燭龍是人臉龍身的大(da)神,紅(hong)色的皮(pi)膚,住在北(bei)方極寒之地, 身長千(qian)里(li), 睜開眼(yan)就為白晝, 閉上眼(yan)則為夜晚(wan), 吹氣為冬天, 呼氣為夏天, 能呼風喚雨。
古代文(wen)獻中關于燭龍(long)形象的(de)文(wen)字描述,主要(yao)有三種,分別出自《山海(hai)經》、《淮南子》和郭璞(pu)的(de)《山海(hai)經注》。三種說法均(jun)為(wei)龍(long)蛇(she)之身,大同小異。
《淮南子》:“燭(zhu)龍在雁門北,蔽于委羽之山,不見日(ri),其神人面(mian)龍身而無足。”
郭璞《山海經注》:“《淮南(nan)子》曰:(燭龍(long))龍(long)身(shen)一足。”
太陽說
燭龍(long)即(ji)(ji)太陽(yang)說。 此說最古(gu), 上引《 易緯乾坤鑿度》 即(ji)(ji)開其(qi)(qi)先河。清人俞正(zheng)燮發(fa)明其(qi)(qi)說, 其(qi)(qi)《 癸巳存稿 ·燭龍(long)》 條備引古(gu)書燭龍(long)之文, 認為(wei)“ 燭龍(long)即(ji)(ji)日之名” 。并(bing)稱燭龍(long)之說出自(zi)蓋(gai)天說宇宙觀。
火燭說
姜亮夫《 楚(chu)辭通(tong)故 · 燭(zhu)(zhu)龍(long)》 所據材料全(quan)抄自俞氏, 但其說(shuo)卻(que)大(da)相徑庭, 他(ta)認為“ 燭(zhu)(zhu)龍(long)”即“ 祝融” 之音(yin)轉, 燭(zhu)(zhu)龍(long)傳(chuan)說(shuo)即“ 祝融傳(chuan)說(shuo)之分化” , 又謂(wei): “ 古(gu)人束草木為燭(zhu)(zhu), 修然而(er)(er)長, 以光為熱(re), 遠謝(xie)日力,而(er)(er)形則(ze)有似于龍(long)。龍(long)者(zhe), 古(gu)之神(shen)物, 名曰(yue)神(shen), 曰(yue)燭(zhu)(zhu)龍(long)。”
開辟神說
袁珂《 山海經校注》 把燭龍與開(kai)天辟(pi)地的(de)盤(pan)古(gu)(gu)等(deng)同起(qi)來(lai),并說(shuo): “ 說(shuo)者謂此(ci)神(shen)(shen)當即是原始的(de)開(kai)辟(pi)神(shen)(shen), 征于任昉 《述異記》 : ‘ 先儒(ru)說(shuo): 盤(pan)古(gu)(gu)氏(shi)泣(qi)為(wei)江河(he), 氣為(wei)風(feng), 聲為(wei)雷(lei)(lei), 目瞳為(wei)電。古(gu)(gu)說(shuo): 盤(pan)古(gu)(gu)氏(shi)喜(xi)為(wei)晴, 怒為(wei)陰。’ 《 廣博物志》 卷九引(yin)《 五運歷年紀(ji)》 : ‘ 盤(pan)古(gu)(gu)之(zhi)君(jun), 龍首蛇身, 噓為(wei)風(feng)雨, 吹為(wei)雷(lei)(lei)電, 開(kai)目為(wei)晝, 閉(bi)目為(wei)夜。’ 信然。盤(pan)古(gu)(gu)蓋后來(lai)傳說(shuo)之(zhi)開(kai)辟(pi)神(shen)(shen)也。
蒼龍星宿說
先(xian)秦兩漢之(zhi)書(shu)言(yan)燭(zhu)(zhu)龍,皆本自(zi)《山海(hai)(hai)(hai)經(jing)》,故(gu)稽(ji)考燭(zhu)(zhu)龍神話的(de)來(lai)歷,需從《山海(hai)(hai)(hai)經(jing)》入手,縱觀《山海(hai)(hai)(hai)經(jing)》關于(yu)(yu)(yu)燭(zhu)(zhu)龍的(de)敘(xu)(xu)述,其要點有三:第一,燭(zhu)(zhu)龍的(de)方位。《大荒北(bei)(bei)經(jing)》明言(yan)燭(zhu)(zhu)龍居于(yu)(yu)(yu)“西(xi)北(bei)(bei)海(hai)(hai)(hai)之(zhi)外(wai)”的(de)章(zhang)尾山,則燭(zhu)(zhu)龍場景居于(yu)(yu)(yu)《大荒經(jing)》版圖之(zhi)西(xi)北(bei)(bei)隅(yu),《海(hai)(hai)(hai)外(wai)北(bei)(bei)經(jing)》敘(xu)(xu)事首起西(xi)北(bei)(bei)隅(yu)而終(zhong)于(yu)(yu)(yu)東北(bei)(bei)隅(yu),燭(zhu)(zhu)陰列此經(jing)之(zhi)首,則其于(yu)(yu)(yu)《海(hai)(hai)(hai)外(wai)經(jing)》版圖,亦必(bi)處西(xi)北(bei)(bei)隅(yu)。
第二,燭龍之形(xing)象。《大荒經》謂其“人(ren)面蛇(she)(she)身而赤,直(zhi)目(mu)正(zheng)乘(cheng)”,《海外(wai)經》謂其“身長(chang)千(qian)里”,“其為物人(ren)面蛇(she)(she)身赤色(se)”,則其為物身形(xing)綿長(chang),人(ren)面蛇(she)(she)身,且為紅色(se)。
第三,燭龍(long)之神(shen)異。《大荒經》謂“其(qi)瞑乃(nai)晦,其(qi)視乃(nai)明,不食不寢(qin)不息(xi),風(feng)雨(yu)是謁。”《海外經》謂其(qi)“視為(wei)(wei)(wei)晝,瞑為(wei)(wei)(wei)夜,吹為(wei)(wei)(wei)冬,呼為(wei)(wei)(wei)夏,不飲不食不息(xi),息(xi)為(wei)(wei)(wei)風(feng)。”其(qi)視瞑關(guan)乎(hu)晝夜時辰,其(qi)呼吸關(guan)乎(hu)冬夏季節(jie),其(qi)氣息(xi)關(guan)乎(hu)風(feng)雨(yu)氣象(xiang),則燭龍(long)之神(shen)異全在其(qi)與(yu)(yu)時序的(de)關(guan)系,表明此(ci)正(zheng)古人(ren)之所(suo)(suo)(suo)以(yi)關(guan)注燭龍(long)的(de)要義(yi)所(suo)(suo)(suo)在。燭龍(long)與(yu)(yu)時序之間的(de)關(guan)系既為(wei)(wei)(wei)古人(ren)所(suo)(suo)(suo)盛稱,則考究(jiu)燭龍(long)神(shen)話的(de)來龍(long)去脈(mo)就應由(you)此(ci)著眼。
