《漁歌子·西塞山(shan)前白鷺飛(fei)》是(shi)唐代詩人(ren)張(zhang)志和的(de)(de)(de)一(yi)首(shou)詞。這首(shou)詞開頭兩句寫垂(chui)釣(diao)的(de)(de)(de)地方和季節。這兩句里,出現(xian)了(le)山(shan)、水、鳥、花、魚,勾勒了(le)一(yi)個垂(chui)釣(diao)的(de)(de)(de)優美環境,為人(ren)物出場作(zuo)好了(le)鋪墊。詞的(de)(de)(de)后兩句寫煙波上垂(chui)釣(diao)。尾句里的(de)(de)(de)“斜風細(xi)雨”既是(shi)實寫景物,又(you)另含深意。這首(shou)詞通(tong)過對自然(ran)風光和漁人(ren)垂(chui)釣(diao)的(de)(de)(de)贊美,表現(xian)了(le)作(zuo)者向往自由生(sheng)活的(de)(de)(de)心情。
漁歌子1
西塞山(shan)前白鷺飛(fei)2,桃花流水鱖魚肥3。
青箬笠4,綠蓑衣5,斜風(feng)細雨(yu)不須(xu)歸6。
漁歌子:原是曲調名(ming),后來人們根據它填詞,又成為詞牌名(ming)。
西塞(sai)山:在今浙(zhe)江(jiang)省(sheng)湖州(zhou)市西面或(huo)湖北省(sheng)黃石市。
白鷺:一(yi)種(zhong)白色(se)的水(shui)鳥。
桃(tao)花流水(shui):桃(tao)花盛開的(de)季(ji)節正是春水(shui)盛漲(zhang)的(de)時候(hou),俗稱桃(tao)花汛或桃(tao)花水(shui)。鱖魚:俗稱“花魚”、“桂魚”。扁平、口大、鱗(lin)細、黃綠色,味道鮮(xian)美。
箬(ruo)笠(li):用竹(zhu)篾、箬(ruo)葉編(bian)的斗笠(li)。
蓑衣(yi):用草或(huo)棕麻(ma)編織(zhi)的雨(yu)衣(yi)。
西塞山前白(bai)鷺(lu)在(zai)自由(you)地飛翔,江岸桃花盛開,春水初漲(zhang),水中鱖魚肥美。漁翁(weng)頭戴青色的(de)箬笠,身(shen)披綠(lv)色的(de)蓑衣,冒著斜風細(xi)雨,樂然垂釣,用不(bu)著回家。
唐代宗大歷(li)七(qi)年(nian)(772)九(jiu)月(yue),顏(yan)真卿任(ren)湖州(zhou)刺史(shi),次年(nian)到任(ren)。張志和駕舟往謁,時值暮(mu)春,桃花水(shui)漲,鱖魚(yu)水(shui)美,他們即興唱和,張志和首(shou)唱,作詞(ci)五首(shou),這首(shou)詞(ci)是其中(zhong)之一。這首(shou)詞(ci)于唐憲宗時一度散(san)失,長慶(qing)三年(nian)(823),李(li)德(de)裕訪得之,著錄于其《玄真子漁歌記(ji)》文中(zhong),始流傳至(zhi)今(jin)。
張(zhang)志和(he)(he)(732年—774年?),唐(tang)代詩(shi)人(ren),字子同,初名龜齡(ling),號玄真(zhen)子。祁門縣燈塔鄉(xiang)張(zhang)村庇(bi)人(ren),祖(zu)籍浙江金華(hua),先祖(zu)湖(hu)州長興房(fang)塘。張(zhang)志和(he)(he)三歲(sui)(sui)就(jiu)能(neng)讀書,六歲(sui)(sui)做文章,十(shi)六歲(sui)(sui)明經(jing)及第,先后任翰林待詔、左金吾衛錄事(shi)參軍、南浦縣尉等職。后有(you)感于宦(huan)海風波和(he)(he)人(ren)生無(wu)常(chang),在母(mu)親和(he)(he)妻子相繼(ji)故去的(de)情況下(xia),棄(qi)官棄(qi)家,浪(lang)跡江湖(hu)。著作有(you)《玄真(zhen)子》十(shi)二卷三萬字,《大易》十(shi)五卷,有(you)《漁夫詞》五首、詩(shi)七首傳世。
