東道主(zhu),是漢語(yu)(yu)的一則成(cheng)語(yu)(yu),語(yu)(yu)出春秋·左(zuo)丘明(ming)《左(zuo)傳(chuan)·僖公三十年》。
春秋時鄭(zheng)(zheng)大夫燭之武見秦穆公,要求(qiu)秦軍停(ting)止進攻鄭(zheng)(zheng)國,鄭(zheng)(zheng)國今后作為(wei)(wei)東(dong)(dong)路(lu)上(shang)的(de)居(ju)停(ting)主(zhu)人招待來往(wang)的(de)秦國使(shi)者(zhe)。因鄭(zheng)(zheng)國在秦國東(dong)(dong)面(mian),所以(yi)稱為(wei)(wei)“東(dong)(dong)道主(zhu)”。這則成語(yu)泛指接(jie)待或宴客(ke)的(de)主(zhu)人。其(qi)結構(gou)為(wei)(wei)偏正式,在句子(zi)中可作主(zhu)語(yu)、賓語(yu)。
九月甲午,晉(jin)(jin)(jin)侯秦(qin)伯圍鄭(zheng)(zheng),以(yi)(yi)其無禮於(wu)晉(jin)(jin)(jin),且貳於(wu)楚也(ye)(ye)(ye)。晉(jin)(jin)(jin)軍函陵,秦(qin)軍氾(fan)南。佚之狐言(yan)於(wu)鄭(zheng)(zheng)伯曰(yue):“國危矣!若(ruo)(ruo)使(shi)燭之武見秦(qin)君(jun),師必退。”公(gong)從之。辭曰(yue):“臣之壯也(ye)(ye)(ye),猶不如人;今老矣,無能為(wei)也(ye)(ye)(ye)已(yi)。”公(gong)曰(yue):“吾不能早用子,今急(ji)而求子,是寡人之過(guo)也(ye)(ye)(ye)。然鄭(zheng)(zheng)亡(wang),子亦有不利焉(yan)。”許之。夜縋而出,見秦(qin)伯曰(yue):“秦(qin)晉(jin)(jin)(jin)圍鄭(zheng)(zheng),鄭(zheng)(zheng)既知(zhi)亡(wang)矣。若(ruo)(ruo)鄭(zheng)(zheng)亡(wang)而有益於(wu)君(jun),敢以(yi)(yi)煩(fan)執事。越國以(yi)(yi)鄙(bi)遠,君(jun)知(zhi)其難也(ye)(ye)(ye);焉(yan)用亡(wang)鄭(zheng)(zheng)以(yi)(yi)倍鄰?鄰之厚,君(jun)之薄也(ye)(ye)(ye)。若(ruo)(ruo)舎鄭(zheng)(zheng)以(yi)(yi)為(wei)東(dong)道主,行李之往(wang)來,共(gong)其乏困,君(jun)亦無所害。且君(jun)嘗為(wei)晉(jin)(jin)(jin)君(jun)賜矣,許君(jun)焦、瑕,朝濟而夕設版焉(yan),君(jun)之所知(zhi)也(ye)(ye)(ye)。夫晉(jin)(jin)(jin)何厭之有?既東(dong)封鄭(zheng)(zheng),又欲肆其西(xi)封,若(ruo)(ruo)不闕(que)秦(qin),將焉(yan)取之?闕(que)秦(qin)以(yi)(yi)利晉(jin)(jin)(jin),唯(wei)君(jun)圖之。”秦(qin)伯說,與鄭(zheng)(zheng)人盟,使(shi)杞子、逄(pang)孫、楊孫戍之,乃還。(《左傳·僖公(gong)三十年》)
后人由此典故提煉出成語“東道主”,也(ye)作“東道主人”。
春秋時(shi)(shi)(shi)(shi)代(dai),晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)公(gong)子重(zhong)耳逃(tao)亡到(dao)(dao)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)時(shi)(shi)(shi)(shi),鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)曾經阻止他(ta)(ta)進人鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。后(hou)來(lai)重(zhong)耳回(hui)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)做了(le)(le)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)君,一(yi)直忘不掉這件事情(qing)(qing),時(shi)(shi)(shi)(shi)刻(ke)想要報仇,就聯(lian)合秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)共同出兵(bing)攻打(da)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)非常害怕,佚之(zhi)(zhi)狐向鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)說(shuo):“國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家危(wei)險(xian)了(le)(le),如(ru)(ru)果(guo)派燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)去(qu)(qu)見(jian)秦(qin)(qin)君,秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)軍隊一(yi)定退(tui)走。”鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)聽了(le)(le)他(ta)(ta)的意(yi)見(jian),派燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)勸說(shuo)秦(qin)(qin)穆(mu)公(gong)退(tui)兵(bing)。燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)推辭說(shuo):“臣(chen)壯年(nian)時(shi)(shi)(shi)(shi),尚且不如(ru)(ru)別(bie)人,現(xian)在(zai)(zai)老了(le)(le),無能為力了(le)(le)。”鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)說(shuo):“我(wo)(wo)沒有及早重(zhong)用(yong)您,危(wei)急時(shi)(shi)(shi)(shi)才(cai)來(lai)求(qiu)您,這是我(wo)(wo)的過(guo)錯。然而鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)亡國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)了(le)(le),對您也(ye)(ye)不利啊!”燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)答應了(le)(le)。