基本介紹
在(zai)來自太平洋(yang)季風的吹拂下,祁(qi)連(lian)山是(shi)(shi)伸進西(xi)(xi)北干(gan)旱(han)區的一(yi)座濕島。沒有祁(qi)連(lian)山,內蒙古的沙漠(mo)(mo)就會(hui)(hui)和柴達木(mu)盆地的荒漠(mo)(mo)連(lian)成一(yi)片,沙漠(mo)(mo)也許會(hui)(hui)淹沒河西(xi)(xi)走廊。正(zheng)是(shi)(shi)有了(le)祁(qi)連(lian)山,有了(le)極高(gao)山上的冰川(chuan)和山區降雨才孕(yun)育(yu)了(le)一(yi)條條河流,才養育(yu)了(le)一(yi)片片綠洲,才誕生了(le)絲綢之路。
討(tao)賴河(he)(he)就是祁連山(shan)的貢獻。討(tao)賴河(he)(he)是甘肅省嘉(jia)峪關市唯(wei)一的地表河(he)(he)流(liu),發源(yuan)于青海省祁連山(shan)中段討(tao)賴掌,出冰(bing)溝口流(liu)經嘉(jia)峪關、酒泉、金塔(ta)后匯(hui)入黑(hei)河(he)(he),屬(shu)黑(hei)河(he)(he)水(shui)系一級支流(liu)。討(tao)賴河(he)(he)源(yuan)頭至冰(bing)溝口河(he)(he)長(chang)260公里(li)(li),集水(shui)面(mian)積(ji)6883平(ping)方公里(li)(li),從嘉(jia)峪關市西南入境(jing),由東(dong)面(mian)流(liu)出,境(jing)內河(he)(he)長(chang)40公里(li)(li)。河(he)(he)流(liu)來水(shui)由降水(shui)、冰(bing)雪融水(shui)和(he)地下水(shui)補(bu)給。
討賴河的名稱
討賴(lai)河(he)(he)屬黑河(he)(he)水(shui)系。古(gu)代(dai)文(wen)獻(xian)中(zhong)稱(cheng)(cheng)(cheng)“呼(hu)蠶水(shui)”,后因發(fa)源于祁連山中(zhong)的(de)討賴(lai)掌(zhang),易名討賴(lai)河(he)(he)。“討賴(lai)”是匈(xiong)奴語的(de)譯音,有譯作“陶(tao)勒”、“托(tuo)來”、“討萊”或(huo)“洮賚”等名稱(cheng)(cheng)(cheng)。又因河(he)(he)水(shui)自冰溝口出峽谷后,經酒泉縣城北(bei)側流下,人們就(jiu)稱(cheng)(cheng)(cheng)為(wei)“北(bei)大河(he)(he)”。《舊唐書》稱(cheng)(cheng)(cheng)北(bei)大河(he)(he)為(wei)“多樂(le)水(shui)”,從記載中(zhong)可以(yi)看出,唐以(yi)前的(de)突厥、匈(xiong)奴、月氏語稱(cheng)(cheng)(cheng)北(bei)大河(he)(he)為(wei)“托(tuo)勒水(shui)”,與今日(ri)裕固族對該河(he)(he)流稱(cheng)(cheng)(cheng)呼(hu)相(xiang)同,意為(wei)“有樹的(de)地方”,漢文(wen)音譯為(wei)多樂(le)水(shui)。
陶保廉(1862-1938):字拙存(cun),浙江(jiang)秀水(shui)(今(jin)嘉興)人(ren),新疆(jiang)巡撫、陜甘總督陶模之子。1891年(nian)陶保廉隨父出關(guan)路經吐魯番,1896年(nian)又由塞外(wai)隨侍入關(guan),途(tu)徑陜西、甘肅、寧夏、新疆(jiang)數(shu)省,創作《辛卯侍行記(ji)》一書(shu),對西北(bei)幾省的(de)人(ren)口、民族、宗(zong)教、交通、土地(di)、礦產、環(huan)境、防務等(deng)都有詳細(xi)記(ji)載,是一部極具史鑒(jian)價值的(de)西北(bei)地(di)理必讀(du)書(shu)。《辛卯侍行記(ji)》卷五記(ji)載:“討(tao)(tao)來河(he)(或作滔來、滔賴、洮賚)出肅州(zhou)東南、清水(shui)堡(bao)正南二百余(yu)(yu)里、祁(qi)連(lian)山南鐵(tie)里甘達飯西麓。導源雪峰(feng),萬溝競(jing)注,西流(liu)成(cheng)河(he),經金佛、永安、紅山、東洞諸堡(bao)。南山之陽(yang),山內(nei)平地(di)曰討(tao)(tao)來川(或誤稱陀(tuo)羅(luo)川),北(bei)倚祁(qi)連(lian),南阻巴拉素嶺(ling),東西長二百余(yu)(yu)里,南北(bei)寬五六十里。(舊為(wei)徼(jiao)外(wai)隙地(di),明季國初,青海蒙古間(jian)來游牧(mu),道遠不常(chang)居焉。)漢民住淘金,聚散無(wu)恒,漸成(cheng)盜(dao)藪。道光三(san)年(nian),封閉金穴(xue),以其地(di)為(wei)肅州(zhou)鎮標馬廠。然大(da)山間(jian)隔,不便往牧(mu),仍為(wei)曠土,而金礦之禁(jin),亦有名無(wu)實。詢諸獵人(ren)云:從金佛寺入山,坎(kan)坷逼仄,約五日程至討(tao)(tao)來川。豁然開朗,水(shui)草豐茂,原隰從未耕犁,故泥土粘固(gu)。匯(hui)流(liu)澄澈,多鱗莫漁,舉桿可戳。野(ye)牛出飲(yin),群以千計。彌望沃野(ye),勝于(yu)酒(jiu)泉。”
