脈(mo)(mo)(mo)學著(zhu)作(zuo),西晉·王叔(shu)和撰于公元3世(shi)紀,10卷(juan)。集漢以前(qian)脈(mo)(mo)(mo)學之大(da)成,選錄《內經(jing)(jing)》《難經(jing)(jing)》《傷寒論》《金匱(kui)要略(lve)》及扁鵲、華佗等有(you)關脈(mo)(mo)(mo)學之論說,闡析脈(mo)(mo)(mo)理、脈(mo)(mo)(mo)法,結合臨床實際,詳(xiang)辨脈(mo)(mo)(mo)象及其(qi)主病。《脈(mo)(mo)(mo)經(jing)(jing)》系(xi)(xi)我(wo)國(guo)現(xian)存(cun)較早(zao)的(de)脈(mo)(mo)(mo)學專書,首次系(xi)(xi)統歸納了24種脈(mo)(mo)(mo)象,對其(qi)性狀作(zuo)出具體描(miao)述(shu),初(chu)步肯定(ding)了有(you)關三部脈(mo)(mo)(mo)的(de)定(ding)位診斷,為后世(shi)脈(mo)(mo)(mo)學發展奠定(ding)基礎,并(bing)有(you)指導(dao)臨床實踐之意義。同時《脈(mo)(mo)(mo)經(jing)(jing)》還(huan)保存(cun)了大(da)量(liang)古代中醫(yi)文獻資料。
《脈(mo)經》卷(juan)一載醫論(lun)(lun)15篇(pian)(pian)(pian),將人(ren)體脈(mo)象(xiang)歸納為(wei)24種,于(yu)每(mei)一脈(mo)象(xiang)性狀均有(you)明確描述(shu),并舉相似(si)之(zhi)脈(mo),分(fen)八組(zu)排列比較。以下各(ge)篇(pian)(pian)(pian),脈(mo)理與(yu)脈(mo)法互闡(chan),備述(shu)診脈(mo)時間、診脈(mo)部(bu)(bu)位、辨(bian)陰(yin)陽脈(mo)大法及疾病(bing)將瘥(chai)、難愈之(zhi)脈(mo)候(hou)(hou)(hou)。卷(juan)2~3共有(you)醫論(lun)(lun)9篇(pian)(pian)(pian),論(lun)(lun)“關前”“關后(hou)”“關上”三(san)(san)關及人(ren)迎、神(shen)門、氣口等部(bu)(bu)位脈(mo)象(xiang)變(bian)化、所(suo)主臟(zang)腑(fu)經絡病(bing)變(bian);寸、關、尺各(ge)部(bu)(bu)脈(mo)象(xiang)所(suo)主病(bing)證(zheng)及其治療;奇經八脈(mo)之(zhi)脈(mo)象(xiang)主病(bing);臟(zang)腑(fu)平脈(mo)、病(bing)脈(mo)及死脈(mo)。卷(juan)4醫論(lun)(lun)8篇(pian)(pian)(pian),凡舉三(san)(san)部(bu)(bu)九(jiu)候(hou)(hou)(hou)脈(mo)證(zheng)與(yu)40余(yu)種雜(za)病(bing)脈(mo)候(hou)(hou)(hou)。并論(lun)(lun)四時相反脈(mo)證(zheng)、百病(bing)死生之(zhi)脈(mo)。卷(juan)5收扁鵲、張仲(zhong)景、華佗有(you)關診法醫論(lun)(lun)5篇(pian)(pian)(pian)。卷(juan)6為(wei)五臟(zang)六(liu)腑(fu)病(bing)證(zheng),共11篇(pian)(pian)(pian)。卷(juan)7~9分(fen)49篇(pian)(pian)(pian)討(tao)論(lun)(lun)脈(mo)證(zheng)、治療,包括傷寒、雜(za)病(bing)、婦兒(er)病(bing)證(zheng)。卷(juan)十(shi)為(wei)《手檢圖三(san)(san)十(shi)一部(bu)(bu)》。
王叔和在《脈經(jing)(jing)·序》中(zhong)說:“脈理(li)精微,其(qi)體(ti)難(nan)辨,弦緊浮芤,展轉相類(lei),在心易了(le)(le),指下難(nan)明。謂沉為伏,則(ze)(ze)方治永乖;以緩為遲,則(ze)(ze)危殆立至(zhi)。”但當時尚無一本脈學(xue)書(shu)(shu)籍供醫(yi)者研讀(du),《內經(jing)(jing)》《難(nan)經(jing)(jing)》等書(shu)(shu),文義深(shen)奧,多數人(ren)不能理(li)解,更談不上正確(que)運用,致(zhi)使“微疴成膏(gao)肓之變,滯固(gu)絕振(zhen)起之望”(《脈經(jing)(jing)·序》)。王叔和利用擔任太醫(yi)令(ling)的機(ji)會,博覽群(qun)書(shu)(shu),苦(ku)心鉆研,總結《內經(jing)(jing)》《難(nan)經(jing)(jing)》以來逮于扁(bian)鵲(que)、華佗(tuo)、仲景等經(jing)(jing)論要(yao)旨,旁(pang)及古代有關說脈之篇(pian),并結合(he)自(zi)己的臨(lin)床實踐,著成《脈經(jing)(jing)》十(shi)(shi)卷,九十(shi)(shi)七篇(pian),首次(ci)對中(zhong)醫(yi)脈學(xue)從理(li)論到臨(lin)床運用作了(le)(le)較(jiao)全面、系統的論述。
