生(sheng)于山野(ye)、河灘草叢中及溪(xi)邊(bian)濕潤(run)處。廣泛分布于全國各地。
一(yi)年生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)或(huo)二(er)年生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)草(cao)本,高60~100cm。莖直立,單(dan)一(yi)或(huo)有分枝(zhi),四(si)棱(leng)形(xing)(xing)(xing),被(bei)微(wei)毛(mao)(mao)。葉(xie)(xie)(xie)對生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng);葉(xie)(xie)(xie)形(xing)(xing)(xing)多種;葉(xie)(xie)(xie)柄長(chang)(chang)(chang)0.5~8cm。一(yi)年生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)植物基(ji)(ji)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)葉(xie)(xie)(xie)具(ju)長(chang)(chang)(chang)柄,葉(xie)(xie)(xie)片略(lve)呈圓形(xing)(xing)(xing),直徑4~8cm,5~9淺裂(lie)(lie)(lie),裂(lie)(lie)(lie)片具(ju)2~3鈍齒(chi)(chi),基(ji)(ji)部(bu)心形(xing)(xing)(xing);莖中部(bu)葉(xie)(xie)(xie)有短柄,3全裂(lie)(lie)(lie),裂(lie)(lie)(lie)片近披(pi)針(zhen)形(xing)(xing)(xing),中央裂(lie)(lie)(lie)片常再(zai)3裂(lie)(lie)(lie),兩側(ce)裂(lie)(lie)(lie)片再(zai)1~2裂(lie)(lie)(lie),最終片寬度通(tong)常在(zai)3mm以上(shang),先(xian)(xian)端漸(jian)尖,邊緣(yuan)疏(shu)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)鋸齒(chi)(chi)或(huo)近全緣(yuan);最上(shang)部(bu)葉(xie)(xie)(xie)不分裂(lie)(lie)(lie),,線形(xing)(xing)(xing),近無柄,上(shang)面(mian)綠(lv)色,被(bei)糙(cao)伏毛(mao)(mao),下(xia)面(mian)淡綠(lv)色,被(bei)疏(shu)柔毛(mao)(mao)及(ji)腺點。輪傘花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)序腋生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng),具(ju)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)8~15朵;小苞片針(zhen)刺狀(zhuang),無花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)梗;花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)萼鐘形(xing)(xing)(xing),外面(mian)貼(tie)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)微(wei)柔毛(mao)(mao),先(xian)(xian)端5齒(chi)(chi)裂(lie)(lie)(lie),具(ju)刺尖,下(xia)方(fang)2齒(chi)(chi)比上(shang)方(fang)2齒(chi)(chi)長(chang)(chang)(chang),宿存;花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)冠(guan)唇(chun)形(xing)(xing)(xing),淡紅色或(huo)紫紅色,長(chang)(chang)(chang)9~12mm,外面(mian)被(bei)柔毛(mao)(mao),上(shang)唇(chun)與下(xia)唇(chun)幾等長(chang)(chang)(chang),上(shang)唇(chun)長(chang)(chang)(chang)圓形(xing)(xing)(xing),全緣(yuan),邊緣(yuan)具(ju)纖毛(mao)(mao),下(xia)唇(chun)3裂(lie)(lie)(lie),中央裂(lie)(lie)(lie)片較大,倒心形(xing)(xing)(xing);雄(xiong)蕊4,二(er)強,著生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)在(zai)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)冠(guan)內面(mian)近中部(bu),花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)絲疏(shu)被(bei)鱗(lin)狀(zhuang)毛(mao)(mao),花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)2室;雌蕊1,子房(fang)4裂(lie)(lie)(lie),花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)柱絲狀(zhuang),略(lve)長(chang)(chang)(chang)于(yu)雄(xiong)蕊,柱頭(tou)2裂(lie)(lie)(lie)。小堅果(guo)褐色,三棱(leng)形(xing)(xing)(xing),上(shang)端較寬而平截,基(ji)(ji)部(bu)楔(xie)形(xing)(xing)(xing),長(chang)(chang)(chang)約2.5mm。花(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)(hua)期6~9月(yue),果(guo)期7~10月(yue)。
入藥部位
新鮮(xian)或干(gan)燥地(di)上部(bu)分。
性味
苦、辛,微寒。
歸經
歸肝、心包、膀(bang)胱經(jing)。
功效
活血調經,利尿消腫,清熱解毒(du)。
主治
用于月經(jing)不(bu)調,痛(tong)經(jing)經(jing)閉,惡露不(bu)盡,水腫尿(niao)少,瘡瘍腫毒。
藥材性狀
1、鮮益母草:幼苗期(qi)無莖(jing),基生葉(xie)圓(yuan)心形,5~9淺裂(lie),每裂(lie)片(pian)(pian)有2~3鈍(dun)齒。花前(qian)期(qi)莖(jing)呈方(fang)柱(zhu)形,上部(bu)(bu)多分枝,四面凹(ao)下(xia)成縱(zong)溝,長(chang)30~60cm,直(zhi)徑(jing)0.2~0.5cm;表面青綠色;質鮮嫩,斷面中部(bu)(bu)有髓。葉(xie)交互對生,有柄;葉(xie)片(pian)(pian)青綠色,質鮮嫩,揉(rou)之有汁;下(xia)部(bu)(bu)莖(jing)生葉(xie)掌狀3裂(lie),上部(bu)(bu)葉(xie)羽狀深裂(lie)或淺裂(lie)成3片(pian)(pian),裂(lie)片(pian)(pian)全緣或具少數(shu)鋸齒。氣(qi)微,味微苦。
2、干(gan)益母草:莖表面灰綠(lv)(lv)色(se)或黃綠(lv)(lv)色(se);體輕,質韌,斷(duan)面中部有髓。葉片(pian)灰綠(lv)(lv)色(se),多皺縮(suo)、破碎(sui),易脫(tuo)落。輪傘花(hua)序腋生,小花(hua)淡(dan)紫色(se),花(hua)萼筒狀(zhuang),花(hua)冠二(er)唇形(xing)。切段者長約2cm。
飲片性狀
干益母草:呈不規(gui)則的段(duan)。莖方形,四面凹(ao)下成縱溝,灰綠色(se)(se)或黃綠色(se)(se)。切(qie)面中部有白(bai)髓。葉片灰綠色(se)(se),多皺(zhou)縮、破碎。輪傘花(hua)序(xu)腋生(sheng),花(hua)黃棕色(se)(se),花(hua)萼筒狀,花(hua)冠二唇(chun)形。氣(qi)微,味微苦。