白石(shi)山(shan)位于桂(gui)平(ping)市麻垌鎮白石(shi)村,距桂(gui)平(ping)市區35公里。為中國(guo)36洞天中的(de)第21洞天,宋代開始(shi)在山(shan)上修建寺觀,明代以后成(cheng)為道(dao)佛(fo)兼(jian)有的(de)旅(lv)游(you)勝地。晉朝(chao)著名的(de)道(dao)教理論家(jia)、醫學(xue)家(jia)、煉丹術家(jia)葛洪曾(ceng)在此修煉。
白石(shi)(shi)山(shan)海(hai)拔650米(mi),山(shan)體石(shi)(shi)質(zhi)(zhi)屬紅色(se)砂鑠巖。按地質(zhi)(zhi)考(kao)古(gu)學說屬“中生代”,約開始于(yu)兩億三千(qian)萬年前(qian),結束(shu)于(yu)六千(qian)七百(bai)萬年前(qian)。景(jing)區(qu)面積近11平方(fang)公(gong)里。該山(shan)雙峰雄峙,東(dong)為(wei)獨秀峰,孤峰插天;西為(wei)蓮花蕊(rui),是白石(shi)(shi)山(shan)的主(zhu)峰,懸崖奇險,天氣晴朗時,方(fang)圓百(bai)里之內都可見其身影。山(shan)麓有壽圣寺(si)、煉丹灶、面壁(bi)僧和(he)環山(shan)古(gu)城堡,山(shan)上(shang)有青云(yun)峽、云(yun)梯、漱(shu)玉(yu)泉、會(hui)仙觀(guan)以及飛(fei)鼠巖。
白(bai)石(shi)山(shan)坐落在桂平市城(cheng)區(qu)以南35公(gong)里(li)的(de)麻(ma)垌圩北面8公(gong)里(li)處,海(hai)拔(ba)650米,為(wei)中國道家三十六(liu)洞天(tian)中的(de)第二(er)十一洞天(tian),宋代開始(shi)在山(shan)上(shang)修建寺觀(guan)(guan),明代以后成(cheng)為(wei)旅游(you)(you)勝地。山(shan)之東為(wei)獨秀峰(feng)(feng),孤峰(feng)(feng)插天(tian);西(xi)為(wei)蓮花(hua)蕊,又稱(cheng)鵝頭(tou)峰(feng)(feng),險峻(jun)奇(qi)異,是白(bai)石(shi)山(shan)的(de)主峰(feng)(feng)。山(shan)上(shang)奇(qi)景(jing)異穴,峭拔(ba)、險峻(jun)、秀麗,憑眺生(sheng)輝。山(shan)麓上(shang)有(you)仙宮牌坊、壽圣寺、三清觀(guan)(guan),還有(you)環山(shan)古城(cheng)堡、摩(mo)崖石(shi)刻、青玉(yu)峽、云梯、漱玉(yu)泉、會仙觀(guan)(guan)、煉丹灶、面壁僧、瘦仙巖(yan)和飛鼠巖(yan)等。白(bai)石(shi)山(shan)的(de)奇(qi)異景(jing)觀(guan)(guan),吸引著人們前(qian)來(lai)游(you)(you)覽(lan)。著名地理學家徐霞客曾到此(ci)考察,寫下了(le)《白(bai)石(shi)游(you)(you)記》。
游人(ren)(ren)登山,將到(dao)山麓,可見懸崖峭(qiao)壁(bi)(bi)之下有一石,高約二丈,狀如人(ren)(ren)立,面(mian)朝石壁(bi)(bi),頭戴僧帽,身披袈裟。縣志(zhi)上稱之為(wei)“面(mian)壁(bi)(bi)僧”。昔(xi)達(da)摩祖師面(mian)壁(bi)(bi)十(shi)年傳為(wei)佳話,而(er)此“僧”面(mian)壁(bi)(bi)不知幾千(qian)萬年矣!
在白石(shi)山麓,舊(jiu)名三(san)寶殿,又稱壽(shou)圣(sheng)院,俗稱大寺(si)(si)。宋嘉(jia)柘三(san)年(nian)(公元1058年(nian))動工興建(jian),歷十年(nian)而成。寺(si)(si)前(qian)(qian)有(you)用朱砂石(shi)雕砌的(de)(de)牌坊,坊高七米,寬六米,上刻熙寧(ning)元年(nian)(1068年(nian))宋神宗趙頊敕賜題(ti)額“壽(shou)圣(sheng)寺(si)(si)”三(san)字(zi)和栩栩如生的(de)(de)八仙像。寺(si)(si)的(de)(de)前(qian)(qian)座是三(san)寶殿,后座高閣(ge)巍峨,左右為客廳(ting)、僧舍。寺(si)(si)之右側(ce)有(you)會真(zhen)觀。
壽圣寺后峭壁千仞,上刻“白石洞(dong)天”四字,每字約一(yi)平方丈(zhang),為(wei)明代末年本縣舉(ju)人楊大節所書(shu)(shu)。傳說(shuo)他為(wei)了寫(xie)好這幾(ji)個大宇,付出了長達(da)十多年的艱辛勞(lao)動(dong)。事后,他特地寫(xie)了一(yi)首《紀(ji)興詩》:“乘興摩崖十八年,漫將名姓立崖前(qian),山(shan)靈自有(you)生(sheng)花筆,請我狂書(shu)(shu)塞洞(dong)天。”細看“白石洞(dong)天”四字,運筆遒勁,的確有(you)點“狂書(shu)(shu)”的味道。
壽圣寺(si)后峭壁(bi)下(xia)有(you)(you)圓(yuan)珠(zhu)池(chi),又稱漱玉(yu)泉(quan)。這是一眼方圓(yuan)約二米的(de)(de)山泉(quan)。過去每日(ri)晨(chen)昏寺(si)僧(seng)敲響鐘(zhong)鼓(gu)(gu),泉(quan)水便會(hui)象燒開的(de)(de)水涌起(qi)。但據明代(dai)地理學(xue)家徐(xu)霞客(ke)(ke)實(shi)(shi)地考察,此說純屬穿鑿(zao)附會(hui)。明崇禎十年(nian)(公元1637年(nian))七(qi)月(yue)廿(nian)三(san)日(ri),徐(xu)霞客(ke)(ke)專程到(dao)白(bai)石(shi)(shi)(shi)山考察,他(ta)在游記(ji)中談到(dao)了這件事:“峭壁(bi)下(xia)有(you)(you)圓(yuan)珠(zhu)池(chi),水自(zi)半崖滴(di)下(xia)者(zhe),下(xia)圓(yuan)潭承之(zhi)(zhi)(zhi),無他(ta)異也。”按志:山北有(you)(you)漱玉(yu)泉(quan),而(er)(er)《西事珥》與《百(bai)粵風土記(ji)》俱(ju)謂(wei)其(qi)泉(quan)聞鐘(zhong)鼓(gu)(gu)則沸溢而(er)(er)起(qi),止則寂然,詫以為異。余謂(wei)泉(quan)之(zhi)(zhi)(zhi)沸寂,自(zi)有(you)(you)常度,乃(nai)僧(seng)之(zhi)(zhi)(zhi)候泉(quan)而(er)(er)鳴鐘(zhong)鼓(gu)(gu),非(fei)泉(quan)之(zhi)(zhi)(zhi)聞聲(sheng)而(er)(er)為寂沸也。及抵白(bai)石(shi)(shi)(shi),先詢之(zhi)(zhi)(zhi)三(san)清觀,再征之(zhi)(zhi)(zhi)白(bai)石(shi)(shi)(shi)寺(si)并漱玉(yu)之(zhi)(zhi)(zhi)名,不知(zhi)何指(zhi);而(er)(er)聞鐘(zhong)泉(quan)沸之(zhi)(zhi)(zhi)說,山僧(seng)茫(mang)然。洵皆好事之(zhi)(zhi)(zhi)言(yan)也。”經過后人(ren)的(de)(de)長期觀察,證(zheng)實(shi)(shi)徐(xu)霞客(ke)(ke)的(de)(de)記(ji)述是科學(xue)的(de)(de),準確的(de)(de)。泉(quan)水清沏見底,四(si)時(shi)不涸,且(qie)甘甜(tian)可口(kou)。游人(ren)至(zhi)此,口(kou)干舌燥(zao),飲之(zhi)(zhi)(zhi)不啻瓊(qiong)漿玉(yu)液(ye)。
