):蹲掛的(de)樣(yang)子。杪(miǎo)顛(dian):樹枝頂端。
202.隃(yú):同“逾”,越過。絕(jue)梁:斷的橋梁。
203.騰(teng):躍過。榛(zhen)(zhēn):叢生之林。
204.捷:通“接”,接持。
205.掉:《史記》作(zuo)“踔(chuo)”,懸掛。希:同“稀”。間:空隙(xi)。
206.牢落:零星,散落。
207.爛漫(man):形容猿猴奔走蹦跳的(de)樣子(zi)。
208.百官:為天子服務的各種雜役。
209.背:離開。涉(she):入。
210.校(jiào)獵(lie):圍(wei)獵(lie)。
211.鏤(lou)象(xiang):指(zhi)用象(xiang)牙鑲鏤(lou)車輅的車。
212.虬(qiú):同“虬”,龍屬,無角,這里指代(dai)駿馬。
213.蜺旌(ní jīng):即霓旌,云旗(qi)。
214.靡:同“麾”。
215.皮(pi)軒:以(yi)獸皮(pi)裝飾的車子。
216.道(dao)游:指導車(che)(che),游車(che)(che),古時天子出行,在乘輿(yu)前有導車(che)(che)五輛(liang),游車(che)(che)九(jiu)輛(liang)。道(dao),通(tong)“導”。
217.孫叔:古代善于(yu)駕車(che)的人。
218.衛公:也是指古(gu)代善于駕車的人(ren)。
219.扈從(cong):即護從(cong),指天子(zi)的侍衛。
220.四校:柵欄的四周(zhou)。
221.鼓:擊(ji)鼓。嚴(yan):森嚴(yan)。簿:鹵簿,天子出行(xing)的儀仗隊(dui)。
222.縱:放縱,鼓舞(wu)。
223.阹(qù):圍獵禽獸(shou)的環(huan)陣(zhen)。
224.櫓(lǔ):望樓。
225.雷起:形容車騎聲音的強烈。
226.殷:震(zhen)。
227.先(xian)后:爭先(xian)恐后。
228.別追:分別追逐(zhu)。
229.淫(yin)淫(yin)裔(yi)裔(yi):行進的(de)樣子。
230.生:活捉。
231.手:徒手擊殺。
232.足:用腳踏。
233.蒙:冒,戴。鹖(hé)蘇:鵑鳥之尾,古(gu)代(dai)用為(wei)冠飾(shi)。
234.绔(kù):同“袴”,穿(chuan)褲。白虎:褲上有白虎圖案(an)。
235.被:通“披(pi)”,穿著。班文:指用虎豹一類(lei)獸皮(pi)作成的(de)衣服。
236.凌(ling):上,登(deng)。三嵕(zong):三重,形容山(shan)勢(shi)高峻。危:指山(shan)之最(zui)高處。
237.磧(qì)歷:不平(ping)的樣(yang)子。坻(dǐ):山坡,坂道。
238.徑:經過。
239.厲:涉水。
240.椎(chuí):擊殺。蜚(fēi)廉:龍雀,鳥(niao)身鹿頭。
241.弄:擺布。獬(xiè)豸:神獸名,似(si)鹿而一角(jiao)。
242.格:搏斗而殺之(zhi)。蝦蛤:猛獸名。
243.鋋(chán):用鐵柄短矛刺(ci)殺。猛氏(shi):獸名(ming),形狀像熊而(er)小。
244.羂(juǎn):張羅網捕捉。騕褭(niao)(yǎo niǎo):神馬(ma)名,傳說能日行千(qian)里。
245.封豕(shǐ):大豬。
246.茍(gou):任意。
247.脰(dou)(dòu):頸(jing)項。
248.弭(mi)節:按節。節,行軍之符節。
249.睨(nì):注視(shi)。部曲:隊(dui)伍。
250.變態(tai):指(zhi)各(ge)種各(ge)樣的形態(tai)。
251.侵淫:漸進(jin)。
252.儵夐(shū xiòng):忽然遠(yuan)去的樣子(zi)。
253.流離(li):困苦之(zhi)。輕禽(qin):指飛(fei)禽(qin)。
254.蹴(cù)履(lv):即踐(jian)踏。狡獸:猛(meng)獸。狡,健。
255.轊(wei)(wèi):本指車軸頭,這里指輾軋。
256.軼:超過。
257.遺,遺留。
258.怪(guai)物:指奇(qi)珍怪(guai)獸。
259.宇(yu)宙:上下四方為“宇(yu)”,古往今來為“宙”,這里僅就空間言,夸(kua)張寫法。
260.彎(wan):牽引,拉弓。蕃弱:良(liang)弓名(ming)。
261.滿:拉弓到箭頭稱為(wei)滿。白羽:箭的(de)代稱。
262.梟(xiāo):梟羊,似人,長唇,反踵(zhong),披發,食人。
263.櫟(lì):擊。蜚(fei)遽(jù):傳說中的神獸,鹿首而龍(long)身。
264.擇肉(rou):擇其肥者而射之。
265.命處(chu):指(zhi)明(ming)的地方。
266.弦欠分:箭離弦。
267.藝:射(she)的,即箭(jian)靶子。殪(yi)(yì):一發箭(jian)即死為歿。仆:倒斃。
268.節:旌(jing)節,一(yi)說指即馬鞭。上浮:上游于(yu)天(tian)(tian)。指天(tian)(tian)子(zi)乘車疾馳,宛如上游于(yu)天(tian)(tian)。
269.駭猋(biāo):疾風,與驚(jing)風互文(wen)。
270.乘:駕,升(sheng)。虛(xu)無(wu):虛(xu)無(wu)之境。
271.躪(lin):蹂躪(lin),踐踏。玄鶴(he):黑色的鶴(he)。傳說鶴(he)千(qian)年化為蒼,又(you)千(qian)年變為黑。
272.亂(luan):擾亂(luan)。昆雞(ji):似鶴(he),黃白色。
273.遒(qiú):追(zhui)。孔鸞(luan):孔雀和鸞(luan)鳥。
274.促:捕捉。
275.拂(fú):擊(ji)。
276.捎:同“箾”,以竿擊(ji)打。
277.捷:獲。
278.揜(yǎn):同“掩”,捕捉(zhuo)。焦明:鳥名,似鳳。
279.殫(dān):盡。
280.襄羊:倘(tang)佯(yang)。
281.北(bei)(bei)纮(hong)(hóng):指上林苑(yuan)極北(bei)(bei)邊的地方(fang)。《淮南子》:“丸州之外曰(yue)八(ba)澤,八(ba)澤之外,乃有八(ba)纮(hong),北(bei)(bei)纮(hong)曰(yue)委羽。”
282.率(lv)乎:照直而往的樣子(zi)。直指:一直向著所來(lai)的方向。
283.晻(an)(àn)乎:迅速的樣子。反鄉:反于帝(di)鄉。
284.蹷(jué):踏上。石闕:觀名。
285.歷:經。
286.鳷(zhi)(zhī)鵲(que):觀名(ming)。
287.望:探(tan)看。露寒(han):觀名。
288.棠梨(li):宮名,在甘泉宮東南。
289.息(xi):止(zhi)息(xi)。宜春:宮名,在長(chang)安南。
290.宣曲:宮名,在長安西。
291.濯(zhuo)(zhuo)鹢(zhuó yì):指(zhi)執櫂(zhao)劃船(chuan)(chuan)。濯(zhuo)(zhuo),通(tong)“櫂(zhao)”,船(chuan)(chuan)槳。鹢,船(chuan)(chuan)頭有鹢鳥圖形裝飾(shi)的船(chuan)(chuan)。牛首:池名,在(zai)上林苑西邊。
292.龍臺(tai):觀名,在(zai)陜西(xi),靠(kao)近渭水。
