《蘇(su)小小墓》是唐代詩人李賀(he)的作(zuo)品(pin)。此(ci)詩通過對蘇(su)小小墓地景色(se)所發揮的一系列奇特幻想,塑造了(le)一個美麗而森(sen)(sen)寒的女(nv)鬼(gui)想象。全詩以(yi)景起(qi)興(xing),通過景物(wu)幻出人物(wu)形象,把寫景、擬人融合為一體,寫得綺麗濃艷,然而又空靈縹(piao)渺,“鬼(gui)氣(qi)森(sen)(sen)森(sen)(sen)”,極具(ju)特色(se)。
蘇小小墓⑴
幽蘭露⑵,如啼眼。
無(wu)物結同心⑶,煙花不堪剪⑷。
草如茵⑸,松如蓋⑹。
風為裳,水為佩⑺。
油(you)壁車(che)⑻,夕相待⑼。
冷(leng)翠燭⑽,勞光彩⑾。
西陵下⑿,風(feng)吹雨⒀。
⑴蘇小(xiao)小(xiao):《樂府廣(guang)題(ti)》記載:“蘇小(xiao)小(xiao),錢塘名倡(chang)也,蓋南(nan)齊時人。”《方輿勝覽》:“蘇小(xiao)小(xiao)墓在(zai)(zai)嘉興(xing)縣西南(nan)六十步,乃晉之歌妓(ji)。今(jin)有片石在(zai)(zai)通判廳,題(ti)曰蘇小(xiao)小(xiao)墓。”
⑵幽(you)蘭露:蘭花(hua)上凝結著露珠。
⑶結同心:用花(hua)草或別的東西(xi)打成(cheng)連環回文樣式的結子,表示愛情堅貞如一。
⑷煙花(hua):此(ci)指墓地(di)中艷(yan)麗(li)的花(hua)。
⑸茵:墊子。
⑹蓋:車蓋,即車上遮陽防雨的(de)傘(san)蓋。
⑺佩:身上(shang)佩帶的玉(yu)飾。
⑻油壁車(che):婦人(ren)所乘的車(che),車(che)身為(wei)(wei)油漆為(wei)(wei)飾(shi)。”
⑼夕:一作“久”。
⑽冷(leng)翠燭:磷(lin)火,俗稱鬼火,有光(guang)無焰(yan),所(suo)以說“冷(leng)翠燭”。
⑾勞:不辭勞苦(ku)的意思。
⑿西(xi)陵:今(jin)杭州西(xi)泠橋一帶。
⒀風(feng)吹雨:一(yi)作“風(feng)雨吹”。
蘭花上點綴(zhui)著的(de)露珠,如她(ta)凄(qi)苦含悲(bei)的(de)淚眼。
沒有什么東(dong)西(xi)可編織(zhi)同心,煙靄幻作花兒卻不能修剪(jian)。
芊芊芳草是她的(de)(de)席墊,亭亭青松是她的(de)(de)傘蓋。
飄(piao)飄(piao)清風是她(ta)(ta)的衣衫,咚咚流水是她(ta)(ta)的玉佩。
生前所乘坐的油壁(bi)車(che),每當夜(ye)晚還把(ba)她等待。
閃爍陰冷綠(lv)光(guang)的磷火(huo),無人(ren)赴約而(er)枉費(fei)光(guang)彩(cai)。
想(xiang)綰結同心的西陵下(xia),陣陣寒風吹凄凄苦雨。
蘇小小是(shi)六朝時南齊錢塘(今浙江杭州(zhou))的(de)著名歌(ge)妓。她容顏秀(xiu)麗,舉止(zhi)端(duan)莊,風(feng)度翩翩,且聰穎敏慧,信口吐(tu)辭(ci),皆成佳句,一(yi)時公卿權貴皆爭奔之(zhi)門下(xia),名重一(yi)方。然而她生命(ming)短暫(zan),僅活了二十(shi)歲,就離開(kai)了人世。死(si)后葬(zang)于錢塘江畔的(de)西陵(今杭州(zhou)錢塘江西)之(zhi)下(xia)。關于蘇小小的(de)傳(chuan)說(shuo)頗多。李紳在《真娘(niang)墓》詩序中說(shuo):“嘉興縣前有吳(wu)妓人蘇小小墓,風(feng)雨之(zhi)夕,或聞其上有歌(ge)吹之(zhi)音(yin)。”后來竟成為文學故(gu)事人物。此(ci)詩是(shi)作者(zhe)聯想(xiang)蘇小小生前其人,和死(si)后之(zhi)鬼(gui)所(suo)寫的(de)一(yi)首既是(shi)寫鬼(gui)又是(shi)寫人的(de)詩篇。
李賀(790—816),唐(tang)(tang)代詩(shi)人。字長(chang)吉(ji),福(fu)昌(chang)(今河南宜陽西(xi))人。唐(tang)(tang)皇室遠支,家(jia)(jia)世早(zao)已沒落,生活困頓,仕途偃(yan)蹇。曾官奉禮郎。因避(bi)家(jia)(jia)諱,被迫不(bu)得應進士科考試。早(zao)歲(sui)即工詩(shi),見知于(yu)(yu)韓愈、皇甫湜(shi),并和沈亞之友(you)善(shan),死時僅(jin)二(er)十六(liu)歲(sui)。其詩(shi)長(chang)于(yu)(yu)樂府,多表現政治(zhi)上不(bu)得意的悲憤。善(shan)于(yu)(yu)熔鑄詞(ci)采,馳騁想像,運用神話(hua)(hua)傳(chuan)說(shuo),創造出新奇瑰麗的詩(shi)境,在詩(shi)史(shi)上獨樹(shu)一幟(zhi),嚴(yan)羽《滄(cang)浪詩(shi)話(hua)(hua)》稱(cheng)為(wei)“李長(chang)吉(ji)體”。有些作品情(qing)調陰郁低沉,語言過于(yu)(yu)雕(diao)琢。有《昌(chang)谷集(ji)》。
李賀的“鬼(gui)(gui)”詩(shi),總共只有十來首,不(bu)到他全部作品的二(er)十分之一。李賀通(tong)過寫“鬼(gui)(gui)”來寫人,寫現實生(sheng)活中人的感情。這(zhe)些“鬼(gui)(gui)”,“雖為異類,情亦猶人”,絕不(bu)是(shi)那些讓(rang)人談而色變的惡物。《蘇(su)小小墓》是(shi)其(qi)中有代(dai)表性的一篇。