夜里,把(ba)燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)用(yong)繩子從城上墜下去(qu)(qu)求(qiu)見(jian)秦(qin)(qin)穆(mu)公(gong),秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)將(jiang)士禁(jin)止他(ta)(ta)進去(qu)(qu),他(ta)(ta)便在(zai)(zai)城外放聲大哭(ku)起(qi)來(lai)。兵(bing)士們(men)把(ba)他(ta)(ta)抓(zhua)到(dao)(dao)秦(qin)(qin)穆(mu)公(gong)面前,問他(ta)(ta)為什么(me)哭(ku),他(ta)(ta)說(shuo):“我(wo)(wo)為鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭(ku)同時(shi)(shi)(shi)(shi)也(ye)(ye)為秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭(ku)。鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在(zai)(zai)晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的東(dong)邊秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在(zai)(zai)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的西邊,鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)一(yi)亡,晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)更強大,秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就顯(xian)得弱了(le)(le)。幫人家攻打(da)別(bie)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的土地,反而削(xue)弱自己國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家的力量,聰明人是不會做這種事情(qing)(qing)的。”秦(qin)(qin)穆(mu)公(gong)聽了(le)(le),大吃一(yi)驚,連聲說(shuo)道:“對,很(hen)對!”燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)又說(shuo):“如(ru)(ru)果(guo)秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)現(xian)在(zai)(zai)肯撤(che)兵(bing)解(jie)(jie)圍,鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就脫離(li)楚國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),像(xiang)臣(chen)子一(yi)樣服(fu)侍(shi)秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),如(ru)(ru)果(guo)讓鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)作為秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)東(dong)邊道上的主人,那么(me),也(ye)(ye)可以供應秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)人旅行來(lai)往中(zhong)缺乏(fa)的東(dong)西,對你也(ye)(ye)有益無害呀!”秦(qin)(qin)穆(mu)公(gong)聽了(le)(le),非常興(xing)奮,便同鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)訂立盟約,派將(jiang)軍杞(qi)子、逢孫(sun)、揚孫(sun)三人去(qu)(qu)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)駐防,自己帶(dai)著大軍秘(mi)密回(hui)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)因秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)背盟,不得不撤(che)兵(bing),于是鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)(zhi)圍被(bei)解(jie)(jie)除(chu)了(le)(le)。
這(zhe)則典(dian)故(gu)給人的(de)(de)(de)啟示是(shi),“世(shi)界(jie)上(shang)沒有永遠(yuan)(yuan)的(de)(de)(de)敵人,也(ye)沒有永遠(yuan)(yuan)的(de)(de)(de)朋(peng)友,只有永遠(yuan)(yuan)的(de)(de)(de)利(li)(li)益。”對(dui)于(yu)國(guo)與國(guo)之間而言(yan),這(zhe)句話無(wu)疑是(shi)至理(li)名言(yan)。燭之武(wu)很(hen)懂這(zhe)一點(dian),他知道秦(qin)君出錢出力(li),大老遠(yuan)(yuan)趕來,無(wu)非利(li)(li)益使(shi)然。但問題是(shi),滅了(le)鄭(zheng)國(guo),秦(qin)國(guo)實際上(shang)是(shi)為晉(jin)君打工幫晉(jin)國(guo)增強實力(li)。相反,如果(guo)不(bu)滅鄭(zheng)國(guo)而使(shi)它成(cheng)為東方道路上(shang)的(de)(de)(de)主人,秦(qin)國(guo)使(shi)臣經過,鄭(zheng)國(guo)供應(ying)他們的(de)(de)(de)食宿(su)、給養。無(wu)需動刀(dao)動槍,卻能(neng)得到(dao)莫大的(de)(de)(de)好處(chu),亡鄭(zheng)保(bao)鄭(zheng),結(jie)果(guo)大相徑庭。曉之以利(li)(li),是(shi)燭之武(wu)成(cheng)功的(de)(de)(de)關(guan)鍵。
“東道主(zhu)”通(tong)常用(yong)于泛稱接待或宴請賓(bin)客的主(zhu)人。這(zhe)則成(cheng)語在句(ju)子中可作主(zhu)語、賓(bin)語。
唐·李白(bai)《望(wang)九(jiu)華贈青陽(yang)韋(wei)仲(zhong)堪》:“君為(wei)東道主,于此(ci)臥(wo)云(yun)松。”