《秋(qiu)聲賦(fu)》是宋(song)代文學家(jia)歐(ou)陽修(xiu)的(de)(de)辭(ci)賦(fu)作品(pin)。此賦(fu)作于(yu)宋(song)仁宗嘉(jia)祐(you)四(si)年(1059)秋(qiu),歐(ou)陽修(xiu)時年五十(shi)三歲,雖身居高(gao)位,然有感(gan)于(yu)宦海沉(chen)浮(fu),政(zheng)治改革艱(jian)難,故心(xin)情(qing)苦悶,乃以(yi)“悲秋(qiu)”為主題,抒(shu)發(fa)人(ren)生的(de)(de)苦悶與感(gan)嘆。全文以(yi)“秋(qiu)聲”為引(yin)子,抒(shu)發(fa)草木被(bei)風摧折的(de)(de)悲涼,延及更容易被(bei)憂愁(chou)困(kun)思所(suo)侵(qin)襲的(de)(de)人(ren),感(gan)嘆“百憂感(gan)其心(xin),萬事(shi)勞其形”,也是作者自己(ji)對人(ren)生不易的(de)(de)體悟。全文立意新穎,語(yu)言(yan)清(qing)麗,章法多變(bian),熔寫景(jing)、抒(shu)情(qing)、記(ji)事(shi)、議論為一爐(lu),顯示出文賦(fu)自由揮灑(sa)的(de)(de)韻致。
秋聲賦
歐陽子(zi)方夜(ye)讀書1,聞(wen)有聲自(zi)西南來(lai)者,悚然而(er)聽(ting)之2,曰:異(yi)哉!初淅瀝以(yi)蕭颯3,忽(hu)奔騰而(er)砰湃4;如波濤夜(ye)驚,風雨驟至。其觸于物也,鏦鏦錚(zheng)錚(zheng)5,金鐵皆鳴;又如赴敵之兵,銜枚疾走6,不(bu)聞(wen)號令(ling),但聞(wen)人馬之行(xing)聲。余(yu)謂童子(zi)7:“此何聲也?汝出視之8。”童子(zi)曰:“星月皎潔,明河(he)在天9,四無人聲,聲在樹間。”予曰:“噫嘻10,悲哉11!此秋聲也。胡為而(er)來(lai)哉12?”
“蓋夫秋之(zhi)為(wei)(wei)狀也(ye)(ye)(ye)13,其(qi)(qi)色慘淡14,煙霏云(yun)斂15;其(qi)(qi)容清明,天(tian)(tian)(tian)高日晶16;其(qi)(qi)氣(qi)栗冽17,砭人肌骨18;其(qi)(qi)意蕭條19,山川寂寥20。故其(qi)(qi)為(wei)(wei)聲也(ye)(ye)(ye),凄凄切切,呼號憤發。豐草綠縟而爭茂(mao)21,佳木蔥(cong)蘢而可悅(yue)22。草拂之(zhi)而色變23,木遭(zao)之(zhi)而葉脫。其(qi)(qi)所(suo)以摧敗(bai)零落(luo)者24,乃其(qi)(qi)一氣(qi)之(zhi)余烈25。夫秋,刑官也(ye)(ye)(ye)26,于時為(wei)(wei)陰27;又(you)兵象也(ye)(ye)(ye)28,于行(xing)用金29。是謂天(tian)(tian)(tian)地之(zhi)義(yi)氣(qi)30,常以肅殺而為(wei)(wei)心。天(tian)(tian)(tian)之(zhi)于物,春生秋實31,故其(qi)(qi)在樂也(ye)(ye)(ye)32,商(shang)聲主西方(fang)之(zhi)音,夷則為(wei)(wei)七(qi)月之(zhi)律。商(shang),傷也(ye)(ye)(ye)33,物既(ji)老而悲傷;夷,戮(lu)也(ye)(ye)(ye)34,物過盛而當殺。”
“嗟夫!草木無情,有(you)時飄(piao)零(ling)35。人(ren)為(wei)動物(wu),惟物(wu)之(zhi)靈36。百憂感(gan)其(qi)(qi)心37,萬(wan)事勞其(qi)(qi)形(xing)38,有(you)動于中39,必(bi)搖其(qi)(qi)精40。而況思其(qi)(qi)力(li)之(zhi)所(suo)不(bu)及,憂其(qi)(qi)智(zhi)之(zhi)所(suo)不(bu)能(neng),宜其(qi)(qi)渥然(ran)丹(dan)者為(wei)槁木41,黟然(ran)黑者為(wei)星星42。奈何(he)以非(fei)金石之(zhi)質43,欲與草木而爭榮44?念誰為(wei)之(zhi)戕(qiang)賊(zei)45,亦何(he)恨乎秋聲46!”