出(chu)壽圣寺往右行約一(yi)里,有(you)個寬約百余平方米的(de)巖洞,叫三清(qing)(qing)巖。巖洞之(zhi)前(qian)有(you)廟宇,內供道(dao)(dao)教尊奉的(de)玉(yu)清(qing)(qing)元始天尊、上清(qing)(qing)靈寶道(dao)(dao)君(jun)、太清(qing)(qing)太上老(lao)君(jun)等三位(wei)神仙(xian),因稱三清(qing)(qing)觀。洞廳(ting)一(yi)側(ce)有(you)洞穴,寬約一(yi)平方米,據說此洞與北(bei)流縣(xian)勾漏(lou)洞相通,東晉有(you)名(ming)的(de)道(dao)(dao)家葛洪常由此洞來往兩地煉(lian)丹。至今,洞穴旁有(you)煉(lian)丹遺跡(ji)及葛洪塑像。
登白(bai)(bai)石山(shan)(shan)巔,可見一(yi)道白(bai)(bai)色的(de)(de)城(cheng)墻(qiang)環(huan)繞(rao)半(ban)山(shan)(shan),每隔一(yi)、二百米有城(cheng)門與(yu)外(wai)面(mian)相通。城(cheng)門上設定(ding)更樓。傳說這(zhe)道環(huan)山(shan)(shan)古城(cheng)墻(qiang)建于(yu)清(qing)咸豐年間,即太平(ping)天國中(zhong)期。那時,由廣東天地會首領(ling)陳開(kai)、李文茂領(ling)導的(de)(de)一(yi)支起(qi)義(yi)軍(jun),沿西江而上,攻占(zhan)潯州(zhou)府城(cheng),定(ding)為秀京,建立了大成(cheng)國。在此期間,潯州(zhou)府、桂平(ping)縣的(de)(de)地方官員只好跑(pao)到白(bai)(bai)石山(shan)(shan),依山(shan)(shan)憑險(xian),筑(zhu)起(qi)城(cheng)墻(qiang),負隅頑(wan)抗。此后這(zhe)道蜿蜓曲折(zhe),有若玉帶的(de)(de)“小長城(cheng)”,便成(cheng)了白(bai)(bai)石山(shan)(shan)的(de)(de)奇景之一(yi)。
又(you)名(ming)青玉峽(xia),俗稱(cheng)洞(dong)門(men)巷,是攀(pan)登白石(shi)、進(jin)入洞(dong)天(tian)(tian)的(de)必經之(zhi)(zhi)路。峽(xia)的(de)兩旁削壁千仞,懸崖峭(qiao)壁之(zhi)(zhi)間(jian),一條寬僅兩米,高約三、四百(bai)米的(de)石(shi)巷穿崖而上(shang),中有石(shi)階(jie)。游人攀(pan)登在(zai)險陡的(de)石(shi)階(jie)上(shang),仰望天(tian)(tian)空(kong),只(zhi)剩下一道彎(wan)彎(wan)的(de)藍線,因(yin)此又(you)稱(cheng)“一線天(tian)(tian)”。
在蒼玉峽之(zhi)上,白玉山奇(qi)景(jing)之(zhi)一(yi),酷似高懸云端(duan)的(de)一(yi)把梯(ti)子,因名云梯(ti)。又(you)叫“三十(shi)(shi)六階(jie)”,隱寓(yu)“腳踏云梯(ti)上青(qing)天(tian)”之(zhi)意。梯(ti)凡一(yi)百三十(shi)(shi)六階(jie),系在一(yi)塊長形巨崖上開鑿而(er)成(cheng)的(de)石磴,寬約一(yi)米,陡而(er)險,足(zu)有七十(shi)(shi)度以上的(de)坡度。游人攀登其上,一(yi)種如李(li)白詩中(zhong)所說的(de)“山從人而(er)起,云自馬頭(tou)生”的(de)感覺油然而(er)起。膽(dan)小者往往望而(er)卻步。
由云梯再上(shang)數(shu)百米,有(you)個(ge)大巖洞(dong),洞(dong)廳內(nei)有(you)“神(shen)(shen)仙(xian)(xian)腳印”。“白石洞(dong)天”指(zhi)的(de)就是這個(ge)地方。明代(dai)在此建造(zao)了接連五間的(de)廟(miao)宇,叫會仙(xian)(xian)觀(guan)(guan)。內(nei)供(gong)神(shen)(shen)像數(shu)十尊,均精(jing)雕細刻,栩(xu)栩(xu)如生。其中一個(ge)臉頰(jia)精(jing)瘦,雙目(mu)炯炯有(you)神(shen)(shen),雙肋肋骨歷歷可(ke)數(shu),人(ren)稱“瘦仙(xian)(xian)”。可(ke)惜經過“文革(ge)”動亂,所有(you)神(shen)(shen)像已蕩(dang)然無存。會仙(xian)(xian)觀(guan)(guan)外(wai)有(you)會仙(xian)(xian)亭,相(xiang)傳有(you)緣(yuan)份的(de)人(ren),可(ke)以在這里與神(shen)(shen)仙(xian)(xian)相(xiang)會。
白石山以(yi)西數里有飛鼠(shu)巖。一(yi)(yi)座石山,兩塊如山大石互(hu)相(xiang)撐持,構成(cheng)“八(ba)”字形的(de)(de)洞口,這就(jiu)是飛鼠(shu)巖。巖的(de)(de)四周丘(qiu)陵(ling)起伏,利于飛鼠(shu)棲(qi)息(xi)活動。巖內洞廳高(gao)50余米(mi),寬30余米(mi),深(shen)20多米(mi),棲(qi)息(xi)飛鼠(shu)數以(yi)十萬計。每到傍晚時分(fen),飛鼠(shu)成(cheng)群(qun)結隊由洞中(zhong)飛出覓食,黑壓(ya)(ya)壓(ya)(ya)的(de)(de)一(yi)(yi)大片,在空中(zhong)形成(cheng)一(yi)(yi)朵烏云,發出類似(si)海濤一(yi)(yi)樣(yang)的(de)(de)巨大響聲,景象異常(chang)壯觀(guan)。
(道教三十六(liu)洞(dong)天之第二十一(yi).白(bai)石(shi)(shi)洞(dong)天.歷書記截為白(bai)石(shi)(shi)洞(dong)天在鬰林州南(nan)海之南(nan),又云和州,即廣西(xi)壯(zhuang)族自治區玉(yu)林市東南(nan)方向三,四(si)十公里處.)