《中國古代地名大詞典》上(shang)說,討賴(lai)河(he)(he)即漢(han)志之呼蠶(can)水(shui)(shui),寰宇(yu)記之潛水(shui)(shui),俗(su)語稱福祿(lu)河(he)(he),亦作陶賴(lai)、滔賴(lai)、討來,又稱白河(he)(he),河(he)(he)二(er)源,并出甘肅酒泉縣(xian)西南祁連山,西曰(yue)洮賚河(he)(he),東曰(yue)洪水(shui)(shui)河(he)(he),皆東北流,至酒泉東北合流,又會清水(shui)(shui)河(he)(he),東北出邊墻經金塔,至毛目(mu)縣(xian),與黑河(he)(he)合而入于居延(yan)海(hai)。
清人(ren)梁份(fen)著(zhu)《秦邊紀略》:稱(cheng)討(tao)來河(he)(he)(he)。《重修肅州新(xin)志》中為討(tao)賴(lai)河(he)(he)(he)。李(li)并成教(jiao)授(shou)《對(dui)河(he)(he)(he)西(xi)一些古(gu)地名的歷史地理研究(jiu)》中稱(cheng):酒(jiu)泉縣有河(he)(he)(he),名“討(tao)賴(lai)”,因其源地山名系蒙語“托來”,漢(han)人(ren)以(yi)山名河(he)(he)(he),訛稱(cheng)“討(tao)賴(lai)河(he)(he)(he)”,史書(shu)作“洮賚河(he)(he)(he)”。《清史稿》志五(wu)十三(san)《地理》(二十五(wu))記載:“洮賚河(he)(he)(he)”亦作滔(tao)來、陶(tao)賴(lai)、討(tao)來,在肅州南(nan)(nan),下流合張掖河(he)(he)(he),即(ji)古(gu)呼(hu)(hu)蠶(can)水(shui)也。漢(han)書(shu)地理志記載:“呼(hu)(hu)蠶(can)水(shui)出南(nan)(nan)羌中,東(dong)北(bei)至(zhi)會水(shui),入(ru)羌谷”。寰(huan)宇記:“呼(hu)(hu)蠶(can)水(shui)一名潛水(shui),俗謂(wei)之祿福河(he)(he)(he),西(xi)南(nan)(nan)自(zi)吐谷渾界流入(ru)。”
一(yi)統志(zhi)記載:“按今討(tao)(tao)來河(he)(he)發源(yuan)州西(xi)(xi)南(nan)五百余(yu)里番界中,有(you)三派(pai),最西(xi)(xi)曰(yue)討(tao)(tao)來河(he)(he),其西(xi)(xi)又(you)有(you)輝土巴(ba)爾呼河(he)(he),北(bei)流,與討(tao)(tao)來河(he)(he)合(he)。又(you)東(dong)(dong)北(bei)百余(yu)里,南(nan)有(you)巴(ba)哈、額濟(ji)納二河(he)(he),分流而合(he),又(you)北(bei)與討(tao)(tao)來河(he)(he)匯(hui)為一(yi),又(you)東(dong)(dong)北(bei)流入邊。繞州南(nan),至(zhi)州東(dong)(dong)北(bei),合(he)西(xi)(xi)來之水,又(you)東(dong)(dong)北(bei)出邊,過金塔(ta)寺,稍(shao)折而北(bei),又(you)轉東(dong)(dong)與張掖(ye)河(he)(he)合(he),又(you)北(bei)入居(ju)延海(hai)。”
薛長(chang)年在《討賴河(he)名(ming)稱溯源》一文(wen)中認為(wei),討賴一詞是蒙(meng)語的(de)(de)譯(yi)音(yin),是“兔子(zi)”的(de)(de)意思。至(zhi)今蒙(meng)族(zu)把(ba)十二(er)生肖中的(de)(de)兔年稱之(zhi)為(wei)“討賴年”,無獨有(you)偶,現今的(de)(de)蒙(meng)古人民(min)共和國的(de)(de)首都烏蘭(lan)巴托附近(jin)有(you)一條河(he)叫圖拉(la)河(he),“圖拉(la)”就是“討賴”。也許這條河(he)流來得快,去得急(ji),像(xiang)兔子(zi)一樣。或者河(he)岸(an)邊有(you)成群結隊的(de)(de)兔子(zi),人們(men)先是看見了兔子(zi),然后才看見了河(he)流。不得而知。
