基本介紹
在(zai)來自太平洋(yang)季風的(de)(de)吹拂(fu)下,祁(qi)連山是伸進西北干旱區的(de)(de)一(yi)座濕島。沒(mei)(mei)有(you)(you)祁(qi)連山,內(nei)蒙(meng)古的(de)(de)沙(sha)漠就會和柴達木盆地的(de)(de)荒漠連成(cheng)一(yi)片(pian),沙(sha)漠也許會淹沒(mei)(mei)河西走廊。正是有(you)(you)了(le)(le)祁(qi)連山,有(you)(you)了(le)(le)極高山上的(de)(de)冰川和山區降雨才孕育了(le)(le)一(yi)條(tiao)條(tiao)河流,才養育了(le)(le)一(yi)片(pian)片(pian)綠洲,才誕生了(le)(le)絲(si)綢之(zhi)路。
討(tao)賴(lai)河(he)就是祁(qi)連山(shan)的(de)貢獻。討(tao)賴(lai)河(he)是甘肅省(sheng)嘉(jia)(jia)峪關(guan)市(shi)唯(wei)一的(de)地表河(he)流,發源于青海省(sheng)祁(qi)連山(shan)中段討(tao)賴(lai)掌,出冰溝(gou)口流經嘉(jia)(jia)峪關(guan)、酒(jiu)泉、金塔后(hou)匯入黑(hei)河(he),屬黑(hei)河(he)水系一級支流。討(tao)賴(lai)河(he)源頭至冰溝(gou)口河(he)長260公里(li),集水面(mian)積(ji)6883平方公里(li),從嘉(jia)(jia)峪關(guan)市(shi)西南入境(jing),由(you)東面(mian)流出,境(jing)內河(he)長40公里(li)。河(he)流來水由(you)降(jiang)水、冰雪融水和地下水補給。
討賴河的名稱
討賴(lai)河(he)(he)(he)屬黑河(he)(he)(he)水(shui)系。古代文獻中稱(cheng)“呼蠶水(shui)”,后因發源于祁連山中的(de)討賴(lai)掌,易名討賴(lai)河(he)(he)(he)。“討賴(lai)”是匈奴(nu)語(yu)的(de)譯(yi)(yi)音,有(you)譯(yi)(yi)作“陶勒”、“托(tuo)來”、“討萊”或(huo)“洮賚(lai)”等名稱(cheng)。又因河(he)(he)(he)水(shui)自冰溝口(kou)出(chu)峽谷后,經酒泉(quan)縣城北側流下,人們就稱(cheng)為“北大河(he)(he)(he)”。《舊(jiu)唐書》稱(cheng)北大河(he)(he)(he)為“多樂水(shui)”,從記載中可以(yi)看出(chu),唐以(yi)前的(de)突厥、匈奴(nu)、月氏語(yu)稱(cheng)北大河(he)(he)(he)為“托(tuo)勒水(shui)”,與今日裕固族對該(gai)河(he)(he)(he)流稱(cheng)呼相同(tong),意為“有(you)樹的(de)地方”,漢文音譯(yi)(yi)為多樂水(shui)。
陶(tao)(tao)保(bao)廉(1862-1938):字拙存,浙(zhe)江秀水(今嘉興)人(ren),新疆巡撫、陜甘(gan)總督(du)陶(tao)(tao)模之(zhi)子。1891年(nian)陶(tao)(tao)保(bao)廉隨(sui)父出(chu)(chu)關路經(jing)吐(tu)魯番,1896年(nian)又(you)由塞(sai)外隨(sui)侍(shi)入關,途(tu)徑陜西(xi)、甘(gan)肅、寧夏、新疆數省(sheng)(sheng),創作(zuo)《辛卯侍(shi)行(xing)記》一書,對西(xi)北(bei)幾省(sheng)(sheng)的人(ren)口、民族、宗教、交通(tong)、土地、礦(kuang)產、環(huan)境、防(fang)務等(deng)都有詳細(xi)記載(zai)(zai),是一部極具史鑒價值的西(xi)北(bei)地理必讀書。《辛卯侍(shi)行(xing)記》卷五記載(zai)(zai):“討來(lai)河(或(huo)作(zuo)滔來(lai)、滔賴、洮賚)出(chu)(chu)肅州東(dong)(dong)南(nan)、清(qing)水堡(bao)正南(nan)二百余里、祁連(lian)山(shan)南(nan)鐵(tie)里甘(gan)達飯西(xi)麓。導源雪(xue)峰,萬溝(gou)競注,西(xi)流成河,經(jing)金(jin)佛、永安(an)、紅山(shan)、東(dong)(dong)洞諸堡(bao)。南(nan)山(shan)之(zhi)陽,山(shan)內平地曰討來(lai)川(chuan)(或(huo)誤稱陀羅川(chuan)),北(bei)倚(yi)祁連(lian),南(nan)阻巴拉素(su)嶺(ling),東(dong)(dong)西(xi)長二百余里,南(nan)北(bei)寬五六十里。