童(tong)子(zi)莫(mo)對47,垂(chui)頭(tou)而睡。但聞四壁蟲聲(sheng)唧(ji)唧(ji)48,如助余之嘆息(xi)。
1.歐陽子(zi):作(zuo)者自稱。
2.悚(song)(sǒng)然:吃驚的(de)樣子。
3.淅瀝(xī lì):象聲詞,形(xing)容(rong)雪、雨、風等的(de)聲音。這里形(xing)容(rong)風聲。蕭颯(sà):風吹(chui)樹木所發(fa)出的(de)聲音。
4.砰湃(pēng pài):同(tong)“澎湃”。波濤沖激(ji)聲。
5.鏦(cōng)鏦錚(zheng)(zhēng)錚(zheng):金屬相(xiang)擊(ji)聲。
6.銜(xian)枚(mei):古時(shi)行軍(jun)兵士口中銜(xian)枚(mei),以防(fang)喧嘩。枚(mei),形狀像筷子。疾(ji)走:急(ji)行軍(jun)。
7.童子(zi):少年男仆。
8.之(zhi):代秋聲。
9.明河:明亮(liang)的銀河。
10.噫嘻:感(gan)嘆聲(sheng)。
11.悲(bei)哉(zai):宋玉(yu)《九辯》:“悲(bei)哉(zai)!秋之為氣也。”
12.胡為:為何。
13.為狀:呈現出來的樣子(zi)。
14.慘淡:陰暗無色(se),景象凄涼。
15.煙霏云斂:煙飛云收。煙,煙霧。
16.日晶:陽(yang)光燦爛(lan)。
17.栗冽:寒(han)冷。
18.砭(biān):治病用的石針。
19.蕭條:凋(diao)零。
20.寂寥:靜寂空曠。
21.豐草(cao)綠縟(rù):茂密的草(cao)碧綠繁茂。
22.蔥(cong)蘢(long)(lóng):草木繁(fan)盛。
23.拂(fu):吹拂(fu)。
24.摧敗零落:摧折、凋落。
25.一氣:秋氣。
26.刑(xing)官:周代設六官,以司寇為秋官,掌刑(xing)獄。唐武后(hou)以刑(xing)部為秋官。
27.于時為陰:時,時令,即四季。春夏為陽,秋(qiu)冬為陰。
28.兵象:用兵的(de)象征。
29.于(yu)行(xing)用金:古人以金、木、水、火、土五行(xing)配(pei)四時,秋屬金。
30.義(yi)(yi)氣:秋(qiu)、冬為(wei)天地之義(yi)(yi)氣。
31.實:動詞,結果(guo)實。
32.樂:音(yin)樂。
33.商,傷(shang)也:商音是悲傷(shang)的(de)聲音。
34.夷(yi),戮也(ye):夷(yi)就是殺戮的意思(si)。
35.有(you)時:有(you)固(gu)定(ding)時限。
36.靈(ling):靈(ling)性。
37.感:觸動。
38.形:形體。
39.中:內心(xin)。
40.搖:撼(han)動(dong)。精:人的精神、元氣。
41.渥(wò)然:潤澤的樣子。
42.黟(yī)然:黑。星星:鬢(bin)發花(hua)白。
43.質:人的肉體。
44.榮:繁盛。
45.戕(qiang)(qiāng)賊:摧殘(can)。
46.何:何必。
47.莫對:不回答(da)。
48.唧唧:蟲(chong)鳴聲(sheng)。
歐陽先(xian)生正(zheng)在(zai)夜(ye)里讀書,聽到有聲(sheng)(sheng)音從(cong)西南方向傳(chuan)來,驚(jing)異地注意聽取,說:奇怪啊(a)!開始(shi)時淅(xi)淅(xi)瀝瀝細(xi)碎凄(qi)涼,忽然(ran)間飛馳跳(tiao)躍響亮宏(hong)壯,像驚(jing)濤駭浪午夜(ye)洶涌,疾風暴雨突然(ran)降臨(lin);它和別的(de)物體(ti)接觸(chu)時,發(fa)出清越的(de)撞(zhuang)擊聲(sheng)(sheng),如同(tong)金屬轟鳴(ming)。又像奔敵營的(de)士兵,口中(zhong)(zhong)銜著(zhu)枚行進,聽不到號令,只聽到人和馬奔跑的(de)聲(sheng)(sheng)音。我(wo)對(dui)書童說:“這(zhe)(zhe)是什(shen)么(me)聲(sheng)(sheng)音呢(ni)?你出去看一下。”書童回答(da)說:“星星月(yue)亮光輝燦爛,銀河(he)高高掛在(zai)天空,四周(zhou)寂靜無人,聲(sheng)(sheng)音在(zai)樹木中(zhong)(zhong)間。”我(wo)說:“唉,可(ke)悲啊(a)!這(zhe)(zhe)是秋季的(de)聲(sheng)(sheng)音呀,為什(shen)么(me)就到來了呢(ni)?”
