七發(1)
楚太(tai)子(zi)(zi)有(you)疾,而吳客(ke)往(wang)問之(zhi)(zhi)(zhi)(2),曰(yue):“伏聞太(tai)子(zi)(zi)玉(yu)體(ti)不安(an),亦少間乎(hu)(3)?”太(tai)子(zi)(zi)曰(yue):“憊!謹(jin)謝(xie)客(ke)。”客(ke)因稱曰(yue)(4):“今時(shi)(shi)天下安(an)寧,四宇和平(ping)(ping),太(tai)子(zi)(zi)方(fang)富(fu)于年(nian)(5)。意者久耽(dan)安(an)樂,日夜無(wu)極,邪(xie)氣襲逆(ni),中若結轖(se)(6)。紛屯澹淡,噓唏煩酲,惕惕怵怵,臥(wo)不得瞑(7)。虛中重聽,惡聞人(ren)聲,精(jing)神越渫,百(bai)病咸生(sheng)(8)。聰(cong)明(ming)眩曜,悅怒不平(ping)(ping)(9)。久執不廢(fei),大命(ming)乃傾(10)。太(tai)子(zi)(zi)豈有(you)是乎(hu)?”太(tai)子(zi)(zi)曰(yue):“謹(jin)謝(xie)客(ke)。賴君(jun)之(zhi)(zhi)(zhi)力,時(shi)(shi)時(shi)(shi)有(you)之(zhi)(zhi)(zhi),然(ran)未至于是也(11)”。”客(ke)曰(yue):“今夫貴人(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)子(zi)(zi),必宮居而閨處,內(nei)有(you)保母,外(wai)有(you)傅父(fu),欲(yu)交(jiao)無(wu)所(12)。飲食則溫淳甘膬,脭醲肥厚(hou)(13);衣裳則雜遝曼暖,燂爍熱暑(14)。雖有(you)金(jin)石之(zhi)(zhi)(zhi)堅,猶將銷鑠(shuo)而挺解(jie)也(15),況(kuang)其(qi)在(zai)筋骨(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)間乎(hu)哉(zai)?故曰(yue):縱耳目之(zhi)(zhi)(zhi)欲(yu),恣支體(ti)之(zhi)(zhi)(zhi)安(an)者,傷血(xue)脈(mo)之(zhi)(zhi)(zhi)和(16)。且夫出輿入輦,命(ming)曰(yue)蹶(jue)痿之(zhi)(zhi)(zhi)機(17);洞房(fang)(fang)清宮,命(ming)曰(yue)寒熱之(zhi)(zhi)(zhi)媒(18);皓齒蛾眉,命(ming)曰(yue)伐性之(zhi)(zhi)(zhi)斧(fu)(19);甘脆(cui)肥膿,命(ming)曰(yue)腐(fu)腸之(zhi)(zhi)(zhi)藥(20)。今太(tai)子(zi)(zi)膚色靡曼,四支委隨,筋骨(gu)挺解(jie),血(xue)脈(mo)淫(yin)濯,手(shou)足墮窳(21);越女侍(shi)前(qian),齊(qi)姬奉(feng)后;往(wang)來(lai)(lai)游醼,縱恣于曲房(fang)(fang)隱間之(zhi)(zhi)(zhi)中(22)。此甘餐毒藥,戲猛獸(shou)之(zhi)(zhi)(zhi)爪牙也(23)。所從來(lai)(lai)者至深遠,淹滯永久而不廢(fei),雖令扁鵲治內(nei),巫(wu)咸治外(wai)(24),尚何及哉(zai)!今如太(tai)子(zi)(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)病者,獨宜世之(zhi)(zhi)(zhi)君(jun)子(zi)(zi),博見(jian)強識,承間語事,變度易意,常無(wu)離側,以為羽翼(25)。淹沈之(zhi)(zhi)(zhi)樂,浩(hao)唐之(zhi)(zhi)(zhi)心,遁佚(yi)之(zhi)(zhi)(zhi)志(26),其(qi)奚由至哉(zai)!’’太(tai)子(zi)(zi)曰(yue):“諾。病已(yi),請事此言(27)。”
客曰:“今太子之病,可無藥石針刺灸療而已(yi),可以要言妙(miao)道說而去也(ye)(28)。不欲聞(wen)之乎?”太子曰:“仆愿(yuan)聞(wen)之。”
客(ke)曰:“龍門之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)桐(29),高百(bai)尺而無枝。中郁(yu)結之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)輪菌,根(gen)扶疏以(yi)(yi)分離(30)。上有千仞之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)峰,下(xia)臨百(bai)丈之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)溪。湍(tuan)流(liu)遡波,又澹淡之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(31)。其根(gen)半(ban)(ban)死半(ban)(ban)生。冬則烈風漂霰、飛(fei)雪之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所激也,夏(xia)則霄霆(ting)、霹靂之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所感也(32)。朝(chao)則鸝黃、鳱鴠(dan)鳴(ming)焉(yan),暮(mu)則羈(ji)雌、迷鳥宿焉(yan)(33)。獨鵠(hu)晨號乎(hu)其上,鹍(kun)雞哀鳴(ming)翔乎(hu)其下(xia)(34)。于是背秋涉冬,使琴(qin)摯(zhi)斫斬以(yi)(yi)為琴(qin),野繭(jian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)絲以(yi)(yi)為弦,孤子(zi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鉤以(yi)(yi)為隱,九寡(gua)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)珥以(yi)(yi)為約(35)。使師堂操《暢》,伯子(zi)牙為之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)歌(ge)(ge)(36)。歌(ge)(ge)曰:‘麥秀蔪兮雉朝(chao)飛(fei),向虛(xu)壑(he)兮背槁槐(huai),依絕區兮臨回溪(37)。’飛(fei)鳥聞(wen)(wen)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),翕翼而不(bu)能(neng)去(qu);野獸聞(wen)(wen)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),垂耳而不(bu)能(neng)行;蚑(qi)、蟜、螻、蟻聞(wen)(wen)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),柱喙而不(bu)能(neng)前(38)。此亦天下(xia)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)至悲也,太子(zi)能(neng)強(qiang)起聽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)乎(hu)?”太子(zi)曰:“仆病未能(neng)也。”
客曰:“犓牛之(zhi)(zhi)腴,菜以筍蒲(39)。肥狗之(zhi)(zhi)和,冒以山膚(40)。楚苗之(zhi)(zhi)食(shi),安胡(hu)之(zhi)(zhi)飰,摶(tuan)之(zhi)(zhi)不解,一(yi)啜(chuo)而(er)散(41)。于是使伊尹煎熬,易(yi)牙(ya)調和(42)。熊蹯之(zhi)(zhi)胹,芍藥之(zhi)(zhi)醬(43)。薄耆(qi)之(zhi)(zhi)炙(zhi),鮮鯉之(zhi)(zhi)鱠(44)。秋黃之(zhi)(zhi)蘇(45),白(bai)露(lu)之(zhi)(zhi)茹。蘭英之(zhi)(zhi)酒,酌以滌口(kou)。山梁之(zhi)(zhi)餐,豢豹之(zhi)(zhi)胎。小飰大歠(46),如湯(tang)沃(wo)雪。此亦(yi)天下之(zhi)(zhi)至美也,太子(zi)能強起嘗之(zhi)(zhi)乎?”太子(zi)曰:“仆病未(wei)能也。”
客曰:“鐘(zhong)、岱之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)牡,齒至之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)車(47),前似飛鳥(niao),后類距虛(xu)(48)。穱(jue)麥服處,躁中煩外(wai)(49)。羈堅轡,附易路(50)。于是(shi)伯樂相其前后,王良、造(zao)父(fu)為之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)御,秦缺、樓季為之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)右(you)(51)。此(ci)兩(liang)人者,馬佚能止之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(52),車覆(fu)能起(qi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。于是(shi)使射千鎰之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)重,爭千里之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)逐(53)。此(ci)亦天下之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)至駿也,太子(zi)能強起(qi)乘之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)乎(hu)?”太子(zi)曰:“仆(pu)病未能也。”
客曰(yue):“既登(deng)景夷之(zhi)(zhi)(zhi)臺,南望(wang)荊山,北望(wang)汝海,左江(jiang)右湖(54),其樂(le)無有(you)。于(yu)(yu)是使(shi)(shi)博辯之(zhi)(zhi)(zhi)士,原本山川,極(ji)命草木,比(bi)物屬事,離(li)辭連(lian)(lian)類(55)。浮游覽觀,乃下置酒(jiu)于(yu)(yu)虞杯之(zhi)(zhi)(zhi)宮(56)。連(lian)(lian)廊四注,臺城(cheng)層構,紛(fen)紜(yun)玄綠(57)。輦道邪交,黃池紆(yu)曲(58)。溷章(zhang)、白鷺,孔鳥、鶤鵠,鵷雛、鵁鶄,翠鬣紫纓(59)。螭龍、德牧,邕邕群鳴(60)。陽魚(yu)騰躍(yue),奮翼振鱗(lin)(61)。漃漻薵蓼,蔓草芳(fang)苓(62)。女(nv)桑、河柳,素葉(xie)紫莖(63)。苗松、豫(yu)章(zhang),條上(shang)造天(64)。梧桐、并閶(chang),極(ji)望(wang)成林(65)。眾芳(fang)芬郁,亂(luan)于(yu)(yu)五(wu)風(feng)(feng)(66)。從(cong)容(rong)猗靡(mi),消息陽陰(67)。列坐縱酒(jiu),蕩樂(le)娛心。景春佐酒(jiu),杜(du)連(lian)(lian)理音(68)。滋(zi)味雜陳,肴(yao)糅錯該(69)。練色(se)娛目,流聲(sheng)悅耳(70)。于(yu)(yu)是乃發《激(ji)楚(chu)》之(zhi)(zhi)(zhi)結風(feng)(feng),揚鄭、衛之(zhi)(zhi)(zhi)皓樂(le)(71)。使(shi)(shi)先施、徵(zhi)舒、陽文、段干、吳(wu)娃(wa)、閭娵、傅予之(zhi)(zhi)(zhi)徒(tu),雜裾垂髾,目窕心與(72)。揄流波,雜杜(du)若(ruo),蒙清塵,被蘭澤(ze),嬿(yan)服而御(73)。此亦天下之(zhi)(zhi)(zhi)靡(mi)麗、皓侈、廣博之(zhi)(zhi)(zhi)樂(le)也(74),太子能(neng)強(qiang)起游乎?太子曰(yue):“仆病未能(neng)也。”
客(ke)曰(yue)(yue):“將(jiang)為太子馴騏驥之(zhi)(zhi)馬,駕飛軨之(zhi)(zhi)輿,乘牡駿之(zhi)(zhi)乘(75)。右夏服(fu)之(zhi)(zhi)勁箭,左烏號之(zhi)(zhi)雕弓(76)。游涉乎(hu)云林,周(zhou)馳乎(hu)蘭澤,弭節乎(hu)江潯(77)。掩(yan)青蘋,游清風(78)。陶(tao)陽(yang)氣,蕩春(chun)心(79)。逐(zhu)狡(jiao)獸,集輕禽(qin)。于(yu)是極犬馬之(zhi)(zhi)才,困野獸之(zhi)(zhi)足(zu)(zu),窮相御之(zhi)(zhi)智巧(80),恐虎豹,慴鷙鳥(81)。逐(zhu)馬鳴鑣,魚跨麋角(jiao)(82)。履(lv)游麕兔,蹈踐麖鹿,汗流沫墜,寃伏陵窘(83)。無創(chuang)而死者(zhe),固足(zu)(zu)充后(hou)乘矣(yi)(84)。此(ci)校(xiao)獵之(zhi)(zhi)至壯也(ye)(ye)(85),太子能強起游乎(hu)?”太子曰(yue)(yue):“卜病(bing)未能也(ye)(ye)。”然(ran)陽(yang)氣見于(yu)眉(mei)宇之(zhi)(zhi)間,侵淫(yin)而上,幾滿大宅(zhai)(86)。
客見太子有悅色,遂推而進之(zhi)曰:“冥(ming)火薄(bo)天,兵車雷(lei)運,旌(jing)旗(qi)偃蹇,羽毛肅紛(87)。馳(chi)騁角逐,慕味爭先(88)。徼墨廣博,觀望(wang)之(zhi)有圻(89);純粹全犧,獻(xian)之(zhi)公門(90)。太子曰:“善!愿復聞之(zhi)。”
客曰:“未既。于是(shi)榛林深澤,煙云闇莫(mo),兕虎并(bing)作(91)。毅武孔猛,袒(tan)裼身薄(bo)(92)。白刃(ren)磑磑,矛(mao)戟交錯。收獲掌功(93),賞賜(si)金(jin)(jin)帛(bo)。掩(yan)蘋肆若,為牧人席(xi)(94)。旨酒嘉肴,羞炰膾灸,以御賓客(95)。涌觴并(bing)起(96),動心驚耳。誠不必悔,決(jue)絕以諾(97);貞(zhen)信之(zhi)色(se),形于金(jin)(jin)石(98)。高歌陳唱,萬(wan)歲無(wu)斁(99)。此真太(tai)子之(zhi)所喜也(ye),能強(qiang)起而游乎?”太(tai)子曰:“仆(pu)甚(shen)愿從,直恐為諸大夫累耳。”然(ran)而有起色(se)矣(yi)。
客曰(yue):“將以(yi)八月之(zhi)(zhi)望(wang),與諸(zhu)侯遠(yuan)方交游兄弟,并往觀(guan)(guan)濤(tao)(tao)乎廣陵(ling)之(zhi)(zhi)曲(qu)江(jiang)(100)。至(zhi)則未見濤(tao)(tao)之(zhi)(zhi)形也,徒觀(guan)(guan)水(shui)力之(zhi)(zhi)所(suo)(suo)(suo)到,則恤然足(zu)以(yi)駭(hai)矣(101)。觀(guan)(guan)其所(suo)(suo)(suo)駕軼者,所(suo)(suo)(suo)擢拔者,所(suo)(suo)(suo)揚汩(gu)者,所(suo)(suo)(suo)溫汾者,所(suo)(suo)(suo)滌(di)汔者,雖有心略(lve)辭給(gei),固未能縷(lv)形其所(suo)(suo)(suo)由然也(102)。怳兮(xi)(xi)(xi)忽兮(xi)(xi)(xi),聊(liao)兮(xi)(xi)(xi)栗兮(xi)(xi)(xi),混汩(gu)汩(gu)兮(xi)(xi)(xi),忽兮(xi)(xi)(xi)慌兮(xi)(xi)(xi),俶兮(xi)(xi)(xi)儻兮(xi)(xi)(xi),浩(hao)瀇瀁兮(xi)(xi)(xi),慌曠曠兮(xi)(xi)(xi)(103)。秉意乎南山,通(tong)望(wang)乎東海(104)。虹洞兮(xi)(xi)(xi)蒼(cang)天,極慮乎崖(ya)涘(105)。流攬無窮,歸神日母(106)。汩(gu)乘流而下(xia)降兮(xi)(xi)(xi)(107),或(huo)不知其所(suo)(suo)(suo)止(zhi)。或(huo)紛紜其流折兮(xi)(xi)(xi),忽繆往而不來(108)。臨朱汜而遠(yuan)逝兮(xi)(xi)(xi),中(zhong)虛煩而益(yi)怠(109)。莫離(li)散而發(fa)曙兮(xi)(xi)(xi),內存(cun)心而自(zi)持(110)。于是澡概胸中(zhong),灑練五藏,澉澹手(shou)足(zu),頮濯發(fa)齒(111)。揄棄恬怠,輸寫(xie)淟濁,分(fen)決狐疑,發(fa)皇(huang)耳目(112)。當是之(zhi)(zhi)時(shi),雖有淹(yan)病(bing)滯(zhi)疾,猶(you)將伸傴(yu)起躄,發(fa)瞽披聾而觀(guan)(guan)望(wang)之(zhi)(zhi)也(113),況直眇(miao)小煩懣,酲醲病(bing)酒之(zhi)(zhi)徒哉(114)!故曰(yue):發(fa)蒙解惑(huo),不足(zu)以(yi)言也(115)。”太子曰(yue):“善,然則濤(tao)(tao)何氣哉(116)?”