討(tao)(tao)賴河是一(yi)條偉大的(de)河流,沒有它,就沒有酒泉綠洲(zhou),就沒有雄偉壯麗(li)的(de)嘉峪(yu)關,對(dui)討(tao)(tao)賴河歷史的(de)了(le)解,就是對(dui)我們未(wei)來的(de)審視,隨著嘉峪(yu)關方興未(wei)艾的(de)開發建設(she),討(tao)(tao)賴河也成為(wei)我市經濟建設(she)和社會發展(zhan)的(de)命脈,只有了(le)解它,才能保護好它,利用好它。
河流的基本情況
討賴河(he)(he)(he)(he)(he)是嘉峪(yu)關市境(jing)內(nei)唯一(yi)的(de)(de)地(di)表河(he)(he)(he)(he)(he)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu),發源于青海省祁連山中(zhong)段討賴掌,水(shui)(shui)(shui)源匯聚(ju)地(di)達(da)620平(ping)方公里,年(nian)(nian)平(ping)均(jun)降(jiang)(jiang)水(shui)(shui)(shui)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)800毫米(mi)(mi),匯集(ji)水(shui)(shui)(shui)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)22億立(li)方米(mi)(mi)。除蒸發外,約(yue)有35%即(ji)7.7億立(li)方米(mi)(mi)直接補(bu)給(gei)(gei)地(di)表水(shui)(shui)(shui)與地(di)下(xia)(xia)水(shui)(shui)(shui),還有一(yi)部分集(ji)結為冰(bing)(bing)川(chuan)。冰(bing)(bing)川(chuan)消融時(shi)也補(bu)給(gei)(gei)了地(di)表水(shui)(shui)(shui)與地(di)下(xia)(xia)水(shui)(shui)(shui)。河(he)(he)(he)(he)(he)源區域有冰(bing)(bing)川(chuan)120余(yu)條,總(zong)面積133平(ping)方公里,儲水(shui)(shui)(shui)達(da)31億立(li)方米(mi)(mi)。出冰(bing)(bing)溝口(kou)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)經嘉峪(yu)關、酒泉、金塔后(hou)匯入黑(hei)河(he)(he)(he)(he)(he),屬黑(hei)河(he)(he)(he)(he)(he)水(shui)(shui)(shui)系一(yi)級支(zhi)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)。討賴河(he)(he)(he)(he)(he)源頭至冰(bing)(bing)溝口(kou)河(he)(he)(he)(he)(he)長260公里,集(ji)水(shui)(shui)(shui)面積6883平(ping)方公里,從(cong)嘉峪(yu)關市西南入境(jing),由東面流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)出,境(jing)內(nei)河(he)(he)(he)(he)(he)長40公里。河(he)(he)(he)(he)(he)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)來水(shui)(shui)(shui)由降(jiang)(jiang)水(shui)(shui)(shui)、冰(bing)(bing)雪(xue)融水(shui)(shui)(shui)和(he)地(di)下(xia)(xia)水(shui)(shui)(shui)補(bu)給(gei)(gei),冰(bing)(bing)溝口(kou)上游(you)屬徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)形成區,年(nian)(nian)降(jiang)(jiang)水(shui)(shui)(shui)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)在300-450毫米(mi)(mi)之間,植被覆蓋(gai)率高,地(di)勢陡峻(jun),河(he)(he)(he)(he)(he)床坡(po)降(jiang)(jiang)大,河(he)(he)(he)(he)(he)水(shui)(shui)(shui)漲(zhang)落速度快,洪水(shui)(shui)(shui)過程(cheng)呈(cheng)尖瘦型(xing),在出山口(kou)徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)達(da)到最(zui)(zui)大值。