“那秋(qiu)(qiu)季(ji)呈現的(de)(de)(de)狀態是(shi)(shi):它(ta)(ta)的(de)(de)(de)色彩單調,煙(yan)散云(yun)收,凄(qi)涼(liang)(liang)暗淡(dan);它(ta)(ta)的(de)(de)(de)容(rong)貌(mao)潔凈,天(tian)清氣爽(shuang),陽光(guang)燦爛(lan);它(ta)(ta)的(de)(de)(de)氣候酷(ku)(ku)烈,涼(liang)(liang)意(yi)襲人,深入肌骨(gu);它(ta)(ta)的(de)(de)(de)意(yi)象(xiang)冷(leng)落,山寒水瘦(shou),蕭森寂(ji)寞。所以它(ta)(ta)發出的(de)(de)(de)聲音,凄(qi)涼(liang)(liang)悲切,憤怒激烈。茂(mao)草(cao)綠毯子一般爭相(xiang)滋長,樹(shu)木青翠欲滴令人喜(xi)愛,茂(mao)草(cao)遇到它(ta)(ta)就(jiu)(jiu)枯(ku)黃(huang),樹(shu)木遭逢它(ta)(ta)就(jiu)(jiu)落葉。秋(qiu)(qiu)季(ji)所以能摧毀(hui)茂(mao)草(cao),凋(diao)零樹(shu)木,因為是(shi)(shi)自然(ran)界(jie)的(de)(de)(de)運(yun)化(hua)規律(lv)。這秋(qiu)(qiu)季(ji),是(shi)(shi)人間罰惡的(de)(de)(de)法官(guan),在四季(ji)中(zhong)屬(shu)于(yu)陰;又是(shi)(shi)戰爭的(de)(de)(de)象(xiang)征(zheng),在五行中(zhong)代表金(jin)。屬(shu)于(yu)天(tian)地(di)間的(de)(de)(de)剛正之氣,經常以嚴酷(ku)(ku)暴戾(li)作為本性。自然(ran)界(jie)對于(yu)萬(wan)物(wu)(wu),春季(ji)生(sheng)長秋(qiu)(qiu)季(ji)結(jie)果。所以秋(qiu)(qiu)季(ji)在音樂中(zhong),商(shang)聲是(shi)(shi)西方的(de)(de)(de)音符,夷則是(shi)(shi)七月的(de)(de)(de)樂律(lv)。商(shang)即(ji)悲傷,萬(wan)物(wu)(wu)已經衰老就(jiu)(jiu)產(chan)生(sheng)悲傷;夷即(ji)殺戮(lu),萬(wan)物(wu)(wu)過于(yu)茂(mao)盛(sheng)就(jiu)(jiu)應(ying)該殺戮(lu)、消減。”
“可(ke)嘆啊(a)!茂草樹木沒有感情,在(zai)一定的(de)(de)時間仍不(bu)免飄飛零落。人(ren)是有血肉的(de)(de)動物,一切生物中的(de)(de)靈長。成百(bai)種憂慮感觸(chu)人(ren)的(de)(de)內心(xin),成萬項事(shi)務勞累人(ren)的(de)(de)身體(ti),只要(yao)(yao)內心(xin)有所觸(chu)動,必然擾亂他的(de)(de)精(jing)神;而且還要(yao)(yao)考(kao)慮他力量所不(bu)能完(wan)成的(de)(de)事(shi)務,擔(dan)心(xin)他智(zhi)慧所無法解決的(de)(de)問(wen)題(ti)。理所當然地會使人(ren)鮮細澗澤的(de)(de)容(rong)顏變得(de)枯瘠蒼老,烏黑茂密(mi)的(de)(de)須(xu)發(fa)變得(de)花白稀(xi)疏。為什么要(yao)(yao)用不(bu)是金石那樣堅(jian)固不(bu)變的(de)(de)本質,想去和茂草樹木爭一時之景呢?考(kao)慮到究竟(jing)是什么原因摧殘(can)了人(ren),又(you)何必怨(yuan)恨(hen)這秋季的(de)(de)聲音呢!”