道(dao)教三(san)十(shi)六(liu)洞天之第(di)二十(shi)一“秀樂長真天仙人洞府”即(ji)今(jin)之廣西桂平(ping)白石(shi)山(shan),又(you)稱白石(shi)洞天。
徐霞客《桂平(ping)白(bai)石(shi)游記(ji)》全文(編者注:桂平(ping)古稱布山,南朝(chao)后稱桂平(ping),為古桂林(lin)郡、郁林(lin)郡之治所):
二(er)(er)(er)十(shi)二(er)(er)(er)日(ri)早,雨(yu)復淋(lin)漓(li)不(bu)休。〔留靜聞、顧仆寓潯之(zhi)(zhi)(zhi)南(nan)(nan)(nan)(nan)門,〕覓(mi)擔(dan)夫(fu)為(wei)勾漏、白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)、都峽(xia)三(san)(san)山(shan)游。晨(chen)餐(can)后雨(yu)止,乃發,即從(cong)驛前(qian)南(nan)(nan)(nan)(nan)渡(du)郁(yu)江。五里(li)(li)(li)(li),灘(tan)頭村(cun)(cun)。又三(san)(san)里(li)(li)(li)(li)為(wei)車路(lu)江,下有(you)(you)(you)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)梁(liang)。梁(liang)外水(shui)(shui)發,〔小水(shui)(shui)自東(dong)(dong)南(nan)(nan)(nan)(nan)西(xi)北(bei)(bei)入(ru)郁(yu),〕舟得(de)而(er)(er)(er)(er)至焉(yan)(yan)。南(nan)(nan)(nan)(nan)二(er)(er)(er)里(li)(li)(li)(li)為(wei)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)橋村(cun)(cun)。(人(ren)家至此(ci)(ci)(ci),惟(wei)灘(tan)頭及石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)橋二(er)(er)(er)村(cun)(cun),眾俱蒼莽矣。)從(cong)此(ci)(ci)(ci)南(nan)(nan)(nan)(nan)望,白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)山(shan)與獨(du)秀(xiu)挺(ting)峙,若在(zai)三(san)(san)十(shi)里(li)(li)(li)(li)外,而(er)(er)(er)(er)土(tu)(tu)人(ren)云:“尚(shang)六十(shi)里(li)(li)(li)(li)而(er)(er)(er)(er)遙,竟日(ri)之(zhi)(zhi)(zhi)力(li)猶(you)不(bu)能到。”蓋(gai)山(shan)路(lu)迂隔(ge)也。由石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)橋村(cun)(cun)而(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan)(nan)(nan),蒼莽中(zhong)(zhong)四(si)高中(zhong)(zhong)洼,平(ping)地(di)多(duo)伏(fu)莽突土(tu)(tu)之(zhi)(zhi)(zhi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),多(duo)分裂區(qu)匯(hui)(hui)之(zhi)(zhi)(zhi)波(bo)。二(er)(er)(er)里(li)(li)(li)(li),得(de)回石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)一(yi)(yi)壑,四(si)面環叢,中(zhong)(zhong)潴清流(liu),有(you)(you)(you)淵墜(zhui)成潭(tan),有(you)(you)(you)迸(beng)裂成隙,水(shui)(shui)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)容(rong)與(閑暇自得(de)的樣子),亦(yi)荒野(ye)中(zhong)(zhong)異景也。(按先潯城南(nan)(nan)(nan)(nan)十(shi)五里(li)(li)(li)(li)有(you)(you)(you)潦水(shui)(shui),曠野(ye)中(zhong)(zhong)天(tian)然怪石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)甃其(qi)旁(pang),水(shui)(shui)泉深(shen)碧清澄,中(zhong)(zhong)有(you)(you)(you)巨魚,人(ren)不(bu)敢捕(bu),即此(ci)(ci)(ci)無疑。)更南(nan)(nan)(nan)(nan),則(ze)(ze)匯(hui)(hui)潭(tan)更多(duo)。(疑即《志(zhi)》所稱南(nan)(nan)(nan)(nan)湖。)上(shang)有(you)(you)(you)岡為(wei)橫南(nan)(nan)(nan)(nan)墟,(或湖南(nan)(nan)(nan)(nan)之(zhi)(zhi)(zhi)訛。)有(you)(you)(you)一(yi)(yi)婦(fu)(fu)人(ren)結茅(mao)貫酒其(qi)上(shang),去(qu)郡(jun)蓋(gai)十(shi)五里(li)(li)(li)(li)矣。其(qi)東(dong)(dong)有(you)(you)(you)山(shan),自南(nan)(nan)(nan)(nan)而(er)(er)(er)(er)北(bei)(bei)垂抵(di)(di)此(ci)(ci)(ci),從(cong)其(qi)西(xi)漸升而(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan)(nan)(nan),迸(beng)穴愈多(duo),皆(jie)(jie)平(ping)地(di)下陷(xian)(xian),或長(chang)如峽(xia),或圓(yuan)如井(jing),中(zhong)(zhong)皆(jie)(jie)叢石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),玲瓏攢嵌(qian),下則(ze)(ze)淵水(shui)(shui)澄澈。蓋(gai)其(qi)地(di)中(zhong)(zhong)二(er)(er)(er)三(san)(san)丈之(zhi)(zhi)(zhi)下,皆(jie)(jie)伏(fu)流(liu)潛(qian)通(tong),其(qi)上(shang)皆(jie)(jie)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)骨噓(xu)結,偶骨裂土(tu)(tu)迸(beng),則(ze)(ze)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)出而(er)(er)(er)(er)穴陷(xian)(xian)焉(yan)(yan)。下,皆(jie)(jie)伏(fu)流(liu)潛(qian)通(tong),其(qi)上(shang)皆(jie)(jie)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)骨噓(xu)結,偶骨裂土(tu)(tu)迸(beng),則(ze)(ze)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)出而(er)(er)(er)(er)穴陷(xian)(xian)焉(yan)(yan)。于是升涉溝垅,又三(san)(san)里(li)(li)(li)(li),乃入(ru)山(shan)塢,則(ze)(ze)山(shan)皆(jie)(jie)純土(tu)(tu),無復嶙峋之(zhi)(zhi)(zhi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),而(er)(er)(er)(er)塢中(zhong)(zhong)皆(jie)(jie)禾田曲蟠四(si)麓矣。又二(er)(er)(er)里(li)(li)(li)(li),上(shang)湖塘嶺(ling),坡(po)陀相間,嶺(ling)壑重(zhong)疊。十(shi)里(li)(li)(li)(li),抵(di)(di)容(rong)塘村(cun)(cun),有(you)(you)(you)潭(tan)匯(hui)(hui)水(shui)(shui),數十(shi)家聚居山(shan)半。又南(nan)(nan)(nan)(nan)陟一(yi)(yi)嶺(ling),共二(er)(er)(er)里(li)(li)(li)(li),渡(du)一(yi)(yi)溪橋,上(shang)嶺(ling)為(wei)官(guan)坂墟。墟有(you)(you)(you)一(yi)(yi)婦(fu)(fu)結茅(mao)貫酒,與橫南(nan)(nan)(nan)(nan)同。郡(jun)中(zhong)(zhong)至此(ci)(ci)(ci)三(san)(san)十(shi)里(li)(li)(li)(li),為(wei)白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)山(shan)行之(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)(zhong)道,乃餐(can)粥茅(mao)店中(zhong)(zhong)。從(cong)岐東(dong)(dong)南(nan)(nan)(nan)(nan)逾嶺(ling),十(shi)里(li)(li)(li)(li),為(wei)姚村(cun)(cun)。村(cun)(cun)亦(yi)百(bai)家之(zhi)(zhi)(zhi)聚,依(yi)山(shan)匯(hui)(hui)水(shui)(shui),真(zhen)山(shan)中(zhong)(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)樂墅(shu)也。渡(du)一(yi)(yi)小溪,又南(nan)(nan)(nan)(nan)逾嶺(ling),五里(li)(li)(li)(li),為(wei)木(mu)角村(cun)(cun)。村(cun)(cun)在(zai)白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)山(shan)之(zhi)(zhi)(zhi)北(bei)(bei)麓,去(qu)山(shan)尚(shang)十(shi)里(li)(li)(li)(li),日(ri)有(you)(you)(you)余照而(er)(er)(er)(er)山(shan)雨(yu)復來,謀(mou)止宿其(qi)處(chu)而(er)(er)(er)(er)村(cun)(cun)人(ren)無納(na)者。村(cun)(cun)楊姓(xing),俱閉門避(bi)客。徘徊(huai)抵(di)(di)暮(mu),坐舂舍(置放舂米石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)碓的小棚)間擬(ni)度其(qi)夜。既(ji)而(er)(er)(er)(er)一(yi)(yi)舂傍主人(ren)啟(qi)扉(fei)納(na)焉(yan)(yan),為(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)晚炊而(er)(er)(er)(er)宿。