那么,這種(zhong)身形蜿蜒如蛇、體(ti)長千里、燭然(ran)如火(huo)、呼(hu)吸吐吶關乎(hu)時(shi)(shi)序并且以“龍(long)(long)(long)(long)(long)”為(wei)(wei)名(ming)的(de)(de)(de)神異之(zhi)物,所象(xiang)征的(de)(de)(de)究竟(jing)是何種(zhong)自然(ran)現象(xiang)呢(ni)?只要(yao)對于華夏上(shang)(shang)古大火(huo)紀時(shi)(shi)的(de)(de)(de)習俗(su)有(you)所了(le)解,就不難由此聯想到天(tian)上(shang)(shang)的(de)(de)(de)龍(long)(long)(long)(long)(long),即(ji)逶(wei)迤于天(tian)際(ji)的(de)(de)(de)蒼龍(long)(long)(long)(long)(long)星(xing)象(xiang)。不同(tong)季節的(de)(de)(de)龍(long)(long)(long)(long)(long)星(xing)星(xing)象(xiang)皆在《山海經(jing)》中留下清(qing)晰可(ke)辨的(de)(de)(de)印記,夔龍(long)(long)(long)(long)(long)為(wei)(wei)春(chun)天(tian)之(zhi)升龍(long)(long)(long)(long)(long),應(ying)龍(long)(long)(long)(long)(long)為(wei)(wei)夏天(tian)之(zhi)飛龍(long)(long)(long)(long)(long),燭龍(long)(long)(long)(long)(long)為(wei)(wei)秋天(tian)之(zhi)降龍(long)(long)(long)(long)(long),相柳為(wei)(wei)冬天(tian)之(zhi)潛龍(long)(long)(long)(long)(long),《山海經(jing)》對于蒼龍(long)(long)(long)(long)(long)星(xing)象(xiang)在每個季節和方(fang)位的(de)(de)(de)星(xing)象(xiang)形態和授時(shi)(shi)功用皆有(you)生動的(de)(de)(de)寫照,全面而系統地反映了(le)原始的(de)(de)(de)龍(long)(long)(long)(long)(long)星(xing)紀時(shi)(shi)習俗(su),為(wei)(wei)華夏上(shang)(shang)古天(tian)文(wen)學和歷法歲時(shi)(shi)制度的(de)(de)(de)研究提供了(le)一(yi)條足(zu)供參(can)證(zheng)的(de)(de)(de)史料,也為(wei)(wei)證(zheng)明《山海經(jing)》與上(shang)(shang)古天(tian)文(wen)歷法的(de)(de)(de)關系提供了(le)有(you)一(yi)條有(you)力的(de)(de)(de)證(zheng)據(ju)。
以上諸說實皆一面之詞,俱不可(ke)從(cong)。
第一,燭龍(long)“視為晝,瞑(ming)為夜”(《海外北經》),有似于日(ri),然《天(tian)(tian)問》謂:“日(ri)安(an)不(bu)(bu)(bu)(bu)到,燭龍(long)何(he)照?”《淮南(nan)子·地(di)形(xing)訓》謂:“燭龍(long)在雁門(men)北,蔽于委羽之(zhi)(zhi)山,不(bu)(bu)(bu)(bu)見日(ri)。” 《詩含神霧》云:“天(tian)(tian)不(bu)(bu)(bu)(bu)足西北,無有陰陽消息,故有龍(long)銜火精以照天(tian)(tian)門(men)中。”明謂燭龍(long)所(suo)在為日(ri)照所(suo)不(bu)(bu)(bu)(bu)及的幽暗之(zhi)(zhi)域,則(ze)燭龍(long)非太陽明矣,故“太陽說”不(bu)(bu)(bu)(bu)可(ke)從。
第(di)二,“燭(zhu)(zhu)龍”與“祝融”固然聲(sheng)韻相(xiang)近,但典(dian)籍中所載祝融之(zhi)(zhi)事和上引所載燭(zhu)(zhu)龍諸(zhu)事全不相(xiang)涉(she),而以“燭(zhu)(zhu)龍”之(zhi)(zhi)名緣乎(hu)“束草(cao)木為(wei)燭(zhu)(zhu)”之(zhi)(zhi)形,則純屬想當然之(zhi)(zhi)詞,且燭(zhu)(zhu)龍之(zhi)(zhi)神異又(you)于草(cao)木之(zhi)(zhi)火燭(zhu)(zhu)何涉(she)?故(gu)姜(jiang)氏“火燭(zhu)(zhu)說”亦不可從。