書童沒有回答,低著(zhu)頭打瞌睡了。只聽到(dao)四邊(bian)墻(qiang)壁外(wai)唧唧的蟲鳴,好像在附和著(zhu)我(wo)的嘆(tan)氣聲。
此賦(fu)(fu)(fu)寫于宋仁(ren)宗(zong)(zong)嘉祐四年(1059),時(shi)(shi)作者(zhe)五十三歲。宋代自真宗(zong)(zong)景德(de)元年(1004)與契丹(遼國)訂(ding)立澶(chan)淵(yuan)和議(yi),雙方罷兵后(hou),君臣上下諂諛成風,文恬武(wu)嬉(xi),數(shu)十年間(jian),形成積貧積弱(ruo)的(de)局面(mian)(mian)。至仁(ren)宗(zong)(zong)時(shi)(shi),各方面(mian)(mian)矛(mao)盾都暴(bao)露出來。仁(ren)宗(zong)(zong)初期范仲(zhong)淹主持(chi)的(de)“慶(qing)歷(li)新政(zheng)(zheng)”,目的(de)就是改(gai)變這個頹勢,可不久即失敗了,歐陽修亦因(yin)此兩度遭貶謫。至作《秋聲賦(fu)(fu)(fu)》時(shi)(shi),作者(zhe)的(de)官位(wei)雖又晉升為(wei)(wei)翰林學士,但政(zheng)(zheng)局卻(que)江(jiang)河日下。作者(zhe)雖仕途已入順境(jing),身(shen)居高位(wei),但長(chang)期的(de)政(zheng)(zheng)治(zhi)斗爭也使(shi)他看(kan)到了世事(shi)的(de)復(fu)雜,逐(zhu)漸(jian)淡于名利。他回首(shou)往事(shi),屢次遭貶內心(xin)隱痛難消,面(mian)(mian)對朝廷(ting)內外的(de)污濁、黑暗,眼(yan)見(jian)國家日益衰弱(ruo),改(gai)革(ge)又無(wu)(wu)望(wang),不免產生郁悶心(xin)情(qing)(qing)。對政(zheng)(zheng)治(zhi)和社(she)會時(shi)(shi)局心(xin)情(qing)(qing)郁結,對人生短暫、大(da)化無(wu)(wu)情(qing)(qing)感傷于懷,讓作者(zhe)此時(shi)(shi)處于不知如何(he)作為(wei)(wei)的(de)苦(ku)悶時(shi)(shi)期。所以他對秋天的(de)季節感受特別敏感,《秋聲賦(fu)(fu)(fu)》就是在這種背景下創作的(de)。
歐陽修(1007—1072),北(bei)(bei)宋(song)文學(xue)家、史學(xue)家。字(zi)永(yong)叔,號醉翁,晚號六一(yi)(yi)居(ju)士(shi)(shi)。廬陵(今(jin)江西吉(ji)安)人。天(tian)圣八年(1030)進士(shi)(shi)。累擢知制誥、翰林學(xue)士(shi)(shi),歷(li)樞密副使(shi)、參(can)知政事。宋(song)神宗朝,遷兵部尚書,以(yi)太子少師致仕。卒(zu)謚文忠。政治上曾(ceng)支(zhi)持(chi)過范仲淹等的(de)革新主(zhu)張(zhang),文學(xue)上主(zhu)張(zhang)明道(dao)、致用(yong),對宋(song)初(chu)以(yi)來靡(mi)麗(li)、險怪的(de)文風(feng)表示不滿,并(bing)積極(ji)培養后進,是北(bei)(bei)宋(song)古文運動的(de)領(ling)袖。散文說理暢(chang)達,抒情(qing)委婉,為“唐宋(song)八大家”之(zhi)一(yi)(yi);詩風(feng)與其散文近似(si),語言(yan)流暢(chang)自然。其詞婉麗(li),承襲南唐余風(feng)。曾(ceng)與宋(song)祁合修《新唐書》,并(bing)獨撰(zhuan)《新五(wu)代(dai)史》。又(you)喜收集(ji)金石(shi)文字(zi),編為《集(ji)古錄(lu)》,對宋(song)代(dai)金石(shi)學(xue)頗有(you)影響。有(you)《歐陽文忠集(ji)》。
《秋聲賦》是歐陽修繼《醉翁亭記》后的又一名篇。它(ta)駢散(san)結合,鋪陳渲染,詞采(cai)講(jiang)究,是宋代文賦的典范。
秋(qiu)在古代也(ye)是肅殺的(de)象(xiang)征,一(yi)切生命都(dou)在秋(qiu)天(tian)終止。作者的(de)心情因為屢次遭貶而(er)郁悶(men),但他借秋(qiu)聲告誡(jie)世人:不必悲秋(qiu)、恨秋(qiu),怨天(tian)尤地,而(er)應(ying)自我反(fan)省。這一(yi)立意,抒發(fa)了作者難有所為的(de)郁悶(men)心情,以及自我超(chao)脫的(de)愿望。
這篇賦以(yi)“有聲(sheng)(sheng)之秋”與“無(wu)聲(sheng)(sheng)之秋”的對比作為基(ji)本結構框架(jia),精心布(bu)局,文勢(shi)一氣貫串而(er)(er)又曲折變化(hua),作者從凄切悲涼的秋聲(sheng)(sheng)起筆,為下文鋪寫(xie)“有聲(sheng)(sheng)之秋”蓄勢(shi);然后由草(cao)木經秋而(er)(er)摧敗零(ling)落,寫(xie)到(dao)因人事憂勞而(er)(er)使身心受到(dao)戕殘(can),由自然界轉到(dao)社會人生(sheng),這是“無(wu)聲(sheng)(sheng)之秋”;最(zui)后歸(gui)結出全篇主旨:“念誰為之戕賊,亦何恨乎秋聲(sheng)(sheng)!”