二(er)十(shi)三(san)(san)日(ri)(ri)(ri)早飯,別(bie)木(mu)角主(zhu)人,授(shou)火錢,固辭(ci)不(bu)(bu)(bu)納。何前倨而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)后恭(gong)(先(xian)前倨傲而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)后恭(gong)謙)耶?由(you)其(qi)(qi)(qi)(qi)東南(nan)(nan)(nan)越(yue)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)嶺,由(you)岐徑望(wang)(wang)白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)山(shan)(shan))而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)趨。其(qi)(qi)(qi)(qi)山(shan)(shan)峰(feng)(feng)(feng)攢崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)絕,東北(bei)(bei)特(te)聳一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)峰(feng)(feng)(feng)為(wei)(wei)(wei)(wei)獨(du)秀(xiu)(xiu),峭(qiao)拔弧(hu)懸(xuan)(xuan),直(zhi)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)與(yu)(yu)白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)齊頂,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)則(ze)(ze)(ze)(ze)若傍(bang)若離(li),直(zhi)剖其(qi)(qi)(qi)(qi)根。崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)多赭赤(chi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)色,謂(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)“白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)”,豈不(bu)(bu)(bu)以(yi)(yi)(yi)色起(qi)耶?五(wu)里(li)(li)(li),路漸(jian)沒草間(jian)(jian)(jian)。渡一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)溪,嶺半得一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)出(chu)(chu)(chu)(chu)家,傍(bang)舍(she)植芭(ba)蕉甚(shen)盛。亟投問路,始(shi)知(zhi)大(da)道尚在(zai)(zai)西南(nan)(nan)(nan),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)此(ci)(ci)(ci)(ci)乃(nai)岐中(zhong)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)岐也(ye)(ye)(ye)(ye)。由(you)其(qi)(qi)(qi)(qi)左(zuo)(zuo)登(deng)山(shan)(shan),東向(xiang)(xiang)(xiang)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang),望(wang)(wang)周塘村在(zai)(zai)路右(you)(you)塢中(zhong),相隔坑阪已(yi)(yi)兩三(san)(san)重也(ye)(ye)(ye)(ye)。由(you)土山(shan)(shan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)脊轉(zhuan)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan)(nan),五(wu)里(li)(li)(li),度(du)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)山(shan)(shan)坳。稍(shao)(shao)東而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan)(nan)折,直(zhi)抵(di)山(shan)(shan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)北(bei)(bei)麓,則(ze)(ze)(ze)(ze)獨(du)秀(xiu)(xiu)已(yi)(yi)不(bu)(bu)(bu)可(ke)(ke)見(jian)(jian)(jian)(jian),惟(wei)轟崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)盤(pan)削,下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)多平突之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)質雖不(bu)(bu)(bu)玲瓏,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)盤(pan)亙(gen)(gen)疊出(chu)(chu)(chu)(chu),又(you)作一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)態(tai)也(ye)(ye)(ye)(ye)。直(zhi)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)里(li)(li)(li),抵(di)崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)。轉(zhuan)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan)(nan),一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)里(li)(li)(li),為(wei)(wei)(wei)(wei)三(san)(san)清巖(yan)(yan)。其(qi)(qi)(qi)(qi)巖(yan)(yan)西向(xiang)(xiang)(xiang),橫開大(da)穴,闊十(shi)余(yu)丈,高(gao)不(bu)(bu)(bu)過(guo)(guo)二(er)丈,深(shen)(shen)不(bu)(bu)(bu)過(guo)(guo)五(wu)丈,石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)俱(ju)平燥,惟(wei)左(zuo)(zuo)后深(shen)(shen)入(ru)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)東,然(ran)(ran)低庳(bēi矮)不(bu)(bu)(bu)逾(yu)尺,所云(yun)(yun)(yun)南(nan)(nan)(nan)通勾漏者(zhe)(zhe)即(ji)指(zhi)(zhi)此(ci)(ci)(ci)(ci)。余(yu)謂(wei)山(shan)(shan)脈自(zi)此(ci)(ci)(ci)(ci)與(yu)(yu)勾漏南(nan)(nan)(nan)接(jie),若此(ci)(ci)(ci)(ci)洞高(gao)峙(zhi)山(shan)(shan)半,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)其(qi)(qi)(qi)(qi)山(shan)(shan)四面孤(gu)懸(xuan)(xuan),謂(wei)穴道潛通,夫難入(ru)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)誰試(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)耶?右(you)(you)壁盡(jin)處有穴大(da)如(ru)管,泉(quan)自(zi)中(zhong)滴下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia),懸(xuan)(xuan)四五(wu)尺,僧(seng)(seng)布竹(zhu)承之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),清冷異常。下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)丈余(yu),匯為(wei)(wei)(wei)(wei)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)潭(tan),不(bu)(bu)(bu)甚(shen)深(shen)(shen)澈,指(zhi)(zhi)為(wei)(wei)(wei)(wei)“龍潭(tan)”云(yun)(yun)(yun)。巖(yan)(yan)內(nei)有一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)如(ru)舡,臥(wo)可(ke)(ke)為(wei)(wei)(wei)(wei)榻,坐(zuo)(zuo)可(ke)(ke)為(wei)(wei)(wei)(wei)幾。巖(yan)(yan)列三(san)(san)清像(xiang),故以(yi)(yi)(yi)“三(san)(san)清”為(wei)(wei)(wei)(wei)名,即(ji)白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)洞矣(yi)(yi)。又(you)南(nan)(nan)(nan)半里(li)(li)(li),為(wei)(wei)(wei)(wei)大(da)寺(si)(si)。甚(shen)古,后倚(yi)(yi)崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)壁,有觀(guan)音堂甚(shen)敞。