李賀的(de)(de)這首(shou)詩以蘇小(xiao)小(xiao)的(de)(de)故(gu)事為題材(cai),寫(xie)幽靈形(xing)象(xiang)和幽冥境界。全詩由景起興,通過一派凄迷的(de)(de)景象(xiang)和豐(feng)富的(de)(de)聯想,刻畫(hua)出(chu)飄飄忽忽、若隱若現的(de)(de)蘇小(xiao)小(xiao)鬼魂(hun)形(xing)象(xiang)。詩中寄(ji)寓著詩人獨特(te)的(de)(de)身(shen)世之感。
詩的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)前(qian)(qian)四(si)句(ju)直(zhi)接刻(ke)畫蘇小(xiao)(xiao)小(xiao)(xiao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)形象。一、二(er)兩(liang)句(ju)寫她(ta)美(mei)麗的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)容貌:那蘭(lan)(lan)花(hua)上綴(zhui)著(zhu)晶瑩(ying)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)露(lu)珠(zhu),像是(shi)(shi)她(ta)含淚的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)眼(yan)(yan)睛(jing)(jing)。這里抓住心(xin)(xin)(xin)靈(ling)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)窗(chuang)戶眼(yan)(yan)睛(jing)(jing)進行描寫,一是(shi)(shi)讓人(ren)(ren)(ren)通過她(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)眼(yan)(yan)睛(jing)(jing),想見她(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)全人(ren)(ren)(ren)之(zhi)美(mei),二(er)是(shi)(shi)表現(xian)她(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)(xin)境(jing)。蘭(lan)(lan)花(hua)是(shi)(shi)美(mei)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),帶露(lu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)蘭(lan)(lan)花(hua)更(geng)美(mei)。但著(zhu)一“幽(you)”字,境(jing)界迥然不同,給人(ren)(ren)(ren)以(yi)冷氣(qi)森森的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)感覺。它(ta)照應(ying)題中“墓”字,引出下(xia)(xia)面的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“啼(ti)”字,為(wei)全詩定下(xia)(xia)哀怨(yuan)(yuan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)基調,為(wei)鬼魂活動創(chuang)造(zao)了(le)氣(qi)氛(fen)。三、四(si)兩(liang)句(ju)寫她(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)(xin)境(jing):生活在幽(you)冥世界的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)蘇小(xiao)(xiao)小(xiao)(xiao),并沒有(you)(you)“歌吹”歡樂,而只有(you)(you)滿腔(qiang)憂怨(yuan)(yuan)。她(ta)生前(qian)(qian)有(you)(you)所追(zhui)求,古(gu)樂府《蘇小(xiao)(xiao)小(xiao)(xiao)歌》中說:“我乘(cheng)油壁車,郎乘(cheng)青驄馬。何(he)處結同心(xin)(xin)(xin)?西陵松(song)柏(bo)下(xia)(xia)。”但身死(si)之(zhi)后,她(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)追(zhui)求落(luo)空了(le),死(si)生懸隔,再沒有(you)(you)什(shen)么(me)東西可以(yi)綰結同心(xin)(xin)(xin),墳上那萋迷如(ru)煙(yan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)野草花(hua),也(ye)不堪剪來相贈,一切(qie)都成了(le)泡影(ying)。這種心(xin)(xin)(xin)緒,正是(shi)(shi)“啼(ti)”字的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)內在根(gen)據(ju)。僅(jin)用四(si)句(ju)一十六字,形神兼備地刻(ke)畫出蘇小(xiao)(xiao)小(xiao)(xiao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)鬼魂形象,表現(xian)出詩人(ren)(ren)(ren)驚人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)藝術(shu)才華。