文(wen)(wen)章(zhang)用第一(yi)人(ren)稱的(de)(de)(de)筆法來(lai)寫。文(wen)(wen)章(zhang)開(kai)(kai)頭(tou)(tou),作(zuo)(zuo)(zuo)者簡(jian)捷(jie)直入(ru)地描(miao)畫了(le)(le)一(yi)幅(fu)生動(dong)的(de)(de)(de)圖(tu)景:歐陽修(xiu)晚上(shang)正在讀(du)書,被一(yi)種(zhong)奇特的(de)(de)(de)聲(sheng)音所攪動(dong)。這(zhe)(zhe)簡(jian)捷(jie)的(de)(de)(de)開(kai)(kai)頭(tou)(tou),實際上(shang)并不簡(jian)單,燈(deng)下夜(ye)讀(du),是(shi)一(yi)幅(fu)靜(jing)態的(de)(de)(de)圖(tu)畫,也可以說,作(zuo)(zuo)(zuo)者正處于(yu)一(yi)處凝神(shen)的(de)(de)(de)狀態中(zhong)。這(zhe)(zhe)樣(yang)由(you)伏(fu)到起,在動(dong)靜(jing)的(de)(de)(de)對(dui)比(bi)中(zhong),文(wen)(wen)勢(shi)(shi)便蓄成了(le)(le),有了(le)(le)這(zhe)(zhe)種(zhong)文(wen)(wen)勢(shi)(shi),下面的(de)(de)(de)文(wen)(wen)章(zhang)便仿佛是(shi)泉水(shui)涌出(chu),自然(ran)流瀉。同時這(zhe)(zhe)種(zhong)從靜(jing)到動(dong)、令人(ren)悚驚的(de)(de)(de)秋(qiu)夜(ye)奇聲(sheng),營造了(le)(le)一(yi)種(zhong)悲涼(liang)氣氛。接下來(lai),是(shi)作(zuo)(zuo)(zuo)者對(dui)秋(qiu)聲(sheng)一(yi)連串的(de)(de)(de)比(bi)喻(yu),把難(nan)以捉摸的(de)(de)(de)東西(xi)變(bian)得具體(ti)可感。作(zuo)(zuo)(zuo)者用風聲(sheng)、波濤、金鐵、行軍四個比(bi)喻(yu),通過(guo)由(you)“初”到“忽”,再到“觸于(yu)物”,寫出(chu)了(le)(le)由(you)遠而(er)(er)近、由(you)小到大(da)、憑(ping)虛而(er)(er)來(lai)的(de)(de)(de)撞擊(ji)物體(ti)的(de)(de)(de)秋(qiu)聲(sheng)夜(ye)至(zhi)的(de)(de)(de)動(dong)態過(guo)程(cheng),突(tu)出(chu)了(le)(le)秋(qiu)聲(sheng)變(bian)化的(de)(de)(de)急劇和來(lai)勢(shi)(shi)的(de)(de)(de)猛烈。這(zhe)(zhe)些形象化的(de)(de)(de)比(bi)喻(yu),生動(dong)鮮明地寫出(chu)了(le)(le)作(zuo)(zuo)(zuo)者聽覺中(zhong)的(de)(de)(de)秋(qiu)聲(sheng)的(de)(de)(de)個性特點,融入(ru)了(le)(le)作(zuo)(zuo)(zuo)者主(zhu)觀情(qing)感。
接著作者(zhe)引出與(yu)童子對話(hua),從浮想聯翩,又回到現實,增強了(le)藝術(shu)真實感。童子的(de)回答,質樸(pu)(pu)簡明,意境優美、含(han)蓄。這里,作者(zhe)的(de)“悚(song)然”與(yu)童子的(de)若(ruo)無其事、作者(zhe)的(de)悲涼之感與(yu)童子的(de)樸(pu)(pu)拙稚幼形成(cheng)鮮明對比,對秋聲的(de)兩種(zhong)不同(tong)的(de)感受相(xiang)映成(cheng)趣,富(fu)于意味。作者(zhe)在第一段(duan)通過懸(xuan)念式的(de)對聲音的(de)生動描繪(hui),點明了(le)文(wen)章主題即秋聲。文(wen)章起始,就(jiu)寫得脈(mo)絡清(qing)晰,波瀾起伏,搖曳多姿。