293.掩:息。細柳:觀名,在昆明池南(nan)。
294.勤略(lve):辛勤與(yu)收獲(huo)。
295.均:比(bi)較(jiao)多少。得(de)獲:獲得(de)。
296.徒:車(che)前(qian)步行的(de)士(shi)卒。《史記》“徒”前(qian)有“觀”字。轥轢(lìn lì):輾軋。
297.蹂若(ruo):踐踏。
298.蹈籍(ji):踏(ta)踩。
299.窮極:走投(tou)無路。倦谻(jù):疲(pi)憊不堪。
300.驚憚:驚恐。詟(zhe)(zhé)伏(fu):匍匐不動。詟(zhe),同“懾(she)”,恐懼。
301.不(bu)被創刃:指末受到兵刃傷害。
302.他(ta)(ta)他(ta)(ta)籍籍:形容禽獸(shou)尸體(ti)縱橫交錯的樣(yang)子。
303.掩(yan)平(ping):遮(zhe)蔽了平(ping)原。澤:沼澤。
304.懈怠:指打獵結束后娛樂休息(xi)。
305.顥天之(zhi)臺(tai):高臺(tai)名。顥,同“昊”。
306.轇輵(jiāo gé):寥廓。
307.千石(dàn)之(zhi)鐘:特大(da)的編鐘。千石,古十二萬斤。
308.虡(jù):懸掛編(bian)鐘(zhong)編(bian)磬的木架。
309.建(jian):舉(ju)。
310.靈鼉(tuó)之鼓:用鼉皮做成的(de)鼓。
311.奏:演奏。陶唐氏之(zhi)舞(wu):唐堯時的舞(wu)樂,名“咸池”。
312.葛(ge)天(tian)(tian)氏(shi)之(zhi)歌:《呂氏(shi)春秋》:“昔(xi)葛(ge)天(tian)(tian)氏(shi)之(zhi)樂,三人操牛尾,投足以(yi)歌八闕。”葛(ge)天(tian)(tian)氏(shi),古(gu)王名。
313.巴(ba)渝:舞名(ming)。宋蔡:皆國名(ming),這里指其地音樂。
314.干(gan)遮:曲名。
315.文(wen)成:地(di)名,其(qi)人善歌(ge)。顛(dian)歌(ge):指云(yun)南(nan)的樂歌(ge)。顛(dian),同“滇”,即云(yun)南(nan)。
316.族(zu)居:聚集。遞奏(zou):諸樂交替演奏(zou)。
317.金:指金屬(shu)樂(le)器。
318.闛鞈(táng tà):象聲詞,鼓聲。
319.洞:徹。駭(hai)耳:震耳。
320.聲(sheng):民間音樂。
321.樂:指廟堂音(yin)樂。
322.陰淫案衍:淫靡(mi)放縱。
323.鄢(yan)郢(ying)(yān yǐng):指楚(chu)地樂舞。
324.激楚:楚地歌(ge)曲(qu)名(ming)。結風:疾(ji)風,形(xing)容(rong)音樂迅促。
325.狄鞮(dī):西方部族(zu)名。倡:古代唱歌的女樂工(gong)
326.麗(li)靡(mi):靡(mi)麗(li)。
327.靡(mi)曼:柔美(mei)。
328.青(qing)琴:傳說中的(de)古(gu)代神女。宓(fú)妃:洛水(shui)的(de)女神。
329.絕殊:絕然不(bu)同(tong)。
330.嫻都(dou):雅(ya)麗(li)。
331.靚(jìng)妝(zhuang):以粉黛為妝(zhuang)飾。刻飾:以膠刷鬢發,使(shi)其整(zheng)齊如(ru)刻畫。
332.便嬛(huan)(huán):輕麗的(de)樣子。綽約:柔美的(de)樣子。
333.柔橈:指身(shen)材柔弱而(er)苗條(tiao)多姿。嫚(man)(màn)嫚(man):柔美(mei)的樣子。
334.纖弱:骨體(ti)細弱。
335.曳(yè):拖。獨繭:一(yi)個蠶繭的絲。形容綢衣絲色極純。褕(yu)紲(yú xiè):衣裙。褕(yu),罩(zhao)在外面的直襟(jin)單衣。紲,裳裙的下端。
336.眇:精(jing)微美(mei)好(hao)的樣子(zi)。閻易:衣(yi)長(chang)的樣子(zi),指衣(yi)長(chang)而寬松。恤削(xue):指衣(yi)服邊緣(yuan)整齊清晰。
337.便姍嫳(piè)屑(xie):步履輕(qing)盈衣服(fu)婆(po)娑的樣子。
338.與俗殊服:服裝與世俗不同。
339.漚郁:香氣濃聚。
340.淑郁:香味(wei)清(qing)美。
341.粲爛:鮮(xian)明的樣子。
342.宜笑(xiao):露出牙齒的(de)笑(xiao)。
343.連娟::彎曲細長(chang),古人(ren)以眉長(chang)為美。
344.微睇(dì):目光微視。綿藐(miǎo):目光美好的樣(yang)子,指美女(nv)以(yi)目傳情時含蓄婉(wan)轉。
345.色(se)授:美色(se)流露(lu)。魂與:心蕩神冶(ye)。李善注《文選》引(yin)張(zhang)揖說(shuo):“彼色(se)來授,我魂莊(zhuang)與接也。”
346.心愉(yu):傾心,心悅。
347.酒中:酒喝到半酣時。樂酣(hān):樂奏到酣暢時。
348.芒然:悵然。
349.似若(ruo)有亡:若(ruo)有所失。
350.覽聽:指聽政。
351.棄日:虛度時日。
352.順天(tian)道:順應大自(zi)然季節(jie)變化。古人打獵必于(yu)秋(qiu)時(shi),因(yin)秋(qiu)天(tian)肅殺之氣,而獵致禽(qin)獸,故云順天(tian)道。
353.此:指(zhi)上林苑。
354.后(hou)葉:后(hou)世。靡(mi)麗(li):奢華。
355.往而不返:指沉溺于(yu)奢靡生(sheng)活,不知回(hui)頭。
356.解酒(jiu):撤除酒(jiu)樂(le)。
357.有(you)司:指主管苑囿的官吏(li)。
358.農郊:城邑之外的農田。
359.萌(meng)隸:下層百姓。萌(meng),通“氓”。
360.隤(tuí):通“頹”,使倒塌(ta)。
361.實(shi)陂池(chi):養魚滿池(chi)勿(wu)禁(jin):不禁(jin)止(zhi)百(bai)姓捕(bu)取(qu)。
362.虛宮館:使(shi)宮館空虛。勿仞(rèn):即不滿,指不再使(shi)役人眾而使(shi)之塞滿宮館。
363.德號:有恩德于民(min)的號令。
364.刑罰:指嚴刑峻罰。
365.制度(du):皇宮(gong)奢侈的舊制。
366.服色:車(che)馬祭牲(sheng)的顏邑。
367.正(zheng)(zheng)朔:指歷法。正(zheng)(zheng)朔,一(yi)年的第一(yi)天(tian);正(zheng)(zheng),歲始,朔,月初。漢(han)武(wu)帝以建寅(yin)之(zhi)月之(zhi)歲首。
368.更始:陳舊布新,指政(zheng)治(zhi)上革新。
369.齋戒:修(xiu)身反省。洗(xi)心叫齋,防患叫戒。古人(ren)祭(ji)祀前沐浴(yu)更衣,不(bu)(bu)飲酒,不(bu)(bu)吃葷,不(bu)(bu)與妻(qi)子同(tong)寢,整(zheng)潔身心,以示(shi)虔誠。
370.襲:穿(chuan)。君臣朝會所穿(chuan)的衣服(fu)。
