東道主,是漢語(yu)(yu)的(de)一(yi)則成語(yu)(yu),語(yu)(yu)出春秋·左丘明《左傳(chuan)·僖(xi)公三十年》。
春秋時鄭大夫燭之武(wu)見秦(qin)穆公,要求秦(qin)軍停止進攻鄭國,鄭國今后作為東(dong)路上的(de)居停主(zhu)人招待(dai)來往的(de)秦(qin)國使者。因鄭國在秦(qin)國東(dong)面,所(suo)以稱為“東(dong)道(dao)主(zhu)”。這則成語(yu)泛指接待(dai)或宴客(ke)的(de)主(zhu)人。其結構為偏(pian)正式,在句子中可作主(zhu)語(yu)、賓語(yu)。
九月甲午,晉侯秦(qin)(qin)(qin)伯(bo)圍(wei)鄭(zheng),以(yi)其(qi)無禮(li)於(wu)晉,且貳(er)於(wu)楚也(ye)(ye)。晉軍函陵,秦(qin)(qin)(qin)軍氾南。佚之(zhi)(zhi)狐(hu)言於(wu)鄭(zheng)伯(bo)曰:“國危(wei)矣(yi)!若(ruo)使燭之(zhi)(zhi)武見秦(qin)(qin)(qin)君,師必退。”公(gong)從之(zhi)(zhi)。辭(ci)曰:“臣之(zhi)(zhi)壯(zhuang)也(ye)(ye),猶不(bu)如人(ren);今老矣(yi),無能為也(ye)(ye)已。”公(gong)曰:“吾不(bu)能早用(yong)子(zi),今急(ji)而求子(zi),是寡人(ren)之(zhi)(zhi)過也(ye)(ye)。然(ran)鄭(zheng)亡,子(zi)亦有(you)不(bu)利(li)焉(yan)。”許之(zhi)(zhi)。夜縋而出,見秦(qin)(qin)(qin)伯(bo)曰:“秦(qin)(qin)(qin)晉圍(wei)鄭(zheng),鄭(zheng)既知(zhi)亡矣(yi)。若(ruo)鄭(zheng)亡而有(you)益於(wu)君,敢以(yi)煩執事。越國以(yi)鄙遠,君知(zhi)其(qi)難也(ye)(ye);焉(yan)用(yong)亡鄭(zheng)以(yi)倍(bei)鄰(lin)?鄰(lin)之(zhi)(zhi)厚,君之(zhi)(zhi)薄也(ye)(ye)。若(ruo)舎鄭(zheng)以(yi)為東(dong)道主,行李之(zhi)(zhi)往來,共其(qi)乏困,君亦無所(suo)害。且君嘗(chang)為晉君賜矣(yi),許君焦(jiao)、瑕,朝濟而夕設(she)版焉(yan),君之(zhi)(zhi)所(suo)知(zhi)也(ye)(ye)。夫晉何厭之(zhi)(zhi)有(you)?既東(dong)封(feng)(feng)鄭(zheng),又(you)欲肆其(qi)西封(feng)(feng),若(ruo)不(bu)闕秦(qin)(qin)(qin),將焉(yan)取(qu)之(zhi)(zhi)?闕秦(qin)(qin)(qin)以(yi)利(li)晉,唯君圖(tu)之(zhi)(zhi)。”秦(qin)(qin)(qin)伯(bo)說(shuo),與鄭(zheng)人(ren)盟,使杞子(zi)、逄孫、楊孫戍之(zhi)(zhi),乃還。(《左傳·僖公(gong)三十年》)
后(hou)人由此典(dian)故提煉出(chu)成語(yu)“東(dong)道主”,也作“東(dong)道主人”。
春秋時(shi)代(dai),晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)公(gong)子(zi)(zi)重耳逃(tao)亡到鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)時(shi),鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)曾經阻(zu)止他進人(ren)鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。后(hou)來(lai)(lai)重耳回國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)做(zuo)(zuo)了(le)(le)(le)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)君(jun),一(yi)直忘(wang)不(bu)(bu)掉這(zhe)件事(shi)情,時(shi)刻想要報(bao)仇,就聯合秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)共同出兵(bing)(bing)攻打(da)鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。鄭(zheng)文(wen)公(gong)非常害(hai)怕(pa),佚之(zhi)(zhi)狐向鄭(zheng)文(wen)公(gong)說(shuo):“國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)危險了(le)(le)(le),如果派燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)(wu)去見(jian)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)君(jun),秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)軍(jun)隊一(yi)定退走(zou)。”鄭(zheng)文(wen)公(gong)聽了(le)(le)(le)他的(de)(de)意見(jian),派燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)(wu)勸說(shuo)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)穆(mu)公(gong)退兵(bing)(bing)。燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)(wu)推辭(ci)說(shuo):“臣壯年(nian)時(shi),尚且不(bu)(bu)如別(bie)人(ren),現(xian)在老了(le)(le)(le),無能為(wei)力了(le)(le)(le)。”鄭(zheng)文(wen)公(gong)說(shuo):“我(wo)沒有及早重用您,危急(ji)時(shi)才來(lai)(lai)求您,這(zhe)是我(wo)的(de)(de)過(guo)錯。然而鄭(zheng)亡國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)了(le)(le)(le),對(dui)您也(ye)(ye)不(bu)(bu)利啊!”燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)(wu)答應了(le)(le)(le)。夜里,把燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)(wu)用繩子(zi)(zi)從城(cheng)上墜下去求見(jian)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)穆(mu)公(gong),秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)將(jiang)士禁止他進去,他便在城(cheng)外(wai)放聲大(da)(da)哭(ku)起來(lai)(lai)。