再接著尋(xun)根溯源,探(tan)究秋(qiu)聲(sheng)(sheng)所以形(xing)成的(de)(de)(de)(de)緣由。作者自答(da)。秋(qiu)聲(sheng)(sheng),是秋(qiu)天的(de)(de)(de)(de)聲(sheng)(sheng)音,作者從(cong)秋(qiu)之色,容,氣(qi),意四(si)個方面把秋(qiu)天的(de)(de)(de)(de)到來之后萬(wan)物所呈現(xian)的(de)(de)(de)(de)風貌(mao)和秋(qiu)之內在(zai)“氣(qi)質”描(miao)繪得(de)具體(ti)可感,其(qi)(qi)色顏(yan)容貌(mao)似(si)乎呈現(xian)眼前,其(qi)(qi)栗冽(lie)之氣(qi)似(si)乎穿透衣服直(zhi)刺肌膚,其(qi)(qi)蕭條之意似(si)已圍裹全身。這種秋(qiu)氣(qi),是一(yi)種肅殺之氣(qi),是讓(rang)人(ren)速(su)生冷顫之氣(qi)。它只要施展它的(de)(de)(de)(de)一(yi)點余威,就會使繁茂蓊郁(yu)的(de)(de)(de)(de)綠色變色,蔥蘢(long)的(de)(de)(de)(de)佳(jia)木凋零。這樣(yang),通過秋(qiu)聲(sheng)(sheng)的(de)(de)(de)(de)描(miao)繪和感受把“秋(qiu)”之威力作了形(xing)象化的(de)(de)(de)(de)描(miao)繪。
接著,作者又從(cong)社會和(he)自(zi)(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)兩個(ge)方面,對(dui)秋(qiu)(qiu)(qiu)聲(sheng)進(jin)行了(le)(le)剖析和(he)議論(lun)。“夫秋(qiu)(qiu)(qiu),物(wu)過盛而(er)當殺。”古(gu)代(dai)用天地(di)、四(si)時(shi)之名命官(guan)(guan),如天官(guan)(guan)冢宰(zai)、地(di)官(guan)(guan)司徒、春官(guan)(guan)宗(zong)伯、夏官(guan)(guan)司馬、秋(qiu)(qiu)(qiu)官(guan)(guan)司寇、冬官(guan)(guan)司空,這(zhe)是(shi)(shi)六官(guan)(guan)。司寇掌刑法。故(gu)秋(qiu)(qiu)(qiu)天是(shi)(shi)古(gu)代(dai)刑官(guan)(guan)行刑的(de)(de)季(ji)節。在四(si)季(ji)中又屬(shu)陰(yin)冷的(de)(de)季(ji)節;春夏為(wei)陽,秋(qiu)(qiu)(qiu)冬為(wei)陰(yin)。從(cong)五(wu)(wu)(wu)行來分,秋(qiu)(qiu)(qiu)屬(shu)金,由古(gu)代(dai)多以秋(qiu)(qiu)(qiu)天治兵,“沙場(chang)秋(qiu)(qiu)(qiu)點兵”,所(suo)以秋(qiu)(qiu)(qiu)又有(you)(you)戰爭的(de)(de)象征;這(zhe)樣,秋(qiu)(qiu)(qiu)天對(dui)人(ren)來說(shuo),意味(wei)著有(you)(you)悲涼肅殺死(si)亡之氣。從(cong)自(zi)(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)界來看(kan),天地(di)萬物(wu),春天生(sheng)長,秋(qiu)(qiu)(qiu)天結實,意味(wei)著自(zi)(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)界中生(sheng)命由盛轉衰(shuai)的(de)(de)過程,人(ren)與(yu)此(ci)同,故(gu)有(you)(you)對(dui)生(sheng)命將(jiang)息的(de)(de)悲嘆(tan)與(yu)傷感。又以音樂為(wei)喻,古(gu)人(ren)將(jiang)五(wu)(wu)(wu)聲(sheng)(宮(gong)、商(shang)(shang)、角(jiao)、徵、羽(yu))和(he)四(si)時(shi)相(xiang)(xiang)配(pei)(pei),秋(qiu)(qiu)(qiu)屬(shu)商(shang)(shang),又將(jiang)五(wu)(wu)(wu)行和(he)東、南、中、西、北(bei)五(wu)(wu)(wu)個(ge)方位相(xiang)(xiang)配(pei)(pei),秋(qiu)(qiu)(qiu)主西方,秋(qiu)(qiu)(qiu)屬(shu)于商(shang)(shang)聲(sheng),商(shang)(shang),傷也,悲傷之意。夷(yi)則(ze),是(shi)(shi)七(qi)月的(de)(de)音律(lv)(lv)(lv),古(gu)音分十二律(lv)(lv)(lv),夷(yi)則(ze)為(wei)十二律(lv)(lv)(lv)之一(yi)(yi)。將(jiang)樂律(lv)(lv)(lv)和(he)歷(li)法聯(lian)系起來,十二律(lv)(lv)(lv)與(yu)十二月相(xiang)(xiang)配(pei)(pei),夷(yi)則(ze)配(pei)(pei)七(qi)月。《禮記·月令(ling)》:“孟秋(qiu)(qiu)(qiu)之月,律(lv)(lv)(lv)中夷(yi)則(ze)。”