其(qi)(qi)(qi)(qi)左(zuo)(zuo)峭(qiao)壁下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)有圓珠池,亦水自(zi)半崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)滴下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)者(zhe)(zhe),下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)甃圓潭(tan)承之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),無(wu)(wu)他異也(ye)(ye)(ye)(ye)。按《志(zhi)》,山(shan)(shan)北(bei)(bei)有漱玉泉(quan),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)《西事(shi)珥》與(yu)(yu)《百粵鳳土記》俱(ju)謂(wei)其(qi)(qi)(qi)(qi)泉(quan)暮聞鐘(zhong)鼓(gu)則(ze)(ze)(ze)(ze)沸溢而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)起(qi),止(zhi)則(ze)(ze)(ze)(ze)寂(ji)然(ran)(ran),詫以(yi)(yi)(yi)為(wei)(wei)(wei)(wei)異。余(yu)謂(wei)泉(quan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)沸寂(ji),自(zi)有常度(du),乃(nai)僧(seng)(seng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)候泉(quan)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)鳴鐘(zhong)鼓(gu),非(fei)泉(quan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)聞聲(sheng)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)為(wei)(wei)(wei)(wei)沸寂(ji)也(ye)(ye)(ye)(ye)。及(ji)抵(di)白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),先(xian)詢之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)三(san)(san)清觀(guan),再征之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)寺(si)(si)并漱玉之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)名,不(bu)(bu)(bu)知(zhi)何指(zhi)(zhi),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)聞鐘(zhong)泉(quan)沸之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)說,山(shan)(shan)僧(seng)(seng)茫然(ran)(ran)。洵皆(jie)好事(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)言(yan)也(ye)(ye)(ye)(ye)。寺(si)(si)僧(seng)(seng)為(wei)(wei)(wei)(wei)瀹茗(ming),余(yu)急于會(hui)(hui)(hui)仙之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)勝,即(ji)以(yi)(yi)(yi)行囊置僧(seng)(seng)舍(she),不(bu)(bu)(bu)候茗(ming),由(you)后寺(si)(si)南(nan)(nan)(nan)循(xun)崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)壁行。已(yi)(yi)東轉(zhuan)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang),入(ru)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)峽(xia)(xia)中(zhong)。其(qi)(qi)(qi)(qi)峽(xia)(xia)兩峰(feng)(feng)(feng)中(zhong)剖,上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)摩層霄,中(zhong)裂駢(pian)隙,相距(ju)不(bu)(bu)(bu)及(ji)丈,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)懸(xuan)(xuan)亙(gen)(gen)千(qian)余(yu)尺,俱(ju)不(bu)(bu)(bu)即(ji)不(bu)(bu)(bu)離(li),若引(yin)繩墨(mo)(墨(mo)線(xian)(xian)(xian)、墨(mo)汁(zhi))而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)裁(cai)削之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)者(zhe)(zhe),即(ji)俗所夸為(wei)(wei)(wei)(wei)“一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)線(xian)(xian)(xian)天(tian)”,無(wu)(wu)以(yi)(yi)(yi)過(guo)(guo)也(ye)(ye)(ye)(ye)。磴懸(xuan)(xuan)其(qi)(qi)(qi)(qi)中(zhong),時有巨石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)當關(guan)(guan),輒置梯(ti)(ti)以(yi)(yi)(yi)度(du),連(lian)躋(ji)(ji)六(liu)(liu)梯(ti)(ti),始(shi)逾(yu)峽(xia)(xia)登(deng)坳。坳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)南(nan)(nan)(nan)北(bei)(bei),俱(ju)猶重崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)摩夾。乃(nai)稍(shao)(shao)北(bei)(bei)轉(zhuan),循(xun)坳左(zuo)(zuo)行,則(ze)(ze)(ze)(ze)虬木(mu)盤(pan)云(yun)(yun)(yun),叢篁蔭日(ri)(ri)(ri),身(shen)度(du)霄漢之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)不(bu)(bu)(bu)知(zhi)午日(ri)(ri)(ri)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong),真(zhen)異境也(ye)(ye)(ye)(ye)。至是(shi)東嶂稍(shao)(shao)開,始(shi)見(jian)(jian)(jian)(jian)獨(du)秀(xiu)(xiu)峰(feng)(feng)(feng)在(zai)(zai)東北(bei)(bei),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)東南(nan)(nan)(nan)塢中(zhong)又(you)起(qi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)峰(feng)(feng)(feng),正(zheng)與(yu)(yu)獨(du)秀(xiu)(xiu)對(dui)峙(zhi),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)高(gao)殺(sha)其(qi)(qi)(qi)(qi)三(san)(san)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi),〔宛然(ran)(ran)蓮蕊(rui)中(zhong)擎(qing),但(dan)四面為(wei)(wei)(wei)(wei)諸峰(feng)(feng)(feng)所掩,惟(wei)此(ci)(ci)(ci)(ci)得睹(du)全(quan)體耳(er)。〕又(you)北(bei)(bei)攀(pan)懸(xuan)(xuan)崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang),木(mu)根交(jiao)絡(luo)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)間(jian)(jian)(jian),為(wei)(wei)(wei)(wei)梯(ti)(ti)為(wei)(wei)(wei)(wei)絙(gēng粗索),足躡(nie)手緣,無(wu)(wu)非(fei)此(ci)(ci)(ci)(ci)矣(yi)(yi)。已(yi)(yi)轉(zhuan)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)壑(he),有澗自(zi)頂西向(xiang)(xiang)(xiang)墜峽(xia)(xia),累(lei)潭(tan)搗穴。由(you)峽(xia)(xia)右(you)(you)復(fu)懸(xuan)(xuan)梯(ti)(ti)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)登(deng),宛轉(zhuan)三(san)(san)梯(ti)(ti),遂(sui)行平岡間(jian)(jian)(jian)。其(qi)(qi)(qi)(qi)外(wai)乃(nai)萬丈下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)削之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya),其(qi)(qi)(qi)(qi)內(nei)即(ji)絕頂漱根之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)峽(xia)(xia),內(nei)外(wai)皆(jie)喬松叢木(mu),一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)道深(shen)(shen)碧,間(jian)(jian)(jian)有日(ri)(ri)(ri)影(ying)(ying)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)墜,如(ru)篩金(jin)飏(yang)(yáng)翠(cui),閃映無(wu)(wu)定。