中間六句寫蘇(su)小小鬼魂的(de)(de)(de)穿著(zhu)服飾和(he)使用物品:芊芊綠草,像是(shi)她(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)茵褥;亭亭青松(song),像是(shi)她(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)傘蓋;春風拂拂,就是(shi)她(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)衣(yi)袂(mei)飄飄;流水叮(ding)咚(dong),就是(shi)她(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)環佩聲響;她(ta)(ta)(ta)(ta)生前乘坐的(de)(de)(de)油壁車,如(ru)今還依然在等待(dai)著(zhu)她(ta)(ta)(ta)(ta)去赴(fu)“西陵(ling)松(song)柏下”的(de)(de)(de)幽會(hui)。這一(yi)部分,暗(an)暗(an)照應了前面的(de)(de)(de)“無物結同心”。用一(yi)個“待(dai)”字,更(geng)加重了景象、氣氛(fen)的(de)(de)(de)凄涼(liang):車兒依舊,卻只是(shi)空相等待(dai),再也不能(neng)乘坐它去西陵(ling)下,實(shi)現她(ta)(ta)(ta)(ta)“結同心”的(de)(de)(de)愿望了。物是(shi)人(ren)非(fei),觸景傷懷(huai),徒(tu)增哀(ai)怨而已。
最后四句描繪西陵之下(xia)凄(qi)風苦雨的(de)景象(xiang)(xiang):風凄(qi)雨零之中,有光(guang)(guang)無(wu)(wu)焰的(de)鬼火(huo),在閃爍(shuo)著暗淡的(de)綠光(guang)(guang)。這(zhe)一部分緊承“油壁車,夕相(xiang)待”而(er)來(lai)。翠(cui)(cui)燭(zhu)原為情人(ren)(ren)(ren)相(xiang)會而(er)設。有情人(ren)(ren)(ren)不能如約相(xiang)會,翠(cui)(cui)燭(zhu)就如同虛設。有燭(zhu)而(er)無(wu)(wu)人(ren)(ren)(ren),更顯出(chu)(chu)一片(pian)凄(qi)涼(liang)景象(xiang)(xiang)。“翠(cui)(cui)燭(zhu)”寫出(chu)(chu)鬼火(huo)的(de)光(guang)(guang)色,加(jia)一“冷”字,就體現了人(ren)(ren)(ren)的(de)感(gan)覺,寫出(chu)(chu)人(ren)(ren)(ren)物(wu)內心(xin)的(de)陰冷:“光(guang)(guang)彩”是指“翠(cui)(cui)燭(zhu)”發出(chu)(chu)的(de)光(guang)(guang)焰,說(shuo)“勞光(guang)(guang)彩”,則蘊(yun)涵著人(ren)(ren)(ren)物(wu)無(wu)(wu)限哀傷的(de)感(gan)嘆。期會難成(cheng),希望成(cheng)灰,翠(cui)(cui)燭(zhu)白白地在那里發光(guang)(guang),徒費光(guang)(guang)彩而(er)一無(wu)(wu)所用。用景物(wu)描寫來(lai)渲染哀怨的(de)氣氛,同時也烘托(tuo)出(chu)(chu)人(ren)(ren)(ren)物(wu)孤寂(ji)幽(you)冷的(de)心(xin)境,把那種悵(chang)惘(wang)空虛的(de)內心(xin)世界(jie),表現得(de)淋漓盡致(zhi)。
這(zhe)首(shou)詩(shi)以景(jing)(jing)(jing)起(qi)興,通過景(jing)(jing)(jing)物(wu)(wu)幻出人(ren)物(wu)(wu)形(xing)象(xiang),把寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)景(jing)(jing)(jing)、擬人(ren)融合為一(yi)(yi)體。寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)幽蘭,寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)露珠,寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)煙花,寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)芳草,寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)青松,寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)春(chun)風,寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)流水(shui),筆筆是寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)景(jing)(jing)(jing),卻又筆筆在(zai)寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)人(ren)。寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)景(jing)(jing)(jing)即是寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)人(ren)。用(yong)“如”字(zi)、“為”字(zi),把景(jing)(jing)(jing)與人(ren)巧妙地結合在(zai)一(yi)(yi)起(qi),既(ji)描寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)了(le)景(jing)(jing)(jing)物(wu)(wu),創(chuang)造出鬼(gui)魂活動的環境(jing)氣氛,同時也(ye)就塑造出了(le)人(ren)物(wu)(wu)形(xing)象(xiang)。詩(shi)中美好的景(jing)(jing)(jing)物(wu)(wu),不僅(jin)烘托出蘇小小鬼(gui)魂形(xing)象(xiang)的婉媚多姿,同時也(ye)反(fan)襯(chen)出她心境(jing)的索(suo)寞凄涼,收到了(le)一(yi)(yi)箭雙雕的藝(yi)術效果(guo)。這(zhe)些景(jing)(jing)(jing)物(wu)(wu)描寫(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)(xie)都圍(wei)繞著(zhu)“何(he)處結同心,西陵松柏下”這(zhe)一(yi)(yi)中心內容,因(yin)而詩(shi)的各部分之間具(ju)有(you)(you)內在(zai)的有(you)(you)機聯系,人(ren)物(wu)(wu)的內心世界(jie)也(ye)得到集中的、充分的揭示,顯得情思脈(mo)絡一(yi)(yi)氣貫穿,具(ju)有(you)(you)渾成(cheng)自然(ran)的特點。
這首詩(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)主題和意境借(jie)鑒了屈原《九(jiu)歌(ge)·山(shan)鬼(gui)(gui)(gui)(gui)》中對神、鬼(gui)(gui)(gui)(gui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)描寫方(fang)法。從蘇(su)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)鬼(gui)(gui)(gui)(gui)魂蘭露(lu)啼(ti)眼(yan)、風(feng)裳水佩的(de)(de)(de)(de)(de)(de)形(xing)(xing)象(xiang)(xiang)上,可以找到山(shan)鬼(gui)(gui)(gui)(gui)“被薜(bi)荔兮(xi)(xi)帶女蘿(luo)”、“既含睇兮(xi)(xi)又(you)宜(yi)笑”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)影(ying)子;蘇(su)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)那(nei)“無(wu)物(wu)結同心(xin)(xin),煙花不(bu)(bu)堪剪(jian)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)堅貞而幽(you)怨的(de)(de)(de)(de)(de)(de)情懷,同山(shan)鬼(gui)(gui)(gui)(gui)“折芳馨兮(xi)(xi)遺所(suo)(suo)思(si)”、“思(si)公子兮(xi)(xi)徒離(li)憂”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)境有(you)一(yi)脈神傳;西陵下(xia)風(feng)雨翠(cui)燭的(de)(de)(de)(de)(de)(de)境界(jie),與(yu)山(shan)鬼(gui)(gui)(gui)(gui)期待所(suo)(suo)思(si)而不(bu)(bu)遇時(shi)“雷填填兮(xi)(xi)雨冥冥”、“風(feng)颯颯兮(xi)(xi)木蕭蕭”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)景象(xiang)(xiang)同樣凄冷(leng)。