夷(yi),是(shi)(shi)刪刈,殺戮之意。萬物(wu)由繁榮到衰(shuai)敗,則(ze)為(wei)自(zi)(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)之規律(lv)(lv)(lv)。作者從(cong)自(zi)(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)與(yu)社會兩方面進(jin)行了(le)(le)論(lun)述,人(ren)是(shi)(shi)自(zi)(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)的(de)(de)一(yi)(yi)部分,又是(shi)(shi)社會的(de)(de)產物(wu),人(ren)與(yu)自(zi)(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)、社會形(xing)成一(yi)(yi)個(ge)相(xiang)(xiang)互聯(lian)系的(de)(de)有(you)(you)機整(zheng)體(ti)(ti)。人(ren)從(cong)個(ge)人(ren)出發(fa)體(ti)(ti)驗感悟自(zi)(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)和(he)社會。這(zhe)體(ti)(ti)現了(le)(le)中國“天人(ren)合(he)一(yi)(yi)”的(de)(de)思想(xiang)。
接著作者(zhe)仍然(ran)(ran)抓住秋(qiu)聲的(de)主題,通(tong)過(guo)無(wu)情(qing)(qing)的(de)草木(mu)與(yu)萬物(wu)中最有(you)感情(qing)(qing),最有(you)靈性的(de)人的(de)對比,抒發(fa)議論(lun)。作者(zhe)認為,百般的(de)憂(you)慮和(he)萬事的(de)操勞(lao)必(bi)然(ran)(ran)損傷著人的(de)身心(xin),內(nei)心(xin)受到(dao)刺激和(he)痛苦,必(bi)然(ran)(ran)損耗(hao)精(jing)力(li),更何(he)況是(shi)“思其(qi)力(li)之(zhi)(zhi)(zhi)所不(bu)(bu)及,憂(you)其(qi)智之(zhi)(zhi)(zhi)所不(bu)(bu)能(neng)”呢!這樣就(jiu)容易朱顏(yan)易老,烏發(fa)變白(bai),“奈(nai)何(he)以(yi)非金石之(zhi)(zhi)(zhi)質(zhi),欲與(yu)草木(mu)而爭(zheng)榮?”這就(jiu)說(shuo)明了作者(zhe)之(zhi)(zhi)(zhi)所以(yi)感到(dao)秋(qiu)聲之(zhi)(zhi)(zhi)悲涼,其(qi)根(gen)源不(bu)(bu)在秋(qiu)聲,主要是(shi)當時作者(zhe)面對國(guo)家和(he)自己的(de)處境而產生(sheng)的(de)憂(you)思所致。當時作者(zhe)被朝(chao)廷重(zhong)用,但想起曾(ceng)經在政治(zhi)上屢不(bu)(bu)得(de)志(zhi),懷才不(bu)(bu)遇,報國(guo)無(wu)門(men),心(xin)情(qing)(qing)郁悶。這樣的(de)情(qing)(qing)緒和(he)秋(qiu)季氣(qi)息正相統一,觸物(wu)傷情(qing)(qing),有(you)感而發(fa)。
作者蓄積已久(jiu)的(de)深沉苦(ku)悶(men)和悲涼沒有人能理解。“童(tong)子莫對,垂頭而睡。”唯有四壁(bi)的(de)蟲鳴,與“我”一(yi)同嘆息。此(ci)情(qing)此(ci)景是(shi)何等悲涼:秋風呼號,秋聲凄切,長夜漫(man)漫(man),蟲聲唧唧,悲憤郁(yu)結,無可(ke)奈何,只能徒然嘆息。
此文把寫景、抒情、記事、議(yi)論(lun)熔為一爐,渾然天成。作者敘事簡括有法(fa),而(er)(er)議(yi)論(lun)迂徐有致;章(zhang)法(fa)曲折(zhe)變化;而(er)(er)語句(ju)圓融輕快;情感節制內斂(lian);語氣輕重和(he)諧;節奏有張有弛;語言(yan)清麗而(er)(er)富于韻律。