第三(san)(san),盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)開(kai)(kai)辟(pi)神(shen)(shen),《藝文類聚》卷一引《三(san)(san)五歷(li)(li)紀》云(yun)(yun):“天(tian)(tian)(tian)地(di)渾(hun)沌如雞子(zi),盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)生(sheng)其(qi)中(zhong)。萬(wan)(wan)八(ba)千(qian)歲,開(kai)(kai)天(tian)(tian)(tian)辟(pi)地(di),陽清(qing)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)天(tian)(tian)(tian),陰(yin)濁(zhuo)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)地(di)。盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)生(sheng)其(qi)中(zhong),一日(ri)九(jiu)變,神(shen)(shen)于(yu)天(tian)(tian)(tian),圣于(yu)地(di)。天(tian)(tian)(tian)日(ri)高一丈,地(di)日(ri)厚一丈,盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)日(ri)長一丈。如此(ci)(ci)萬(wan)(wan)八(ba)千(qian)歲,天(tian)(tian)(tian)數(shu)極高,地(di)數(shu)極深,盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)極長。”稱天(tian)(tian)(tian)地(di)渾(hun)沌是由盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)開(kai)(kai)辟(pi)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)天(tian)(tian)(tian)和(he)(he)地(di)的(de)。清(qing)馬骕《繹(yi)史(shi)》卷一引《五運(yun)歷(li)(li)年(nian)紀》云(yun)(yun):“元氣溕鴻,萌(meng)芽茲始,遂(sui)分(fen)天(tian)(tian)(tian)地(di),肇立(li)乾坤,啟(qi)陰(yin)感陽,分(fen)布元氣,乃孕中(zhong)和(he)(he),是為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)人(ren)也(ye)(ye)(ye)。首生(sheng)盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu),垂死(si)化(hua)身,氣成風(feng)(feng)(feng)云(yun)(yun),聲為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)雷霆,左(zuo)眼為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)日(ri),右眼為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)月,四(si)肢五體,為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)四(si)極五岳(yue)(yue),血液為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)江(jiang)河,筋脈為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)地(di)理(li),肌肉為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)田土,發髭為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)星辰,皮毛(mao)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)草木,齒骨為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)金石,精髓為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)珠(zhu)玉,汗流為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)雨(yu)澤,身之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)諸(zhu)蟲,因風(feng)(feng)(feng)所感,化(hua)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)黎甿。”則謂世間(jian)萬(wan)(wan)物為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)死(si)后身體所化(hua),任(ren)昉《述異記》云(yun)(yun):“昔(xi)盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)氏(shi)(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)死(si)也(ye)(ye)(ye),頭為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)四(si)岳(yue)(yue),目為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)日(ri)月,脂膏為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)江(jiang)海(hai)(hai),毛(mao)發為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)草木。