王叔和,西晉醫學家。名熙,高平(今(jin)屬山(shan)東)人。生于東漢建安(an)十(shi)五年(nian),即公(gong)元210年(nian)。他“性沉靜,好著述”,曾(ceng)為太醫令。著有《脈經(jing)》,總(zong)結了漢以前(qian)有關(guan)脈學之成就(jiu),系(xi)現存我(wo)國最早脈學專書(shu)。另(ling)對(dui)漢代張仲景(jing)《傷(shang)寒雜(za)(za)病(bing)(bing)論》一書(shu)進行整理(li),該書(shu)因(yin)戰亂而散佚零亂,幾至(zhi)失傳。王氏(shi)重新加(jia)以編次,將《傷(shang)寒雜(za)(za)病(bing)(bing)論》析(xi)為《傷(shang)寒論》與《金匱要略》,始于王氏(shi),使之不(bu)可(ke)湮沒。后(hou)世(shi)雖有人對(dui)他的整理(li)加(jia)以非議,但多數人認(ren)為其功(gong)不(bu)可(ke)沒,張仲景(jing)之學借王氏(shi)之編修整理(li)才得以保存下來(lai)。另(ling)著有《論病(bing)(bing)》六卷,未見(jian)傳世(shi)。
脈理精微,其體(ti)難(nan)辨(bian)。弦緊浮芤,展(zhan)轉相(xiang)(xiang)類。在心易了,指下難(nan)明(ming)。謂沉為伏,則(ze)方治永乖;以(yi)緩為遲(chi),則(ze)危殆立至。況有數(shu)候俱見,異病(bing)同(tong)脈者乎(hu)!夫醫藥為用(yong),性(xing)命所系。和鵲至妙,猶或(huo)加思;仲景明(ming)審(shen),亦候形證,一(yi)毫有疑,則(ze)考校以(yi)求(qiu)驗。故傷寒有承氣之戒,嘔(ou)噦發下焦之問。而遺文遠旨,代(dai)寡能用(yong),舊經秘述,奧而不(bu)售,遂令(ling)末學,昧(mei)于原本,互茲偏見,各逞己能。致微疴(ke)成膏肓(huang)之變,滯固絕(jue)振起之望(wang),良有以(yi)也。今撰集岐伯以(yi)來,逮于華佗,經論要訣,合(he)為十卷。百病(bing)根源,各以(yi)類例相(xiang)(xiang)從,聲色(se)證候,靡不(bu)該備。其王、阮(ruan)、傅、戴、吳、葛、呂、張,所傳異同(tong),咸悉載(zai)錄。誠能留心研窮,究其微賾,則(ze)可以(yi)比蹤(zong)古賢,代(dai)無夭橫(heng)矣。
晉太醫令王叔和撰
北(bei)宋熙寧(ning)元年(nian)(1086)校(xiao)正醫(yi)(yi)書(shu)局曾刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)行《脈(mo)(mo)經(jing)》初刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)大(da)(da)(da)(da)字本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),其后(hou)紹圣(sheng)三(san)年(nian)(1096),國(guo)子監又(you)刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)行了小字本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。到了南宋,又(you)有(you)多(duo)種版(ban)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),既知者有(you)福建建陽書(shu)坊刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)、廣西漕司刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),以(yi)(yi)及(ji)太(tai)醫(yi)(yi)院何(he)(he)(he)大(da)(da)(da)(da)任(ren)刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)其他(ta)未(wei)詳本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),但以(yi)(yi)上版(ban)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)均已失傳。所幸元代(dai)泰定(ding)四年(nian)(1327),河南龍(long)興(xing)道(dao)(dao)儒學(xue)(xue)重刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)了《脈(mo)(mo)經(jing)》廣西漕司本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。此后(hou),又(you)有(you)何(he)(he)(he)大(da)(da)(da)(da)任(ren)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)《脈(mo)(mo)經(jing)》的(de)(de)影(ying)刻(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)復(fu)刻(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)出現(xian)(xian)。從而形成(cheng)了所謂何(he)(he)(he)大(da)(da)(da)(da)任(ren)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)龍(long)興(xing)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)兩大(da)(da)(da)(da)系統。