客曰(yue):“不(bu)(bu)(bu)記也(ye)(ye)。然聞于(yu)(yu)師曰(yue),似(si)神而(er)非(fei)者(zhe)三(117):疾雷聞百里(118);江水(shui)逆流,海水(shui)上潮(119);山(shan)出內云,日(ri)夜不(bu)(bu)(bu)止(120)。衍溢漂(piao)疾(121),波(bo)涌(yong)(yong)而(er)濤(tao)起。其(qi)始起也(ye)(ye),洪(hong)淋淋焉(yan),若白鷺之(zhi)(zhi)下(xia)翔(xiang)(122)。其(qi)少進也(ye)(ye),浩浩溰溰,如(ru)(ru)素(su)車(che)(che)白馬帷蓋之(zhi)(zhi)張(123)。其(qi)波(bo)涌(yong)(yong)而(er)云亂,擾擾焉(yan)如(ru)(ru)三軍之(zhi)(zhi)騰裝(124)。其(qi)旁作而(er)奔(ben)(ben)起也(ye)(ye),飄飄焉(yan)如(ru)(ru)輕車(che)(che)之(zhi)(zhi)勒兵(bing)(125)。六駕蛟龍,附從(cong)太白。純馳皓(hao)蜺,前后絡繹(yi)(126)。顒顒卬卬,椐(ju)椐(ju)強強,莘(xin)莘(xin)將(jiang)將(jiang)(127)。壁壘重堅(jian),沓雜(za)似(si)軍行(128)。訇(hong)隱匈磕(ke),軋盤涌(yong)(yong)裔,原不(bu)(bu)(bu)可當(129)。觀(guan)其(qi)兩旁,則滂渤怫郁,闇漠感(gan)突(tu),上擊下(xia)律(lv)(130),有似(si)勇壯之(zhi)(zhi)卒,突(tu)怒而(er)無畏。蹈壁沖津,窮(qiong)曲隨(sui)隈,逾(yu)岸出追(131)。遇者(zhe)死,當者(zhe)壞(132)。初(chu)發(fa)乎(hu)(hu)或圍之(zhi)(zhi)津涯,荄軫谷分(133)。回翔(xiang)青篾(mie),銜枚(mei)檀桓(134)。弭節(jie)伍子之(zhi)(zhi)山(shan),通厲骨母之(zhi)(zhi)場(135),凌赤(chi)岸,篲扶(fu)桑,橫奔(ben)(ben)似(si)雷行(136),誠奮厥武,如(ru)(ru)振如(ru)(ru)怒(137),沌沌渾(hun)渾(hun)(138),狀如(ru)(ru)奔(ben)(ben)馬。混混庉(dun)庉(dun),聲如(ru)(ru)雷鼓(gu)(139)。發(fa)怒庢沓,清(qing)升逾(yu)跇(yi),侯波(bo)奮振,合(he)戰于(yu)(yu)藉(jie)藉(jie)之(zhi)(zhi)口(140)。鳥不(bu)(bu)(bu)及飛,魚不(bu)(bu)(bu)及回,獸不(bu)(bu)(bu)及走(141)。紛紛翼翼,波(bo)涌(yong)(yong)云亂,蕩取南山(shan),背擊北岸。覆虧丘陵,平夷西畔(142)。險險戲戲,崩壞陂池(chi)(143),決(jue)勝(sheng)乃罷。瀄汩(gu)潺湲(yuan)(yuan),披揚流灑(144)。橫暴之(zhi)(zhi)極,魚鱉失(shi)勢(shi),顛倒(dao)偃側(ce),沋沋湲(yuan)(yuan)湲(yuan)(yuan),蒲伏連延(145)。神物恠(guai)疑(yi)(146),不(bu)(bu)(bu)可勝(sheng)言。直(zhi)使人(ren)踣焉(yan),洄闇凄(qi)愴焉(yan)(147)。此天下(xia)恠(guai)異詭(gui)觀(guan)也(ye)(ye)(148),太子能強起觀(guan)之(zhi)(zhi)乎(hu)(hu)?”太子曰(yue):“仆(pu)病未能也(ye)(ye)。”
客曰:“將為(wei)太(tai)子奏方術之(zhi)(zhi)士(shi)有資(zi)略者(zhe)(149),若(ruo)莊周、魏牟、楊朱、墨翟、便(bian)蜎、詹何之(zhi)(zhi)倫(lun)(150),使(shi)之(zhi)(zhi)論天下之(zhi)(zhi)精(jing)微(wei)(151),理萬物之(zhi)(zhi)是非。孔、老覽(lan)觀,孟子籌之(zhi)(zhi)(152),萬不失一(yi)。此亦天下要(yao)言妙道也,太(tai)子豈欲聞(wen)之(zhi)(zhi)乎?”
于是太(tai)子據幾而起(153),曰:“渙乎若(ruo)一聽(ting)圣人辯士之言(154)。”涊然汗(han)出(chu)(155),霍然病(bing)已(156)。
詞句注釋
(1)七發:這篇賦假托吳客(ke)語,諷諫(jian)楚(chu)太子(zi)接受(shou)要言妙道,實質諫(jian)阻吳王劉濞(bi)。
(2)問(wen):探望,問(wen)候(hou)。
(3)少間:指病(bing)稍稍痊愈。
(4)因(yin)稱:就勢說。
(5)四宇:四方。富于年:未來的年歲很(hen)多,即正當(dang)年輕。
(6)耽:沉(chen)溺,迷戀。無(wu)極:沒有限度。襲逆(ni):指侵入體內。逆(ni):迎,受。結轖(sè):郁結堵塞。轖:借為“塞”。
(7)紛屯(tun):紛亂。澹淡:心(xin)神(shen)不定的樣子(zi)。噓唏:呻(shen)吟嘆息。煩(fan)酲:煩(fan)悶如(ru)醉。酲,醉酒。惕惕怵怵:驚(jing)恐(kong)不安的樣子(zi)。瞑:通“眠”,小(xiao)睡。
(8)虛(xu)中:指身體虛(xu)弱(ruo)。重(zhong)聽(ting):聽(ting)覺不靈(ling)敏。越(yue)渫(xie)(xiè):渙散。咸(xian):皆(jie),都。
(9)聰(cong)明:指聽覺和視(shi)覺,猶(you)言(yan)耳目。眩曜:眩暈(yun)(yun),眼冒金(jin)星,是眩暈(yun)(yun)的常見(jian)癥狀(zhuang)。不(bu)平:失衡(heng)。
(10)久(jiu)執:指(zhi)病(bing)魔長久(jiu)纏(chan)身。廢:止(zhi),去。傾(qing):倒。
(11)“賴君(jun)”三句:靠國君(jun)的力(li)量,天下太平,我得以享(xiang)受安樂,以至于經常有此類病(bing)狀,但還未達(da)到您說(shuo)的這種(zhong)地步。
(12)宮(gong)居:居住在宮(gong)中(zhong)(zhong)。閨:宮(gong)中(zhong)(zhong)小門(men)。這里泛指(zhi)深宮(gong)。內(nei):指(zhi)宮(gong)中(zhong)(zhong)。外:指(zhi)朝廷。傅父:負責教育輔(fu)導的老師(shi)。欲(yu)交無所:要結交朋友而沒有地方。
(13)溫(wen)淳:指(zhi)味道厚重。膬(cuì):同“脆”。脭(cheng)(chéng):肥(fei)肉。醲(nong)(nóng):醇酒(jiu)。
(14)雜遝(ta)(tà):眾多的樣子。曼暖(nuan):輕細而又暖(nuan)和。燂(xún):火熱。爍:熱。
(15)銷(xiao)鑠:熔化(hua)。挺解:松散,分散。
(16)恣(zi):放(fang)縱。支體:同“肢體”。傷血脈(mo)之(zhi)和:損害血脈(mo)的調和。
(17)輿輦:均(jun)為車(che)。蹶(jue)(juě)痿(wěi):都(dou)是麻痹、癱瘓的意思。機(ji):征兆(zhao)。
(18)洞(dong)房(fang):深邃的住宅。清宮:清涼的房(fang)屋。寒熱:感寒或受熱。媒(mei)(mei):媒(mei)(mei)介(jie)。
(19)皓齒蛾眉:潔白的(de)牙齒,像蠶蛾觸須一樣(yang)細(xi)長的(de)眉,指代美女。性:性命(ming)。
(20)膿:同“釀(niang)”。腐腸(chang):使(shi)腸(chang)子腐爛(lan)。藥(yao):指毒藥(yao)。都(dou)是比(bi)喻的說法。
(21)靡(mi)曼:細嫩的樣子。四支:即四肢。委隨:麻木不靈便的樣子。淫(yin)濯(zhuo):指血管擴張,血液循(xun)環受阻滯,不暢通(tong)。墮窳(yǔ):指手腳軟弱無力。
(22)醼:通“宴”。曲房隱間(jian):幽深的密(mi)室。
(23)甘餐毒藥:把毒藥當(dang)鮮食吃。戲:玩耍(shua)。
(24)淹滯:滯留(liu)、拖延。扁鵲:先秦時代的(de)名(ming)醫。巫咸:傳說商代的(de)神(shen)巫,能(neng)通過巫法給人祛(qu)病(bing),故云(yun)“治外”。
(25)獨(du)宜:只需要。宜,應(ying)該(gai),需要。強識:強記。承間語事:間,機會。變(bian)度易(yi)意(yi):改(gai)變(bian)太子的胸(xiong)襟和思想(xiang)。度,胸(xiong)襟。羽(yu)翼:輔佐之人。
(26)淹沈:耽(dan)溺沉迷。浩唐:同“浩蕩(dang)”,縱情放恣。遁佚(yi):放縱。
(27)病(bing)已:病(bing)好(hao)了(le)。請(qing)事此言:照(zhao)這話去做。請(qing),敬語。
(28)無(wu):不用。藥:泛指藥物。石:砭石,一種古代醫療器具。
(29)龍門:山名,今(jin)山西與陜西之(zhi)間。桐(tong):樹(shu)名,材質適(shi)合(he)制琴(qin)。
(30)郁結:積聚。輪菌(jun):紋理盤(pan)曲貌。根(gen)扶疏:指樹(shu)根(gen)在土中向四外伸展。
(31)遡(su)波:逆(ni)流之波。澹淡:水波搖(yao)蕩的樣子。
(32)霰:小雪粒(li)。激:激蕩。感:通“撼(han)”,指桐木在夏天被(bei)雷電所(suo)震撼(han)。
(33)鸝黃(huang):鳥(niao)(niao)名,即(ji)黃(huang)鸝。鳱(hàn)鴠(dàn):鳥(niao)(niao)名,傳說(shuo)似雞,冬無毛,晝夜鳴。羈雌:失群的(de)雌鳥(niao)(niao)。迷鳥(niao)(niao):迷失方向的(de)鳥(niao)(niao)。
(34)獨鵠(hu):孤(gu)獨的黃(huang)鵠(hu),鵠(hu)即天鵝。鹍(kūn)雞:鳥名,黃(huang)白色,長頸赤喙。
(35)琴摯:即師摯,魯太師,因其工于鼓琴,故謂之(zhi)“琴摯”。野(ye)繭(jian)之(zhi)絲(si):野(ye)蠶(can)繭(jian)的(de)絲(si)。鉤:衣帶的(de)鉤。隱:琴上的(de)一種裝(zhuang)飾。九(jiu)(jiu)寡:生有九(jiu)(jiu)個(ge)兒子(zi)的(de)寡婦(fu)。《列女傳》:“魯之(zhi)母(mu)師,九(jiu)(jiu)子(zi)之(zhi)寡母(mu)也(ye)。不(bu)幸早失夫,獨與九(jiu)(jiu)子(zi)居。”珥(er):耳飾。約:琴徽(hui)。
(36)師(shi)堂:古代樂師(shi),一稱師(shi)襄,孔(kong)子曾向(xiang)他學過琴(qin)。《暢》:相傳(chuan)堯時(shi)琴(qin)曲名(ming)。伯(bo)牙(ya)子:即伯(bo)牙(ya),古代善(shan)鼓(gu)琴(qin)者(zhe)。
(37)秀:指(zhi)農作(zuo)物結穗。蔪(jiān):麥芒。虛:空。壑:山谷(gu)。槁:枯。絕區:指(zhi)懸崖、斷(duan)岸(an)一(yi)類的地方(fang)。回溪:曲折的溪流。
(38)翕(xi)(xī):合(he)。蚑(qí):蟲名,一種(zhong)長(chang)蜘蛛。蟜(jiǎo):一種(zhong)毒蟲。柱:支撐(cheng),張開(kai)。喙(hui)(huì):嘴。
(39)犓(chú)牛:即(ji)小牛。腴(yu):腹下肥肉。筍(sun):竹(zhu)筍(sun)。蒲:即(ji)蒲菜,多年生(sheng)草,葉細長而尖(jian),其莖心細嫩可食。
(40)和:羹(geng)。冒:通“筆”,用菜調和。山膚(fu):植物名,即面耳(er),可食用。
(41)苗(miao):指苗(miao)民所產之稻米。安胡:即(ji)菰(gu)米。飰:同“飯”。摶(tuán):聚攏(long)在一起。解:散開(kai)。啜(chuo):吃,嘗(chang)。
(42)伊尹:商湯的(de)大臣,相傳伊尹以烹(peng)任見長(chang)。易牙:春秋時人,以能善調(diao)味得到齊(qi)桓公的(de)寵(chong)愛(ai)。
(43)熊(xiong)蹯:熊(xiong)掌。胹(ér):爛熟(shu)。芍藥:古人常(chang)用作(zuo)調料。
(44)鱠(kuài):魚片。
(45)蘇(su):即紫蘇(su),藥草(cao)名,可以食用。
(46)豢豹(bao):被(bei)人畜養著的豹(bao)。歠(chuò):飲。
(47)鐘、岱(dai):皆地(di)名(ming),屬古趙國,其地(di)以產馬著名(ming)。牡:雄馬。齒(chi)(chi)至:指馬之年齒(chi)(chi)適中。
(48)飛鳥:應作“飛鳧”,駿馬(ma)名。距虛(xu):駿馬(ma)名。
(49)穱(zhuō)麥(mai):早熟的麥(mai)子(zi)。服(fu)(fu)處(chu):謂飼馬(ma)使(shi)服(fu)(fu)食草料。躁中煩(fan)外:穱麥(mai)飼馬(ma)則馬(ma)肥(fei)(fei),馬(ma)肥(fei)(fei)則易煩(fan)躁而亟思(si)奔馳。
(50)附(fu):依附(fu),憑藉。易路(lu):平坦的道路(lu)。
(51)王(wang)良:是春秋時晉國最善(shan)於(wu)駕車(che)的(de)人。造父:周穆(mu)王(wang)的(de)御者(zhe)。秦(qin)缺:古(gu)之勇(yong)士(shi)(shi)。善(shan)疾走。樓季:戰國時魏國勇(yong)士(shi)(shi)。
(52)佚:同(tong)“逸(yi)”,奔跑。
(53)射:睹(du)馬。爭:競賽(sai)。逐:奔跑(pao)。