出(chu)(chu)(chu)(chu)林(lin)則(ze)(ze)(ze)(ze)鑿石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)成(cheng)(cheng)磴,又(you)植竹(zhu)回關(guan)(guan),躋(ji)(ji)磴轉(zhuan)關(guan)(guan),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)會(hui)(hui)(hui)仙之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)巖(yan)(yan)岈然(ran)(ran)南(nan)(nan)(nan)向(xiang)(xiang)(xiang)矣(yi)(yi)。其(qi)(qi)(qi)(qi)巖(yan)(yan)皆(jie)黃(huang)赤(chi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)開窟,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)內(nei)漸(jian)湊合,旁無(wu)(wu)氤氳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)竅,上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)無(wu)(wu)滴瀝九乳,與(yu)(yu)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)巖(yan)(yan)同;而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)地位(wei)高(gao)迥(jiong),境路幽去。五(wu)里(li)(li)(li)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)云(yun)(yun)(yun)梯(ti)(ti)杳藹,(自(zi)大(da)寺(si)(si)來(lai),約有五(wu)里(li)(li)(li)。)千(qian)秋之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鶴影(ying)(ying)縱橫,非(fei)有棲(qi)霞(xia)餐(can)液之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)緣,誰得而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)至哉!時已(yi)(yi)過(guo)(guo)午,中(zhong)有云(yun)(yun)(yun)寮,綰鑰已(yi)(yi)久(jiu),灶無(wu)(wu)宿(su)火,囊乏黃(huang)粱,無(wu)(wu)從(cong)掃葉煮泉(quan),惟(wei)是(shi)倚(yi)(yi)筇臥(wo)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),隨枕上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)自(zi)寐自(zi)醒,看(kan)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)界(jie)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)云(yun)(yun)(yun)來(lai)云(yun)(yun)(yun)去。日(ri)(ri)(ri)既(ji)(ji)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)舂,炎威(wei)少退,乃(nai)起(qi),從(cong)巖(yan)(yan)右(you)(you)躡(nie)削崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya),凌絕頂。崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)雖危(wei)峭(qiao)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)層遙,盤(pan)隔處中(zhong)有子石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),圓如(ru)鵝卵,嵌突齒(chi)齒(chi),上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)露其(qi)(qi)(qi)(qi)半,藉為(wei)(wei)(wei)(wei)麗(li)趾(zhi)(腳踩踏)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)級,援手之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)階。不(bu)(bu)(bu)覺(jue)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)里(li)(li)(li),已(yi)(yi)騰踴峰(feng)(feng)(feng)頭,東向(xiang)(xiang)(xiang)與(yu)(yu)獨(du)秀(xiu)(xiu)對(dui)揖矣(yi)(yi)。蓋(gai)此(ci)(ci)(ci)(ci)峰(feng)(feng)(feng)正(zheng)從(cong)潯州(zhou)來(lai),所望(wang)(wang)獨(du)秀(xiu)(xiu)峰(feng)(feng)(feng)西白石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)絕頂,而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)獨(du)秀(xiu)(xiu)四面聳削如(ru)無(wu)(wu)柱,非(fei)羽(yu)輪不(bu)(bu)(bu)能翔其(qi)(qi)(qi)(qi)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)。(粵西三(san)(san)獨(du)秀(xiu)(xiu),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)桂(gui)城最(zui)著,)柳(liu)(liu)州(zhou)面一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)罅,梯(ti)(ti)峽(xia)(xia)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)躋(ji)(ji),頗如(ru)太華三(san)(san)峰(feng)(feng)(feng),上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)分(fen)仙掌,下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)懸(xuan)(xuan)尺峽(xia)(xia),透(tou)(tou)險跖危(wei)。此(ci)(ci)(ci)(ci)真(zhen)青柯嫡冢(zhǒng墳墓),他未(wei)見(jian)(jian)(jian)(jian)其(qi)(qi)(qi)(qi)比也(ye)(ye)(ye)(ye)。何者(zhe)(zhe)?桂(gui)、朔(shuo)、柳(liu)(liu)、融諸峰(feng)(feng)(feng)非(fei)不(bu)(bu)(bu)亭(ting)亭(ting)如(ru)碧簪班筍(sun),然(ran)(ran)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)質青幻(huan),片(pian)片(pian)如(ru)芙蓉攢合,竅受躡(nie),痕受攀(pan),無(wu)(wu)難直(zhi)躋(ji)(ji);而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)此(ci)(ci)(ci)(ci)則(ze)(ze)(ze)(ze)赤(chi)膚(fu)赭影(ying)(ying),一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)劈萬仞(ren),縱覆鐘(zhong)列柱,連(lian)轟駢(pian)峙(zhi),非(fei)披隙導窾(kuǎn),隨其(qi)(qi)(qi)(qi)腠理,不(bu)(bu)(bu)能排(pai)空插翅也(ye)(ye)(ye)(ye)。〔獨(du)秀(xiu)(xiu)、蓮蕊(rui)二(er)峰(feng)(feng)(feng),為(wei)(wei)(wei)(wei)此(ci)(ci)(ci)(ci)峰(feng)(feng)(feng)門戶(hu),其(qi)(qi)(qi)(qi)內(nei)環(huan)壑(he)深(shen)(shen)塹,虧蔽日(ri)(ri)(ri)月,重岡間(jian)(jian)(jian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),人無(wu)(wu)至者(zhe)(zhe)。〕坐(zuo)(zuo)眺久(jiu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),乃(nai)仍下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)會(hui)(hui)(hui)仙。別(bie)巖(yan)(yan)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia),歷三(san)(san)梯(ti)(ti),三(san)(san)里(li)(li)(li)至峽(xia)(xia)坳上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang),見(jian)(jian)(jian)(jian)峽(xia)(xia)左(zuo)(zuo)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),倚(yi)(yi)崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)起(qi),上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)并崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)端倚(yi)(yi)云(yun)(yun)(yun),下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)有線(xian)(xian)(xian)罅透(tou)(tou)日(ri)(ri)(ri)。急賈(jia)勇穿其(qi)(qi)(qi)(qi)中(zhong),則(ze)(ze)(ze)(ze)其(qi)(qi)(qi)(qi)隙不(bu)(bu)(bu)即(ji)不(bu)(bu)(bu)離(li),僅容側身(shen)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)進(jin),其(qi)(qi)(qi)(qi)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)或連(lian)或缺。