371.法(fa)駕(jia)(jia):天子的(de)車駕(jia)(jia)。天于的(de)儀仗隊分大(da)駕(jia)(jia)、法(fa)駕(jia)(jia)、小(xiao)(xiao)駕(jia)(jia)三種。法(fa)駕(jia)(jia)的(de)排場比大(da)駕(jia)(jia)小(xiao)(xiao),比小(xiao)(xiao)駕(jia)(jia)大(da)。
372.華旗:有文(wen)彩(cai)的旗。
373.鳴玉鸞(luan)(luan):鳴聲如鸞(luan)(luan)鳥(niao)的車鈴,天子車駕上裝飾有(you)玉制的鸞(luan)(luan)鈴。
374.六(liu)藝:即《詩(shi)》、《書》、《禮》、《樂》、《易(yi)》、《春秋》六(liu)經。囿:苑(yuan)囿。
375.騖:亂馳,交馳,引中急馳。涂(tu):道(dao)。
376.覽(lan):游觀。《春秋》:我國最早的—部簡(jian)單的編年史。記(ji)古代興亡得(de)失,寓寄褒貶之義。指天子(zi)以《春秋》作(zuo)為政治(zhi)的借鑒。
377.《貍首》:古逸詩的篇名。古代(dai)諸侯舉行射(she)禮時奏《貍首》樂(le)章。
378. 兼:同(tong)時,連帶(dai)。《騶(zou)(zōu)虞(yu)》:《詩經·召南》中的一篇(pian)。古(gu)代(dai)天子舉行(xing)射禮時奏《騶(zou)虞(yu)》樂章。騶(zou)虞(yu),動物名,相傳其(qi)性(xing)仁慈。
379.弋(yì):以帶絲的箭射取。玄鶴:相傳舜有樂(le)歌名和伯之(zhi)樂(le),奏時舞玄鶴。
380. 舞:揮動。干戚(qi):相(xiang)傳舜(shun)舞干戚(qi),感服(fu)了南方的有苗氏(shi)。干,盾。戚(qi),斧。
381.云?(hǎn):本(ben)指捕捉禽(qin)獸的網(wang),里有雙(shuang)關意,亦指天于出(chu)行時前驅的旌旗
382.揜(yǎn):掩撲。群雅:即(ji)群鴉。古鴉作“雅”。在此指才(cai)俊之(zhi)士。比喻天子親自出行以訪(fang)求天下的(de)賢俊之(zhi)士。
383.悲:同情。《伐檀》:《詩經(jing)·魏風》篇名,舊說這首詩是(shi)諷刺賢者(zhe)不遇明主。
384.樂樂胥(xu):天(tian)子(zi)讀樂胥(xu)之詩而感到高興(xing)。樂胥(xu),《詩經(jing)·小雅·桑扈》:“君子(zi)樂胥(xu),受(shou)天(tian)之枯。”鄭玄(xuan)箋:“胥(xu),有才智之名也(ye)。枯,福也(ye)。”
385.修容:修飾容儀(yi)。禮園(yuan):指以遵(zun)循古代禮制(zhi)來建游(you)樂之園(yuan)地。
386.翱(ao)翔:邀游觀賞。
387.述(shu):講(jiang)述(shu)。
388.怪獸:奇獸。
389.明堂(tang):古代天子朝見諸侯的地方。
390.清廟:明(ming)堂的正室。
391.次(ci)群臣:使群眾依次(ci)進奏(zou)。
392.奏得失(shi):指(zhi)政事的成功與失(shi)錯。
393.靡不:無不。受獲:以(yi)田獵有所收獲比(bi)喻受到(dao)天子(zi)恩澤。
394.化(hua)(hua):受(shou)感化(hua)(hua),德化(hua)(hua),與“聽”互文。
395.卉(hui)然(ran):勃(bo)然(ran)的樣(yang)子(zi)。興道:振(zhen)興仁(ren)義(yi)(yi)之(zhi)道。遷義(yi)(yi):歸向仁(ren)義(yi)(yi)之(zhi)境。
396.錯(cuo):通“措”,棄(qi)置。
397.隆(long),高。三(san)王,夏(xia)、商、周三(san)代開(kai)國賢君(jun)。
398.羨:超過。五帝(di):說中上古的五位帝(di)王。
399.罷:通(tong)“疲(pi)”,耗損(sun)。用(yong):用(yong)度,功能。
400.抏(wán):損耗。
401.務(wu):專心一意。獨樂(le):天子個(ge)人享樂(le)。
402.細:國(guo)小,地(di)位低。
403.萬乘(shèng):代指(zhi)天子。
404.被其尤:遭受那種做法帶來的禍害。尤,過(guo)失。
405.二子:指子虛、烏有先生。愀然(ran),臉色改變的樣子。
406.超若(ruo):悵然(ran)。超,通“怊”,即(ji)“惆”的假借字,惆悵之(zhi)意(yi)。若(ruo),然(ran)。
407.逡巡(xun)(qūn xún):向后退。避席(xi):離開座泣,表示慚愧(kui)。
408.鄙(bi)人:粗鄙(bi)的人,謙稱。固(gu)陋:鄙(bi)陋無知。
409.受命:即受教。
白話譯文
亡是(shi)公張口(kou)大笑道:“楚國(guo)(guo)(guo)是(shi)有(you)(you)錯誤(wu),但齊國(guo)(guo)(guo)也未必正(zheng)確。若說讓諸侯(hou)交納(na)貢品,并(bing)不是(shi)為(wei)圖財物,而(er)是(shi)要他們(men)(men)定(ding)(ding)期來朝陳述(shu)政事方(fang)(fang)面的(de)情況(kuang)。劃定(ding)(ding)封(feng)(feng)地的(de)疆(jiang)界(jie),也不是(shi)護(hu)守邊境(jing),而(er)是(shi)防止諸侯(hou)放縱(zong)有(you)(you)越軌的(de)行為(wei)。如今齊國(guo)(guo)(guo)被封(feng)(feng)為(wei)東方(fang)(fang)的(de)藩屬,對外(wai)卻私自(zi)(zi)與肅慎往來,超出國(guo)(guo)(guo)土遠離(li)須界(jie),越過東海而(er)去(qu)(qu)游(you)(you)獵(lie),本來從道理上(shang)是(shi)說不過去(qu)(qu)的(de)。何況(kuang)您二位(wei)的(de)高(gao)論(lun),都不重視君臣之間的(de)上(shang)下關系,端正(zheng)諸侯(hou)的(de)應有(you)(you)禮儀(yi),而(er)是(shi)互(hu)相(xiang)(xiang)爭游(you)(you)獵(lie)的(de)樂趣(qu),獵(lie)場(chang)(chang)的(de)大小,互(hu)相(xiang)(xiang)以浪(lang)費相(xiang)(xiang)比,以放縱(zong)相(xiang)(xiang)勝。這不能給你(ni)們(men)(men)諸侯(hou)國(guo)(guo)(guo)帶來什(shen)么榮譽,相(xiang)(xiang)反倒會降低你(ni)們(men)(men)各自(zi)(zi)國(guo)(guo)(guo)君的(de)聲(sheng)望(wang),損壞自(zi)(zi)己的(de)形象。若說你(ni)們(men)(men)兩(liang)國(guo)(guo)(guo)的(de)游(you)(you)獵(lie)之事,又有(you)(you)什(shen)么值得(de)如此(ci)夸耀的(de)呢(ni)?您二位(wei)恐(kong)怕(pa)還(huan)沒有(you)(you)聽說過天子射獵(lie)那宏大的(de)上(shang)林(lin)場(chang)(chang)面吧(ba)?
