東道(dao)主,是漢(han)語的一則成語,語出春秋·左(zuo)丘明《左(zuo)傳·僖公三十(shi)年》。
春秋時鄭大夫燭之(zhi)武見秦穆公,要求秦軍停(ting)止進(jin)攻鄭國(guo),鄭國(guo)今后作為(wei)東(dong)路上的居(ju)停(ting)主(zhu)人招待來往(wang)的秦國(guo)使(shi)者(zhe)。因鄭國(guo)在(zai)秦國(guo)東(dong)面,所(suo)以稱為(wei)“東(dong)道主(zhu)”。這則成(cheng)語泛指接待或宴客的主(zhu)人。其結(jie)構為(wei)偏(pian)正式(shi),在(zai)句(ju)子中可作主(zhu)語、賓語。
九月甲午,晉(jin)(jin)侯秦(qin)伯(bo)圍鄭(zheng)(zheng),以(yi)其無禮於晉(jin)(jin),且(qie)貳於楚也(ye)(ye)。晉(jin)(jin)軍(jun)(jun)函陵(ling),秦(qin)軍(jun)(jun)氾南。佚之(zhi)(zhi)狐言於鄭(zheng)(zheng)伯(bo)曰(yue)(yue)(yue):“國危矣!若(ruo)使(shi)燭之(zhi)(zhi)武見(jian)(jian)秦(qin)君(jun)(jun)(jun)(jun),師必退。”公(gong)從(cong)之(zhi)(zhi)。辭曰(yue)(yue)(yue):“臣之(zhi)(zhi)壯也(ye)(ye),猶(you)不(bu)如人(ren);今老矣,無能為也(ye)(ye)已。”公(gong)曰(yue)(yue)(yue):“吾(wu)不(bu)能早用子(zi),今急(ji)而求子(zi),是寡(gua)人(ren)之(zhi)(zhi)過(guo)也(ye)(ye)。然鄭(zheng)(zheng)亡,子(zi)亦(yi)有(you)不(bu)利焉(yan)。”許之(zhi)(zhi)。夜縋而出,見(jian)(jian)秦(qin)伯(bo)曰(yue)(yue)(yue):“秦(qin)晉(jin)(jin)圍鄭(zheng)(zheng),鄭(zheng)(zheng)既(ji)知亡矣。若(ruo)鄭(zheng)(zheng)亡而有(you)益於君(jun)(jun)(jun)(jun),敢以(yi)煩(fan)執事。越國以(yi)鄙遠,君(jun)(jun)(jun)(jun)知其難(nan)也(ye)(ye);焉(yan)用亡鄭(zheng)(zheng)以(yi)倍鄰?鄰之(zhi)(zhi)厚,君(jun)(jun)(jun)(jun)之(zhi)(zhi)薄也(ye)(ye)。若(ruo)舎鄭(zheng)(zheng)以(yi)為東道(dao)主(zhu),行李之(zhi)(zhi)往來,共其乏(fa)困,君(jun)(jun)(jun)(jun)亦(yi)無所害。且(qie)君(jun)(jun)(jun)(jun)嘗為晉(jin)(jin)君(jun)(jun)(jun)(jun)賜矣,許君(jun)(jun)(jun)(jun)焦、瑕,朝濟(ji)而夕(xi)設(she)版焉(yan),君(jun)(jun)(jun)(jun)之(zhi)(zhi)所知也(ye)(ye)。夫(fu)晉(jin)(jin)何厭之(zhi)(zhi)有(you)?既(ji)東封(feng)鄭(zheng)(zheng),又(you)欲肆其西(xi)封(feng),若(ruo)不(bu)闕(que)秦(qin),將焉(yan)取之(zhi)(zhi)?闕(que)秦(qin)以(yi)利晉(jin)(jin),唯君(jun)(jun)(jun)(jun)圖之(zhi)(zhi)。”秦(qin)伯(bo)說,與鄭(zheng)(zheng)人(ren)盟,使(shi)杞(qi)子(zi)、逄孫(sun)(sun)、楊(yang)孫(sun)(sun)戍之(zhi)(zhi),乃還。(《左傳·僖公(gong)三(san)十年(nian)》)
后人由此典故提煉出(chu)成(cheng)語“東(dong)道主(zhu)”,也作“東(dong)道主(zhu)人”。
春秋時(shi)代,晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)公(gong)(gong)(gong)子(zi)重耳逃亡到鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)時(shi),鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)曾(ceng)經阻止(zhi)他(ta)進(jin)人(ren)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。后來(lai)重耳回(hui)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)做(zuo)了(le)(le)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)君(jun),一(yi)直忘不(bu)(bu)掉這件(jian)事情,時(shi)刻想要報仇(chou),就(jiu)聯合秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)共同出兵(bing)(bing)攻(gong)打鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)(gong)(gong)非常害怕,佚之(zhi)狐向(xiang)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)(gong)(gong)說(shuo)(shuo):“國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家危(wei)險了(le)(le),如果(guo)派(pai)(pai)燭(zhu)之(zhi)武去見(jian)秦(qin)(qin)君(jun),秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)軍(jun)隊一(yi)定退走。”鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)(gong)(gong)聽了(le)(le)他(ta)的(de)意見(jian),派(pai)(pai)燭(zhu)之(zhi)武勸說(shuo)(shuo)秦(qin)(qin)穆(mu)公(gong)(gong)(gong)退兵(bing)(bing)。燭(zhu)之(zhi)武推(tui)辭(ci)說(shuo)(shuo):“臣壯(zhuang)年時(shi),尚(shang)且不(bu)(bu)如別(bie)(bie)人(ren),現(xian)(xian)在老了(le)(le),無能為(wei)(wei)(wei)力了(le)(le)。”鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)文(wen)公(gong)(gong)(gong)說(shuo)(shuo):“我(wo)沒有及(ji)早重用您,危(wei)急時(shi)才來(lai)求您,這是(shi)我(wo)的(de)過錯。