西塞(sai)山在今(jin)浙江省吳(wu)興區(qu)境內的西苕(tiao)溪上,從前叫道士磯,是一(yi)座突出在河邊的大石巖。西苕(tiao)溪北通太(tai)湖,南鄰莫(mo)干山,風(feng)景很優美(mei)。張志和這首詞描(miao)繪春汛期的景物,反映了太(tai)湖流(liu)域水鄉的可愛。
白鷺(lu)就是(shi)平(ping)常(chang)人(ren)們(men)叫(jiao)做鷺(lu)鷥的(de)(de)(de)(de)(de)那(nei)種水(shui)(shui)(shui)鳥。遠遠望(wang)去(qu),它的(de)(de)(de)(de)(de)外形有點(dian)象白鶴,腿(tui)和脖子特(te)(te)別(bie)長,便于在水(shui)(shui)(shui)中尋找食物(wu)。“西(xi)塞(sai)(sai)山前(qian)白鷺(lu)飛”,它們(men)在西(xi)塞(sai)(sai)山前(qian),展(zhan)翅飛翔,使這(zhe)個魚(yu)(yu)米(mi)之鄉(xiang)更顯得生趣洋溢(yi)了(le)(le)。“桃花(hua)流(liu)水(shui)(shui)(shui)”就是(shi)桃花(hua)水(shui)(shui)(shui)。南方每年二三月間,桃花(hua)盛開,天(tian)(tian)氣(qi)暖和,雨水(shui)(shui)(shui)比冬天(tian)(tian)多(duo)(duo),下(xia)幾場春雨,河水(shui)(shui)(shui)就會(hui)上(shang)漲(zhang),于是(shi)逆水(shui)(shui)(shui)而上(shang)的(de)(de)(de)(de)(de)魚(yu)(yu)群(qun)便多(duo)(duo)起來(lai)(lai)了(le)(le)。作者(zhe)沒有簡單地說春汛到來(lai)(lai),而是(shi)用“桃花(hua)流(liu)水(shui)(shui)(shui)鱖(gui)魚(yu)(yu)肥”來(lai)(lai)描(miao)寫,這(zhe)就更能(neng)勾(gou)起讀(du)者(zhe)的(de)(de)(de)(de)(de)想(xiang)象,使人(ren)們(men)似乎看(kan)見了(le)(le)兩岸(an)盛開的(de)(de)(de)(de)(de)、紅艷艷的(de)(de)(de)(de)(de)桃花(hua);河水(shui)(shui)(shui)陡漲(zhang)時(shi),江南特(te)(te)有的(de)(de)(de)(de)(de)鱖(gui)魚(yu)(yu)不(bu)(bu)時(shi)躍出水(shui)(shui)(shui)面(mian),多(duo)(duo)肥大呀(ya)。“鱖(gui)魚(yu)(yu)”是(shi)一(yi)種味道特(te)(te)別(bie)鮮美的(de)(de)(de)(de)(de)淡水(shui)(shui)(shui)魚(yu)(yu),嘴大鱗細(xi),顏色呈黃褐色。春汛來(lai)(lai)了(le)(le),漁夫(fu)當然不(bu)(bu)會(hui)閑著,他(ta)們(men)也忙碌(liu)開了(le)(le)。“青箬(ruo)笠,綠蓑(suo)衣(yi),斜(xie)風細(xi)雨不(bu)(bu)須(xu)歸”寫的(de)(de)(de)(de)(de)都是(shi)他(ta)們(men)。”歸”,回(hui)家(jia)。“不(bu)(bu)須(xu)歸”,是(shi)說也不(bu)(bu)須(xu)回(hui)家(jia)了(le)(le)。從漁翁頭戴箬(ruo)笠,身披(pi)蓑(suo)衣(yi),在斜(xie)風細(xi)雨里(li)欣賞春天(tian)(tian)水(shui)(shui)(shui)面(mian)的(de)(de)(de)(de)(de)景物(wu),讀(du)者(zhe)便可以體會(hui)到漁夫(fu)在捕魚(yu)(yu)時(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)愉快(kuai)心(xin)情。