冰(bing)(bing)溝口(kou)至入黑(hei)河(he)(he)(he)(he)(he)干流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)口(kou)是徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)利用區。討賴河(he)(he)(he)(he)(he)出山口(kou)徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)呈(cheng)明顯的(de)(de)季(ji)節(jie)性(xing)變(bian)化,一(yi)般規律是:冬季(ji)由于河(he)(he)(he)(he)(he)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)封凍,地(di)下(xia)(xia)水(shui)(shui)(shui)補(bu)給(gei)(gei),是徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)的(de)(de)最(zui)(zui)枯時(shi)段,1-3月(yue)(yue)徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)占(zhan)年(nian)(nian)徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)的(de)(de)7.1%,3月(yue)(yue)以后(hou),隨著氣溫(wen)升高引起融雪(xue)和(he)解凍,徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)增(zeng)大,4-5月(yue)(yue)徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)占(zhan)年(nian)(nian)徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)的(de)(de)11.8%,夏秋雨季(ji)是流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)域降(jiang)(jiang)水(shui)(shui)(shui)較多(duo)而且集(ji)中(zhong)的(de)(de)時(shi)期,6-9月(yue)(yue)的(de)(de)徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)占(zhan)年(nian)(nian)徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)的(de)(de)55.7%,10-12月(yue)(yue)為河(he)(he)(he)(he)(he)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)退水(shui)(shui)(shui)期,徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)占(zhan)年(nian)(nian)徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)的(de)(de)25.4%。據冰(bing)(bing)溝水(shui)(shui)(shui)文站1948-2000年(nian)(nian)觀測資料分析,討賴河(he)(he)(he)(he)(he)多(duo)年(nian)(nian)平(ping)均(jun)徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)63780萬(wan)(wan)(wan)立(li)方米(mi)(mi),年(nian)(nian)最(zui)(zui)大徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)112000萬(wan)(wan)(wan)立(li)方米(mi)(mi)(1952年(nian)(nian)),年(nian)(nian)最(zui)(zui)小徑(jing)流(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)(liu)量(liang)(liang)(liang)(liang)(liang)46400萬(wan)(wan)(wan)立(li)方米(mi)(mi)。
