邑(yi)中(zhong)園亭,仆(pu)皆(jie)為賦(fu)此詞。一日,獨坐停云(yun),水聲山(shan)色,競來相娛。意(yi)(yi)溪山(shan)欲援(yuan)例者,遂作數(shu)語,庶幾(ji)仿(fang)佛淵明思親(qin)友之(zhi)意(yi)(yi)云(yun)。
甚矣吾衰(shuai)矣。悵平生、交游零落,只今(jin)馀幾!白發空垂三(san)千(qian)丈,一笑人間萬(wan)事。問何物、能(neng)令(ling)公喜?我見青山(shan)多嫵媚,料青山(shan)見我應如是。情與(yu)貌,略(lve)相似。
一尊搔首(shou)(shou)東窗里。想淵明《停云》詩就(jiu),此時(shi)風味。江左沉酣求名者,豈識(shi)濁醪妙理。回(hui)首(shou)(shou)叫(jiao)、云飛風起(qi)。不恨(hen)古(gu)人吾不見,恨(hen)古(gu)人不見吾狂(kuang)耳。知我者,二三子。
賀新郎:后(hou)人創(chuang)調,又名《金縷(lv)曲》、《乳燕飛》、《貂裘(qiu)換酒》。傳(chuan)作以《東坡樂府(fu)》所收為最早,惟(wei)句豆平仄,與(yu)諸家頗(po)多不合。因以《稼軒長短句》為準。一(yi)百十六字,前后(hou)片各六仄韻。大抵(di)用(yong)入聲部韻者較激(ji)壯(zhuang),用(yong)上、去聲部韻者較凄郁,貴能(neng)各適物宜耳。
邑:指鉛山縣。辛棄(qi)疾在江西鉛山期思渡建有(you)別(bie)墅,帶湖居所失(shi)火后(hou)舉家(jia)遷(qian)之。
仆:自稱。
停云(yun):停云(yun)堂,在瓢泉別墅。
甚(shen)矣(yi)(yi)(yi)吾衰矣(yi)(yi)(yi):源于《論語(yu)·述而》之句“甚(shen)矣(yi)(yi)(yi)吾衰也!久矣(yi)(yi)(yi)吾不復(fu)夢見周公”。這是(shi)孔丘慨嘆(tan)(tan)自(zi)(zi)己“道不行(xing)”的(de)話(夢見周公,欲行(xing)其(qi)道)。作者借此感嘆(tan)(tan)自(zi)(zi)己的(de)壯(zhuang)志難酬。
白發空(kong)垂(chui)三(san)千丈,一笑人間萬事:這(zhe)兩句出典于李(li)白的《秋浦(pu)歌》:“白發三(san)千丈,緣愁似(si)個(ge)長”。
問何物、能令(ling)公喜(xi):源(yuan)于(yu)《世(shi)說新語(yu)·寵禮(li)篇》記郗超、王恂“能令(ling)公(指晉大司(si)馬(ma)桓溫)喜(xi)”等典故。還有什么東西能讓我感到(dao)快樂。
嫵媚:瀟灑多姿。
搔首東窗:借(jie)指陶潛《停云》詩就,自得之意。
江左:原指江蘇(su)南部(bu)一(yi)帶(dai),此指南朝(chao)之東晉。
濁醪(láo):濁酒。
云(yun)飛風(feng)起:化用劉邦(bang)《大(da)風(feng)歌》之(zhi)句(ju)“大(da)風(feng)起兮云(yun)飛揚”。
不(bu)恨古(gu)人吾不(bu)見,恨古(gu)人不(bu)見吾狂耳:引《南史·張融傳》的典故:“不(bu)恨我不(bu)見古(gu)人,所恨古(gu)人又(you)不(bu)見我”。
知我者,二三子:引《論語(yu)》的典故:“二三子以我為隱乎”。
我(wo)已經(jing)很衰老(lao)了(le)。平生曾(ceng)經(jing)一(yi)同出(chu)游的朋友零落四方,如今(jin)還(huan)剩下多少(shao)?真令人(ren)惆悵(chang)。這(zhe)么多年只是(shi)白(bai)白(bai)老(lao)去(qu)而(er)已,功名未竟(jing),對世間萬事也慢(man)慢(man)淡泊(bo)了(le)。還(huan)有什么能真正讓(rang)我(wo)感到快(kuai)樂(le)?我(wo)看那青山瀟灑(sa)多姿,想(xiang)必(bi)青山看我(wo)也是(shi)一(yi)樣。不論(lun)情懷還(huan)是(shi)外貌,都非常相似(si)。