(54)景夷:臺名,在(zai)今湖北(bei)(bei)省(sheng)監利縣(xian)(xian)北(bei)(bei)。荊山:即(ji)獵(lie)山,在(zai)今湖北(bei)(bei)省(sheng)境內。汝海:即(ji)汝水,源出河南嵩(song)縣(xian)(xian),東南流入淮(huai)河。江:長江。湖:洞庭湖。
(55)離(li):附(fu)麗(li)。“比”“屬(shu)”“麗(li)”“連”四字同義,均(jun)為連綴之意。
(56)浮游:漫游。虞懷:宮名。
(57)注:連通如水注。紛紜:猶言“繽紛”,盛貌(mao)。
(58)輦(nian)道(dao):馳行車輦(nian)的大道(dao)。邪交(jiao):縱橫交(jiao)錯。黃池:圍繞著(zhu)城墻(qiang)的水池。
(59)溷章:鳥(niao)名(ming),具體何鳥(niao)未詳。孔(kong)鳥(niao):孔(kong)雀。鶤鵠:就是鹍(kun)雞。鵷雛:鳳凰。鵁(jiāo)鶄(jīng):水鳥(niao)名(ming),似鳧。鬣:頭頂上的(de)毛。纓:頸毛。
(60)螭(chi)龍(long)、德牧:俱鳥名。邕(yong)邕(yong):群鳥和鳴的聲音。
(61)陽(yang)魚(yu):即魚(yu),古人以魚(yu)類屬陽(yang),故稱。
(62)漃(jì)漻(liáo):清靜之水。薵(chóu)蓼(liǎo)、芳苓:皆草名(ming)。
(63)女桑(sang):柔嫩的小桑(sang)樹(shu)。河柳:落葉亞喬木,高丈余,夏、秋兩季開紅色(se)小花(hua)。素(su)葉:指(zhi)女桑(sang)。紫莖:指(zhi)河柳。
(64)豫章(zhang):樟樹(shu)。條:枝(zhi)。造(zao):達到。
(65)并閭(lv):即棕(zong)櫚(lv)。極望(wang):遠望(wang)。
(66)五風:五方之風。二句言草木花色,香氣(qi)濃郁,隨風飄蕩。
(67)消息(xi):猶言偃息(xi),風吹樹林(lin),樹冠時(shi)高時(shi)低(di),樹葉時(shi)隱時(shi)現。陽陰:指(zhi)樹林(lin)的當(dang)陽面(mian)和背陰面(mian)。
(68)景(jing)春:戰國縱橫(heng)家,善(shan)于辭(ci)令。杜連:古之(zhi)善(shan)鼓琴者(zhe),傳說(shuo)為(wei)伯(bo)牙之(zhi)師。
(69)肴糅(rou)錯該(gai):名貴的(de)肉肴錯雜地陳列于(yu)前。該(gai):備。
(70)練色:選(xuan)擇音色。流(liu)聲(sheng):零星唱幾句。按(an):這是(shi)這是(shi)正式(shi)演出前的(de)準備(bei)活動,作準備(bei)都這樣好(hao),可以想見正式(shi)演出的(de)不凡(fan)了。
(71)激楚(chu):楚(chu)地(di)(di)歌(ge)曲(qu)名,因楚(chu)地(di)(di)音(yin)樂聲(sheng)調激切,故稱。結風(feng):歌(ge)曲(qu)結尾的(de)余聲(sheng)。皓樂:優(you)美、動聽的(de)樂曲(qu)。
(72)先施:即西施,越國(guo)美(mei)(mei)女。陽文(wen):楚國(guo)美(mei)(mei)女。吳(wu)娃:吳(wu)國(guo)美(mei)(mei)女。閭娵(ju):戰國(guo)時梁國(guo)魏嬰的美(mei)(mei)人。段干(gan)、傅予:不詳何(he)人。雜裾:用各種美(mei)(mei)彩(cai)盛飾的衣裾。髾(shāo):發(fa)髻后垂。目窕(tiao):窕(tiao)同(tong)“挑”,用目光挑逗。心與:心中暗暗相許。
(73)揄:引,取。流波:流水(shui)。被:通“披”,指用蘭花的香(xiang)脂(zhi)沐發(fa)潤身。嬿(yan):同“燕”。御:用。
(74)靡麗:豪華(hua)。皓侈(chi):盛大奢侈(chi)。
(75)騏驥:駿(jun)馬(ma)。飛軨(ling)(líng):有窗的(de)車。乘(chéng)牡(mu)(mu)駿(jun)之乘(shèng):前一(yi)個“乘”作動詞,后一(yi)個“乘”作名詞。牡(mu)(mu)駿(jun),雄駿(jun)馬(ma)。
(76)夏:指夏后氏。服:“箙”之假(jia)借(jie)字,盛箭器(qi)。烏號(hao):相(xiang)傳是黃帝所用的弓,以柘木制成。雕:雕飾。
(77)云(yun)林:云(yun)夢中的(de)樹林。蘭澤:生有蘭草的(de)大澤。江(jiang)潯:江(jiang)邊。
(78)掩:休(xiu)息(xi)。蘋:當作(zuo)“薠”,陸生之草,屈原(yuan)《九歌·湘夫人》:“登白(bai)薠兮騁(cheng)望”。
(79)陽(yang)氣(qi)(qi):春天陽(yang)氣(qi)(qi)升。
(80)相:向導。御:駕車之人。
(81)慴(zhé):畏懼。鷙(zhi)鳥:猛(meng)禽。
(82)鑣(biao)(biāo):馬(ma)(ma)勒旁橫鐵。鳴(ming)鑣(biao):鑣(biao)旁馬(ma)(ma)鈴子響。魚跨(kua):似魚之騰(teng)躍。麋角:似麋之角逐。
(83)麕(jūn):鹿(lu)一(yi)類的動物(wu)。麖(jīng)鹿(lu):鹿(lu)一(yi)類的動物(wu)。汗流沫墜:狀犬馬奔馳之貌(mao)。沫墜,流下口沫。寃(yuan):同“冤”,構形(xing)是兔子屈身于冖下,這(zhe)里指(zhi)藏匿。寃(yuan)伏陵窘:指(zhi)禽獸躲藏窘迫的樣子。
(84)這(zhe)兩句是說就連(lian)那(nei)些體外沒(mei)有創傷而死的獵物,已足夠裝滿后面的車子(zi)了。
(85)校獵(lie):一(yi)種田(tian)獵(lie)方式。
(86)浸(jin)淫:漸進貌。大宅(zhai):《文(wen)選(xuan)》李善注謂“未(wei)詳”,六臣注始謂“面也”。按:當以穴位解之(zhi)。眉(mei)宇之(zhi)間為印堂(tang),印堂(tang)之(zhi)上(shang)為神庭,神庭之(zhi)上(shang)為上(shang)星(xing),上(shang)星(xing)又名鬼堂(tang)、明(ming)堂(tang)、神堂(tang),但是上(shang)星(xing)已入發際(ji)一寸,平常不可(ke)見,則(ze)從(cong)位置和名稱兩方面看(kan)只有(you)神庭最(zui)相符合。
(87)冥(ming)火:指夜(ye)間縱(zong)火焚燒原(yuan)野,以驅禽獸,這種狩獵方式起源很古(gu)。薄:迫近。雷運(yun):言(yan)車輪(lun)運(yun)行(xing),其聲(sheng)如雷。偃蹇:高的樣(yang)子。羽(yu)毛:鳥羽(yu)和牛尾,都是(shi)旌(jing)旗上(shang)的裝(zhuang)飾(shi)物。肅紛:整齊(qi)而眾多。
(88)味:指美味。
(89)徼:邊(bian)(bian)界。墨:指燒田后土變(bian)成黑色。圻:通“垠(yin)”,邊(bian)(bian)界。
(90)純(chun)、粹:指禽獸的毛色純(chun)一。全犧:身(shen)體完整,即前文所(suo)說“無創而死(si)者(zhe)”。
(91)榛林(lin):叢林(lin)。闇莫(mo):昏(hun)暗不明貌。并(bing)作:一起出現。
(92)孔:很(hen),非常。袒(tǎn)裼(xī):指裸體。薄:靠(kao)近(jin)。指靠(kao)近(jin)禽獸搏擊。下(xia)句(ju)“白刃(ren)磑(wei)磑(wei)”之“磑(wei)磑(wei)”(ái):同“皚皚”,白的(de)樣子(zi),指刀光劍影。
(93)掌功:指記錄功勞、成績。
(94)掩:蓋。蘋:薠。肆:陳列(lie)。若:杜若。牧人:田官。
(95)羞:精美的食(shi)物(wu)。炰(páo):用火烤熟的食(shi)物(wu)。
(96)涌觴:滿杯(bei)。觴:盛酒器。
(97)誠:忠誠。決(jue)絕:堅決(jue)。
(98)貞信:誠(cheng)信。金石:指樂器(qi)。
(99)陳唱:久歌(ge)。無斁:無厭。
(100)望(wang):陰歷(li)十五日。交游:朋友。廣(guang)陵(ling):揚州。按(an):《七發(fa)》所記之潮(chao)是古代(dai)著名的廣(guang)陵(ling)潮(chao)。《樂(le)府(fu)詩集(ji)·長干(gan)曲》:“逆浪故相邀,菱舟不怕揺。妾家楊子住(zhu),便弄廣(guang)陵(ling)潮(chao)。”
(101)恤(xu)(xù)然:驚駭的樣子。
(102)駕軼(yi):超越,此指(zhi)一(yi)浪高(gao)過一(yi)浪。擢拔:指(zhi)浪頭高(gao)聳拔起。揚汩(yù):指(zhi)波(bo)濤速(su)度快(kuai),與《離騷》“汩余若將不及兮(xi)”之“汩”同(tong)。溫(wen)汾:指(zhi)水流結聚回轉。滌汔(qì):洗蕩,沖刷。心(xin)略(lve):心(xin)智謀略(lve)。辭給:敏捷的(de)言辭。縷(lv)形(xing):詳(xiang)細描述。
(103)怳兮(xi)忽兮(xi):怳忽,同“恍惚”,形容江(jiang)濤浩蕩無際,令(ling)人看不真切(qie)。聊兮(xi)栗兮(xi):聊栗,驚恐戰栗的(de)(de)樣(yang)子(zi)。混:水勢(shi)浩大。汩(gǔ)汩:水流聲。俶兮(xi)儻兮(xi):卓異獨特的(de)(de)樣(yang)子(zi)。瀇(wǎng)瀁(yang)(yáng):水熱浩大無邊(bian)的(de)(de)樣(yang)子(zi),義近“汪洋”。慌(huang)曠曠:形容江(jiang)濤茫茫一片(pian)。慌(huang):義同“恍惚”。曠曠:空闊的(de)(de)樣(yang)子(zi)。
(104)秉意(yi):執意(yi),指集中注意(yi)力。南山:指南山之下江濤壯觀(guan)處。通望:一直望到。通:徹。
(105)虹洞:這里指(zhi)水(shui)勢洶涌,上與天(tian)連接。極慮乎崖(ya)涘:指(zhi)觀濤(tao)者竭盡思慮,想流(liu)覽潮水(shui)的盡頭。崖(ya)誒,水(shui)的邊際。
(106)流(liu)攬:同“流(liu)覽”。日母:指(zhi)太陽。
(107)汩乘流而下降(jiang):指江濤迅速地順水向下游流去(qu)。
(108)繆(liáo):糾結在一起。
(109)朱汜(si):地名。中(zhong)虛煩(fan)而(er)益怠:這(zhe)句是說(shuo),觀(guan)濤(tao)(tao)者見波濤(tao)(tao)遠去心中(zhong)空虛煩(fan)悶而(er)精神也有(you)些倦怠。
(110)“莫(mo)離”二(er)句:大(da)意是(shi)說,觀濤以后,夜(ye)里(li)心神(shen)散亂一直到(dao)天亮,自己才把心收(shou)起來保(bao)持安(an)定情緒。莫(mo):通“暮”。離散:指觀濤者觀濤之后心神(shen)散亂。發曙:天發亮。
(111)澡概:洗濯。概,通“溉”。灑(sa)練、澉澹(dan)、頮(huì)濯:均洗滌(di)之意。五藏(zang):根據上下文,應(ying)指的五臟(zang)。
(112)揄棄:拋棄,揚棄。恬怠:安(an)逸懶惰(duo)。輸寫(xie):排除(chu)。寫(xie),通“瀉”。淟(tiǎn)濁:污垢。分(fen)(fen)決(jue):分(fen)(fen)辨決(jue)斷。發皇耳目:使耳聰目明(ming)。皇,明(ming)。
(113)淹病(bing)滯疾:指延挨日久的疾病(bing)。伸傴(yu)(yu)(yǔ):使傴(yu)(yu)僂(lou)者伸直(zhi)腰(yao)板。起躄(bì):使跛足者起立行(xing)走(zou)。發瞽:使盲人(ren)重(zhong)見光明。披(pi)聾(long):使聾(long)子恢復聽(ting)覺。
(114)直:只。酲醲(nong):指酒醉(zui)后(hou)的煩悶之感。
(115)發(fa)蒙解惑:啟(qi)發(fa)愚(yu)蒙,解除(chu)迷惑。不足(zu)以言(yan):不值得說(shuo)。
(116)氣(qi)(qi):氣(qi)(qi)象,景象。
(117)不記:沒有記載。似神(shen)(shen)而非(fei)(fei):江濤似有神(shen)(shen)助、其實并非(fei)(fei)神(shen)(shen)力所致(zhi)的(de)。
(118)疾(ji)雷聞百里(li):濤聲似疾(ji)雷,聞于百里(li)之(zhi)遠。這是特(te)征之(zhi)一。
(119)上潮(chao):漲(zhang)潮(chao)。這是特征之(zhi)二(er)。
(120)出(chu)內:通“出(chu)納”,指云氣在山谷中出(chu)入(ru)。這是特(te)征之(zhi)三。
(121)衍溢漂疾(ji):指江水(shui)漲滿,流速很快。
(122)洪(hong)淋(lin)淋(lin)焉:洪(hong)濤(tao)上空淋(lin)下(xia)。洪(hong):洪(hong)水。
(123)浩(hao)浩(hao)溰溰(ái):同(tong)前(qian)文“白刃磑(wei)磑(wei)”之“磑(wei)磑(wei)”,即“皚(ai)皚(ai)”,形容波濤在空中白茫(mang)茫(mang)一片。
(124)云(yun)亂:云(yun)氣翻滾。擾(rao)擾(rao)焉:紛亂的樣(yang)子(zi)。騰裝:帶著(zhu)裝備騰躍而起。
(125)旁作:指波濤向兩旁涌起。輕(qing)車:一(yi)種(zhong)兵車。這里指將帥(shuai)所乘的指揮車。勒(le)兵:統率軍隊(dui)。
(126)太(tai)白(bai):據《文(wen)選》李善注,即《淮南(nan)子(zi)》里的“馮遲(chi)太(tai)白(bai)”,就(jiu)是河伯即河神(shen)。“六駕(jia)(jia)蛟龍”是說(shuo)(shuo)河伯出行(xing)以(yi)六蛟龍像馬那樣駕(jia)(jia)車。純(chun):專也(ye)。皓蜺(ni):素(su)蜺(ni)。蜺(ni):同“霓(ni)”,就(jiu)是虹(hong)。這句是說(shuo)(shuo)波濤騰駕(jia)(jia)若白(bai)虹(hong)一般。