供(gong)天子射獵的(de)(de)上林苑,東有(you)(you)(you)蒼梧,西(xi)有(you)(you)(you)西(xi)極(ji);丹(dan)水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)從南(nan)面經過,紫淵從北面貫(guan)穿(chuan)。灞水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)浐(chan)水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui),盡收(shou)苑中;涇水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)渭(wei)水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui),流(liu)(liu)(liu)(liu)進流(liu)(liu)(liu)(liu)出(chu);酆鎬潦潏四(si)水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui),水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)流(liu)(liu)(liu)(liu)曲折(zhe)宛(wan)轉(zhuan),在苑內周旋回(hui)環。那浩(hao)浩(hao)蕩(dang)蕩(dang)的(de)(de)八川之水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui),流(liu)(liu)(liu)(liu)向各異,變態(tai)多端。有(you)(you)(you)東有(you)(you)(you)西(xi),有(you)(you)(you)南(nan)有(you)(you)(you)北,奔(ben)(ben)馳(chi)(chi)交(jiao)錯(cuo),往來不(bu)息,有(you)(you)(you)的(de)(de)出(chu)自雙(shuang)峰對峙的(de)(de)椒丘(qiu),有(you)(you)(you)的(de)(de)穿(chuan)行淤積(ji)沙石(shi)的(de)(de)洲淤,有(you)(you)(you)的(de)(de)貫(guan)通郁(yu)郁(yu)蔥(cong)蔥(cong)的(de)(de)桂林,有(you)(you)(you)的(de)(de)經過廣大無(wu)邊的(de)(de)原(yuan)野。水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)流(liu)(liu)(liu)(liu)迅急(ji)渾濁,漫沿丘(qiu)陵(ling)下注,奔(ben)(ben)赴狹隘山(shan)口,碰撞巨石(shi),沖(chong)激沙岸(an),聲(sheng)(sheng)勢猛烈,洶涌(yong)澎湃(pai)。水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)盛(sheng)勢疾,相(xiang)擊有(you)(you)(you)聲(sheng)(sheng),縱橫交(jiao)雜(za),轉(zhuan)折(zhe)翻騰(teng)(teng),波(bo)濤(tao)不(bu)平。涌(yong)起回(hui)旋如云,蜿蜒(yan)糾纏不(bu)斷。后波(bo)逾(yu)越前波(bo),奔(ben)(ben)流(liu)(liu)(liu)(liu)而(er)入(ru)深(shen)淵,遇到灘頭石(shi)磧,頓時形成急(ji)湍。劈打礁石(shi),沖(chong)襲(xi)堤岸(an),奔(ben)(ben)騰(teng)(teng)高揚,浪(lang)花飛濺(jian)。瀉向沙洲,注入(ru)溝壑(he),潺(chan)潺(chan)不(bu)止。隕落潭中,水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)深(shen)邃(sui)而(er)豐盛(sheng),響聲(sheng)(sheng)宏大若雷;疾流(liu)(liu)(liu)(liu)而(er)不(bu)息,形如鼎(ding)水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)沸(fei)騰(teng)(teng)。洪(hong)波(bo)奔(ben)(ben)馳(chi)(chi),飛沫跳躍,水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)勢急(ji)轉(zhuan),猛悍迅急(ji)。而(er)后安(an)然(ran)(ran)長往,奔(ben)(ben)流(liu)(liu)(liu)(liu)寂(ji)然(ran)(ran)無(wu)聲(sheng)(sheng),自然(ran)(ran)歸(gui)向太(tai)湖。去勢浩(hao)蕩(dang)無(wu)邊,安(an)適徐緩蕩(dang)漾。銀(yin)白水(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)(shui)面,充滿湖澤,溢入(ru)池(chi)塘(tang)。
在(zai)(zai)這(zhe)里(li),蛟龍赤螭,??浙離,鰅(yu)鳙鰭(qi)鮀(tuo),禺禺魼(qu)鰨,奮鰭(qi)搖尾,抖鱗展翼,潛藏深巖。魚鱉喧鬧,萬物眾(zhong)集,大珠(zhu)小珠(zhu),照(zhao)耀江(jiang)邊(bian)。蜀石、黃(huang)碝、水晶(jing)等玉(yu)石,像石頭一樣堆積,色澤燦爛,光采煥艾,叢聚其間。大雁、鹔(su)鹴(shuang)、黃(huang)鵠、野(ye)雁、野(ye)鵝、屬玉(yu)、交精(jing)、旋目、煩鶩,庸(yong)渠(qu)、箴疵、鸕鶿,群集結隊浮(fu)于水面(mian)。悠然漫(man)游(you),自在(zai)(zai)漂流(liu),搖搖蕩蕩,息于沙洲,銜食水草,咀(ju)嚼菱藕。