把酒(jiu)一(yi)尊,在窗前(qian)吟詩,怡然自得。想來當(dang)年陶淵明寫成《停云》之(zhi)時也是(shi)這樣的(de)(de)感覺吧(ba)。江(jiang)南那些醉中都渴求功名的(de)(de)人(ren),又怎能體(ti)會(hui)到飲(yin)酒(jiu)的(de)(de)真諦?在酒(jiu)酣之(zhi)際,回頭(tou)朗吟長嘯,云氣會(hui)翻(fan)飛(fei),狂(kuang)(kuang)風會(hui)驟(zou)起。不(bu)恨我(wo)不(bu)能見到疏狂(kuang)(kuang)的(de)(de)前(qian)人(ren),只(zhi)恨前(qian)人(ren)不(bu)能見到我(wo)的(de)(de)疏狂(kuang)(kuang)而已(yi)。了(le)解我(wo)的(de)(de),還(huan)是(shi)那幾個朋友。
這首詞(ci)是辛(xin)棄疾(ji)(ji)落(luo)職閑居信州鉛山(今屬江西)時的(de)(de)(de)作品,是為瓢泉(quan)新居的(de)(de)(de)“停(ting)云堂”題寫的(de)(de)(de),仿陶(tao)淵明《停(ting)云》“思親友”之意而作。辛(xin)棄疾(ji)(ji)“獨坐停(ting)云”,觸(chu)景生情(qing),信手拈來,隨成此篇,反映了詞(ci)人(ren)落(luo)職后的(de)(de)(de)寂(ji)寞心境和對時局的(de)(de)(de)深刻怨恨。
據(ju)鄧廣銘《稼(jia)軒詞編年(nian)(nian)箋注》考(kao)證,此詞約作于宋寧(ning)宗慶元(yuan)(yuan)四(si)年(nian)(nian)(公元(yuan)(yuan)1198年(nian)(nian))左右,此時辛(xin)棄疾被投(tou)閑置散已四(si)年(nian)(nian)。
辛棄疾(1140-1207年),原字(zi)字(zi)坦夫,改字(zi)幼(you)安,號稼(jia)軒(xuan)(xuan),山東歷(li)城(今(jin)山東濟(ji)南(nan)(nan))人,南(nan)(nan)宋著名愛(ai)國詞(ci)(ci)人,也是兩宋詞(ci)(ci)史上最具成就的(de)(de)詞(ci)(ci)人之一。辛(xin)(xin)棄疾繼承了蘇(su)軾豪(hao)放(fang)詞(ci)(ci)風(feng)和(he)南(nan)(nan)宋初(chu)期(qi)愛(ai)國詞(ci)(ci)人的(de)(de)傳(chuan)統,在蘇(su)軾的(de)(de)基(ji)礎上,大(da)大(da)開拓了詞(ci)(ci)的(de)(de)思想意境,提高(gao)了詞(ci)(ci)的(de)(de)文(wen)學地位,后(hou)人遂以“蘇(su)辛(xin)(xin)”并稱。辛(xin)(xin)棄疾年輕時(shi)參加抗(kang)金(jin)義軍,紹興三(san)十二(er)年(1162年)奉表(biao)南(nan)(nan)歸,高(gao)宗召(zhao)見授承務郎(lang),后(hou)轉江(jiang)陰簽判,曾歷(li)任(ren)湖(hu)北、江(jiang)西、湖(hu)南(nan)(nan)、福建、浙安撫使等陣。辛(xin)(xin)棄疾的(de)(de)詞(ci)(ci)作(zuo)(zuo)現(xian)存(cun)600余首(shou),是兩宋存(cun)詞(ci)(ci)最多(duo)的(de)(de)作(zuo)(zuo)家。其詞(ci)(ci)多(duo)以國家、民族的(de)(de)現(xian)實問題(ti)為題(ti)材,抒發慷慨激昂(ang)的(de)(de)愛(ai)國之情,表(biao)現(xian)了恢復祖國統一的(de)(de)豪(hao)情壯志,并在詞(ci)(ci)作(zuo)(zuo)中表(biao)現(xian)出對(dui)北方地區(qu)的(de)(de)懷念和(he)對(dui)抗(kang)金(jin)斗爭(zheng)的(de)(de)贊揚,基(ji)調昂(ang)揚,熱情奔放(fang)。有《稼(jia)軒(xuan)(xuan)長短句》。今(jin)人輯(ji)有《辛(xin)(xin)稼(jia)軒(xuan)(xuan)詩文(wen)鈔存(cun)》。