(127)顒(yóng)顒卬(ang)(áng)卬(ang):高(gao)大的樣(yang)子(zi)。椐(ju)(jū)椐(ju)強強:形容(rong)江濤(tao)前后相(xiang)隨(sui)的樣(yang)子(zi)。莘(xīn,一(yi)說讀shēn)莘將(qiāng)將:形容(rong)波(bo)濤(tao)互相(xiang)激蕩的樣(yang)子(zi)。
(128)“壁壘(lei)”二句:江濤重重疊疊如軍(jun)營的堅壁,沓雜(za)眾多如軍(jun)隊的行(xing)列。
(129)訇(hōng)隱匈磕(gài):都是象(xiang)聲詞,形容江濤發(fa)出的(de)巨(ju)大轟鳴(ming)聲。軋盤(pan)涌裔:形容波濤翻滾奔(ben)騰的(de)樣子。軋:排擠。盤(pan):盤(pan)桓。裔:流(liu)動。原:本。當:抵擋。
(130)滂渤:同“磅(bang)礴”,形(xing)容(rong)氣勢。怫郁:形(xing)容(rong)激怒(nu)。闇漠感(gan)突(tu):形(xing)容(rong)江濤汪(wang)洋(yang)一片,左沖右(you)突(tu)。感(gan),通“撼”。上(shang)擊(ji)(ji)下律:向高空(kong)沖擊(ji)(ji),向下墜落。律,當(dang)作“硉”(lù),石從高處滾下。
(131)蹈(dao)壁(bi)沖津:指波濤拍打江(jiang)岸,沖擊渡口(kou)。窮曲隨隈(wēi):指波濤沖向(xiang)所有江(jiang)岸彎曲之(zhi)處(chu)。曲、隈,均指江(jiang)水彎曲的地方。出(chu)追(zhui):超(chao)出(chu)沙灘。追(zhui):古“堆”字。
(132)壞:崩壞。
(133)或圍:疑為地名。荄(gai)(gai)(gāi)軫谷分:草(cao)根(gen)被(bei)(bei)沖動,山(shan)谷被(bei)(bei)沖開。荄(gai)(gai):據(ju)《說文(wen)》為草(cao)根(gen)。軫,轉(zhuan)動。
(134)回翔(xiang):指(zhi)江水回旋(xuan)。青篾:地名(ming),一(yi)說車名(ming)。銜枚(mei):古(gu)代行(xing)軍時,士兵(bing)口中銜枚(mei)以(yi)免喧(xuan)嘩(hua),這里形(xing)容波(bo)濤初(chu)起時無(wu)聲前進(jin)。按:水勢(shi)浩(hao)大而(er)初(chu)起時無(wu)聲,有似海嘯之初(chu)起。檀桓:同“盤桓”。
(135)弭節(jie):緩慢行進。伍子(zi)(zi)之(zhi)山(shan):即(ji)伍子(zi)(zi)山(shan),因(yin)紀念伍子(zi)(zi)胥(xu)(xu)而得名。通(tong)厲:遠行。骨母(mu)之(zhi)場:祭祀伍子(zi)(zi)胥(xu)(xu)的(de)祠廟(miao),“骨”為(wei)“胥(xu)(xu)”之(zhi)誤,胥(xu)(xu)母(mu),山(shan)名,在(zai)今江(jiang)蘇(su)省。《論衡·書虛篇》載,吳(wu)王殺伍子(zi)(zi)胥(xu)(xu),投于江(jiang)中,子(zi)(zi)胥(xu)(xu)恚(hui)恨(hen),驅水為(wei)滔,以溺殺人。一些地方(fang)立子(zi)(zi)胥(xu)(xu)廟(miao),慰其(qi)恨(hen)心(xin),以止怒濤。按:過去江(jiang)浙一帶(dai)多有伍祠,廣陵(ling)潮到此稍作停頓,因(yin)為(wei)伍子(zi)(zi)胥(xu)(xu)也。
(136)凌(ling)赤岸:超(chao)越赤岸。赤岸,地名。篲(hui)(huì)扶桑:掃(sao)向(xiang)扶桑。篲(hui):掃(sao)帚(zhou),用(yong)作動(dong)詞。扶桑,神話傳說中的日(ri)出之處。雷行(xing):如(ru)疾雷般迅行(xing)。
(137)誠(cheng)奮(fen)厥武:確實發揮(hui)了它的(de)威武。振:通(tong)“震(zhen)”,盛怒的(de)意思(si)。
(138)沌(tún)沌渾(hun)渾(hun):波濤相逐(zhu)的樣(yang)子。沌:《廣韻·魂韻》,“水勢(shi)”。
(139)混(hun)混(hun)庉(tún)庉:波(bo)濤相逐。就是(shi)“沌(dun)沌(dun)渾渾”換個樣子又說一次。
(140)庢(zhì):阻(zu)礙。沓:激濺而出。清升(sheng):清波(bo)升(sheng)起。逾跇(yì):超越。侯:波(bo)神,這里(li)以侯波(bo)代指大波(bo)。藉藉:地名。
(141)“鳥不”三(san)句:從(cong)側面顯示波濤(tao)的迅猛(meng)異常。回,回轉。
(142)紛(fen)紛(fen)翼翼:繁多(duo)的樣(yang)子。蕩(dang)取南山:向南沖蕩(dang)。取:通(tong)“趨”,趨向。背(bei)擊:回擊。覆虧:傾覆虧蝕。夷(yi):平,指(zhi)蕩(dang)平。畔:岸。
(143)險(xian)(xian)險(xian)(xian)戲(xi)戲(xi):危(wei)(wei)險(xian)(xian)的樣子。戲(xi)戲(xi):通(tong)“巇巇”,危(wei)(wei)險(xian)(xian)的樣子。
(144)瀄(jié):水波相(xiang)擊聲。潺湲(yuan):水流的樣子。披(pi)揚(yang)流灑:形容江(jiang)水洶涌,浪花四濺。
(145)偃側:猶(you)言東倒(dao)西歪。偃,仰躺(tang)。側,歪斜。沋(you)(yóu)沋(you)湲(yuan)湲(yuan):形容魚(yu)鱉歪歪倒(dao)倒(dao)的(de)樣(yang)子。蒲伏(fu):同“匍匐”,伏(fu)地而行的(de)樣(yang)子。連延:連續不(bu)斷。
(146)恠:“怪”的俗字(zi)。
(147)踣(bó):跌倒。洄闇(an):神智不清的樣子(zi)。
(148)詭觀:奇觀。
(149)奏:進,這里(li)是推薦的意(yi)思。資略:資望(wang)智略。
(150)莊周、魏(wei)牟(mou)、楊朱、墨翟、便蜎(yuān)、詹何(he):這些人物(wu)都是春秋(qiu)戰(zhan)國時有(you)資略的人。倫:輩,類。
(151)精微:指精深微妙(miao)的道理。
(152)孔、老(lao):孔子(zi)、老(lao)子(zi)。覽觀:審察(cha),評說。籌:籌劃,計算(suan)。
(153)據幾(ji)(ji)(jī):扶著幾(ji)(ji)。幾(ji)(ji):小桌(zhuo)。
(154)渙乎:清(qing)醒的樣子。
(155)涊(niǎn)然(ran):出(chu)汗的樣(yang)子。
(156)霍然(ran):忽然(ran)。
白話譯文
楚國(guo)太(tai)(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)有病(bing)(bing),有一位吳國(guo)客人去(qu)問候他(ta),說(shuo):“聽說(shuo)太(tai)(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)玉體(ti)(ti)欠安(an)(an),稍微(wei)好點了嗎?”太(tai)(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)說(shuo):“還是(shi)疲(pi)乏(fa)得(de)很(hen)!謝(xie)(xie)(xie)謝(xie)(xie)(xie)你的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)關心(xin)(xin)。”吳客趁機(ji)進言道:“現今(jin)天下安(an)(an)寧(ning),四(si)方(fang)太(tai)(tai)(tai)平。太(tai)(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)正(zheng)在(zai)(zai)少壯之年,料想是(shi)您(nin)(nin)(nin)長期貪戀安(an)(an)樂,日日夜夜沒有節制。邪氣侵(qin)身(shen)(shen),在(zai)(zai)體(ti)(ti)內(nei)凝結堵塞,以(yi)至(zhi)于(yu)心(xin)(xin)神(shen)不安(an)(an),煩(fan)躁嘆息,情(qing)(qing)(qing)緒惡(e)劣像醉了酒(jiu)似的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。常(chang)常(chang)心(xin)(xin)驚肉(rou)跳,睡不安(an)(an)寧(ning)。心(xin)(xin)力衰弱,聽覺失靈,厭惡(e)人聲。精神(shen)渙(huan)散,好像百(bai)病(bing)(bing)皆(jie)生。耳目昏亂,喜怒(nu)無常(chang)。病(bing)(bing)久纏身(shen)(shen)不止,性命(ming)(ming)便有危險。太(tai)(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)是(shi)否有這種癥(zheng)狀呢?”太(tai)(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)說(shuo):“謝(xie)(xie)(xie)謝(xie)(xie)(xie)你。靠國(guo)君的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)力量,使(shi)我(wo)能(neng)享受(shou)富(fu)貴(gui),以(yi)至(zhi)于(yu)經(jing)常(chang)得(de)此(ci)病(bing)(bing)癥(zheng),但還沒有到(dao)你所說(shuo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)這種地步。”吳客說(shuo):“現在(zai)(zai)那(nei)些(xie)富(fu)貴(gui)子(zi)(zi)(zi)弟(di),一定是(shi)住在(zai)(zai)深(shen)(shen)宮(gong)內(nei)院(yuan),內(nei)有照(zhao)料日常(chang)生活的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)宮(gong)女,外有負(fu)責(ze)教育輔導的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)師傅,想與其他(ta)人交游(you)(you)也(ye)不可能(neng)。飲食(shi)是(shi)溫厚淳美(mei)、甘甜酥脆的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)食(shi)物(wu)和(he)肥(fei)肉(rou)烈酒(jiu);穿著是(shi)重重疊疊的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)輕軟細柔、暖和(he)厚實的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)衣(yi)服。這樣,即使(shi)像金石那(nei)樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)堅質,尚(shang)且要消溶松解(jie)呢,更(geng)何況(kuang)那(nei)筋(jin)骨組成的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)人體(ti)(ti)啊!所以(yi)說(shuo),放縱耳目的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)嗜(shi)欲,恣任肢(zhi)體(ti)(ti)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)安(an)(an)逸,就(jiu)會損害血(xue)脈的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)和(he)暢。出入都(dou)乘坐車子(zi)(zi)(zi),就(jiu)是(shi)麻痹癱(tan)瘓(huan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)兆頭;常(chang)住幽深(shen)(shen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)住宅、清涼的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)宮(gong)室,就(jiu)是(shi)傷寒和(he)中暑的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)媒介;貪戀女色、沉(chen)溺情(qing)(qing)(qing)欲,就(jiu)是(shi)摧殘(can)性命(ming)(ming)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)利(li)斧;甜食(shi)脆物(wu)、肥(fei)肉(rou)烈酒(jiu),就(jiu)是(shi)腐爛腸子(zi)(zi)(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)毒藥(yao)。