在這里,崇山(shan)(shan)高(gao)起,雄偉峻(jun)峭,深(shen)林巨(ju)樹(shu),險峻(jun)不(bu)齊。九嵕(zong)立,南山(shan)(shan)巍(wei)峨,山(shan)(shan)勢(shi)似甑似锜,陡(dou)峭崎嶇。山(shan)(shan)石收(shou)斂(lian),溪水合攏(long),曲曲折折,溝瀆起伏(fu)。溪谷(gu)(gu)空曠,丘陵獨處。山(shan)(shan)高(gao)嶺(ling)峻(jun),丘墟(xu)陡(dou)峭,重重疊疊,地(di)勢(shi)傾斜。山(shan)(shan)谷(gu)(gu)漸平(ping),水流(liu)漸緩,平(ping)坦開闊,一望千(qian)里,遼(liao)遠無(wu)際。覆蓋著(zhu)(zhu)(zhu)綠(lv)茵,叢(cong)生著(zhu)(zhu)(zhu)江(jiang)離(li),混(hun)雜著(zhu)(zhu)(zhu)靡蕪,間或(huo)著(zhu)(zhu)(zhu)留(liu)夷,分布著(zhu)(zhu)(zhu)結縷,聚積(ji)著(zhu)(zhu)(zhu)綠(lv)莎,此外揭(jie)車衡蘭,槀(kao)本射干,紫(zi)姜蘘荷,箴持若蓀,鮮支黃礫的(de)蔣茅青薠,滿布大澤(ze),蔓延平(ping)原。分布廣遠,隨(sui)風披靡,散發芳(fang)香,香氣濃烈(lie);芬芳(fang)醉人,沁人肺腑。
在這里(li)(li),周(zhou)覽(lan)泛觀,花(hua)草(cao)紛(fen)繁,眼花(hua)撩(liao)亂,視(shi)之無端(duan),察之無涯。朝霞出自東沼,夕(xi)陽落于西陂。上林苑的(de)南面,雖是(shi)隆冬而鮮(xian)花(hua)繁茂,踴躍于水(shui)中,歡快(kuai)于波濤。那里(li)(li)的(de)獸(shou)類,則有(you)(you)?旄貘嫠,沈牛麈麋,赤首(shou)圓(yuan)題,窮奇(qi)象犀。上林苑的(de)北面,雖是(shi)盛(sheng)夏卻冰(bing)天凍地,要踏冰(bing)過(guo)河。那里(li)(li)的(de)獸(shou)類,則有(you)(you)麒麟角端(duan),騊駼駱駝,蛩(qiong)蛩(qiong)驒騱(xi),駃騠(ti)驢(lv)騾。
在(zai)這里,離宮別館滿(man)山遍谷,慢步長(chang)廊(lang),環繞(rao)四鬧(nao),樓房重(zhong)重(zhong),曲(qu)閣相(xiang)連。屋椽(chuan)(chuan)雕彩(cai),椽(chuan)(chuan)頭(tou)飾玉(yu)(yu),輦乘閣道,綿(mian)延相(xiang)連。走廊(lang)蜿蜒,途中息宿(su)。削平(ping)高山,其上筑堂(tang),臺閣累(lei)(lei)累(lei)(lei),重(zhong)重(zhong)疊(die)疊(die),洞(dong)房幽深(shen)(shen),潛通崖(ya)底。俯視(shi)則杳眇(miao)不見地,仰攀屋椽(chuan)(chuan)可以捫(men)天(tian)。流星經(jing)(jing)歷(li)宮門之(zhi)(zhi)外,宛虹越過欄(lan)桿之(zhi)(zhi)上,青(qing)龍神行東廂(xiang)之(zhi)(zhi)旁(pang),象車蜿行西廂(xiang)之(zhi)(zhi)外。眾(zhong)(zhong)仙安居于(yu)清閑(xian)的館所,偓佺之(zhi)(zhi)輩日浴(yu)于(yu)南椽(chuan)(chuan)下面。甘泉涌出凈室,溪流經(jing)(jing)過中庭,盤石整修(xiu)水涯(ya),深(shen)(shen)險傾斜,巨(ju)石險峻,刻削一般。美玉(yu)(yu)林列,珊瑚叢(cong)生,琘玉(yu)(yu)眾(zhong)(zhong)多,紋理有(you)序。赤(chi)瑕(xia)色彩(cai)斑駁,夾雜(za)崖(ya)石之(zhi)(zhi)間,朝(chao)采、琬琰、和氏璧也出現于(yu)此。
在(zai)這里,盧(lu)桔夏熟,黃柑橙榛,枇杷(pa)樵柿,亭柰(nai)厚樸,羊(yang)棗楊梅,櫻(ying)桃葡萄,隱(yin)夫郁李,荅(da)遝(ta)荔枝(zhi),網羅后空,陳列北園。果林延(yan)伸丘陵,下接平(ping)原(yuan)。翠(cui)葉楊起,紫(zi)莖搖動,紅花開放,朱(zhu)榮(rong)垂下,光彩煥發,照耀原(yuan)野。此外還有沙棠(tang)櫟櫧,樺楓枰(ping)櫨,留落(luo)(luo)胥邪,檳榔棕樹(shu),檀木木蘭,樟(zhang)樹(shu)冬青,高(gao)聳千仞,樹(shu)干連抱。枝(zhi)條舒(shu)展,果葉茂(mao)盛,簇(cu)簇(cu)聚生,屈(qu)曲(qu)依(yi)附。盤紆糾結交錯,徑(jing)直互相扶持。枝(zhi)條四布,落(luo)(luo)花飛揚,樹(shu)干高(gao)長,婀娜多姿。風吹樹(shu)梢,聲響凄清,好似金石(shi)之聲,管龠之樂。樹(shu)高(gao)林深(shen),參(can)差不齊(qi),環繞(rao)后宮。相因積累,漫山遍(bian)谷,順著山坡,下至低濕之地。視之無邊,探求無窮。
在這(zhe)里,玄猿素猿,猴(hou)類(lei)鼠類(lei),蛭(zhi)蜩蠼(qu)猱,獑胡豰蛫,都棲息于(yu)林(lin)間,有(you)的(de)長嘯,有(you)的(de)哀鳴,上下往來,矯捷靈巧,穿(chuan)梭枝(zhi)柯,相互嬉戲。越過斷橋,騰躍叢(cong)林(lin),由這(zhe)個(ge)枝(zhi)條到(dao)那個(ge)枝(zhi)條,投(tou)身于(yu)枝(zhi)條稀疏的(de)地方。彼(bi)此分散,稀稀落落,歡蹦跳躍,遷移遠(yuan)方。像(xiang)這(zhe)樣(yang)廣大的(de)狩獵之處,不下數(shu)百千個(ge)。娛游(you)往來,止宿(su)于(yu)離宮別館。供(gong)奉天(tian)子(zi)的(de)庖廚,侍女,百官,宮中(zhong)備(bei)具,無須從朝中(zhong)調來。
在(zai)這(zhe)里,秋去冬來,天子校(xiao)獵(lie)(lie)(lie)。乘象牙鑲鏤之車(che)(che),駕著(zhu)(zhu)玉飾的駿(jun)馬,搖動(dong)色(se)彩繽紛的霓旌,揮舞(wu)熊虎(hu)圖案的云(yun)旗,前(qian)面有獸皮裝(zhuang)飾的車(che)(che)輛,后(hou)面有導(dao)游之車(che)(che)隨從。有孫叔(shu)執轡,有衛(wei)公陪乘,侍(shi)衛(wei)前(qian)呼后(hou)擁(yong),守(shou)衛(wei)校(xiao)場周圍。在(zai)森(sen)嚴儀仗(zhang)中擊(ji)鼓行(xing)進(jin),鼓勵獵(lie)(lie)(lie)者勇猛向前(qian),以江河為獵(lie)(lie)(lie)場的邊界,泰山(shan)做(zuo)了望之臺。車(che)(che)騎(qi)疾馳(chi),聲響如(ru)雷,驚天動(dong)地。獵(lie)(lie)(lie)手分散,爭先恐(kong)后(hou),人(ren)人(ren)向前(qian),追逐獵(lie)(lie)(lie)物(wu)(wu)。獵(lie)(lie)(lie)隊(dui)車(che)(che)騎(qi)眾多(duo),遍(bian)布陵澤,如(ru)云(yun)布天空(kong),似雨降地面。生擒豹貔(pi),擊(ji)中豺狼,乎殺熊羆,足踏野羊。獵(lie)(lie)(lie)手們(men)鹖(he)尾裝(zhuang)束,褲上飾白虎(hu)圖案,穿著(zhu)(zhu)獸皮服裝(zhuang),騎(qi)著(zhu)(zhu)北(bei)海騊駼。登上高峻的山(shan)巒,奔馳(chi)在(zai)崎(qi)嶇的山(shan)坡,經(jing)過高山(shan)險谷,涉越深溝淺壑。椎殺龍雀,擺布獬(xie)豸,搏殺蝦(xia)蛤,鋌刺猛氏,網(wang)羅(luo)神騎(qi),射(she)獲野豬,箭之所射(she),必中要害,弓(gong)不虛發,獵(lie)(lie)(lie)物(wu)(wu)必獲。