(舊為徼外隙地,明季國初,青海蒙古間(jian)來(lai)游牧,道遠不(bu)常居焉。)漢民住(zhu)淘(tao)金(jin),聚散(san)無恒,漸成盜藪。道光三年(nian),封(feng)閉金(jin)穴,以(yi)其(qi)地為肅州鎮標馬廠。然大山(shan)間(jian)隔,不(bu)便往牧,仍為曠(kuang)土,而金(jin)礦(kuang)之(zhi)禁,亦有名無實(shi)。詢諸獵人(ren)云:從金(jin)佛寺入山(shan),坎坷逼(bi)仄(ze),約五日程(cheng)至(zhi)討來(lai)川(chuan)。豁(huo)然開朗,水草豐茂,原隰從未耕犁,故(gu)泥土粘固。匯流澄澈,多(duo)鱗莫(mo)漁,舉桿可(ke)戳。野(ye)牛出(chu)(chu)飲,群以(yi)千計。彌望沃野(ye),勝于(yu)酒泉。”
《中國古代(dai)地名大詞典》上說,討(tao)賴河(he)(he)即(ji)漢志之呼蠶(can)水,寰宇記之潛水,俗語稱福祿河(he)(he),亦作陶賴、滔(tao)賴、討(tao)來,又(you)稱白河(he)(he),河(he)(he)二(er)源,并出甘肅酒(jiu)泉縣西南祁連(lian)山,西曰洮(tao)賚河(he)(he),東(dong)曰洪水河(he)(he),皆東(dong)北(bei)流,至酒(jiu)泉東(dong)北(bei)合流,又(you)會清水河(he)(he),東(dong)北(bei)出邊墻經金塔(ta),至毛目縣,與(yu)黑河(he)(he)合而入于居延海。
清(qing)人梁份(fen)著《秦邊紀略》:稱(cheng)討來(lai)河(he)(he)(he)(he)(he)。《重修肅(su)州新志(zhi)(zhi)》中(zhong)為討賴河(he)(he)(he)(he)(he)。李(li)并成教授《對河(he)(he)(he)(he)(he)西(xi)一些古地(di)(di)名(ming)的歷史(shi)地(di)(di)理研究》中(zhong)稱(cheng):酒泉縣有河(he)(he)(he)(he)(he),名(ming)“討賴”,因其源地(di)(di)山(shan)名(ming)系(xi)蒙(meng)語“托來(lai)”,漢人以山(shan)名(ming)河(he)(he)(he)(he)(he),訛稱(cheng)“討賴河(he)(he)(he)(he)(he)”,史(shi)書(shu)作(zuo)“洮(tao)賚河(he)(he)(he)(he)(he)”。《清(qing)史(shi)稿》志(zhi)(zhi)五(wu)十三《地(di)(di)理》(二十五(wu))記(ji)載:“洮(tao)賚河(he)(he)(he)(he)(he)”亦作(zuo)滔來(lai)、陶賴、討來(lai),在(zai)肅(su)州南,下流(liu)(liu)合張掖河(he)(he)(he)(he)(he),即古呼(hu)蠶(can)水(shui)也。漢書(shu)地(di)(di)理志(zhi)(zhi)記(ji)載:“呼(hu)蠶(can)水(shui)出南羌中(zhong),東(dong)北至會(hui)水(shui),入羌谷(gu)”。寰宇記(ji):“呼(hu)蠶(can)水(shui)一名(ming)潛水(shui),俗謂之祿福河(he)(he)(he)(he)(he),西(xi)南自吐谷(gu)渾界(jie)流(liu)(liu)入。”
一(yi)統志(zhi)記載(zai):“按今(jin)討(tao)來(lai)(lai)河(he)發源(yuan)州西南五百余里(li)番界中,有三派,最西曰討(tao)來(lai)(lai)河(he),其西又有輝(hui)土巴爾呼河(he),北(bei)(bei)(bei)流,與討(tao)來(lai)(lai)河(he)合。又東(dong)北(bei)(bei)(bei)百余里(li),南有巴哈、額濟納二(er)河(he),分流而合,又北(bei)(bei)(bei)與討(tao)來(lai)(lai)河(he)匯為一(yi),又東(dong)北(bei)(bei)(bei)流入邊(bian)。繞州南,至州東(dong)北(bei)(bei)(bei),合西來(lai)(lai)之水,又東(dong)北(bei)(bei)(bei)出邊(bian),過(guo)金塔寺,稍折而北(bei)(bei)(bei),又轉(zhuan)東(dong)與張掖(ye)河(he)合,又北(bei)(bei)(bei)入居延海。”