約(yue)在(zai)(zai)明(ming)代(dai)嘉(jia)靖年(nian)間(jian),有(you)一種佚名氏(shi)(shi)影(ying)刻(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),是現(xian)(xian)存唯一接近宋版(ban)《脈(mo)(mo)經(jing)》原貌的(de)(de)刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。其他(ta)如萬歷(li)時(shi)(shi)吳勉學(xue)(xue)刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)的(de)(de)《古今醫(yi)(yi)統正脈(mo)(mo)全書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)、天(tian)啟(qi)時(shi)(shi)繆希雍(yong)氏(shi)(shi)刻(ke)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),以(yi)(yi)及(ji)清(qing)代(dai)嘉(jia)慶(qing)(qing)年(nian)間(jian)阮元《宛委別藏》中(zhong)的(de)(de)影(ying)抄(chao)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)等,均屬何(he)(he)(he)大(da)(da)(da)(da)任(ren)系統的(de)(de)影(ying)宋本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。在(zai)(zai)元龍(long)興(xing)道(dao)(dao)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)《脈(mo)(mo)經(jing)》之后(hou),據以(yi)(yi)刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)印的(de)(de)有(you)明(ming)成(cheng)化十七年(nian)(1474)的(de)(de)畢(bi)玉氏(shi)(shi)刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)萬歷(li)三(san)年(nian)(1575)袁表(biao)氏(shi)(shi)刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。后(hou)者又(you)衍為(wei)明(ming)天(tian)啟(qi)時(shi)(shi)的(de)(de)沈(shen)際(ji)飛(fei)氏(shi)(shi)刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),以(yi)(yi)及(ji)清(qing)嘉(jia)慶(qing)(qing)時(shi)(shi)的(de)(de)沈(shen)禮意(yi)《脈(mo)(mo)經(jing)真本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)》和(he)道(dao)(dao)光間(jian)的(de)(de)張柏(bo)刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。在(zai)(zai)同(tong)治時(shi)(shi),尚(shang)有(you)姜(jiang)國(guo)伊(yi)氏(shi)(shi)的(de)(de)《姜(jiang)氏(shi)(shi)醫(yi)(yi)學(xue)(xue)叢書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。此外(wai),在(zai)(zai)道(dao)(dao)光年(nian)間(jian)有(you)錢熙祚氏(shi)(shi)校(xiao)刻(ke)的(de)(de)《守(shou)山(shan)閣(ge)叢書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)黃鋐(hong)刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。在(zai)(zai)1911年(nian)又(you)有(you)《周(zhou)氏(shi)(shi)醫(yi)(yi)學(xue)(xue)叢書(shu)》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。近世通(tong)行的(de)(de)《脈(mo)(mo)經(jing)》刊(kan)(kan)(kan)(kan)(kan)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),有(you)《中(zhong)國(guo)醫(yi)(yi)學(xue)(xue)大(da)(da)(da)(da)成(cheng)》本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)和(he)人民衛生(sheng)出版(ban)社(she)本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)。
北宋熙寧元年(1086),校正醫書(shu)局根據(ju)《脈(mo)經》的不同早期傳本,除(chu)其重復,補其脫漏,并將(jiang)原書(shu)篇次依(yi)據(ju)內容類別而做了一(yi)定的改動,仍分為10卷,共97篇。
《脈經》為(wei)現(xian)存最(zui)早之脈學(xue)專(zhuan)書,為(wei)后世脈學(xue)發展奠定(ding)了基礎,同時保存了大量古(gu)代中醫文獻資料。