現在(zai)(zai)太(tai)(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)皮膚太(tai)(tai)(tai)細嫩,四(si)肢(zhi)不靈便,筋(jin)骨松散,血(xue)脈不暢,手(shou)腳無力。前有越國(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)美(mei)女,后有齊國(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)佳人,往來(lai)(lai)游(you)(you)玩吃喝,在(zai)(zai)幽深(shen)(shen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)秘室里縱情(qing)(qing)(qing)取(qu)樂。這簡直(zhi)是(shi)把(ba)毒藥(yao)當作美(mei)餐,和(he)猛獸的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)爪牙戲耍啊。這樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)生活影響已經(jing)很(hen)深(shen)(shen)遠,如果(guo)再長時間(jian)地拖(tuo)延不改(gai),那(nei)么(me)即使(shi)讓(rang)扁鵲來(lai)(lai)為(wei)您(nin)(nin)(nin)治療體(ti)(ti)內(nei)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)疾(ji)病(bing)(bing),巫咸來(lai)(lai)為(wei)您(nin)(nin)(nin)祈(qi)禱,又怎么(me)來(lai)(lai)得(de)及啊!現在(zai)(zai)像太(tai)(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)這樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)病(bing)(bing)情(qing)(qing)(qing),需(xu)要世上的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)君子(zi)(zi)(zi),見識(shi)廣(guang)博(bo)、知識(shi)豐富(fu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)人,利(li)用(yong)機(ji)會給您(nin)(nin)(nin)談論外界的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)事(shi)物(wu),以(yi)改(gai)變您(nin)(nin)(nin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)生活方(fang)式和(he)情(qing)(qing)(qing)趣。應(ying)常(chang)讓(rang)他(ta)們(men)不離您(nin)(nin)(nin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)身(shen)(shen)旁,成為(wei)您(nin)(nin)(nin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)輔佐。那(nei)么(me)沉(chen)淪的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)享樂、荒(huang)唐的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)思(si)、放縱的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)欲望,還能(neng)從哪里來(lai)(lai)呢!”太(tai)(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)說(shuo):“好。等我(wo)病(bing)(bing)愈后,就(jiu)照(zhao)你這話(hua)去(qu)做。”
吳客說(shuo)(shuo):“現在太子的病,可以(yi)不用(yong)服藥、砭(bian)石(shi)、針刺、灸(jiu)療的辦法(fa)而治好,可以(yi)用(yong)中肯的言論、精妙的道理勸說(shuo)(shuo)而消(xiao)除,您不想聽聽這樣(yang)的話嗎?”太子說(shuo)(shuo):“我(wo)愿意聽。”
吳客說:“龍門山上(shang)(shang)的(de)(de)(de)桐樹,高達(da)百尺而(er)不分杈,樹干中(zhong)(zhong)積聚很多(duo)盤曲(qu)(qu)的(de)(de)(de)紋(wen)路(lu),樹根(gen)(gen)在(zai)(zai)(zai)土壤中(zhong)(zhong)向四周延(yan)伸而(er)擴(kuo)展。上(shang)(shang)有千仞的(de)(de)(de)高峰,下(xia)臨(lin)百丈的(de)(de)(de)深澗;湍急的(de)(de)(de)逆流(liu)沖擊搖蕩著它(ta)(ta)。它(ta)(ta)的(de)(de)(de)根(gen)(gen)一半(ban)已死(si)一半(ban)還活著。冬(dong)天(tian)寒風、雪(xue)珠(zhu)、飛(fei)雪(xue)侵凌它(ta)(ta),夏天(tian)閃電霹靂觸擊它(ta)(ta),早上(shang)(shang)則有黃鸝鳱鴠在(zai)(zai)(zai)它(ta)(ta)上(shang)(shang)面鳴叫,傍晚則有失偶的(de)(de)(de)雌鳥(niao)、迷(mi)路(lu)的(de)(de)(de)鳥(niao)雀在(zai)(zai)(zai)它(ta)(ta)上(shang)(shang)面棲息。孤獨的(de)(de)(de)黃鵠清晨(chen)在(zai)(zai)(zai)桐樹上(shang)(shang)啼叫,鵾雞(ji)在(zai)(zai)(zai)樹下(xia)飛(fei)翔(xiang)哀鳴。在(zai)(zai)(zai)這樣的(de)(de)(de)環(huan)境中(zhong)(zhong)秋去(qu)(qu)冬(dong)來(lai)(lai)(歷盡歲月),讓(rang)琴(qin)摯(zhi)砍伐(fa)桐樹制成琴(qin)。用野(ye)生(sheng)的(de)(de)(de)繭絲制成弦(xian),用孤兒的(de)(de)(de)帶鉤做裝飾,用養了九個孩子(zi)(zi)的(de)(de)(de)寡婦的(de)(de)(de)耳環(huan)制成琴(qin)徽。讓(rang)師堂彈奏《暢》的(de)(de)(de)琴(qin)曲(qu)(qu),讓(rang)伯子(zi)(zi)牙來(lai)(lai)演(yan)唱。歌(ge)詞說:‘麥子(zi)(zi)抽穗出(chu)芒(mang)時野(ye)雞(ji)在(zai)(zai)(zai)早晨(chen)飛(fei)翔(xiang),飛(fei)向空(kong)谷(gu)離(li)開枯搞(gao)的(de)(de)(de)槐樹,依傍在(zai)(zai)(zai)險峻之(zhi)處,下(xia)臨(lin)曲(qu)(qu)折的(de)(de)(de)溪澗。’飛(fei)鳥(niao)聽到歌(ge)聲(sheng),斂翅不能(neng)飛(fei)去(qu)(qu);野(ye)獸聽到歌(ge)聲(sheng),垂耳不能(neng)行走;蚑蟜、螻蛄(gu)、螞蟻聽到歌(ge)聲(sheng),張嘴不能(neng)向前(qian)。這是天(tian)下(xia)最動(dong)人的(de)(de)(de)音樂(le)。太子(zi)(zi)能(neng)勉強起身來(lai)(lai)聽嗎?”太子(zi)(zi)說:“我(wo)病(bing)了,不能(neng)去(qu)(qu)聽啊。”
吳客(ke)說:“煮(zhu)熟小牛腹部的(de)肥(fei)肉(rou),用竹筍和香蒲來拌(ban)和。用肥(fei)狗肉(rou)熬的(de)湯來調(diao)和,再鋪(pu)上石耳(er)菜。用楚苗山的(de)稻米(mi)做(zuo)(zuo)飯(fan)(fan),或用菰米(mi)做(zuo)(zuo)飯(fan)(fan),這種米(mi)飯(fan)(fan)摶在(zai)一塊就(jiu)(jiu)不(bu)會散(san)開(kai),但入口(kou)即化。于是(shi)讓伊尹負責烹飪(ren),讓易牙調(diao)和味道。熊掌煮(zhu)得爛(lan)熟,再芍藥醬來調(diao)味。把獸脊上的(de)肉(rou)切成薄(bo)片(pian)制成烤肉(rou),鮮活(huo)的(de)鯉魚切成魚片(pian)。佐以(yi)秋(qiu)天變黃的(de)紫蘇,被秋(qiu)露浸潤(run)過的(de)蔬(shu)菜。用蘭(lan)花泡的(de)酒來漱口(kou)。還有(you)用野(ye)雞(ji)、家養(yang)的(de)豹胎做(zuo)(zuo)的(de)食物。少吃飯(fan)(fan)多喝粥,就(jiu)(jiu)像(xiang)沸(fei)水澆(jiao)在(zai)雪上一樣。這是(shi)天下最好的(de)美味了(le),太(tai)子(zi)能(neng)(neng)勉強起身來品(pin)嘗(chang)嗎(ma)?”太(tai)子(zi)說:“我病了(le),不(bu)能(neng)(neng)去(qu)品(pin)嘗(chang)啊。”
吳客說(shuo):“鐘(zhong)代一帶(dai)出產的(de)(de)雄馬(ma),年齒(chi)適當時(shi)用來(lai)駕車;跑在前頭的(de)(de)像(xiang)飛鳥,跑在后(hou)面的(de)(de)像(xiang)距虛。用早(zao)熟的(de)(de)麥(mai)子喂(wei)養它,使(shi)它性情急躁。給它套上堅固(gu)的(de)(de)轡頭,讓(rang)它在平坦的(de)(de)路(lu)上奔跑。在這時(shi)讓(rang)伯樂在前后(hou)觀察,讓(rang)王(wang)良、造父來(lai)馭馬(ma),秦(qin)缺、樓季做車右。這兩個人(ren),在馬(ma)受驚時(shi)能(neng)把馬(ma)制服,在馬(ma)車翻倒時(shi)能(neng)扶起車。用這樣(yang)的(de)(de)馬(ma)車去賽跑,可以下(xia)(xia)下(xia)(xia)千(qian)鎰的(de)(de)賭注,可以一日千(qian)里。這是天(tian)下(xia)(xia)最(zui)好的(de)(de)駿馬(ma)了(le)。太子能(neng)勉強起身去騎它嗎?”太子說(shuo):“我病了(le),不能(neng)去騎啊。”
吳客說(shuo):“登上景(jing)夷臺,南(nan)望(wang)(wang)荊山(shan),北望(wang)(wang)汝水(shui),左面(mian)是長江,右邊是洞(dong)庭湖,這(zhe)種游(you)觀之樂絕無僅有。在(zai)這(zhe)時(shi)讓(rang)博學善辯的(de)(de)士人(ren),考訂(ding)山(shan)川的(de)(de)本原,窮盡草木的(de)(de)名稱,譬喻敘(xu)事,選詞(ci)造句,以(yi)(yi)類(lei)相(xiang)(xiang)連(lian)。漫(man)游(you)縱覽之后,在(zai)虞(yu)懷宮中(zhong)擺設酒(jiu)宴。宮殿(dian)的(de)(de)回廊四面(mian)相(xiang)(xiang)連(lian),臺城(cheng)重(zhong)疊,色澤深(shen)綠(lv),景(jing)象繽紛。車道交錯,護城(cheng)河曲(qu)折。溷章(zhang)、白鷺、孔(kong)鳥(niao)、鶤鵠、鵷雛、鵁鶄之類(lei)的(de)(de)鳥(niao),或(huo)(huo)冠(guan)毛翠綠(lv),或(huo)(huo)頸毛姹紫。雄鳥(niao)與雌鳥(niao)羽毛美(mei)(mei)麗,鳴(ming)叫動聽。魚兒(er)在(zai)水(shui)中(zhong)跳躍,豎起(qi)鰭翼(yi),振動鱗片。河水(shui)清凈(jing),薵(chou)蓼叢生,蓮花芬芳(fang)。河邊的(de)(de)柔桑、柳樹,或(huo)(huo)葉色單一,或(huo)(huo)枝條發紫。苗松、豫(yu)章(zhang)樹,枝條高達天(tian)際。梧桐、棕(zong)櫚,遠(yuan)(yuan)遠(yuan)(yuan)望(wang)(wang)去(qu),蔚然成林。草木芳(fang)香(xiang),在(zai)風中(zhong)混(hun)和。枝條搖曳,或(huo)(huo)隱或(huo)(huo)現(xian)。列坐縱酒(jiu),縱心(xin)娛樂。讓(rang)景(jing)春來(lai)(lai)(lai)勸酒(jiu),讓(rang)杜(du)連(lian)來(lai)(lai)(lai)奏樂。滋(zi)味雜陳,食品交錯齊全。精選美(mei)(mei)色娛悅心(xin)目(mu),流美(mei)(mei)的(de)(de)歌聲悅耳動心(xin)。于是唱起(qi)《激楚》的(de)(de)急促的(de)(de)音調,彈奏鄭、衛的(de)(de)動聽的(de)(de)樂曲(qu)。使先施、徵(zhi)舒、陽(yang)文、段干、吳娃、閭娵、傅予這(zhe)樣俊(jun)男(nan)美(mei)(mei)女,裙裾混(hun)雜,發髻(ji)散開,秋波暗送(song),情意(yi)相(xiang)(xiang)許;這(zhe)些人(ren)以(yi)(yi)引流水(shui)洗身(shen),以(yi)(yi)杜(du)若香(xiang)體(ti),身(shen)上如披一層薄霧,臉抹蘭膏,穿著便(bian)服來(lai)(lai)(lai)侍奉。這(zhe)是天(tian)下(xia)最奢侈華(hua)麗、浩博盛大的(de)(de)宴樂了。太子能勉強(qiang)起(qi)身(shen)來(lai)(lai)(lai)享(xiang)樂嗎?”太子說(shuo):“我病了,不能去(qu)享(xiang)樂啊。”