在這里,天(tian)子(zi)按行軍符(fu)節(jie)左右徘徊(huai),前(qian)后(hou)翱翔,注視隊(dui)伍進(jin)退,觀察(cha)將帥行動。而(er)(er)后(hou)駕車漸進(jin)加(jia)速,忽然之(zhi)間(jian)馳(chi)向遠處(chu)。親自(zi)困(kun)獵飛(fei)禽(qin),踐踏狡獸(shou)(shou),輾軋白鹿,疾取野(ye)兔,速度快似閃電(dian),行動敏(min)捷不(bu)凡(fan)。追逐奇獸(shou)(shou),超出獵苑(yuan),良(liang)弓滿月,弦(xian)達箭頭,射中梟羊,擊(ji)斃飛(fei)遽(ju)。瞄準肉肥(fei)部(bu)位發(fa)箭,命中所(suo)(suo)射理想目標(biao),箭離弓弦(xian),獵物(wu)即斃。然后(hou)揚(yang)起旌節(jie),乘車疾馳(chi),宛如騰(teng)飛(fei),似御疾風,像駕狂飆,升入(ru)虛無(wu)之(zhi)境,與(yu)天(tian)神相處(chu)一般,躪踏玄鶴,驚擾昆(kun)雞(ji),捕獲(huo)(huo)孔雀(que)鸞鳥,捉住斑(ban)彩赤雞(ji),擊(ji)中艷(yan)麗(li)翳鳥,擲打鳳凰之(zhi)類,獲(huo)(huo)取鹓鶵(chu),撲住焦明。一直到(dao)行程終端,方驅車而(er)(er)返(fan),歸途徜徉自(zi)得,休止上林北(bei)纮。而(er)(er)后(hou)又率(lv)然先去,朝著來(lai)時方向,登(deng)覽石闕,過封巒,經鳷鵲觀,望(wang)露寒觀,下棠梨宮,息(xi)宜(yi)春宮。再奔昆(kun)明池西的宣(xuan)曲宮,棹舟至(zhi)牛首池,經過龍臺觀,來(lai)到(dao)細柳觀。察(cha)看(kan)百官(guan)的辛勤收獲(huo)(huo),較量所(suo)(suo)得獵物(wu)的多(duo)少,以及車輛所(suo)(suo)輾軋,步騎所(suo)(suo)踐踏,侍從所(suo)(suo)踩死(si),窮困(kun)疲憊(bei)不(bu)堪,驚恐匍匐不(bu)動,膽(dan)小(xiao)嚇死(si)的禽(qin)獸(shou)(shou),縱(zong)橫(heng)遍地(di),滿山遍野(ye),覆蓋(gai)沼(zhao)澤,就無(wu)從計數了。
在這里,娛樂(le)休(xiu)息,設宴于(yu)顥天之(zhi)(zhi)(zhi)臺,施樂(le)于(yu)廖(liao)廓環宇,撞擊千石的(de)(de)洪鐘(zhong),立起萬石的(de)(de)鐘(zhong)架,高樹五彩(cai)的(de)(de)翠旗,擺(bai)置鼉皮的(de)(de)大鼓,演(yan)奏陶唐氏之(zhi)(zhi)(zhi)舞(wu),欣賞葛天氏之(zhi)(zhi)(zhi)歌(ge)。千人伴唱,萬人相和,震動(dong)山陵,蕩(dang)波川谷,巴渝(yu)宋(song)聚,淮南(nan)干遮,文成滇歌(ge),各(ge)地舞(wu)曲(qu),交替演(yan)奏,金(jin)鼓之(zhi)(zhi)(zhi)音,頻起頻落,鏗(keng)鏘悅(yue)(yue)耳,動(dong)人心弦。荊吳鄭衛的(de)(de)民間音樂(le),韶濩武象的(de)(de)廟堂音樂(le),淫靡(mi)放縱之(zhi)(zhi)(zhi)曲(qu),飄然(ran)婀娜(na)之(zhi)(zhi)(zhi)舞(wu),激(ji)越(yue)高亢之(zhi)(zhi)(zhi)聲,俳優(you)侏儒(ru)之(zhi)(zhi)(zhi)趣(qu),來自(zi)西(xi)戎的(de)(de)女樂(le),凡貽賞心悅(yue)(yue)目(mu)、增(zeng)添情(qing)致的(de)(de)娛樂(le),全都(dou)靡(mi)麗展現于(yu)天子面(mian)前。柔美窈窕的(de)(de)女樂(le),如同(tong)神(shen)女青(qing)琴宓妃,容貌非常,美妙姝麗,精心妝飾,嫵媚綽約,纖弱苗條,身著純絲的(de)(de)薄衫,修長而又(you)(you)寬松,婆(po)娑多姿,與世俗有別。散發出郁烈的(de)(de)芳香,清(qing)馨而又(you)(you)濃厚(hou)。皓齒燦(can)爛(lan),光潔閃爍,修眉彎曲(qu),明眸美好,美色誘人,心馳神(shen)移,令(ling)人難以自(zi)持。
在(zai)這(zhe)里,酒樂酣暢,天子(zi)悵(chang)然(ran)有感(gan),若(ruo)有所失,不(bu)(bu)覺說道:‘這(zhe)樣(yang)太奢侈了!我在(zai)聽(ting)政之余,虛(xu)度(du)(du)時日,順應季節(jie)而(er)狩獵,時而(er)休息于此(ci)。這(zhe)雖于當前國事無(wu)關緊要,但將來(lai)后世若(ruo)效仿(fang)失度(du)(du)怎么辦?如果(guo)延續(xu)下(xia)去而(er)不(bu)(bu)能控(kong)制(zhi),這(zhe)就不(bu)(bu)是給后代創造(zao)勛業留(liu)下(xia)什么好傳統了。’
于是,天(tian)子罷(ba)酒停獵,命(ming)令主管官(guan)吏說:‘獵場土地凡能耕(geng)種的(de),都要使(shi)之(zhi)成為農(nong)田,用來(lai)贍(shan)養平民百姓。推倒(dao)圍墻,平整溝壑,使(shi)鄉野農(nong)民來(lai)此居住(zhu)。陂池中的(de)水產動物,隨便百姓捕(bu)捉,臺閣關閉,以后不再止宿其間。打(da)開倉庫救濟貧困,補助難民,體貼(tie)鰥寡,照頤孤獨。發出號令,減輕刑罰,改革制度,變換車馬祭(ji)牲的(de)顏色,修定歷法,與天(tian)下(xia)萬(wan)民除舊布新(xin),進(jin)行政(zheng)治革新(xin)。
