脈(mo)學(xue)著作,西(xi)晉·王叔和撰于公元(yuan)3世紀,10卷(juan)。集(ji)漢(han)以前脈(mo)學(xue)之(zhi)大成,選錄(lu)《內經》《難經》《傷寒(han)論》《金(jin)匱要略》及扁鵲、華佗等有關脈(mo)學(xue)之(zhi)論說,闡析脈(mo)理、脈(mo)法(fa),結合(he)臨床實(shi)際,詳辨脈(mo)象及其主病。《脈(mo)經》系我國(guo)現存較早的(de)脈(mo)學(xue)專書,首(shou)次系統歸納了24種脈(mo)象,對其性狀作出具(ju)體描述,初步肯定(ding)(ding)了有關三部脈(mo)的(de)定(ding)(ding)位診斷,為后世脈(mo)學(xue)發展奠(dian)定(ding)(ding)基(ji)礎,并有指導臨床實(shi)踐之(zhi)意(yi)義。同(tong)時(shi)《脈(mo)經》還保存了大量(liang)古代中醫文獻(xian)資料。
《脈(mo)(mo)(mo)(mo)經》卷(juan)(juan)一(yi)載醫(yi)論(lun)15篇(pian)(pian)(pian)(pian),將人體脈(mo)(mo)(mo)(mo)象(xiang)(xiang)歸納為(wei)24種,于每一(yi)脈(mo)(mo)(mo)(mo)象(xiang)(xiang)性狀均有(you)明確描(miao)述(shu),并舉相(xiang)(xiang)似之脈(mo)(mo)(mo)(mo),分(fen)八(ba)組(zu)排列比(bi)較。以下各篇(pian)(pian)(pian)(pian),脈(mo)(mo)(mo)(mo)理與(yu)脈(mo)(mo)(mo)(mo)法互闡,備述(shu)診(zhen)(zhen)脈(mo)(mo)(mo)(mo)時間、診(zhen)(zhen)脈(mo)(mo)(mo)(mo)部(bu)位、辨陰陽脈(mo)(mo)(mo)(mo)大法及(ji)疾病將瘥(chai)、難愈之脈(mo)(mo)(mo)(mo)候(hou)。卷(juan)(juan)2~3共(gong)(gong)有(you)醫(yi)論(lun)9篇(pian)(pian)(pian)(pian),論(lun)“關(guan)前”“關(guan)后”“關(guan)上”三關(guan)及(ji)人迎、神門、氣(qi)口等(deng)部(bu)位脈(mo)(mo)(mo)(mo)象(xiang)(xiang)變化、所主臟(zang)腑經絡病變;寸、關(guan)、尺各部(bu)脈(mo)(mo)(mo)(mo)象(xiang)(xiang)所主病證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)及(ji)其治(zhi)療;奇經八(ba)脈(mo)(mo)(mo)(mo)之脈(mo)(mo)(mo)(mo)象(xiang)(xiang)主病;臟(zang)腑平脈(mo)(mo)(mo)(mo)、病脈(mo)(mo)(mo)(mo)及(ji)死脈(mo)(mo)(mo)(mo)。卷(juan)(juan)4醫(yi)論(lun)8篇(pian)(pian)(pian)(pian),凡舉三部(bu)九候(hou)脈(mo)(mo)(mo)(mo)證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)與(yu)40余種雜病脈(mo)(mo)(mo)(mo)候(hou)。并論(lun)四時相(xiang)(xiang)反脈(mo)(mo)(mo)(mo)證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)、百病死生之脈(mo)(mo)(mo)(mo)。卷(juan)(juan)5收扁鵲(que)、張(zhang)仲景、華佗有(you)關(guan)診(zhen)(zhen)法醫(yi)論(lun)5篇(pian)(pian)(pian)(pian)。卷(juan)(juan)6為(wei)五臟(zang)六(liu)腑病證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng),共(gong)(gong)11篇(pian)(pian)(pian)(pian)。卷(juan)(juan)7~9分(fen)49篇(pian)(pian)(pian)(pian)討論(lun)脈(mo)(mo)(mo)(mo)證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)、治(zhi)療,包括傷(shang)寒、雜病、婦兒病證(zheng)(zheng)(zheng)(zheng)。卷(juan)(juan)十為(wei)《手檢(jian)圖(tu)三十一(yi)部(bu)》。
王叔(shu)和在(zai)《脈(mo)經(jing)·序(xu)(xu)》中說(shuo)(shuo):“脈(mo)理(li)精微,其體(ti)難辨(bian),弦緊浮(fu)芤,展轉相類(lei),在(zai)心易了,指下(xia)難明。謂沉為伏,則(ze)方治(zhi)永(yong)乖(guai);以(yi)緩為遲,則(ze)危殆立至(zhi)。”但(dan)當時尚無一本脈(mo)學書籍供醫者研(yan)讀,《內經(jing)》《難經(jing)》等(deng)書,文義(yi)深奧(ao),多(duo)數人不能理(li)解,更談(tan)不上正確(que)運用,致(zhi)使(shi)“微疴成膏肓之(zhi)變,滯固絕振起(qi)之(zhi)望”(《脈(mo)經(jing)·序(xu)(xu)》)。王叔(shu)和利用擔任太醫令的機會,博覽群書,苦心鉆研(yan),總結《內經(jing)》《難經(jing)》以(yi)來逮于扁(bian)鵲(que)、華佗(tuo)、仲景等(deng)經(jing)論(lun)要(yao)旨,旁及古代(dai)有關說(shuo)(shuo)脈(mo)之(zhi)篇(pian),并結合自己的臨床實踐(jian),著成《脈(mo)經(jing)》十卷,九(jiu)十七篇(pian),首次(ci)對中醫脈(mo)學從理(li)論(lun)到(dao)臨床運用作了較全面、系(xi)統(tong)的論(lun)述。