由于詩(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)采用以景擬人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)手法,他(ta)筆下(xia)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)蘇(su)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)形(xing)(xing)象(xiang)(xiang),比之屈原的(de)(de)(de)(de)(de)(de)山(shan)鬼(gui)(gui)(gui)(gui),更(geng)具有(you)空靈縹緲、有(you)影(ying)無(wu)形(xing)(xing)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)鬼(gui)(gui)(gui)(gui)魂特點。她(ta)一(yi)往情深(shen),即使身死為(wei)鬼(gui)(gui)(gui)(gui),也不(bu)(bu)忘與(yu)所(suo)(suo)思(si)之人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)綰結同心(xin)(xin)。她(ta)牢(lao)落不(bu)(bu)偶,死生(sheng)異路,竟然(ran)不(bu)(bu)能了卻(que)心(xin)(xin)愿。她(ta)懷著纏綿(mian)不(bu)(bu)盡的(de)(de)(de)(de)(de)(de)哀(ai)(ai)怨在(zai)冥路游蕩。在(zai)蘇(su)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)這個(ge)形(xing)(xing)象(xiang)(xiang)身上,即離(li)隱躍之間(jian),讀者可以看(kan)到詩(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)自己的(de)(de)(de)(de)(de)(de)影(ying)子。詩(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)也有(you)他(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)追求(qiu)和理想,就是為(wei)挽救多災(zai)多難(nan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)李唐王朝做一(yi)番(fan)事業。然(ran)而,他(ta)生(sheng)不(bu)(bu)逢時(shi),奇才異能不(bu)(bu)被賞識,他(ta)也是“無(wu)物(wu)結同心(xin)(xin)”。詩(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)使自己空寂幽(you)冷(leng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)境,通過蘇(su)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)形(xing)(xing)象(xiang)(xiang)得到了充分流露(lu)。在(zai)綺麗秾艷的(de)(de)(de)(de)(de)(de)背后,有(you)著哀(ai)(ai)激(ji)孤憤(fen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)思(si)想,透過凄清幽(you)冷(leng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)外表(biao),有(you)著詩(shi)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)熾(chi)熱如焚的(de)(de)(de)(de)(de)(de)肝腸(chang)。鬼(gui)(gui)(gui)(gui)魂,只(zhi)是一(yi)種(zhong)形(xing)(xing)式,它所(suo)(suo)反(fan)映(ying)的(de)(de)(de)(de)(de)(de),是人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)世的(de)(de)(de)(de)(de)(de)內容,它所(suo)(suo)表(biao)現的(de)(de)(de)(de)(de)(de),是人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)思(si)想感情。
黃(huang)淳耀、黎簡(jian)《李(li)長吉(ji)集》:黎簡(jian):通(tong)首幽奇光怪,只納入結(jie)句三字(zi),冷極鬼(gui)極。詩到此境,亦奇極無奇者矣(yi)。
姚文(wen)燮《昌谷集(ji)注》:蘭(lan)露啼痕,心傷不(bu)(bu)偶。風塵牢落,堪(kan)此折(zhe)磨(mo)。迄今芳草青松,春風錦水,不(bu)(bu)足仿佛嬛妍。若(ruo)當日空懸寶車,燒殘翠燭(zhu),而(er)良會維艱,則西陵(ling)之冷雨凄(qi)風,不(bu)(bu)猶是灑遲暮之淚耶?賀蓋慷慨系之矣。
馬(ma)位《秋窗隨(sui)筆》:長吉詩(shi)“幽蘭(lan)露,如啼眼(yan)”,子瞻詩(shi)“山下(xia)碧桃清似(si)眼(yan)”,各有妙處(chu)。
史承豫(yu)《唐(tang)賢(xian)小三昧集》:古音古節(jie)。