然而(er)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)亡國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)了(le)(le),對(dui)您也不(bu)(bu)利啊!”燭(zhu)之(zhi)武答應了(le)(le)。夜里,把燭(zhu)之(zhi)武用繩(sheng)子(zi)從城上墜下去求見(jian)秦(qin)(qin)穆(mu)公(gong)(gong)(gong),秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)將(jiang)士禁止(zhi)他(ta)進(jin)去,他(ta)便在城外(wai)放(fang)聲大哭起來(lai)。兵(bing)(bing)士們(men)把他(ta)抓到秦(qin)(qin)穆(mu)公(gong)(gong)(gong)面(mian)前,問(wen)他(ta)為(wei)(wei)(wei)什么哭,他(ta)說(shuo)(shuo):“我(wo)為(wei)(wei)(wei)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭同時(shi)也為(wei)(wei)(wei)秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭。鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)東(dong)邊秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)西邊,鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)一(yi)亡,晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)更強大,秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就(jiu)顯得弱了(le)(le)。幫人(ren)家攻(gong)打別(bie)(bie)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)土(tu)地,反(fan)而(er)削弱自(zi)己國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家的(de)力量,聰明(ming)人(ren)是(shi)不(bu)(bu)會(hui)做(zuo)這種(zhong)事情的(de)。”秦(qin)(qin)穆(mu)公(gong)(gong)(gong)聽了(le)(le),大吃一(yi)驚(jing),連聲說(shuo)(shuo)道:“對(dui),很對(dui)!”燭(zhu)之(zhi)武又說(shuo)(shuo):“如果(guo)秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)現(xian)(xian)在肯撤兵(bing)(bing)解圍,鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就(jiu)脫離楚國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),像臣子(zi)一(yi)樣服侍秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),如果(guo)讓(rang)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)作為(wei)(wei)(wei)秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)東(dong)邊道上的(de)主人(ren),那么,也可以供應秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)人(ren)旅行來(lai)往中缺乏的(de)東(dong)西,對(dui)你也有益無害呀!”秦(qin)(qin)穆(mu)公(gong)(gong)(gong)聽了(le)(le),非常興奮(fen),便同鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)訂立(li)盟約,派(pai)(pai)將(jiang)軍(jun)杞子(zi)、逢孫、揚孫三人(ren)去鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)駐(zhu)防(fang),自(zi)己帶著大軍(jun)秘(mi)密回(hui)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)因秦(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)背盟,不(bu)(bu)得不(bu)(bu)撤兵(bing)(bing),于是(shi)鄭(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)圍被解除了(le)(le)。
這(zhe)(zhe)(zhe)則典(dian)故給(gei)人(ren)的(de)啟示是(shi)(shi)(shi),“世界上(shang)沒有(you)永(yong)遠的(de)敵(di)人(ren),也沒有(you)永(yong)遠的(de)朋友,只有(you)永(yong)遠的(de)利(li)益。”對于國與國之(zhi)(zhi)間而言,這(zhe)(zhe)(zhe)句話無(wu)疑是(shi)(shi)(shi)至理名言。燭(zhu)之(zhi)(zhi)武很懂這(zhe)(zhe)(zhe)一點(dian),他(ta)知道秦(qin)君出錢出力(li),大老遠趕來,無(wu)非利(li)益使然。但問題(ti)是(shi)(shi)(shi),滅了(le)鄭(zheng)國,秦(qin)國實際(ji)上(shang)是(shi)(shi)(shi)為(wei)晉君打工幫晉國增(zeng)強實力(li)。相(xiang)反,如果不滅鄭(zheng)國而使它成為(wei)東方道路(lu)上(shang)的(de)主人(ren),秦(qin)國使臣經過,鄭(zheng)國供應(ying)他(ta)們的(de)食(shi)宿、給(gei)養。無(wu)需(xu)動刀動槍,卻(que)能得到莫大的(de)好處,亡鄭(zheng)保鄭(zheng),結果大相(xiang)徑庭(ting)。曉之(zhi)(zhi)以利(li),是(shi)(shi)(shi)燭(zhu)之(zhi)(zhi)武成功(gong)的(de)關鍵。
“東道主”通常用于泛稱接待或宴請(qing)賓(bin)客(ke)的主人。這則成語(yu)在句子中(zhong)可作(zuo)主語(yu)、賓(bin)語(yu)。
唐·李(li)白《望(wang)九(jiu)華贈青陽韋仲(zhong)堪》:“君為東道主,于此臥(wo)云松。”