作(zuo)者(zhe)把無(wu)形的(de)(de)秋(qiu)(qiu)聲寫(xie)得可(ke)見可(ke)聞。文(wen)章開頭便用形象(xiang)的(de)(de)比喻描寫(xie)秋(qiu)(qiu)夜西風漸起,觸物有(you)聲,再用星月皎潔、四無(wu)人(ren)聲加以烘托,一蕭瑟幽(you)森的(de)(de)畫面便呈現在讀(du)者(zhe)面前;最后(hou)以“四壁蟲(chong)聲唧唧”收尾(wei),也緊扣(kou)住季節的(de)(de)特色。中間兩大段用賦(fu)體的(de)(de)傳統鋪陳手法,渲染秋(qiu)(qiu)天(tian)的(de)(de)肅(su)殺和(he)萬物的(de)(de)凋(diao)零(ling),抒寫(xie)對人(ren)事憂勞的(de)(de)悲感(gan),最后(hou)“念(nian)誰為之戕賊(zei),亦何恨乎秋(qiu)(qiu)聲”,又轉(zhuan)喻禍根在人(ren),發揮(hui)了清(qing)心(xin)寡(gua)欲的(de)(de)老莊哲學(xue),反映了作(zuo)者(zhe)對人(ren)生的(de)(de)感(gan)悟。寫(xie)景、抒情、議論(lun)有(you)機地融為一體,顯(xian)示出文(wen)賦(fu)自由(you)揮(hui)灑(sa)的(de)(de)韻致。
此(ci)賦(fu)寫(xie)秋以立意(yi)新穎著稱,從題材(cai)上(shang)講,悲秋是中國古(gu)典文學(xue)的(de)永恒題材(cai),但作者選擇了新的(de)角度入手,雖然承襲了寫(xie)秋天肅殺蕭條(tiao)的(de)傳統(tong),但卻烘托(tuo)出(chu)人事憂勞更甚于秋的(de)肅殺這(zhe)(zhe)一主題,這(zhe)(zhe)就(jiu)使文章在立意(yi)上(shang)有(you)所創(chuang)新。
《秋聲賦(fu)(fu)》在(zai)文(wen)體上的(de)(de)(de)(de)(de)貢(gong)獻很(hen)大。注重駢偶鋪排(pai)以及聲律(lv)的(de)(de)(de)(de)(de)賦(fu)(fu)到了(le)宋代(dai)以后,由于內容的(de)(de)(de)(de)(de)空(kong)乏和形(xing)式上的(de)(de)(de)(de)(de)矯揉造作,已經走向(xiang)沒落。歐陽修深明其中(zhong)之弊,當他(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)散文(wen)革新取(qu)得了(le)成功之后,回過(guo)頭(tou)來(lai)又為“賦(fu)(fu)”體打開(kai)了(le)一條新的(de)(de)(de)(de)(de)出(chu)路,即賦(fu)(fu)的(de)(de)(de)(de)(de)散文(wen)化,使賦(fu)(fu)的(de)(de)(de)(de)(de)形(xing)式活(huo)潑(po)(po)起來(lai),既(ji)部分保留了(le)駢賦(fu)(fu)、律(lv)賦(fu)(fu)的(de)(de)(de)(de)(de)鋪陳排(pai)比(bi)、駢詞(ci)儷句及設為問答的(de)(de)(de)(de)(de)形(xing)式特征,又呈現出(chu)活(huo)潑(po)(po)流動的(de)(de)(de)(de)(de)散體傾(qing)向(xiang),且增加了(le)賦(fu)(fu)體的(de)(de)(de)(de)(de)抒情意(yi)味。這些特點(dian)也使《秋聲賦(fu)(fu)》在(zai)散文(wen)發展(zhan)史上占有了(le)一席很(hen)重要的(de)(de)(de)(de)(de)地位(wei)。
宋·周必大《〈歐陽文(wen)(wen)忠(zhong)文(wen)(wen)集〉后序》:前輩嘗言,公作文(wen)(wen)揭之壁間,朝夕改定(ding)。今(jin)觀手寫《秋(qiu)聲賦》凡數本,……而用(yong)字往(wang)往(wang)不(bu)同。
清·吳調侯(hou)、吳楚材《古文(wen)觀止》:秋(qiu)聲,無(wu)形者也,卻(que)寫得(de)形色宛然,變(bian)態百出。末歸于人之憂勞,自少(shao)至(zhi)老;猶物之受(shou)變(bian),自春(chun)至(zhi)秋(qiu)。凜乎悲秋(qiu)之意(yi)。溢于言表(biao)。結尾蟲聲唧唧,亦是從(cong)聲上發揮。
清·李調元《賦(fu)話(hua)》卷五:《秋聲(sheng)》《赤壁》,宋(song)賦(fu)之(zhi)(zhi)最擅名(ming)者,其原(yuan)出(chu)于(yu)《阿房》《華山》諸篇,而(er)(er)奇變遠(yuan)(yuan)弗之(zhi)(zhi)逮。殊覺剽而(er)(er)不留(liu)。陳后山所謂一(yi)片之(zhi)(zhi)文押幾個(ge)韻者耳。朱子(zi)亦云:宋(song)朝文章之(zhi)(zhi)盛,前世莫(mo)不推歐陽文忠公、南(nan)豐曾公與眉山蘇公相繼(ji)迭起,各以文擅名(ming)一(yi)世,獨(du)于(yu)楚人(ren)之(zhi)(zhi)賦(fu),有(you)未(wei)數數然者。蓋以文為(wei)賦(fu),則去風雅日遠(yuan)(yuan)也。