作者是一(yi)位山(shan)水(shui)畫(hua)家,據說他曾將《漁歌(ge)子》畫(hua)成圖(tu)畫(hua)。確實,這首詞是富于畫(hua)意的。蒼巖,白鷺,鮮(xian)艷的桃林,清(qing)澈的流(liu)水(shui),黃褐色(se)的鱖魚(yu),青色(se)的斗笠,綠色(se)的蓑衣,色(se)彩鮮(xian)明(ming),構思巧妙,意境優美,使讀者仿佛是在看一(yi)幅出色(se)的水(shui)鄉春汛(xun)圖(tu)。
這(zhe)首詞(ci)在(zai)秀麗的(de)(de)水(shui)(shui)鄉(xiang)風光和理想化的(de)(de)漁人生活中,寄托了(le)作者愛自由、愛自然的(de)(de)情懷。詞(ci)中更吸引(yin)讀者的(de)(de)不(bu)是一蓑風雨,從容(rong)自適的(de)(de)漁父,而是江鄉(xiang)二月桃花汛期間(jian)春江水(shui)(shui)漲、煙雨迷蒙的(de)(de)圖(tu)景。雨中青山,江上漁舟,天(tian)空白(bai)鷺,兩岸紅桃,色澤(ze)鮮明但(dan)又(you)顯得柔和,氣氛寧靜但(dan)又(you)充滿(man)活力(li)。而這(zhe)既體現(xian)了(le)作者的(de)(de)藝術(shu)匠(jiang)心,也(ye)反(fan)映了(le)他(ta)高遠、沖澹、悠然脫俗的(de)(de)意趣。
這首詞的前兩句(ju)勾勒出一幅江南風景長卷。“西(xi)塞山前”點明地點。“白鷺(lu)”是閑適的象(xiang)征,寫(xie)白鷺(lu)自在地飛(fei)翔,襯托漁夫(fu)的悠閑自得。“桃(tao)紅”與“流水”相映,顯現了暮春西(xi)塞山前的湖(hu)光(guang)山色,渲染了漁父的生活環(huan)境(jing)。
末兩句描寫漁父捕魚的(de)(de)情(qing)態(tai)。與富有詩情(qing)畫意(yi)的(de)(de)大自(zi)然完全融合(he)在(zai)一起,令人(ren)神往。作(zuo)者(zhe)(zhe)雖只(zhi)是概括(kuo)地敘述了漁夫捕魚的(de)(de)生活(huo),但從(cong)詞的(de)(de)言外之(zhi)意(yi)中,讀者(zhe)(zhe)不難發現作(zuo)者(zhe)(zhe)對(dui)漁父悠閑(xian)自(zi)在(zai)的(de)(de)生活(huo)的(de)(de)向往。
這(zhe)首詞構思巧妙,意境優美,語言生動,格(ge)調清(qing)新,寄情(qing)于景,顯現出一(yi)(yi)種(zhong)出污泥而不染的(de)清(qing)純和淡泊,成為一(yi)(yi)首千古流傳(chuan)、膾炙人(ren)口的(de)詞作。
清劉(liu)熙(xi)載《藝概》:“張志和(he)《漁歌子》‘西塞山前白(bai)鷺飛’一闋,風流千古(gu)。東坡嘗(chang)以其成句用入《鷓鴣天》,又(you)用于(yu)《浣(huan)溪沙(sha)》,然其所(suo)足成之(zhi)句,猶未若(ruo)原詞之(zhi)妙(miao)通造化也。黃山谷亦嘗(chang)以其詞增為《浣(huan)溪沙(sha)》,且誦(song)之(zhi)有矜(jin)色焉。”
清黃蘇《蓼園詞評》:“數句只寫漁家之(zhi)自樂其樂,無風波(bo)之(zhi)患(huan)。對面已(yi)有不能自由者已(yi)。隱躍(yue)言外,蘊含不露(lu),筆墨入化,超然塵埃之(zhi)外。”