王(wang)叔和,西晉醫學(xue)(xue)家。名熙,高平(今(jin)屬山東)人(ren)。生于東漢建安十五年,即公(gong)元(yuan)210年。他(ta)(ta)“性沉靜,好(hao)著(zhu)(zhu)述”,曾為(wei)太醫令。著(zhu)(zhu)有(you)《脈經》,總結了漢以前有(you)關脈學(xue)(xue)之(zhi)(zhi)成就,系(xi)現存我國最早脈學(xue)(xue)專書。另對(dui)漢代張(zhang)(zhang)仲(zhong)景《傷寒(han)(han)雜(za)病論》一書進行整理,該(gai)書因戰(zhan)亂而散佚(yi)零亂,幾至失傳。王(wang)氏(shi)(shi)重新(xin)加以編次,將(jiang)《傷寒(han)(han)雜(za)病論》析(xi)為(wei)《傷寒(han)(han)論》與《金匱要略》,始(shi)于王(wang)氏(shi)(shi),使之(zhi)(zhi)不可湮(yin)沒(mei)。后世雖有(you)人(ren)對(dui)他(ta)(ta)的整理加以非(fei)議,但(dan)多數人(ren)認為(wei)其功(gong)不可沒(mei),張(zhang)(zhang)仲(zhong)景之(zhi)(zhi)學(xue)(xue)借王(wang)氏(shi)(shi)之(zhi)(zhi)編修整理才得以保存下來。另著(zhu)(zhu)有(you)《論病》六(liu)卷,未見(jian)傳世。
脈理精微,其(qi)體難辨。弦(xian)緊浮芤,展轉相(xiang)類(lei)(lei)。在心易了,指下(xia)難明。謂沉為(wei)伏(fu),則(ze)(ze)方治永乖;以(yi)(yi)(yi)緩為(wei)遲,則(ze)(ze)危殆(dai)立(li)至(zhi)。況有數(shu)候(hou)俱見,異病同(tong)(tong)脈者乎(hu)!夫醫藥為(wei)用,性命所系。和鵲(que)至(zhi)妙,猶或(huo)加思(si);仲景(jing)明審,亦(yi)候(hou)形證(zheng),一毫有疑,則(ze)(ze)考校(xiao)以(yi)(yi)(yi)求驗。故傷寒有承氣之(zhi)戒,嘔噦發下(xia)焦之(zhi)問。而遺文遠旨,代(dai)寡能(neng)用,舊經秘述,奧而不售,遂令(ling)末學,昧于(yu)原本(ben),互茲偏(pian)見,各(ge)逞(cheng)己(ji)能(neng)。致微疴成膏肓之(zhi)變,滯固絕(jue)振(zhen)起之(zhi)望,良有以(yi)(yi)(yi)也(ye)。今撰集岐(qi)伯以(yi)(yi)(yi)來,逮于(yu)華佗(tuo),經論要(yao)訣(jue),合為(wei)十卷。百病根源,各(ge)以(yi)(yi)(yi)類(lei)(lei)例相(xiang)從,聲(sheng)色證(zheng)候(hou),靡(mi)不該備。其(qi)王(wang)、阮、傅、戴、吳(wu)、葛(ge)、呂(lv)、張,所傳(chuan)異同(tong)(tong),咸悉載(zai)錄。誠能(neng)留心研窮(qiong),究其(qi)微賾,則(ze)(ze)可(ke)以(yi)(yi)(yi)比蹤古賢,代(dai)無夭橫(heng)矣。
晉太醫令王叔和撰
北宋(song)熙寧元年(nian)(1086)校正(zheng)醫(yi)書(shu)局曾刊(kan)(kan)(kan)行《脈經(jing)》初刊(kan)(kan)(kan)大字(zi)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),其后紹(shao)圣三(san)年(nian)(1096),國子監又(you)(you)刊(kan)(kan)(kan)行了(le)小字(zi)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。到了(le)南宋(song),又(you)(you)有(you)(you)多種(zhong)版(ban)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),既知者有(you)(you)福建建陽書(shu)坊刊(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)、廣西漕司刊(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),以及(ji)太醫(yi)院何(he)大任(ren)刊(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)(he)(he)(he)其他未(wei)詳本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),但(dan)以上版(ban)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)均已失傳(chuan)。所幸元代泰(tai)定四年(nian)(1327),河南龍(long)興(xing)(xing)道(dao)儒(ru)學重刊(kan)(kan)(kan)了(le)《脈經(jing)》廣西漕司本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。此(ci)后,又(you)(you)有(you)(you)何(he)大任(ren)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)《脈經(jing)》的(de)(de)(de)(de)影(ying)(ying)刻(ke)(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)(he)(he)(he)復刻(ke)(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)出現。