薛長年在《討(tao)(tao)賴(lai)(lai)河(he)(he)名稱溯(su)源》一(yi)(yi)文(wen)中認為(wei),討(tao)(tao)賴(lai)(lai)一(yi)(yi)詞是蒙(meng)(meng)語的(de)譯音,是“兔(tu)子”的(de)意思。至(zhi)今(jin)蒙(meng)(meng)族把十二(er)生肖(xiao)中的(de)兔(tu)年稱之為(wei)“討(tao)(tao)賴(lai)(lai)年”,無獨有(you)偶,現今(jin)的(de)蒙(meng)(meng)古人民共和國的(de)首都烏(wu)蘭巴托附近有(you)一(yi)(yi)條河(he)(he)叫(jiao)圖拉(la)河(he)(he),“圖拉(la)”就是“討(tao)(tao)賴(lai)(lai)”。也許這(zhe)條河(he)(he)流來得快,去得急,像(xiang)兔(tu)子一(yi)(yi)樣。或者(zhe)河(he)(he)岸邊有(you)成群結(jie)隊的(de)兔(tu)子,人們(men)先是看見(jian)了(le)兔(tu)子,然后才看見(jian)了(le)河(he)(he)流。不得而知。
討賴(lai)河是一條偉大的(de)河流,沒(mei)有它(ta),就沒(mei)有酒泉綠洲,就沒(mei)有雄偉壯麗的(de)嘉(jia)峪(yu)關,對討賴(lai)河歷史(shi)的(de)了解(jie),就是對我(wo)們未來(lai)的(de)審視,隨(sui)著嘉(jia)峪(yu)關方(fang)興未艾的(de)開(kai)發(fa)建設,討賴(lai)河也成為我(wo)市經(jing)濟建設和(he)社會發(fa)展的(de)命脈,只有了解(jie)它(ta),才(cai)能保護好(hao)它(ta),利(li)用好(hao)它(ta)。
河流的基本情況
討(tao)(tao)賴(lai)河(he)(he)是(shi)嘉(jia)峪(yu)關(guan)市(shi)境(jing)內唯一(yi)(yi)的(de)(de)地(di)表(biao)(biao)河(he)(he)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu),發(fa)源(yuan)(yuan)于青海省祁連(lian)山中段討(tao)(tao)賴(lai)掌,水源(yuan)(yuan)匯(hui)聚地(di)達620平(ping)(ping)方公(gong)里(li),年平(ping)(ping)均(jun)降(jiang)水量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)800毫米(mi)(mi),匯(hui)集(ji)(ji)水量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)22億立方米(mi)(mi)。除蒸發(fa)外(wai),約有(you)(you)35%即7.7億立方米(mi)(mi)直接補(bu)給(gei)地(di)表(biao)(biao)水與(yu)地(di)下(xia)水,還有(you)(you)一(yi)(yi)部(bu)分集(ji)(ji)結為冰(bing)川。冰(bing)川消融時也補(bu)給(gei)了地(di)表(biao)(biao)水與(yu)地(di)下(xia)水。河(he)(he)源(yuan)(yuan)區域有(you)(you)冰(bing)川120余條(tiao),總面積(ji)133平(ping)(ping)方公(gong)里(li),儲水達31億立方米(mi)(mi)。出(chu)冰(bing)溝(gou)口(kou)(kou)(kou)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)經(jing)嘉(jia)峪(yu)關(guan)、酒泉、金(jin)塔后(hou)匯(hui)入黑河(he)(he),屬(shu)黑河(he)(he)水系一(yi)(yi)級支流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)。討(tao)(tao)賴(lai)河(he)(he)源(yuan)(yuan)頭至冰(bing)溝(gou)口(kou)(kou)(kou)河(he)(he)長260公(gong)里(li),集(ji)(ji)水面積(ji)6883平(ping)(ping)方公(gong)里(li),從嘉(jia)峪(yu)關(guan)市(shi)西南入境(jing),由(you)(you)東面流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)出(chu),境(jing)內河(he)(he)長40公(gong)里(li)。