秦漢間(jian)說:盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)氏(shi)(shi)(shi)頭為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)東岳(yue)(yue),腹為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)中(zhong)岳(yue)(yue),左(zuo)臂為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)南岳(yue)(yue),右臂為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)北(bei)岳(yue)(yue),足為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)西岳(yue)(yue)。先儒說:盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)氏(shi)(shi)(shi)泣(qi)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)江(jiang)河,氣為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)風(feng)(feng)(feng),聲為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)雷,目瞳為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)電。古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)說:盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)氏(shi)(shi)(shi)喜為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)晴,怒(nu)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)陰(yin),吳(wu)楚(chu)間(jian)說:盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)氏(shi)(shi)(shi)夫妻,陰(yin)陽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)始也(ye)(ye)(ye)。今南海(hai)(hai)有盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)氏(shi)(shi)(shi)墓,亙(gen)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)三(san)(san)百里,俗云(yun)(yun):后人(ren)追(zhui)葬(zang)盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)魂也(ye)(ye)(ye)。桂林(lin)有盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)氏(shi)(shi)(shi)廟,今人(ren)祝祀。”《三(san)(san)五歷(li)(li)紀》和(he)(he)《五運(yun)歷(li)(li)年(nian)紀》的(de)作者徐(xu)整(zheng)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)三(san)(san)國人(ren),任(ren)昉為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)南北(bei)朝(chao)時(shi)梁人(ren),此(ci)(ci)前的(de)先秦及(ji)(ji)秦漢文獻如《楚(chu)辭·天(tian)(tian)(tian)問(wen)》、《淮南子(zi)·原道訓》等(deng)在述及(ji)(ji)世界創(chuang)生(sheng)時(shi),皆未提及(ji)(ji)盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu),可(ke)(ke)見(jian)盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)創(chuang)世的(de)神(shen)(shen)話出現(xian)較晚,且據徐(xu)整(zheng)稱引“吳(wu)楚(chu)間(jian)說”,并云(yun)(yun)“南海(hai)(hai)有盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)氏(shi)(shi)(shi)墓”、“桂林(lin)有盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)氏(shi)(shi)(shi)廟”,可(ke)(ke)見(jian)盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)神(shen)(shen)話當是魏晉間(jian)由南方民族(zu)傳入者。盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)主要事跡為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)開(kai)(kai)辟(pi)天(tian)(tian)(tian)地(di)和(he)(he)化(hua)生(sheng)萬(wan)(wan)物,然諸(zhu)書(shu)述燭(zhu)龍(long)(long)(long),卻全然與(yu)(yu)開(kai)(kai)辟(pi)和(he)(he)創(chuang)世無涉,《海(hai)(hai)外(wai)經》所謂“視為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)晝(zhou),瞑為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)夜,吹(chui)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)冬,呼(hu)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)夏(xia),……息(xi)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)風(feng)(feng)(feng)”云(yun)(yun)云(yun)(yun),也(ye)(ye)(ye)與(yu)(yu)創(chuang)世無關,《廣博物志》卷九(jiu)引《五運(yun)歷(li)(li)年(nian)記》所謂“盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)君(jun),龍(long)(long)(long)首蛇(she)身,噓為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)風(feng)(feng)(feng)雨(yu),吹(chui)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)雷電,開(kai)(kai)目為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)夜。”顯系以(yi)意捏合盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)與(yu)(yu)燭(zhu)龍(long)(long)(long)。袁氏(shi)(shi)(shi)認為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)(wei):燭(zhu)龍(long)(long)(long)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)神(shen)(shen)力與(yu)(yu)盤(pan)(pan)(pan)(pan)古(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)等(deng)同,是有開(kai)(kai)天(tian)(tian)(tian)辟(pi)地(di)的(de)資格。但其(qi)獸性高于(yu)人(ren)格化(hua),實在難以(yi)進位于(yu)天(tian)(tian)(tian)神(shen)(shen)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)列(lie)。
“燭(zhu)(zhu)”字的本(ben)義最初可(ke)能(neng)就是指(zhi)大火(huo)或龍(long)星, “燭(zhu)(zhu)”繁體“燭(zhu)(zhu)”從火(huo)從蜀, 會意(yi)兼(jian)形(xing)聲(sheng)。
《山海經》中記載:“鐘山之神(shen) ,名日燭(zhu)(zhu)(zhu)陰(yin) ,視為(wei)(wei)晝 ,瞑為(wei)(wei)夜 ,吹為(wei)(wei)冬 ,呼為(wei)(wei)夏(xia)。不飲(yin) ,不食 ,不息(xi)(xi)(xi) ,息(xi)(xi)(xi)為(wei)(wei)風。身(shen)(shen)長千里 ,在無啟之東。其(qi)為(wei)(wei)物。 人面(mian)蛇(she)身(shen)(shen)赤色(se) ,居鐘山下。西北(bei)海外 ,赤水之北(bei) ,有章尾(wei)山。 有神(shen)人面(mian)蛇(she)身(shen)(shen)而赤 ,直目(mu)正乘。 其(qi)瞑乃晦 ,其(qi)視乃明。 不食 ,不寢(qin) ,不息(xi)(xi)(xi);風雨是(shi)(shi)謁。 是(shi)(shi)燭(zhu)(zhu)(zhu)九陰(yin) ,是(shi)(shi)謂燭(zhu)(zhu)(zhu)龍。“
《淮南子(zi)· 地形訓》載: “燭龍(long)在雁門北(bei) ,蔽於(wu)委羽之(zhi)山(shan) ,不見日(ri) ,其神人面龍(long)身(shen)而無(wu)足。 ”
《萬(wan)形經》 曰(yue): 太陽順(shun)四方之氣。古圣(sheng)曰(yue): 燭(zhu)龍行(xing)東(dong)時肅清(qing), 行(xing)西(xi)時 , 行(xing)南時大 , 行(xing)北(bei)時嚴殺。
《大荒北(bei)經》云:西北(bei)海之(zhi)外,赤水之(zhi)北(bei),有章尾(wei)山。有神(shen),人面(mian)蛇(she)身(shen)而赤,直目正乘,其瞑(ming)乃(nai)晦,其視乃(nai)明,不(bu)食不(bu)寢(qin)不(bu)息,風雨是(shi)謁。是(shi)燭九陰,是(shi)燭龍。
《海外北經》云(yun):鐘山(shan)之(zhi)神,名(ming)曰(yue)燭陰,視(shi)為(wei)晝,瞑為(wei)夜(ye),吹為(wei)冬(dong),呼為(wei)夏(xia),不(bu)(bu)飲,不(bu)(bu)食,不(bu)(bu)息,息為(wei)風(feng)。身長千(qian)里。……其為(wei)物,人面蛇身赤色,居鐘山(shan)下。
《楚(chu)辭·天(tian)問(wen)》:“日安不到,燭龍何(he)照?
郭璞注《大(da)荒北經》燭龍(long)引《詩含神霧》:“天不足西北,無有陰陽消息,故(gu)有龍(long)銜(xian)火精以(yi)照天門中。”
《萬形經》曰:太(tai)陽順四方之(zhi)氣。
《易緯乾坤(kun)鑿度·卷上》古圣曰(yue)“:燭龍(long)行(xing)(xing)東時(shi)肅清,行(xing)(xing)西時(shi),行(xing)(xing)南時(shi)大,行(xing)(xing)北時(shi)嚴殺。”