從(cong)而形成了(le)所謂何(he)大任(ren)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)(he)(he)(he)龍(long)興(xing)(xing)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)兩大系統。約在明(ming)代嘉(jia)靖年(nian)間,有(you)(you)一(yi)種(zhong)佚(yi)名氏(shi)(shi)影(ying)(ying)刻(ke)(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),是現存唯一(yi)接近宋(song)版(ban)《脈經(jing)》原貌的(de)(de)(de)(de)刊(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。其他如萬(wan)歷時(shi)吳勉學刊(kan)(kan)(kan)的(de)(de)(de)(de)《古今醫(yi)統正(zheng)脈全書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)、天啟時(shi)繆希(xi)雍氏(shi)(shi)刻(ke)(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),以及(ji)清(qing)(qing)代嘉(jia)慶(qing)年(nian)間阮(ruan)元《宛委別藏》中的(de)(de)(de)(de)影(ying)(ying)抄本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)等(deng),均屬(shu)何(he)大任(ren)系統的(de)(de)(de)(de)影(ying)(ying)宋(song)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。在元龍(long)興(xing)(xing)道(dao)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)《脈經(jing)》之后,據以刊(kan)(kan)(kan)印的(de)(de)(de)(de)有(you)(you)明(ming)成化(hua)十七年(nian)(1474)的(de)(de)(de)(de)畢玉(yu)氏(shi)(shi)刊(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)(he)(he)(he)萬(wan)歷三(san)年(nian)(1575)袁(yuan)表氏(shi)(shi)刊(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。后者又(you)(you)衍為明(ming)天啟時(shi)的(de)(de)(de)(de)沈際飛氏(shi)(shi)刊(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),以及(ji)清(qing)(qing)嘉(jia)慶(qing)時(shi)的(de)(de)(de)(de)沈禮意(yi)《脈經(jing)真本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)》和(he)(he)(he)(he)道(dao)光間的(de)(de)(de)(de)張柏刊(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。在同治時(shi),尚有(you)(you)姜國伊氏(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)《姜氏(shi)(shi)醫(yi)學叢書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。此(ci)外,在道(dao)光年(nian)間有(you)(you)錢熙祚氏(shi)(shi)校刻(ke)(ke)的(de)(de)(de)(de)《守(shou)山(shan)閣(ge)叢書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)(he)(he)(he)黃鋐刊(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。在1911年(nian)又(you)(you)有(you)(you)《周氏(shi)(shi)醫(yi)學叢書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。近世通行的(de)(de)(de)(de)《脈經(jing)》刊(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),有(you)(you)《中國醫(yi)學大成》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)(he)(he)(he)人(ren)民衛生出版(ban)社(she)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。
北(bei)宋熙(xi)寧元年(1086),校正(zheng)醫書局根據(ju)《脈經》的不(bu)同早期(qi)傳本,除其(qi)(qi)重復,補其(qi)(qi)脫(tuo)漏,并將原書篇(pian)次依據(ju)內容類(lei)別而(er)做了(le)一定的改(gai)動,仍分為10卷,共97篇(pian)。
《脈(mo)經(jing)》為現存最(zui)早(zao)之(zhi)脈(mo)學(xue)專書,為后世脈(mo)學(xue)發展(zhan)奠定了基礎,同時保(bao)存了大量古代(dai)中醫文獻資料。