河(he)(he)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)來水由(you)(you)降(jiang)水、冰(bing)雪融水和(he)地(di)下(xia)水補(bu)給(gei),冰(bing)溝(gou)口(kou)(kou)(kou)上游屬(shu)徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)形成區,年降(jiang)水量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)在300-450毫米(mi)(mi)之間,植被(bei)覆蓋率(lv)高,地(di)勢陡峻,河(he)(he)床(chuang)坡降(jiang)大,河(he)(he)水漲落(luo)速度快,洪水過程(cheng)呈尖瘦型,在出(chu)山口(kou)(kou)(kou)徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)達到最大值。冰(bing)溝(gou)口(kou)(kou)(kou)至入黑河(he)(he)干流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)口(kou)(kou)(kou)是(shi)徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)利用(yong)區。討(tao)(tao)賴(lai)河(he)(he)出(chu)山口(kou)(kou)(kou)徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)呈明顯的(de)(de)季節性變化,一(yi)(yi)般(ban)規律是(shi):冬季由(you)(you)于河(he)(he)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)封凍,地(di)下(xia)水補(bu)給(gei),是(shi)徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)的(de)(de)最枯時段,1-3月(yue)徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)占(zhan)(zhan)年徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)的(de)(de)7.1%,3月(yue)以后(hou),隨著氣溫(wen)升高引起融雪和(he)解凍,徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)增大,4-5月(yue)徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)占(zhan)(zhan)年徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)的(de)(de)11.8%,夏秋雨季是(shi)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)域降(jiang)水較多而且集(ji)(ji)中的(de)(de)時期,6-9月(yue)的(de)(de)徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)占(zhan)(zhan)年徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)的(de)(de)55.7%,10-12月(yue)為河(he)(he)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)退(tui)水期,徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)占(zhan)(zhan)年徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)的(de)(de)25.4%。據冰(bing)溝(gou)水文站1948-2000年觀測資料(liao)分析,討(tao)(tao)賴(lai)河(he)(he)多年平(ping)(ping)均(jun)徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)63780萬立方米(mi)(mi),年最大徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)112000萬立方米(mi)(mi)(1952年),年最小徑(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)46400萬立方米(mi)(mi)。