近人(ren)(ren)俞陛云(yun)《唐五代(dai)兩宋詞選(xuan)釋》:“自來高(gao)潔(jie)之(zhi)(zhi)士,每(mei)托志漁(yu)翁,訪尚父于硒溪,諷靈(ling)鈞于湘浦(pu),沿及(ji)后(hou)賢(xian),見于載籍者(zhe)(zhe)夥(huo)矣(yi)。而(er)軒冕之(zhi)(zhi)士,能(neng)身(shen)在江(jiang)湖(hu)者(zhe)(zhe),實無幾人(ren)(ren)。志和(he)固手把釣竿者(zhe)(zhe),而(er)詞言(yan)‘西(xi)塞’、‘巴陵’、‘松江(jiang)’、‘雷溪’、‘釣臺’,地(di)兼楚越,非(fei)一舟能(neng)達(da),則此詞亦托想之(zhi)(zhi)語,初非(fei)躬歷。然(ran)觀其(qi)每(mei)首結句,君子(zi)固窮,達(da)人(ren)(ren)知命,襟懷之(zhi)(zhi)超逸可知。‘桃花(hua)流水(shui)’句,猶世所傳誦。”
蘇(su)子瞻極愛此詞,患聲不可歌(ge),乃稍損益,寄《浣(huan)溪(xi)紗》曰:“西塞山前(qian)白鷺飛,散花洲(zhou)外(wai)片(pian)帆微。桃花流(liu)水(shui)鱖魚肥。自蔽一(yi)身(shen)青箬笠,相隨到處綠(lv)蓑衣(yi)。斜(xie)風細雨不須歸。”黃魯(lu)直聞而(er)(er)繼作(zuo)。江湖間謂(wei)山連亙(gen)入水(shui)為(wei)磯(ji),太平州有磯(ji)曰新(xin)婦(fu),池州有浦曰女(nv)(nv)兒(er)(er)。魯(lu)直好奇(qi),偶以名對而(er)(er)未有所付。適作(zuo)此詞,乃云:“新(xin)婦(fu)磯(ji)頭(tou)眉黛(dai)愁,女(nv)(nv)兒(er)(er)浦口眼波秋(qiu)。驚(jing)魚錯認月沉鉤。青箬笠前(qian)無(wu)限事(shi),綠(lv)蓑衣(yi)底(di)一(yi)時休。斜(xie)風細雨轉(zhuan)船頭(tou)。”子瞻聞而(er)(er)戲曰:“才(cai)出新(xin)婦(fu)磯(ji),便入女(nv)(nv)兒(er)(er)浦,志(zhi)(zhi)和得(de)(de)無(wu)一(yi)浪子漁父(fu)耶!”人皆傳以為(wei)笑。前(qian)輩(bei)風流(liu)略盡,念之(zhi)慨然。小樓(lou)谷隱,要(yao)不可無(wu)方外(wai)之(zhi)士時相周旋。余(yu)非魯(lu)公,固不能(neng)致志(zhi)(zhi)和,然亦(yi)安得(de)(de)一(yi)似之(zhi)者而(er)(er)與游也(ye)。(葉(xie)夢得(de)(de)《巖下(xia)放言》)
山谷(黃庭堅)晚年(nian)亦悔(hui)前(qian)(qian)作之(zhi)(zhi)未(wei)工,因表弟李如篪(chi)言《漁(yu)父詞(ci)》,以《鷓鴣天(tian)》歌之(zhi)(zhi)甚(shen)協律,恨(hen)語少聲(sheng)多耳。因以憲宗遺像求玄真子文章(zhang),及玄真之(zhi)(zhi)兄松齡勸歸之(zhi)(zhi)意(yi),足前(qian)(qian)后(hou)數(shu)句云(yun):“西(xi)塞山前(qian)(qian)白鷺(lu)飛(fei),桃花流水鱖魚肥。朝廷(ting)尚覓(mi)玄真子,何處如今更有詩?青箬笠,綠蓑(suo)衣,斜風(feng)(feng)(feng)細(xi)雨不須歸。人間欲避(bi)風(feng)(feng)(feng)波(bo)(bo)險,一日風(feng)(feng)(feng)波(bo)(bo)十二時(shi)。”東坡笑曰:魯直乃欲平(ping)地起(qi)風(feng)(feng)(feng)波(bo)(bo)也。(摘自《白香詞(ci)譜(pu)箋》)
此詞(ci)吟成后,不僅一時唱和者甚眾,而(er)且還流播海(hai)外,為東鄰日(ri)本的(de)漢(han)詩作者開啟了填(tian)詞(ci)門徑,嵯峨天皇的(de)《漁(yu)歌子》五首(shou)及其臣(chen)僚的(de)奉和之(zhi)作七首(shou),即以此詞(ci)為藍本改制而(er)成。