正如此(ci)詞自注所(suo)述,辛棄疾(ji)的(de)(de)這(zhe)首《賀新郎》詞,乃是(shi)仿陶淵明(ming)《停云》“思親友”之意(yi)而作(zuo),抒寫了作(zuo)者罷(ba)職閑居(ju)時的(de)(de)寂(ji)寞(mo)與苦(ku)悶的(de)(de)心情(qing)。
詞(ci)(ci)(ci)的(de)(de)(de)(de)上片敘(xu)述(shu)詞(ci)(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)面對(dui)青(qing)(qing)(qing)山(shan)(shan)(shan)產生(sheng)的(de)(de)(de)(de)種種思(si)緒,感慨歲(sui)月(yue)流馳、人(ren)(ren)(ren)(ren)生(sheng)短暫而壯(zhuang)志難酬,落(luo)寞(mo)之(zhi)(zhi)情(qing)展露無遺。上片一(yi)(yi)開(kai)頭(tou)以(yi)“思(si)親(qin)友”起意(yi)(yi),在年(nian)近六(liu)十,又謫居多年(nian),故交(jiao)零落(luo)的(de)(de)(de)(de)情(qing)況下,嘆“甚(shen)矣(yi)吾衰(shuai)矣(yi)。悵平生(sheng)、交(jiao)游零落(luo),只今(jin)馀(yu)幾!”。此處(chu)引用(yong)了(le)(le)(le)《論語》中(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)(de)典(dian)故,慨嘆政治理想無法實(shi)現(xian)、英雄遲(chi)暮的(de)(de)(de)(de)無奈,又凸顯他(ta)可(ke)以(yi)飲(yin)酒避害,與(yu)陶潛神交(jiao)的(de)(de)(de)(de)快意(yi)(yi)。“悵”字(zi)寫(xie)出(chu)(chu)了(le)(le)(le)詞(ci)(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)難覓知音的(de)(de)(de)(de)孤(gu)獨與(yu)迷惘,充分體現(xian)了(le)(le)(le)詞(ci)(ci)(ci)作(zuo)沉郁的(de)(de)(de)(de)意(yi)(yi)境(jing)。與(yu)此對(dui)應,“只今(jin)馀(yu)幾”與(yu)結(jie)句“知我(wo)(wo)者,二三子(zi)”首(shou)尾銜(xian)接,用(yong)以(yi)強調“零落(luo)”二字(zi),同樣表(biao)現(xian)了(le)(le)(le)詞(ci)(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)知交(jiao)漸少(shao)的(de)(de)(de)(de)境(jing)遇和(he)落(luo)落(luo)無為的(de)(de)(de)(de)半生(sheng)坎坷。第(di)三、四句連用(yong)典(dian)故,豪情(qing)在憂憤中(zhong)(zhong)顯現(xian)。無可(ke)奈何任白發空(kong)垂,詞(ci)(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)悲憤理所當然(ran),可(ke)他(ta)仍能(neng)(neng)將(jiang)(jiang)“人(ren)(ren)(ren)(ren)間萬事”付之(zhi)(zhi)于“一(yi)(yi)笑(xiao)”,這(zhe)份(fen)豪情(qing)卻是無人(ren)(ren)(ren)(ren)能(neng)(neng)及!