討賴河嘉峪關市區段生態環境治理工程
討(tao)賴河(he)嘉(jia)峪關市區段生態(tai)環(huan)境治(zhi)理工程(cheng)是我市南市新(xin)區開發建設中(zhong)非(fei)常重要(yao)的(de)水利(li)景觀(guan)工程(cheng)項目,這一項目將充分利(li)用水資(zi)源,改善討(tao)賴河(he)嘉(jia)峪關市區段生態(tai)環(huan)境和水資(zi)源的(de)可持續利(li)用。
該工(gong)程在不影響(xiang)河道(dao)原(yuan)有功能(neng)、確保城區(qu)防洪安全的(de)前提(ti)下,采取(qu)修(xiu)建(jian)(jian)橡(xiang)膠壩(ba)、跌水(shui)、中隔墻、堆沙壩(ba)等方(fang)式(shi),對嘉峪(yu)關市區(qu)段約6.5公里的(de)討賴(lai)河河道(dao)進行綜合整治。整體項目新建(jian)(jian)橡(xiang)膠壩(ba)10座,跌水(shui)23座,營造水(shui)面1147畝,蓄積(ji)水(shui)量62萬立(li)方(fang)米,新增景(jing)觀帶6.5立(li)方(fang)米。同(tong)時配(pei)套建(jian)(jian)設景(jing)觀樓閣、濕地公園、龍(long)王灘(tan)遺址公園及(ji)景(jing)區(qu)管理中心、輸水(shui)管線和水(shui)情預報系統等。
2010年7月(yue)2日工(gong)程(cheng)正式開工(gong)建設,目前景區(qu)面(mian)積2.83平(ping)方(fang)公(gong)(gong)里(li),其中(zhong):濕(shi)地公(gong)(gong)園(yuan)1.20平(ping)方(fang)公(gong)(gong)里(li),討(tao)賴河(he)景觀管理長度(du)5公(gong)(gong)里(li),面(mian)積1.63平(ping)方(fang)公(gong)(gong)里(li)。主要工(gong)程(cheng)設施有:橡(xiang)膠壩8座、中(zhong)隔墻(qiang)3770米、跌水12級。
傳統(tong)與現(xian)代交流(liu)互動(dong),結合(he)本地的文化和(he)歷(li)史沉淀下來的審美情(qing)趣,這里(li)已(yi)經是一個(ge)市(shi)民養生休閑(xian)、怡(yi)然游樂的以(yi)水景(jing)為主體的蓄水景(jing)觀公園,討賴河已(yi)真正(zheng)成(cheng)為人民的樂園。
討賴河滑索
討賴(lai)(lai)河(he)峽谷,河(he)谷大約有(you)(you)(you)20丈(zhang)深,河(he)谷對面(mian)的(de)左面(mian)高(gao)臺(tai)上(shang)(shang)有(you)(you)(you)一(yi)(yi)個(ge)山(shan)寨,名叫討賴(lai)(lai)寨。河(he)谷另一(yi)(yi)面(mian)的(de)遠(yuan)(yuan)處(chu)高(gao)臺(tai)上(shang)(shang)是一(yi)(yi)個(ge)仿建的(de)漢代兵營,有(you)(you)(you)“醉臥沙潮(chao)的(de)雕塑群。河(he)谷里終年流淌著祈連山(shan)的(de)雪融(rong)水,非常清澈。討賴(lai)(lai)峽谷正(zheng)是那水流歷經千年沖刷而成(cheng)的(de)自然景觀。在很(hen)多人(ren)的(de)心目中,嘉峪關(guan)是一(yi)(yi)個(ge)很(hen)遙(yao)遠(yuan)(yuan)的(de)地(di)方(fang)。尤(you)其是對于那些從(cong)未(wei)到過(guo)嘉峪關(guan)的(de)人(ren)來說,那種距離感幾乎是空間(jian)與時間(jian)混淆(xiao)不(bu)清的(de),不(bu)僅可(ke)(ke)以用“天邊”這個(ge)詞來描述,也可(ke)(ke)以用“遠(yuan)(yuan)古”這個(ge)詞來描述。從(cong)蘭州出發,直奔嘉峪關(guan),有(you)(you)(you)兩(liang)條路可(ke)(ke)行(xing),一(yi)(yi)條是鐵(tie)路,另一(yi)(yi)條是公路。討賴(lai)(lai)河(he)峽谷,右面(mian)懸崖(ya)上(shang)(shang)有(you)(you)(you)“長城(cheng)第一(yi)(yi)墩。