吳(wu)客說(shuo):“我要為您(nin)馴服騏(qi)驥,駕起開(kai)有窗戶的(de)(de)(de)輕便(bian)獵車(che)(che),您(nin)坐在(zai)這(zhe)(zhe)雄馬(ma)(ma)拉的(de)(de)(de)車(che)(che)子(zi)(zi)上,右邊(bian)帶著(zhu)夏后氏箭囊里的(de)(de)(de)勁(jing)箭,左邊(bian)帶著(zhu)柘木制成的(de)(de)(de)花紋弓,去(qu)到云夢的(de)(de)(de)林中,圍繞生長蘭草的(de)(de)(de)沼澤(ze)地帶奔(ben)弛,奔(ben)到江邊(bian)然后緩(huan)緩(huan)地行(xing)進。車(che)(che)輪(lun)在(zai)青蘋(pin)上徐(xu)徐(xu)輾過,迎面(mian)吹來(lai)微微清風。陶醉在(zai)春天的(de)(de)(de)氣息當中,滿(man)懷春意(yi)的(de)(de)(de)心也(ye)為之動(dong)蕩(dang)。然后策馬(ma)(ma)追逐(zhu)狡黠的(de)(de)(de)走(zou)獸,許(xu)多枝箭射中了輕捷(jie)的(de)(de)(de)飛(fei)鳥(niao)。這(zhe)(zhe)時犬馬(ma)(ma)的(de)(de)(de)本領發揮盡致,野(ye)獸被追趕得(de)腳力疲困,馬(ma)(ma)夫和車(che)(che)夫使盡了他們(men)的(de)(de)(de)智慧和技巧;虎豹恐懼(ju)了,鷙鳥(niao)懾服了。奔(ben)馬(ma)(ma)響著(zhu)項鈴,像魚一樣騰(teng)躍,像麋(mi)鹿一樣角逐(zhu),腳踐(jian)麕兔,蹄(ti)壓(ya)麇鹿。動(dong)物被追得(de)汗流于身,口沫下掉,四處躲藏,走(zou)投無路(lu),沒(mei)有受傷而(er)活活嚇死的(de)(de)(de)野(ye)物實在(zai)足以裝滿(man)隨從的(de)(de)(de)車(che)(che)子(zi)(zi)。這(zhe)(zhe)是(shi)打獵最壯(zhuang)觀的(de)(de)(de)景象,太子(zi)(zi)能(neng)勉強起來(lai)去(qu)游獵嗎(ma)?”太子(zi)(zi)說(shuo):“我病了,不(bu)能(neng)去(qu)。”然而(er)這(zhe)(zhe)時候(hou)太子(zi)(zi)眉宇之間露出了喜色,并逐(zhu)漸擴(kuo)展,幾乎布滿(man)整個面(mian)部(bu)。
吳客見太(tai)子(zi)有高興(xing)的神色(se),就進(jin)一步(bu)說:“黑夜出獵,火(huo)光燭(zhu)天,兵車(che)像迅(xun)疾(ji)的雷聲一樣(yang)滾(gun)動。旌旗(qi)高舉,旗(qi)上裝飾的鳥(niao)羽、牛(niu)尾整齊而紛繁。車(che)馬往來奔馳(chi)競逐,人人向往得到野味而奮勇(yong)爭(zheng)先。獵獸的圍欄和(he)焚(fen)燒過的野地又(you)寬又(you)廣(guang),遠遠地望去才可看到它有邊緣。那毛色(se)純一、軀體(ti)完(wan)整的獵獲物,把(ba)它進(jin)獻到諸侯面前。”太(tai)子(zi)說:“說得好!我愿意(yi)再聽你(ni)說。”
吳客(ke)說:“這還沒有(you)說完。在那叢林深(shen)澤之(zhi)間(jian),煙蒸云騰一(yi)片昏暗(an),野牛老虎(hu)一(yi)起(qi)(qi)出現。打獵的(de)人(ren)剛毅(yi)武勇、非常強悍,他們脫衣露體(ti),棄車親身(shen)擒搏野獸。只見雪(xue)白的(de)刀刃(ren)閃閃發光,長矛大(da)戟縱橫(heng)交錯。打獵結束,按照獲取獵物(wu)多寡(gua)記錄功(gong)勞,賞賜金(jin)銀和布帛。壓平地上的(de)青蘋(pin),鋪開杜若,為(wei)打獵的(de)官員設宴慶功(gong)。濃(nong)濃(nong)的(de)美酒,可口的(de)魚(yu)肉,烹煮膾炙的(de)食物(wu),用來款待(dai)佳賓(bin)(bin)貴客(ke)。大(da)家一(yi)齊斟滿酒杯(bei),起(qi)(qi)身(shen)祝酒,賓(bin)(bin)客(ke)們的(de)豪言(yan)壯語(yu)入耳動聽(ting)。言(yan)語(yu)信誠果(guo)必而不(bu)(bu)悔改,遇事或答(da)應或拒(ju)絕都(dou)很(hen)堅決。堅貞信誠的(de)表情,就像鏤刻在金(jin)石上一(yi)樣。人(ren)們放聲歌唱,熱(re)烈歡呼,絲毫也不(bu)(bu)感(gan)到厭倦。這正是太(tai)子所喜(xi)愛的(de),您能勉強起(qi)(qi)來去游玩嗎?”太(tai)子說:“我很(hen)愿意(yi)和大(da)家一(yi)起(qi)(qi)去,只怕成為(wei)各位大(da)夫(fu)的(de)累贅。”不(bu)(bu)過,太(tai)子有(you)想起(qi)(qi)身(shen)的(de)樣子了。
吳(wu)客說(shuo):“我們(men)將(jiang)(jiang)要(yao)在(zai)八(ba)月十五(wu)日,和諸侯及(ji)遠方來(lai)的(de)(de)(de)(de)(de)朋友兄弟們(men)一(yi)同去(qu)(qu)廣(guang)陵(ling)的(de)(de)(de)(de)(de)曲江(jiang)(jiang)觀(guan)濤(tao)(tao)(tao)。初到(dao)(dao)(dao)(dao)時(shi)還未曾看(kan)到(dao)(dao)(dao)(dao)江(jiang)(jiang)濤(tao)(tao)(tao)漲起的(de)(de)(de)(de)(de)跡(ji)象,不過(guo)看(kan)到(dao)(dao)(dao)(dao)水(shui)(shui)力所到(dao)(dao)(dao)(dao)之處(chu),就(jiu)足以(yi)使(shi)人(ren)驚恐異常了(le)。當(dang)看(kan)到(dao)(dao)(dao)(dao)那(nei)(nei)(nei)(nei)后(hou)浪(lang)(lang)推(tui)前浪(lang)(lang)的(de)(de)(de)(de)(de)狀況,浪(lang)(lang)頭(tou)(tou)(tou)高高掀起的(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)(qing)形,波濤(tao)(tao)(tao)激(ji)蕩紛亂(luan)的(de)(de)(de)(de)(de)情(qing)(qing)景(jing),水(shui)(shui)流(liu)(liu)(liu)結聚(ju)回轉(zhuan)的(de)(de)(de)(de)(de)勢態,水(shui)(shui)勢到(dao)(dao)(dao)(dao)處(chu)沖激(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)力量,即使(shi)有心(xin)(xin)多謀略(lve)、言辭敏捷的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren),也(ye)(ye)絕對不能描繪出(chu)因(yin)為波濤(tao)(tao)(tao)而(er)形成(cheng)的(de)(de)(de)(de)(de)這種壯(zhuang)景(jing)。既是(shi)那(nei)(nei)(nei)(nei)么浩蕩無邊啊(a)(a),使(shi)人(ren)恍惚難辨;又(you)(you)(you)是(shi)那(nei)(nei)(nei)(nei)樣(yang)洶(xiong)涌澎湃(pai)啊(a)(a),叫人(ren)心(xin)(xin)驚膽(dan)戰;波浪(lang)(lang)滾(gun)滾(gun)滔滔啊(a)(a),發(fa)(fa)出(chu)汩(gu)汩(gu)的(de)(de)(de)(de)(de)喧聲。時(shi)而(er)迷(mi)(mi)茫一(yi)片(pian)啊(a)(a),令人(ren)目(mu)眩;時(shi)而(er)奇峰突(tu)起啊(a)(a),何等(deng)壯(zhuang)觀(guan);那(nei)(nei)(nei)(nei)水(shui)(shui)勢浩大深廣(guang)啊(a)(a),那(nei)(nei)(nei)(nei)江(jiang)(jiang)濤(tao)(tao)(tao)超越(yue)曠遠。集中注(zhu)意力從南山(shan)之下一(yi)直(zhi)(zhi)望到(dao)(dao)(dao)(dao)東海之濱(bin),只見江(jiang)(jiang)濤(tao)(tao)(tao)洶(xiong)涌,與天(tian)相接(jie),竭盡思慮吧(ba),請去(qu)(qu)想象哪里是(shi)濤(tao)(tao)(tao)水(shui)(shui)的(de)(de)(de)(de)(de)盡頭(tou)(tou)(tou)。流(liu)(liu)(liu)覽無窮(qiong)無盡的(de)(de)(de)(de)(de)江(jiang)(jiang)水(shui)(shui),將(jiang)(jiang)心(xin)(xin)神(shen)(shen)歸向(xiang)日出(chu)之處(chu)。那(nei)(nei)(nei)(nei)江(jiang)(jiang)濤(tao)(tao)(tao)急速(su)地(di)隨著汩(gu)汩(gu)的(de)(de)(de)(de)(de)水(shui)(shui)流(liu)(liu)(liu)往下游流(liu)(liu)(liu)去(qu)(qu)啊(a)(a),也(ye)(ye)許(xu)沒(mei)有人(ren)知道它將(jiang)(jiang)流(liu)(liu)(liu)到(dao)(dao)(dao)(dao)哪里才(cai)會(hui)停歇。有時(shi)那(nei)(nei)(nei)(nei)眾(zhong)多的(de)(de)(de)(de)(de)浪(lang)(lang)頭(tou)(tou)(tou)流(liu)(liu)(liu)轉(zhuan)曲折(zhe)啊(a)(a),忽然又(you)(you)(you)糾結奔流(liu)(liu)(liu)不再回頭(tou)(tou)(tou)。浪(lang)(lang)濤(tao)(tao)(tao)沖到(dao)(dao)(dao)(dao)朱汜又(you)(you)(you)向(xiang)遠處(chu)流(liu)(liu)(liu)逝啊(a)(a),使(shi)人(ren)見了(le)心(xin)(xin)虛煩悶精神(shen)(shen)更(geng)(geng)加(jia)倦(juan)怠(dai)。觀(guan)濤(tao)(tao)(tao)之后(hou),整個晚上都心(xin)(xin)意散亂(luan)啊(a)(a),直(zhi)(zhi)到(dao)(dao)(dao)(dao)天(tian)亮(liang)才(cai)能把(ba)心(xin)(xin)收起來(lai)保(bao)持(chi)情(qing)(qing)緒安(an)穩。于是(shi)胸中經(jing)過(guo)蕩滌,五(wu)臟(zang)經(jing)過(guo)洗(xi)濯(zhuo),手足沖刷得更(geng)(geng)加(jia)干(gan)凈,顏(yan)面發(fa)(fa)齒(chi)也(ye)(ye)洗(xi)得更(geng)(geng)加(jia)潔(jie)白(bai)光亮(liang)。揚棄了(le)安(an)逸懶(lan)惰(duo),排除(chu)了(le)污垢骯臟(zang),使(shi)迷(mi)(mi)惑(huo)不清得以(yi)分(fen)辨決(jue)斷(duan),使(shi)耳朵眼睛(jing)也(ye)(ye)由此通透明亮(liang)。在(zai)這種情(qing)(qing)況下,縱使(shi)有久(jiu)病(bing)不起,患(huan)有頑疾的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren),尚且要(yao)將(jiang)(jiang)駝背伸直(zhi)(zhi),跛腳抬起,瞽(gu)目(mu)張開,聾耳通啟而(er)來(lai)觀(guan)看(kan)這江(jiang)(jiang)濤(tao)(tao)(tao)的(de)(de)(de)(de)(de)宏(hong)偉(wei)景(jing)象,何況只是(shi)胸中小小的(de)(de)(de)(de)(de)煩悶、傷食于肥(fei)肉烈酒的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)呢(ni)!所以(yi)說(shuo),這江(jiang)(jiang)濤(tao)(tao)(tao)對于啟發(fa)(fa)愚蒙、解除(chu)昏惑(huo),實在(zai)不值得一(yi)提啊(a)(a)。”太子說(shuo):“太好了(le)。既然如(ru)此,那(nei)(nei)(nei)(nei)么江(jiang)(jiang)濤(tao)(tao)(tao)究竟(jing)是(shi)一(yi)種什么氣象呢(ni)?”