于是(shi),選(xuan)擇吉日,進(jin)行齋戒,穿上(shang)(shang)(shang)朝服,坐上(shang)(shang)(shang)法(fa)駕,高舉華(hua)旗,驅動(dong)車駕,游(you)觀六藝(yi)之(zhi)苑(yuan)(yuan)圃,馳(chi)騁在仁義(yi)之(zhi)途,觀覽《春秋》之(zhi)林。演奏射(she)禮樂章《貍首》,同時(shi)還有(you)《騶虞》,玄鶴伴舞,干戚相助。遍訪天下(xia)賢人雅士,似張網捕鳥那樣不(bu)(bu)(bu)漏。悲(bei)憫《伐檀(tan)》中(zhong)的(de)懷才(cai)不(bu)(bu)(bu)遇之(zhi)人,高興‘樂胥’中(zhong)的(de)得(de)才(cai)智者的(de)快樂,以《禮》為(wei)規范,以《書》為(wei)苑(yuan)(yuan)囿,以《易》為(wei)指(zhi)導,放出上(shang)(shang)(shang)林苑(yuan)(yuan)中(zhong)珍禽奇獸(shou)。登上(shang)(shang)(shang)明堂,坐入正(zheng)殿,使群臣(chen)依次進(jin)奏,呈報政(zheng)(zheng)事(shi)方面得(de)失。因(yin)此(ci),普天之(zhi)下(xia),無(wu)不(bu)(bu)(bu)受(shou)益。當此(ci)之(zhi)時(shi),百(bai)姓(xing)(xing)歡悅,號(hao)令(ling)一出,令(ling)行禁止,遍受(shou)感化。圣道(dao)勃然振興,國人奉行仁義(yi),刑(xing)罰廢(fei)置無(wu)用,德政(zheng)(zheng)超出三王,功(gong)績勝于五帝。如果達到如此(ci)程度,游(you)獵(lie)才(cai)能(neng)成真正(zheng)的(de)樂趣。若是(shi)終日馳(chi)騁獵(lie)苑(yuan)(yuan),不(bu)(bu)(bu)光天子勞(lao)神苦形,還要消耗車馬的(de)能(neng)量,浪費士卒的(de)精力,損(sun)失庫府的(de)錢財,對天下(xia)百(bai)姓(xing)(xing)沒(mei)有(you)任何好(hao)處。這是(shi)意在天子獨樂,不(bu)(bu)(bu)顧(gu)百(bai)姓(xing)(xing)疾苦,忘記國事(shi)政(zheng)(zheng)務,貪圖雞兔之(zhi)獲,仁者是(shi)不(bu)(bu)(bu)走此(ci)路的(de)。由此(ci)觀之(zhi),齊楚(chu)兩國的(de)游(you)獵(lie)之(zhi)事(shi),難道(dao)不(bu)(bu)(bu)也(ye)可悲(bei)嗎?國土方圓不(bu)(bu)(bu)足千里,而苑(yuan)(yuan)囿占去了九百(bai),土地不(bu)(bu)(bu)能(neng)耕(geng)種,人們吃什么呢?不(bu)(bu)(bu)知自己國小(xiao)位低,卻要享受(shou)天子之(zhi)奢,我擔心百(bai)姓(xing)(xing)要受(shou)其害。”
于是,子虛、烏有都黯(an)然失色,感到(dao)自己錯(cuo)了,離席退步(bu),說:“鄙人淺陋無知(zhi),不知(zhi)顧忌,如今領(ling)受(shou)教誨,真是受(shou)益匪淺。”
此(ci)賦創作于漢(han)(han)武帝(di)時(shi),具體時(shi)間不詳(xiang)。其(qi)時(shi)朝廷鏟除了(le)逞強斗富的(de)諸侯王,處于大(da)一統全盛時(shi)期,作者也由(you)梁王的(de)文學(xue)侍從(cong)成為漢(han)(han)武帝(di)的(de)文學(xue)侍從(cong),他在漢(han)(han)武帝(di)命(ming)令(ling)下創作了(le)此(ci)賦,趁機(ji)顯示才華和諷諫漢(han)(han)武帝(di)。
司馬(ma)相如(約前179—前117年),字長卿,蜀郡成都(今(jin)屬四川)人。漢景(jing)帝時為(wei)武騎常侍,以(yi)(yi)病免職,后曾(ceng)與(yu)枚乘、鄒(zou)陽同為(wei)梁孝王門(men)客。因為(wei)善辭賦而(er)受到漢武帝賞識,召為(wei)郎,升孝文園令。其賦作辭藻(zao)贍麗(li),氣象宏(hong)大,想象豐(feng)富,以(yi)(yi)《子虛賦》、《上林(lin)賦》為(wei)代(dai)表(biao)作。
從(cong)(cong)內容上(shang)(shang)(shang)看,此賦(fu)分為從(cong)(cong)“亡是(shi)公(gong)聽然而(er)(er)笑曰’到(dao)“獨不聞天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)上(shang)(shang)(shang)林(lin)(lin)乎”的(de)(de)起、從(cong)(cong)“左(zuo)蒼梧”到(dao)“百官備具”的(de)(de)承、從(cong)(cong)“于是(shi)乎背秋涉冬”到(dao)“心愉于側”的(de)(de)轉、從(cong)(cong)“于是(shi)酒中(zhong)樂(le)酣”到(dao)“謹(jin)受命矣”的(de)(de)合(he)四部(bu)分。先通過(guo)亡是(shi)公(gong)指出子(zi)(zi)(zi)(zi)虛、烏有二人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)論不確,從(cong)(cong)而(er)(er)引出天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)上(shang)(shang)(shang)林(lin)(lin)之(zhi)(zhi)(zhi)事,既承接了(le)(le)《子(zi)(zi)(zi)(zi)虛賦(fu)》,又為下文(wen)作好鋪墊;再(zai)通過(guo)亡是(shi)公(gong)的(de)(de)口吻,依次夸(kua)(kua)(kua)飾天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)上(shang)(shang)(shang)林(lin)(lin)苑中(zhong)的(de)(de)水勢、水產、草(cao)木(mu)(mu)、走獸(shou)、臺觀、樹木(mu)(mu)、猿類之(zhi)(zhi)(zhi)勝,極言(yan)上(shang)(shang)(shang)林(lin)(lin)苑奇景勝狀之(zhi)(zhi)(zhi)巨麗;接著由(you)前(qian)面(mian)(mian)的(de)(de)狀物轉入渲染天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)校獵的(de)(de)場(chang)面(mian)(mian),先寫天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)檢閱(yue)各部(bu)曲(qu)將帥(shuai)的(de)(de)情(qing)(qing)形,再(zai)寫天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)射獵的(de)(de)非凡技藝,歸來將獵物分給從(cong)(cong)人(ren)的(de)(de)情(qing)(qing)形,最(zui)后(hou)(hou)寫天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)獵余慶功(gong),置酒張樂(le),美(mei)女(nv)云集,將奢(she)(she)樂(le)的(de)(de)場(chang)面(mian)(mian)推向最(zui)高潮。