討賴河嘉峪關市區段生態環境治理工程
討賴河(he)嘉峪(yu)(yu)關(guan)(guan)市區(qu)(qu)段生(sheng)態(tai)環境治(zhi)理(li)工(gong)程是我市南市新區(qu)(qu)開發建(jian)設中非(fei)常(chang)重要(yao)的水(shui)利(li)景觀工(gong)程項(xiang)目(mu),這一項(xiang)目(mu)將充(chong)分利(li)用(yong)水(shui)資源,改善討賴河(he)嘉峪(yu)(yu)關(guan)(guan)市區(qu)(qu)段生(sheng)態(tai)環境和水(shui)資源的可持續利(li)用(yong)。
該工程在不影(ying)響河道原有功能、確保城區(qu)防洪安全(quan)的(de)前提下,采(cai)取修建(jian)橡膠壩、跌水、中隔墻(qiang)、堆沙壩等方(fang)式,對嘉峪關市區(qu)段約6.5公(gong)里的(de)討賴河河道進行綜合整(zheng)(zheng)治(zhi)。整(zheng)(zheng)體項目新建(jian)橡膠壩10座(zuo),跌水23座(zuo),營(ying)造水面1147畝,蓄積(ji)水量(liang)62萬(wan)立(li)方(fang)米,新增景觀帶6.5立(li)方(fang)米。同(tong)時配套建(jian)設景觀樓閣(ge)、濕地公(gong)園、龍王灘(tan)遺址公(gong)園及(ji)景區(qu)管理中心、輸(shu)水管線和水情(qing)預報系統(tong)等。
2010年7月2日工(gong)程正式(shi)開工(gong)建(jian)設,目前景(jing)區面積(ji)2.83平(ping)方(fang)公(gong)里(li)(li),其中:濕地公(gong)園(yuan)1.20平(ping)方(fang)公(gong)里(li)(li),討賴河景(jing)觀管理長(chang)度5公(gong)里(li)(li),面積(ji)1.63平(ping)方(fang)公(gong)里(li)(li)。主要(yao)工(gong)程設施有:橡膠壩8座、中隔墻3770米(mi)、跌水12級。
傳統與現代交流互(hu)動,結合本地的文化和歷(li)史沉淀(dian)下來的審(shen)美情趣,這里已(yi)經(jing)是一個市民養生休閑(xian)、怡然游(you)樂的以水(shui)景(jing)為主體的蓄水(shui)景(jing)觀公園,討賴河已(yi)真正成(cheng)為人民的樂園。
討賴河滑索
討賴河(he)峽(xia)谷(gu),河(he)谷(gu)大約有(you)(you)20丈深,河(he)谷(gu)對(dui)面(mian)的(de)(de)(de)左(zuo)面(mian)高臺(tai)上(shang)有(you)(you)一(yi)個(ge)(ge)山寨,名叫(jiao)討賴寨。河(he)谷(gu)另一(yi)面(mian)的(de)(de)(de)遠處高臺(tai)上(shang)是一(yi)個(ge)(ge)仿建的(de)(de)(de)漢代兵(bing)營(ying),有(you)(you)“醉(zui)臥沙潮(chao)的(de)(de)(de)雕塑群(qun)。河(he)谷(gu)里終年(nian)流淌著祈連山的(de)(de)(de)雪(xue)融水(shui),非常清澈。討賴峽(xia)谷(gu)正是那(nei)水(shui)流歷(li)經千年(nian)沖刷而成的(de)(de)(de)自然景觀。在很(hen)多(duo)人的(de)(de)(de)心目(mu)中,嘉峪(yu)關(guan)是一(yi)個(ge)(ge)很(hen)遙遠的(de)(de)(de)地方。尤其是對(dui)于那(nei)些從未到過嘉峪(yu)關(guan)的(de)(de)(de)人來(lai)說(shuo),那(nei)種距(ju)離感幾乎是空間與時間混(hun)淆不清的(de)(de)(de),不僅可(ke)以用“天邊”這個(ge)(ge)詞(ci)來(lai)描(miao)述,也可(ke)以用“遠古”這個(ge)(ge)詞(ci)來(lai)描(miao)述。從蘭州出發,直奔嘉峪(yu)關(guan),有(you)(you)兩條(tiao)(tiao)(tiao)路(lu)(lu)(lu)可(ke)行,一(yi)條(tiao)(tiao)(tiao)是鐵路(lu)(lu)(lu),另一(yi)條(tiao)(tiao)(tiao)是公路(lu)(lu)(lu)。討賴河(he)峽(xia)谷(gu),右面(mian)懸崖上(shang)有(you)(you)“長(chang)城第一(yi)墩。