吳客說(shuo)(shuo):“這不(bu)(bu)(bu)見于(yu)記載(zai)。但我(wo)(wo)從(cong)老師那(nei)(nei)(nei)里(li)聽說(shuo)(shuo),江濤(tao)(tao)(tao)似(si)神(shen)而(er)(er)(er)(er)又非(fei)神(shen)的(de)(de)(de)特點(dian)有三條:一(yi)是(shi)濤(tao)(tao)(tao)聲似(si)疾(ji)雷,聞于(yu)百里(li)之遠(yuan);二是(shi)江水(shui)倒(dao)流,海(hai)水(shui)潮漲(zhang)往上灌;三是(shi)山(shan)(shan)谷(gu)吞吐云氣,日夜(ye)不(bu)(bu)(bu)斷(duan)。江水(shui)滿溢,水(shui)流湍急,波(bo)浪洶涌。那(nei)(nei)(nei)江濤(tao)(tao)(tao)開(kai)始(shi)出現的(de)(de)(de)時(shi)候,山(shan)(shan)洪飛(fei)瀉(xie)而(er)(er)(er)(er)下(xia)(xia)(xia),似(si)白(bai)鷺(lu)向下(xia)(xia)(xia)飛(fei)翔。稍進(jin)一(yi)步,水(shui)勢浩浩蕩(dang)(dang)蕩(dang)(dang),白(bai)茫(mang)茫(mang)一(yi)片(pian),像(xiang)(xiang)白(bai)馬(ma)駕(jia)著(zhu)(zhu)素車(che)(che),車(che)(che)上張設著(zhu)(zhu)車(che)(che)蓋帷(wei)幔,當波(bo)濤(tao)(tao)(tao)洶涌亂云一(yi)般滾來,紛(fen)亂的(de)(de)(de)樣子(zi)就(jiu)(jiu)如大軍奮(fen)起(qi)裝束(shu)列隊向前(qian)。當波(bo)濤(tao)(tao)(tao)從(cong)兩(liang)旁掀騰(teng)卷起(qi),飄飄蕩(dang)(dang)蕩(dang)(dang)的(de)(de)(de)樣子(zi)就(jiu)(jiu)像(xiang)(xiang)將軍坐在輕車(che)(che)上率領(ling)軍隊作戰。駕(jia)車(che)(che)的(de)(de)(de)是(shi)六條蛟(jiao)龍(long),跟隨在河(he)神(shen)的(de)(de)(de)后(hou)面(mian)。又好似(si)一(yi)條白(bai)色長虹在奔(ben)(ben)馳(chi),前(qian)后(hou)連續不(bu)(bu)(bu)斷(duan)。潮頭(tou)高大,浪頭(tou)相隨,互相激蕩(dang)(dang),像(xiang)(xiang)軍營壁壘重疊而(er)(er)(er)(er)又堅固;其(qi)雜亂紛(fen)紜(yun),又像(xiang)(xiang)人(ren)多馬(ma)眾的(de)(de)(de)軍行。江濤(tao)(tao)(tao)轟(hong)鳴(ming),奔(ben)(ben)騰(teng)澎湃(pai),其(qi)勢本(ben)不(bu)(bu)(bu)可(ke)擋(dang)。看(kan)那(nei)(nei)(nei)靠岸(an)(an)的(de)(de)(de)兩(liang)旁,更(geng)是(shi)水(shui)勢洶涌,汪洋一(yi)片(pian),左沖右(you)突,一(yi)會兒(er)向上沖擊,一(yi)會兒(er)往下(xia)(xia)(xia)跌落。好似(si)勇壯(zhuang)的(de)(de)(de)士卒(zu),奮(fen)勇突進(jin)而(er)(er)(er)(er)無(wu)所畏懼。潮水(shui)拍(pai)打岸(an)(an)壁,沖擊渡口,流遍江灣,注(zhu)滿水(shui)曲,跨越(yue)(yue)堤岸(an)(an),漫出沙堆。碰(peng)著(zhu)(zhu)它(ta)(ta)(ta)就(jiu)(jiu)要死(si)亡,擋(dang)住它(ta)(ta)(ta)就(jiu)(jiu)要毀(hui)壞(huai)。波(bo)濤(tao)(tao)(tao)開(kai)始(shi)時(shi)從(cong)或圍那(nei)(nei)(nei)地方的(de)(de)(de)水(shui)邊出發(fa)(fa),撞(zhuang)到(dao)山(shan)(shan)隴而(er)(er)(er)(er)回轉,遇到(dao)川谷(gu)而(er)(er)(er)(er)分流,到(dao)青篾打著(zhu)(zhu)旋(xuan)渦(wo),經過(guo)檀桓時(shi)像(xiang)(xiang)戰馬(ma)銜枚(mei)無(wu)聲疾(ji)進(jin)。再緩(huan)(huan)緩(huan)(huan)流過(guo)伍(wu)子(zi)山(shan)(shan),一(yi)直(zhi)遠(yuan)奔(ben)(ben)到(dao)叫做(zuo)胥母(mu)的(de)(de)(de)戰場。它(ta)(ta)(ta)超越(yue)(yue)赤岸(an)(an),掃向扶桑(sang),橫沖直(zhi)撞(zhuang),如疾(ji)雷迅行,直(zhi)奔(ben)(ben)前(qian)方。江濤(tao)(tao)(tao)確實奮(fen)發(fa)(fa)了(le)它(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)威武,既像(xiang)(xiang)示威,又像(xiang)(xiang)發(fa)(fa)怒。呼嘯嘶(si)鳴(ming),如萬馬(ma)奔(ben)(ben)騰(teng)。轟(hong)轟(hong)隆隆,似(si)擂鼓震天(tian)。水(shui)勢因受阻而(er)(er)(er)(er)怒起(qi),清波(bo)因相互超越(yue)(yue)而(er)(er)(er)(er)升(sheng)騰(teng)。大波(bo)奮(fen)起(qi)震蕩(dang)(dang),交戰在藉藉的(de)(de)(de)隘口。鳥來不(bu)(bu)(bu)及起(qi)飛(fei),魚來不(bu)(bu)(bu)及回轉,獸來不(bu)(bu)(bu)及躲避(bi)。水(shui)勢浩渺勁(jing)健,波(bo)涌似(si)飛(fei)云亂翻(fan)。江濤(tao)(tao)(tao)蕩(dang)(dang)擊南山(shan)(shan),轉身(shen)又沖撞(zhuang)北岸(an)(an)。摧(cui)毀(hui)了(le)丘陵,蕩(dang)(dang)平了(le)西岸(an)(an)。多么危險多么可(ke)怕啊(a),它(ta)(ta)(ta)沖垮堤岸(an)(an),破(po)壞(huai)池塘,直(zhi)到(dao)取得決(jue)定性的(de)(de)(de)勝利之后(hou)方才罷休(xiu)。然后(hou)流水(shui)激蕩(dang)(dang)澎湃(pai),浪花飛(fei)濺不(bu)(bu)(bu)息。任(ren)意泛濫,已到(dao)極點(dian)。魚鱉(bie)不(bu)(bu)(bu)能自主,腹背(bei)顛倒(dao)上下(xia)(xia)(xia)翻(fan)覆,匍匐而(er)(er)(er)(er)行,連接(jie)不(bu)(bu)(bu)斷(duan)。水(shui)中神(shen)物可(ke)怪可(ke)疑,難以盡述,簡(jian)直(zhi)叫人(ren)驚倒(dao)在地,嚇(xia)得神(shen)志不(bu)(bu)(bu)清,喪魂失(shi)魄。這是(shi)天(tian)下(xia)(xia)(xia)怪異罕見的(de)(de)(de)奇觀(guan),太(tai)子(zi)能勉強起(qi)來去觀(guan)賞它(ta)(ta)(ta)嗎?”太(tai)子(zi)說(shuo)(shuo):“我(wo)(wo)還(huan)有病,不(bu)(bu)(bu)能去。”
吳客(ke)說:“那么我將給太(tai)子(zi)進薦博(bo)學而有(you)理(li)論(lun)的(de)(de)人(ren)中(zhong)最有(you)資望智略的(de)(de),就(jiu)像莊周(zhou)、魏牟、楊朱、墨翟(zhai)、便蜎、詹何一(yi)類(lei)的(de)(de)人(ren)物(wu)(wu)。讓他們議論(lun)天下精深微(wei)妙(miao)的(de)(de)道理(li),明(ming)辨萬(wan)事萬(wan)物(wu)(wu)的(de)(de)是(shi)非(fei)曲直(zhi),再(zai)請(qing)孔子(zi)、老子(zi)這類(lei)人(ren)物(wu)(wu)為之審察評說,請(qing)孟子(zi)這類(lei)人(ren)物(wu)(wu)為之籌(chou)劃算計,這樣一(yi)萬(wan)個(ge)問題(ti)也錯不了一(yi)個(ge)。這是(shi)天下最切(qie)要最精妙(miao)的(de)(de)學說啊,太(tai)子(zi)難道想聽聽這些嗎?”
于是太子(zi)扶著幾案站了(le)起來,說:“你的話真使我豁然清醒,好像一下子(zi)聽到了(le)圣人辯士(shi)的言(yan)論了(le)。”太子(zi)出了(le)一身透汗,忽然之間(jian)病(bing)癥全消。
關于《七發(fa)》的(de)創作(zuo)背景,六臣注《文選》中(zhong)李善認為(wei)“乘事梁孝王,恐孝王反,故作(zuo)《七發(fa)》而諫之”,而清人梁章矩《文選旁(pang)征》引朱(zhu)綬的(de)說法,認為(wei)《七發(fa)》作(zuo)于枚乘任吳王劉濞郎中(zhong)之時,即(ji)漢文帝時期(qi)。
當(dang)時大(da)一統(tong)的(de)(de)(de)政(zheng)治(zhi)格局逐(zhu)漸(jian)穩定(ding)下(xia)來(lai),曾經(jing)在諸(zhu)侯(hou)(hou)(hou)爭霸的(de)(de)(de)時代里倍受矚目的(de)(de)(de)士(shi)階(jie)層也(ye)(ye)(ye)隨(sui)之失(shi)去了(le)(le)顯赫的(de)(de)(de)地(di)位(wei)(wei),在日(ri)益完備的(de)(de)(de)政(zheng)權(quan)(quan)機器面前,他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)成(cheng)(cheng)為(wei)(wei)游(you)離(li)者(zhe)。他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)要么安定(ding)到統(tong)一政(zheng)權(quan)(quan)機構(gou)的(de)(de)(de)某(mou)一位(wei)(wei)置(zhi)上,但(dan)(dan)也(ye)(ye)(ye)就(jiu)喪失(shi)了(le)(le)獨立人(ren)(ren)(ren)(ren)格而(er)(er)成(cheng)(cheng)為(wei)(wei)官僚(liao)機構(gou)中的(de)(de)(de)一個部(bu)件,許多士(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)對此并(bing)不甘心。漢初(chu)擁有(you)相(xiang)當(dang)勢(shi)力(li)(li)的(de)(de)(de)諸(zhu)侯(hou)(hou)(hou)王(wang)在給(gei)他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)提供了(le)(le)一定(ding)的(de)(de)(de)選(xuan)擇余地(di)。因為(wei)(wei)諸(zhu)侯(hou)(hou)(hou)王(wang)在某(mou)種(zhong)程(cheng)度上具有(you)獨立政(zheng)權(quan)(quan)性質,尤(you)其是吳(wu)王(wang)濞和梁(liang)孝王(wang)那(nei)樣實力(li)(li)雄厚(hou)者(zhe)更(geng)(geng)是有(you)獨立王(wang)國(guo)的(de)(de)(de)氣象,而(er)(er)他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)為(wei)(wei)了(le)(le)擴大(da)影響(xiang)力(li)(li)又對士(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)們(men)(men)(men)(men)作出(chu)禮遇(yu)的(de)(de)(de)姿態。他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)給(gei)士(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)提供的(de)(de)(de)不僅是安逸(yi)的(de)(de)(de)生活,更(geng)(geng)有(you)參與政(zheng)治(zhi)的(de)(de)(de)機會。因此枚乘(cheng)等(deng)一批士(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)紛(fen)紛(fen)被吸引,甚(shen)至(zhi)放(fang)棄在漢廷(ting)已有(you)的(de)(de)(de)官職來(lai)追隨(sui)他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)。但(dan)(dan)是處(chu)于日(ri)漸(jian)擴張的(de)(de)(de)大(da)一統(tong)的(de)(de)(de)王(wang)權(quan)(quan)之下(xia),諸(zhu)侯(hou)(hou)(hou)王(wang)國(guo)呈現(xian)出(chu)式微(wei)的(de)(de)(de)總(zong)體(ti)趨勢(shi),士(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)政(zheng)治(zhi)功能也(ye)(ye)(ye)大(da)大(da)的(de)(de)(de)萎縮了(le)(le),他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)更(geng)(geng)多的(de)(de)(de)作用(yong)還是陪侍(shi)諸(zhu)侯(hou)(hou)(hou)王(wang)進(jin)行文娛(yu)活動(dong)。然(ran)而(er)(er)單純的(de)(de)(de)文學侍(shi)從與他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)在戰國(guo)漢初(chu)的(de)(de)(de)最初(chu)身(shen)份策士(shi)相(xiang)差甚(shen)遠,地(di)位(wei)(wei)的(de)(de)(de)下(xia)降顯而(er)(er)易見,故可他(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)無法滿足(zu)的(de)(de)(de)。并(bing)且(qie)不同(tong)檔(dang)次的(de)(de)(de)賓客(ke),待遇(yu)也(ye)(ye)(ye)有(you)等(deng)級差別(bie)。怎樣使諸(zhu)侯(hou)(hou)(hou)王(wang)更(geng)(geng)加敬(jing)重(zhong)自己(ji)就(jiu)成(cheng)(cheng)為(wei)(wei)賓客(ke)們(men)(men)(men)(men)的(de)(de)(de)首(shou)要問題。枚乘(cheng)是在為(wei)(wei)自己(ji)以及(ji)同(tong)樣身(shen)份的(de)(de)(de)士(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)們(men)(men)(men)(men)爭取更(geng)(geng)理(li)想(xiang)的(de)(de)(de)地(di)位(wei)(wei)而(er)(er)創作這篇文章。