兵(bing)(bing)士們把他抓到秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)穆(mu)公(gong)面前(qian),問他為(wei)什么(me)哭(ku),他說(shuo):“我(wo)為(wei)鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭(ku)同時(shi)也(ye)(ye)為(wei)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)哭(ku)。鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)東邊(bian)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)西邊(bian),鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)一(yi)亡,晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)更(geng)強(qiang)大(da)(da),秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就顯(xian)得(de)弱(ruo)了(le)(le)(le)。幫(bang)人(ren)家(jia)攻打(da)別(bie)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)土地(di),反而削弱(ruo)自(zi)(zi)己國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)的(de)(de)力量(liang),聰(cong)明人(ren)是不(bu)(bu)會做(zuo)(zuo)這(zhe)種事(shi)情的(de)(de)。”秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)穆(mu)公(gong)聽了(le)(le)(le),大(da)(da)吃一(yi)驚,連聲說(shuo)道:“對(dui),很對(dui)!”燭(zhu)之(zhi)(zhi)武(wu)(wu)又說(shuo):“如果秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)現(xian)在肯(ken)撤(che)兵(bing)(bing)解圍,鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就脫離(li)楚國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),像臣子(zi)(zi)一(yi)樣服(fu)侍(shi)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),如果讓鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)作為(wei)秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)東邊(bian)道上的(de)(de)主人(ren),那么(me),也(ye)(ye)可(ke)以供應秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)人(ren)旅行(xing)來(lai)(lai)往(wang)中缺乏的(de)(de)東西,對(dui)你(ni)也(ye)(ye)有益無害(hai)呀(ya)!”秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)穆(mu)公(gong)聽了(le)(le)(le),非常興(xing)奮(fen),便同鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)訂立盟(meng)約,派將(jiang)軍(jun)杞子(zi)(zi)、逢孫、揚孫三人(ren)去鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)駐防,自(zi)(zi)己帶著(zhu)大(da)(da)軍(jun)秘(mi)密回國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。晉國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)因秦(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)(qin)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)背(bei)盟(meng),不(bu)(bu)得(de)不(bu)(bu)撤(che)兵(bing)(bing),于是鄭(zheng)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)(zhi)圍被解除了(le)(le)(le)。
這(zhe)則典(dian)故給人(ren)(ren)的(de)啟示(shi)是(shi)(shi)(shi),“世(shi)界(jie)上沒有(you)永(yong)(yong)遠(yuan)(yuan)的(de)敵人(ren)(ren),也沒有(you)永(yong)(yong)遠(yuan)(yuan)的(de)朋友,只有(you)永(yong)(yong)遠(yuan)(yuan)的(de)利益(yi)。”對于(yu)國(guo)(guo)與國(guo)(guo)之(zhi)(zhi)間而(er)言(yan)(yan),這(zhe)句話無疑是(shi)(shi)(shi)至理(li)名言(yan)(yan)。燭之(zhi)(zhi)武很(hen)懂這(zhe)一點,他知道秦君(jun)出錢出力(li),大(da)(da)老遠(yuan)(yuan)趕來,無非利益(yi)使(shi)然。但問題是(shi)(shi)(shi),滅了(le)鄭(zheng)國(guo)(guo),秦國(guo)(guo)實際(ji)上是(shi)(shi)(shi)為(wei)晉君(jun)打(da)工幫(bang)晉國(guo)(guo)增強(qiang)實力(li)。相反(fan),如果(guo)不(bu)滅鄭(zheng)國(guo)(guo)而(er)使(shi)它(ta)成(cheng)(cheng)為(wei)東方道路上的(de)主人(ren)(ren),秦國(guo)(guo)使(shi)臣經過,鄭(zheng)國(guo)(guo)供應他們的(de)食宿、給養。無需動刀動槍,卻能得(de)到莫大(da)(da)的(de)好處,亡鄭(zheng)保(bao)鄭(zheng),結果(guo)大(da)(da)相徑(jing)庭。曉之(zhi)(zhi)以利,是(shi)(shi)(shi)燭之(zhi)(zhi)武成(cheng)(cheng)功的(de)關鍵。
“東道主”通常用于(yu)泛(fan)稱接待(dai)或(huo)宴請賓(bin)客的主人(ren)。這則成語在句(ju)子中可(ke)作主語、賓(bin)語。
唐·李白(bai)《望九華贈青(qing)陽韋仲堪》:“君為東(dong)道主,于(yu)此臥云松(song)。”