既(ji)(ji)而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)漸(jian)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia),南(nan)(nan)(nan)轉(zhuan)出(chu)(chu)(chu)(chu)罅,則(ze)(ze)(ze)(ze)飛(fei)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)懸(xuan)(xuan)嵌,危(wei)不(bu)(bu)(bu)可(ke)(ke)躋(ji)(ji)矣(yi)(yi)。返出(chu)(chu)(chu)(chu)峽(xia)(xia)坳,見(jian)(jian)(jian)(jian)倚(yi)(yi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)側,復(fu)有一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)道上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)出(chu)(chu)(chu)(chu)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)端,用懸(xuan)(xuan)殊甚(shen),乃(nai)流沙(sha)滾(gun)溜而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)成(cheng)(cheng)者(zhe)(zhe)。心益不(bu)(bu)(bu)能已(yi)(yi),復(fu)攀(pan)根引(yin)蔓而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)登(deng)。躋(ji)(ji)其(qi)(qi)(qi)(qi)端,誘入(ru)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)闕中(zhong),則(ze)(ze)(ze)(ze)倚(yi)(yi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)西盡(jin)處也(ye)(ye)(ye)(ye),與(yu)(yu)前崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)夾而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)成(cheng)(cheng)闕。穿闕而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)南(nan)(nan)(nan),則(ze)(ze)(ze)(ze)飛(fei)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)南(nan)(nan)(nan)懸(xuan)(xuan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)也(ye)(ye)(ye)(ye),瞰前罅正(zheng)在(zai)(zai)其(qi)(qi)(qi)(qi)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)。遂(sui)攀(pan)登(deng)倚(yi)(yi)石(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)頂,則(ze)(ze)(ze)(ze)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)臺中(zhong)懸(xuan)(xuan),四崖(ya)(ya)(ya)(ya)(ya)環(huan)峙(zhi),見(jian)(jian)(jian)(jian)上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)又(you)或連(lian)或缺,參錯不(bu)(bu)(bu)齊。正(zheng)憑眺間(jian)(jian)(jian),聞雷(lei)聲(sheng)殷(yin)殷(yin),仍下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)峽(xia)(xia)坳,歷六(liu)(liu)梯(ti)(ti),一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)里(li)(li)(li)西出(chu)(chu)(chu)(chu)峽(xia)(xia),又(you)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)里(li)(li)(li),北(bei)(bei)返大(da)寺(si)(si)。亟問餐(can)于僧(seng)(seng),濯足于泉(quan),而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)雷(lei)雨(yu)適(shi)至。先(xian)是(shi),余(yu)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)至上(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)(shang)梯(ti)(ti),遇(yu)寺(si)(si)中(zhong)肄業(即(ji)未(wei)完(wan)成(cheng)(cheng)學業)諸生,見(jian)(jian)(jian)(jian)余(yu)登(deng)巖(yan)(yan)久(jiu)不(bu)(bu)(bu)下(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia)(xia),亦乘興共登(deng),至是(shi)未(wei)返,困于雨(yu)。而(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)(er)平南(nan)(nan)(nan)有鄉貢梁凌霄者(zhe)(zhe),開繹帷寺(si)(si)中(zhong),見(jian)(jian)(jian)(jian)余(yu)輒有傾(qing)蓋(gai)(朋友相遇(yu)余(yu)切交(jiao)談(tan))之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)雅,為(wei)(wei)(wei)(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)挑燈(deng)夜(ye)談(tan)。中(zhong)夜(ye)雷(lei)雨(yu)大(da)奮(fen),臥(wo)室(shi)淋漓。
二(er)(er)十四(si)日(ri)作詩與(yu)梁(liang)君別,各殷(yin)勤執(zhi)手,訂后(hou)期(qi)焉(yan)(yan)。西(xi)(xi)(xi)(xi)向(xiang)下(xia)(xia)山(shan)(shan),望羅(luo)(luo)叢巖在(zai)三(san)(san)(san)十里外,初欲從此而(er)南(nan)(nan)趨郁林。及一(yi)里,抵山(shan)(shan)下(xia)(xia),渡(du)小(xiao)(xiao)蔂。又西(xi)(xi)(xi)(xi)二(er)(er)里,過(guo)周塘,則山(shan)(shan)谷回互(hu),羅(luo)(luo)叢已(yi)(yi)不可見。問其(qi)道,多未(wei)諳者(zhe)(zhe)。云須南(nan)(nan)至麻(ma)洞墟(xu),始有(you)路(lu)西(xi)(xi)(xi)(xi)行(xing)。又南(nan)(nan)三(san)(san)(san)里,路(lu)分為(wei)二(er)(er),大(da)(da)(da)道由東(dong)南(nan)(nan)上山(shan)(shan),岐(qi)徑由西(xi)(xi)(xi)(xi)南(nan)(nan)涉塢(wu)。余強從西(xi)(xi)(xi)(xi)南(nan)(nan)者(zhe)(zhe),一(yi)里,逾一(yi)嶺(ling),漸(jian)不得道。二(er)(er)里,南(nan)(nan)行(xing)山(shan)(shan)莽間。又一(yi)里南(nan)(nan)下(xia)(xia)山(shan)(shan),始有(you)路(lu)自西(xi)(xi)(xi)(xi)北(bei)(bei)來,隨之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)東(dong)南(nan)(nan)去,由塢(wu)塍(cheng)出山(shan)(shan)夾中。二(er)(er)里,抵干(gan)沖(chong)(chong),始值北(bei)(bei)來大(da)(da)(da)道,山(shan)(shan)始開。有(you)小(xiao)(xiao)溪(xi)自東(dong)而(er)西(xi)(xi)(xi)(xi),又有(you)自南(nan)(nan)向(xiang)入之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)者(zhe)(zhe)。涉澗,隨南(nan)(nan)水而(er)上,村(cun)落依(yi)焉(yan)(yan)。于(yu)是山(shan)(shan)分東(dong)西(xi)(xi)(xi)(xi)兩界(jie),中則平疇南(nan)(nan)衍,深溪(xi)北(bei)(bei)流(liu)(liu)。西(xi)(xi)(xi)(xi)南(nan)(nan)二(er)(er)里,過(guo)一(yi)獨木(mu)橋。又南(nan)(nan)三(san)(san)(san)里,山(shan)(shan)坡(po)突(tu)處(chu),麻(ma)洞墟(xu)在(zai)焉(yan)(yan)。是日(ri)墟(xu)期(qi),時已(yi)(yi)過(guo)一(yi)獨木(mu)橋。又南(nan)(nan)三(san)(san)(san)里,山(shan)(shan)坡(po)突(tu)處(chu),麻(ma)洞墟(xu)在(zai)焉(yan)(yan)。是日(ri)墟(xu)期(qi),時已(yi)(yi)過(guo)午(wu),乃(nai)就(jiu)壚(酒(jiu)店)而(er)餐。其(qi)西(xi)(xi)(xi)(xi)有(you)岐(qi),西(xi)(xi)(xi)(xi)向(xiang)逾山(shan)(shan)為(wei)高(gao)(gao)(gao)塘路(lu),覓高(gao)(gao)(gao)塘趁墟(xu)者(zhe)(zhe)問之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),言:“由此至羅(luo)(luo)叢巖尚五(wu)(wu)十里,高(gao)(gao)(gao)塘未(wei)得其(qi)中火,欲西(xi)(xi)(xi)(xi)北(bei)(bei)渡(du)郁江乃(nai)至。”余聞之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)悵(chang)然,姑留為(wei)后(hou)游(you),遂南(nan)(nan)隨散墟(xu)者(zhe)(zhe)循西(xi)(xi)(xi)(xi)界(jie)山(shan)(shan)而(er)趨。