枚(mei)(mei)乘(?—約(yue)公元前140年),漢代(dai)辭賦(fu)家。字(zi)叔(shu)。淮(huai)(huai)陰(yin)(今(jin)江蘇淮(huai)(huai)陰(yin))人。初(chu)為(wei)吳(wu)王(wang)(wang)劉濞郎中,吳(wu)王(wang)(wang)有(you)(you)叛心,枚(mei)(mei)乘上書(shu)諫勸不(bu)聽(ting),于是枚(mei)(mei)乘投奔(ben)梁孝王(wang)(wang)劉武。景(jing)帝時,吳(wu)王(wang)(wang)參預六國(guo)謀反,枚(mei)(mei)乘又上書(shu)勸阻。枚(mei)(mei)乘因此而知名。“七國(guo)之亂”平(ping)定后,景(jing)帝拜(bai)他(ta)為(wei)弘農都尉,他(ta)不(bu)愿做(zuo)郡吏,稱病離職,仍舊到梁國(guo),為(wei)梁王(wang)(wang)的文學(xue)侍從(cong)。其賦(fu)作今(jin)存《七發》等三(san)篇(pian)。《隋書(shu)·經籍志》有(you)(you)《枚(mei)(mei)乘集》二卷,已散(san)佚;近人輯有(you)(you)《枚(mei)(mei)叔(shu)集》。
《七發(fa)》是(shi)(shi)(shi)一篇(pian)諷(feng)諭性作品。它的主(zhu)要內容是(shi)(shi)(shi)寫楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)有(you)(you)病(bing),吳(wu)客(ke)(ke)前(qian)往探(tan)察診(zhen)治。吳(wu)客(ke)(ke)認為太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)的病(bing)是(shi)(shi)(shi)由于(yu)(yu)“久(jiu)耽安樂(le)(le)(le)(le),日夜無極(ji)”的奢侈(chi)、淫靡的生(sheng)(sheng)活(huo)(huo)引(yin)起(qi)的,并斷定其(qi)病(bing)非“藥石針(zhen)(zhen)刺灸療(liao)”所能治,只(zhi)有(you)(you)“變度易(yi)意”使“淹沉之(zhi)(zhi)樂(le)(le)(le)(le)、浩唐之(zhi)(zhi)心,遁(dun)佚之(zhi)(zhi)志(zhi)”不(bu)再發(fa)生(sheng)(sheng),才(cai)能治好(hao)。接下去吳(wu)客(ke)(ke)向太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)描(miao)述音樂(le)(le)(le)(le)之(zhi)(zhi)悲、飲食之(zhi)(zhi)美、車(che)馬之(zhi)(zhi)駿、游觀之(zhi)(zhi)樂(le)(le)(le)(le)以(yi)及政獵(lie)之(zhi)(zhi)壯、觀濤(tao)(tao)之(zhi)(zhi)奇(qi)六件(jian)事來(lai)啟(qi)發(fa)、誘導太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi),太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)的病(bing)還是(shi)(shi)(shi)不(bu)能好(hao)。最后,吳(wu)客(ke)(ke)以(yi)給太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)引(yin)薦“有(you)(you)資略(lve)”的“方(fang)術之(zhi)(zhi)士(shi)”,讓(rang)太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)聽“天下要言(yan)妙(miao)道”這件(jian)正事來(lai)啟(qi)發(fa)太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi),太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)精神(shen)大作,病(bing)終(zhong)于(yu)(yu)痊(quan)愈(yu)(yu)。《七發(fa)》通(tong)過吳(wu)客(ke)(ke)為楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)治病(bing)的過程暴露(lu)了(le)貴(gui)(gui)族(zu)生(sheng)(sheng)活(huo)(huo)的極(ji)端荒淫奢侈(chi)、腐朽糜爛(lan);說(shuo)明奢侈(chi)、淫靡的生(sheng)(sheng)活(huo)(huo)是(shi)(shi)(shi)貴(gui)(gui)族(zu)子(zi)(zi)(zi)(zi)弟致病(bing)的根源;只(zhi)有(you)(you)拋棄奢侈(chi)、淫靡的生(sheng)(sheng)活(huo)(huo)方(fang)式,振作精神(shen),親近(jin)賢能,關心治國之(zhi)(zhi)術才(cai)是(shi)(shi)(shi)養生(sheng)(sheng)正道。賦中假(jia)設楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)有(you)(you)病(bing),吳(wu)客(ke)(ke)前(qian)去探(tan)望,通(tong)過互相問答(da),構成七大段(duan)文(wen)字。吳(wu)客(ke)(ke)認為楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)的病(bing)因在(zai)于(yu)(yu)貪欲過度,享樂(le)(le)(le)(le)無時,不(bu)是(shi)(shi)(shi)一般(ban)的用(yong)藥和針(zhen)(zhen)炙可(ke)以(yi)治愈(yu)(yu)的,只(zhi)能“以(yi)要言(yan)妙(miao)道說(shuo)而(er)去也”。于(yu)(yu)是(shi)(shi)(shi)分(fen)(fen)別描(miao)述音樂(le)(le)(le)(le)、飲食、乘車(che)、游宴、田獵(lie)、觀濤(tao)(tao)等六件(jian)事的樂(le)(le)(le)(le)趣,一步步誘導太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)改變生(sheng)(sheng)活(huo)(huo)方(fang)式;最后要向太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)引(yin)見“方(fang)術之(zhi)(zhi)士(shi)”,“論天下之(zhi)(zhi)精微(wei),理萬物之(zhi)(zhi)是(shi)(shi)(shi)非”,太(tai)(tai)子(zi)(zi)(zi)(zi)乃霍然(ran)而(er)愈(yu)(yu)。作品的主(zhu)旨在(zai)于(yu)(yu)勸誡貴(gui)(gui)族(zu)子(zi)(zi)(zi)(zi)弟不(bu)要過分(fen)(fen)沉溺(ni)于(yu)(yu)安逸享樂(le)(le)(le)(le),表達了(le)作者對貴(gui)(gui)族(zu)集團腐朽縱欲的不(bu)滿。
文章的(de)(de)(de)(de)(de)開頭是“楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)(tai)(tai)子(zi)有(you)疾(ji),吳客(ke)往問之(zhi)”,接(jie)著就從(cong)這個“疾(ji)”字引發(fa)了(le)一(yi)連串令人(ren)拍案(an)叫絕的(de)(de)(de)(de)(de)議論。吳客(ke)在(zai)楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)(tai)(tai)子(zi)面前沒有(you)說半句奉承獻媚的(de)(de)(de)(de)(de)話,而是理直氣壯地告訴楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)(tai)(tai)子(zi):“你(ni)(ni)(ni)的(de)(de)(de)(de)(de)病(bing)太(tai)(tai)(tai)(tai)重了(le),簡(jian)直無藥可醫(yi)。其病(bing)根(gen)就在(zai)你(ni)(ni)(ni)天(tian)(tian)天(tian)(tian)迷戀(lian)于(yu)聲色犬馬(ma),玩樂無度,如此庸俗腐朽(xiu)的(de)(de)(de)(de)(de)物質(zhi)刺激,造成了(le)空(kong)(kong)虛的(de)(de)(de)(de)(de)精(jing)神境界(jie):于(yu)是病(bing)魔(mo)就在(zai)你(ni)(ni)(ni)這個空(kong)(kong)虛的(de)(de)(de)(de)(de)精(jing)神境界(jie)中爆發(fa)出來(lai)。所(suo)以(yi)使(shi)你(ni)(ni)(ni)的(de)(de)(de)(de)(de)精(jing)神陷(xian)入萎靡不振而不能自(zi)拔,最后(hou)才(cai)奄(yan)奄(yan)一(yi)息(xi),藥石無效。”這里提(ti)(ti)(ti)出楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)(tai)(tai)子(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)病(bing)源何(he)在(zai)。接(jie)著分別從(cong)音樂、飲(yin)食、車(che)馬(ma)、宮苑、田(tian)獵、觀濤等生活的(de)(de)(de)(de)(de)角度描述其中的(de)(de)(de)(de)(de)利(li)與害,啟(qi)發(fa)楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)(tai)(tai)子(zi)樹(shu)立正確的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)生態度,然(ran)(ran)后(hou)在(zai)文章的(de)(de)(de)(de)(de)最后(hou)正面向楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)(tai)(tai)子(zi)提(ti)(ti)(ti)出了(le)養生之(zhi)道(dao),即所(suo)謂(wei)“要(yao)言(yan)妙(miao)道(dao)”。他提(ti)(ti)(ti)醒(xing)楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)(tai)(tai)子(zi)要(yao)用精(jing)力來(lai)與有(you)識(shi)之(zhi)士(shi)論天(tian)(tian)下(xia)之(zhi)精(jing)微,理萬物之(zhi)是非。要(yao)不斷的(de)(de)(de)(de)(de)豐富自(zi)己的(de)(de)(de)(de)(de)知識(shi),用高度的(de)(de)(de)(de)(de)文化(hua)修養來(lai)抵制(zhi)腐朽(xiu)愚(yu)昧的(de)(de)(de)(de)(de)生活方式。這樣(yang)一(yi)說,使(shi)楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)(tai)(tai)子(zi)忽然(ran)(ran)出了(le)一(yi)身大汗,“霍(huo)然(ran)(ran)病(bing)已(yi)”,病(bing)全(quan)好了(le)。從(cong)而證實了(le)《七發(fa)》中的(de)(de)(de)(de)(de)“要(yao)言(yan)妙(miao)道(dao)”,是治療楚(chu)(chu)(chu)太(tai)(tai)(tai)(tai)子(zi)疾(ji)病(bing)的(de)(de)(de)(de)(de)惟一(yi)方法。
《七發》之妙(miao),就妙(miao)在用(yong)藝術(shu)形(xing)象論述物質與精神的辨證關系。高度的物質文明(ming),如果沒(mei)有配合(he)高度的精神文明(ming),這畢竟是一(yi)種缺(que)陷,甚至各種“病魔”都(dou)會(hui)在這個(ge)缺(que)陷中滋生繁衍。一(yi)個(ge)人如此,推而廣之,整個(ge)國(guo)家民(min)族也(ye)是如此。
《七發》是運用了心(xin)(xin)理學的(de)方法,通過為一個沉(chen)溺于(yu)安逸享樂的(de)深宮生(sheng)活(huo)的(de)太子(zi)講述(shu)廣博有力的(de)大千世界生(sheng)動事實,最終成功醫(yi)治(zhi)了太子(zi)物質生(sheng)活(huo)充實而心(xin)(xin)靈上空虛衰(shuai)弱的(de)嚴重(zhong)疾(ji)病。
《七(qi)發》的(de)(de)(de)藝術特(te)色是用(yong)(yong)鋪張、夸(kua)飾的(de)(de)(de)手(shou)法來窮形盡相地(di)描(miao)寫(xie)(xie)事物,語(yu)匯豐富,詞藻(zao)華(hua)美,結(jie)構宏闊,富于(yu)氣勢。《七(qi)發》體制和描(miao)寫(xie)(xie)手(shou)法雖已具后來散體大賦(fu)的(de)(de)(de)特(te)點,但(dan)卻不(bu)像后來一(yi)般大賦(fu)那(nei)(nei)樣堆疊奇字儷句,而是善于(yu)運用(yong)(yong)形象的(de)(de)(de)比喻對(dui)事物做逼(bi)真的(de)(de)(de)描(miao)摹。如(ru)賦(fu)中寫(xie)(xie)江濤(tao)的(de)(de)(de)一(yi)段(duan),用(yong)(yong)了許多形象生(sheng)動(dong)的(de)(de)(de)比喻,繪聲繪色地(di)描(miao)寫(xie)(xie)了江濤(tao)洶涌(yong)的(de)(de)(de)情(qing)狀,如(ru):“其始起(qi)(qi)也,洪(hong)淋淋焉(yan),若白鷺(lu)之(zhi)下翔。其少進也,浩浩溰(yi)溰(yi),如(ru)素車(che)(che)白馬(ma)帷蓋之(zhi)張。其波涌(yong)而云亂(luan),擾(rao)擾(rao)焉(yan)如(ru)三軍(jun)之(zhi)騰(teng)裝。其旁(pang)作(zuo)而奔起(qi)(qi)者,飄飄焉(yan)如(ru)輕車(che)(che)之(zhi)勒兵(bing)。”再如(ru)賦(fu)中用(yong)(yong)夸(kua)張、渲染的(de)(de)(de)手(shou)法表(biao)現音(yin)樂(le)的(de)(de)(de)動(dong)聽,用(yong)(yong)音(yin)節鏗(keng)鏘的(de)(de)(de)語(yu)句寫(xie)(xie)威(wei)武雄壯(zhuang)的(de)(de)(de)校獵場面(mian),也都頗為出色。在結(jie)構上,《七(qi)發》用(yong)(yong)了層次分明(ming)的(de)(de)(de)七(qi)個(ge)大段(duan)各(ge)敘一(yi)事,移步換形,層層逼(bi)進,最后顯示(shi)主旨,有(you)中心,有(you)層次,有(you)變化,不(bu)像后來一(yi)般大賦(fu)那(nei)(nei)樣流于(yu)平直呆板。枚乘《七(qi)發》的(de)(de)(de)出現,標志著漢代(dai)散體大賦(fu)的(de)(de)(de)正式(shi)形成,后來沿襲《七(qi)發》體式(shi)而寫(xie)(xie)的(de)(de)(de)作(zuo)品(pin)很(hen)多,如(ru)傅毅《七(qi)激》、張衡(heng)《七(qi)辯》、王粲《七(qi)釋》、曹(cao)植《七(qi)啟》、陸機《七(qi)徵》、張協《七(qi)命》等等。因此在賦(fu)史上,“七(qi)”成為一(yi)種(zhong)專體。
劉勰《文心(xin)雕龍(long)·雜文》:枚乘摛(chi)艷,首制《七發(fa)》,腴辭云構(gou),夸麗風駭(hai)。蓋(gai)七竅所發(fa),發(fa)乎嗜欲,始邪末正,所以戒膏粱之子也。
劉(liu)熙(xi)載《藝概(gai)·賦概(gai)》:枚乘(cheng)《七發》,出于宋(song)玉《招魂》。枚之秀(xiu)韻不(bu)及宋(song),而雄(xiong)節殆(dai)過之。