然后(hou)(hou)在(zai)逐層推進的(de)(de)夸(kua)(kua)(kua)揚之(zhi)(zhi)(zhi)后(hou)(hou),突然轉折,寫天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)悵然長嘆(tan):“此大(da)奢(she)(she)侈。”全然推翻了(le)(le)前(qian)文(wen)的(de)(de)夸(kua)(kua)(kua)揚,暗示出作者(zhe)夸(kua)(kua)(kua)飾上(shang)(shang)(shang)林(lin)(lin),渲染田獵,是(shi)在(zai)暴露奢(she)(she)侈,而(er)(er)不是(shi)歌頌功(gong)德。繼而(er)(er)巧(qiao)借(jie)天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)口提(ti)出了(le)(le)治國安民(min)的(de)(de)政治主張,是(shi)言(yan)褒意貶的(de)(de)諷諫,委婉(wan)而(er)(er)深刻。然后(hou)(hou)借(jie)題發揮,語(yu)意雙關,曲(qu)意諷諫,勸諫天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)要以(yi)禮(li)儀為準則,以(yi)圣王(wang)為榜(bang)樣,廣收賢才。最(zui)后(hou)(hou)敘述天(tian)(tian)子(zi)(zi)(zi)(zi)行仁義(yi)而(er)(er)天(tian)(tian)下大(da)悅,進行正(zheng)面(mian)(mian)引導,同時指出終(zhong)日縱情(qing)(qing)田獵的(de)(de)危(wei)害(hai),正(zheng)反對照,直言(yan)諷諫,總(zong)結全文(wen),與開篇相呼應。
全(quan)賦先鋪(pu)陳敘事,突出地(di)表現了敘事大(da)賦的(de)藝(yi)術成就;后說理陳志,集中地(di)體(ti)(ti)現了諷諫的(de)政(zheng)治(zhi)內容和諷諫的(de)藝(yi)術手(shou)段。雖“興少而(er)比賦多”,但既(ji)收到了“寫(xie)物圖(tu)貌,蔚似雕畫”、“繁類以(yi)成“”的(de)效果,又達到了“控引天地(di)、錯綜古今(jin)”、“光采(cai)煒煒而(er)欲燃,聲貌岌(ji)岌(ji)其將動”的(de)程(cheng)度。在“巨麗”的(de)藝(yi)術載體(ti)(ti)之(zhi)中充(chong)分實現了作者所(suo)謂“賦家之(zhi)心(xin),苞括宇宙,總攬(lan)人物”的(de)意愿。
從藝術成(cheng)就(jiu)上(shang)看(kan),此賦結(jie)構宏大(da),“推(tui)天子之(zhi)苑囿(you)”,將宇宙六合,天下(xia)山川(chuan)盡(jin)收筆端,賦中的若干段落,各有主題支配,就(jiu)算刪除一、二節(jie),也(ye)不會(hui)(hui)影(ying)響(xiang)整篇結(jie)構;加之(zhi)內(nei)容廣博,不管山川(chuan)多么雄奇,宮觀多么壯麗,草(cao)木多么名貴,鱗(lin)介多么珍異,鳥(niao)獸(shou)多么殊絕,都被一種(zhong)占(zhan)有的形態而存在(zai)。那斑駁陸(lu)離的苑囿(you),山澤(ze)、川(chuan)流(liu)、林藪(sou)、花草(cao)、禽(qin)獸(shou),就(jiu)算減去(qu)若干,也(ye)不會(hui)(hui)影(ying)響(xiang)整體內(nei)容。
清·朱珔(jian):時武(wu)帝崇獎儒林,立五(wu)經博士(shi),因借作頌揚,引之于正(zheng),以申(shen)下諷諫之語,庶幾言之者無罪(zui)。長卿(qing)賦殆(dai)有微(wei)指。(《文選集(ji)釋(shi)》)
明·孫月峰:《子虛》已不遺余力(li),此篇(pian)復欲出其(qi)上,可(ke)謂極其(qi)鋪張揚厲。(《古文(wen)辭類纂評注》)
明末清(qing)初·邵長(chang)蘅:如此長(chang)篇,卻與《子虛賦(fu)》無一(yi)語略同,何等變化。且(qie)合二(er)賦(fu)觀之,仍有淵涵不盡之致(zhi),所(suo)以不可及。(《古文辭類(lei)纂(zuan)評(ping)注》)
清·何焯:此賦以(yi)四大段立格(ge):雙撇齊(qi)楚,提(ti)出上林(lin),是(shi)起(qi);次序上林(lin)之(zhi)地,是(shi)承;中(zhong)言校獵之(zhi)事,是(shi)轉;末(mo)言天子之(zhi)悔過以(yi)示(shi)諷(feng)諫(jian),是(shi)結。文之(zhi)局極開,文之(zhi)法極細。意在諷(feng)諫(jian),而先(xian)若(ruo)盛(sheng)稱其(qi)美者;政(正)欲于熱鬧場中(zhong),下一轉語(yu),使(shi)之(zhi)回(hui)心(xin)易慮,此所以(yi)為諷(feng)耳。(《古文辭(ci)類纂評注(zhu)》)
清·孫琮:相如(ru)以新進小(xiao)臣(chen),遇喜功好大(da)之(zhi)(zhi)主,直(zhi)諫(jian)不(bu)可,故因(yin)勢(shi)而(er)利導之(zhi)(zhi)。然始以游(you)獵動帝(di)之(zhi)(zhi)聽,終(zhong)以道(dao)德閑(xian)帝(di)之(zhi)(zhi)心,是可謂奇而(er)法,正而(er)葩。(《古文辭類(lei)纂評注(zhu)》)
清·張裕釗:騷賦勝處(chu)最在(zai)瑰瑋(wei)宏奇,倜儻駿邁,峭逸嫖(piao)姚,不可為狀(zhuang)。而司馬長卿尤以氣勝,其空中設景布陳最虛(xu)眇闊達(da),前后一氣噓吸,回(hui)薄鼓蕩(dang),如大海回(hui)風(feng),洪濤隱起(qi),萬里俱(ju)動(dong),使(shi)人目(mu)眩而神儻。(《古文辭類(lei)纂評注》)