五(wu)(wu)里,有(you)村(cun)連聚(ju)(ju)于(yu)東(dong)界(jie)大(da)(da)(da)山(shan)(shan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)下(xia)(xia),猶麻(ma)洞之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)聚(ju)(ju)落也(ye)。又南(nan)(nan),山(shan)(shan)塢(wu)稍轉(zhuan)而(er)西(xi)(xi)(xi)(xi),仍(reng)南(nan)(nan)共五(wu)(wu)里,為(wei)石(shi)馬(ma)村(cun)。村(cun)倚西(xi)(xi)(xi)(xi)麓(lu),有(you)石(shi)倚東(dong)麓(lu),若(ruo)馬(ma)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)突(tu)焉(yan)(yan)。西(xi)(xi)(xi)(xi)麓(lu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)后(hou),其(qi)上石(shi)峰突(tu)兀,是為(wei)穿(chuan)石(shi)寨。土(tu)人言其(qi)石(shi)中穿(chuan),可透出山(shan)(shan)后(hou),余望而(er)未(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)見也(ye)。又南(nan)(nan)五(wu)(wu)里為(wei)大(da)(da)(da)沖(chong)(chong),聚(ju)(ju)落環倚西(xi)(xi)(xi)(xi)麓(lu)。于(yu)是塢(wu)窮疇轉(zhuan),截山(shan)(shan)為(wei)池,回坡(po)為(wei)田,遂復(fu)向(xiang)山(shan)(shan)坳(ao)矣。由大(da)(da)(da)沖(chong)(chong)上行(xing),又五(wu)(wu)里,路(lu)出馬(ma)頭嶺(ling)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)南(nan)(nan),過(guo)山(shan)(shan)脊(ji)。其(qi)水北(bei)(bei)流(liu)(liu)者(zhe)(zhe),經(jing)干(gan)沖(chong)(chong)由車路(lu)江入潯;南(nan)(nan)流(liu)(liu)者(zhe)(zhe),經(jing)都合入秀江,北(bei)(bei)轉(zhuan)高(gao)(gao)(gao)塘、羅(luo)(luo)行(xing)而(er)入郁。出坳(ao),復(fu)東(dong)南(nan)(nan)得平疇,山(shan)(shan)仍(reng)兩開。五(wu)(wu)里,宿于(yu)中都峽(xia)。
二十五日(ri)由都(dou)峽(xia)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)行(xing),二里(li)(li),渡(du)(du)一(yi)(yi)(yi)橋,有岐從東(dong)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)隨水(shui)(shui)登坡,一(yi)(yi)(yi)里(li)(li)為回龍墟(xu)(xu),墟(xu)(xu)猶未(wei)全集(ji)也。坡南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)水(shui)(shui)復西(xi)(xi)(xi)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)去(qu),渡(du)(du)板橋,更(geng)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)三(san)里(li)(li),則塢(wu)窮而(er)上嶺(ling)(ling)(ling)(ling)。逾(yu)(yu)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)下(xia),一(yi)(yi)(yi)里(li)(li)出(chu)山(shan)(shan),則山(shan)(shan)塢(wu)復開。南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)行(xing)三(san)里(li)(li),為羅播村(cun)(cun)。東(dong)渡(du)(du)一(yi)(yi)(yi)溪,逾(yu)(yu)小(xiao)嶺(ling)(ling)(ling)(ling),又(you)涉一(yi)(yi)(yi)溪,共(gong)一(yi)(yi)(yi)里(li)(li),南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)向(xiang)登山(shan)(shan)甚峻,曰大(da)山(shan)(shan)坪,又(you)曰六合嶺(ling)(ling)(ling)(ling)。從其上北(bei)(bei)(bei)眺潯(xun)州(zhou)西(xi)(xi)(xi)山(shan)(shan),遠在百里(li)(li)外,而(er)東(dong)有大(da)山(shan)(shan)屏列,西(xi)(xi)(xi)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)亦有高峰(feng),惟白石反為東(dong)北(bei)(bei)(bei)近山(shan)(shan)所(suo)掩(yan)不得見。平行(xing)其上二里(li)(li),出(chu)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)坳,嶺(ling)(ling)(ling)(ling)頭叢木蓊(weng)密。從其右行(xing),又(you)一(yi)(yi)(yi)里(li)(li)下(xia)山(shan)(shan)。又(you)一(yi)(yi)(yi)里(li)(li),山(shan)(shan)壑四交,中成奧(ao)谷,有小(xiao)水(shui)(shui)自東(dong)而(er)西(xi)(xi)(xi)。越其南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan),從中道復登嶺(ling)(ling)(ling)(ling),一(yi)(yi)(yi)里(li)(li),逾(yu)(yu)而(er)東(dong),入山(shan)(shan)峽(xia)。峽(xia)北(bei)(bei)(bei)麓堰水(shui)(shui)滿塢(wu),瀠(ying)浸山(shan)(shan)谷。乃(nai)循(xun)(xun)峽(xia)沿(yan)水(shui)(shui)東(dong)入南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)轉,一(yi)(yi)(yi)里(li)(li)漸(jian)升(sheng)(sheng),水(shui)(shui)亦漸(jian)涸。復逾(yu)(yu)山(shan)(shan)坳,路循(xun)(xun)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)右升(sheng)(sheng)分嶺(ling)(ling)(ling)(ling)界。二里(li)(li),復下(xia)渡(du)(du)山(shan)(shan)脊,路循(xun)(xun)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)左(zuo)一(yi)(yi)(yi)里(li)(li),下(xia)核桃嶺(ling)(ling)(ling)(ling),則有大(da)溪自南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)而(er)來,至此西(xi)(xi)(xi)折去(qu)。〔即(ji)(ji)潯(xun)郡西(xi)(xi)(xi)繡(xiu)(xiu)江(jiang)上流也,發源自平山(shan)(shan)墟(xu)(xu),乃(nai)大(da)容山(shan)(shan)西(xi)(xi)(xi)北(bei)(bei)(bei)水(shui)(shui)。大(da)容東(dong)西(xi)(xi)(xi)有兩繡(xiu)(xiu)江(jiang):一(yi)(yi)(yi)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)自廣東(dong)高州(zhou),北(bei)(bei)(bei)至北(bei)(bei)(bei)流縣,合大(da)容東(dong)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)水(shui)(shui),經容縣注于郁,此容縣繡(xiu)(xiu)江(jiang)也;一(yi)(yi)(yi)即(ji)(ji)此水(shui)(shui),為潯(xun)上流之(zhi)繡(xiu)(xiu)江(jiang)。〕路循(xun)(xun)溪向(xiang)東(dong)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)逾(yu)(yu)二嶺(ling)(ling)(ling)(ling),共(gong)三(san)里(li)(li),涉流渡(du)(du)江(jiang)。其水(shui)(shui)及腹(fu),所(suo)謂橫塘渡(du)(du)也,潯(xun)州(zhou)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)界止此,江(jiang)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)即(ji)(ji)郁林州(zhou)屬,為梧西(xi)(xi)(xi)北(bei)(bei)(bei)境(jing)焉。由江(jiang)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)岸(an)復溯流逾(yu)(yu)嶺(ling)(ling)(ling)(ling),里(li)(li)始有聚(ju)落,時已過午,遂就炊村(cun)(cun)廬(lu)。炊飯畢(bi),山(shan)(shan)雨大(da)作,坐待(dai)久之(zhi)。逾(yu)(yu)小(xiao)嶺(ling)(ling)(ling)(ling)而(er)南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan),村(cun)(cun)聚(ju)益連絡,所(suo)謂白堤者是,亦深山(shan)(shan)之(zhi)奧(ao)區也。過墟(xu)(xu)舍,取中道渡(du)(du)小(xiao)橋,溯橋右南(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)(nan)行(xing)八里(li)(li),誤從路旁(pang)小(xiao)岐西(xi)(xi)(xi)入,得大(da)寨(zhai)村(cun)(cun),遂投宿主人李翁家。翁具(ju)酒烹蛋,山(shan)(shan)家風(feng)味,與(yu)市邸(di)迥別。
——錄自上海古藉出(chu)版社(she)1980年版《徐(xu)霞客游記(ji)》卷(juan)三下(xia)