第(di)四句詞(ci)(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)以(yi)設問開(kai)頭(tou),又與(yu)典(dian)故中(zhong)(zhong)喜權欲的(de)(de)(de)(de)桓溫相(xiang)比,引出(chu)(chu)詞(ci)(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)寄情(qing)山(shan)(shan)(shan)水的(de)(de)(de)(de)情(qing)志。“我(wo)(wo)見(jian)(jian)青(qing)(qing)(qing)山(shan)(shan)(shan)多嫵(wu)(wu)媚(mei),料青(qing)(qing)(qing)山(shan)(shan)(shan)見(jian)(jian)我(wo)(wo)應如是”兩句,是全篇警策。詞(ci)(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)因無物(實(shi)指(zhi)無人(ren)(ren)(ren)(ren))可(ke)喜,只好將(jiang)(jiang)深情(qing)傾注于自(zi)然(ran),人(ren)(ren)(ren)(ren)與(yu)青(qing)(qing)(qing)山(shan)(shan)(shan)互觀(guan)互賞,互猜互解。不(bu)僅(jin)覺得(de)青(qing)(qing)(qing)山(shan)(shan)(shan)“嫵(wu)(wu)媚(mei)”,而且覺得(de)似乎青(qing)(qing)(qing)山(shan)(shan)(shan)也以(yi)詞(ci)(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)為“嫵(wu)(wu)媚(mei)”了(le)(le)(le)。詞(ci)(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)借此告誡自(zi)已要像青(qing)(qing)(qing)山(shan)(shan)(shan)那(nei)樣忘乎情(qing)感,才會跟青(qing)(qing)(qing)山(shan)(shan)(shan)一(yi)(yi)樣寧靜祥(xiang)和(he)、嫵(wu)(wu)媚(mei)動人(ren)(ren)(ren)(ren)、超然(ran)灑脫、充滿青(qing)(qing)(qing)春(chun)的(de)(de)(de)(de)活力。以(yi)下“情(qing)與(yu)貌,略相(xiang)似。”兩句,情(qing),指(zhi)詞(ci)(ci)(ci)人(ren)(ren)(ren)(ren)之(zhi)(zhi)情(qing);貌,指(zhi)青(qing)(qing)(qing)山(shan)(shan)(shan)之(zhi)(zhi)貌。作(zuo)者在這(zhe)里將(jiang)(jiang)自(zi)己的(de)(de)(de)(de)情(qing)與(yu)青(qing)(qing)(qing)山(shan)(shan)(shan)相(xiang)比,委婉地表(biao)達了(le)(le)(le)自(zi)己寧愿落(luo)寞(mo),決不(bu)與(yu)奸人(ren)(ren)(ren)(ren)同流合污(wu)的(de)(de)(de)(de)高潔之(zhi)(zhi)志。
詞的(de)(de)(de)(de)下片(pian)作者(zhe)又連用典(dian)故,借(jie)飲酒抒(shu)懷,抒(shu)發(fa)清心淡泊的(de)(de)(de)(de)高(gao)尚節操和超凡(fan)脫俗的(de)(de)(de)(de)狂放(fang)個性。“一(yi)尊(zun)搔首東(dong)窗里,想淵(yuan)(yuan)明(ming)(ming)《停云(yun)》詩(shi)就(jiu),此(ci)時(shi)風(feng)味(wei)。”便是(shi)(shi)詞人(ren)(ren)對陶(tao)(tao)淵(yuan)(yuan)明(ming)(ming)《停云(yun)》的(de)(de)(de)(de)化用,用以想像陶(tao)(tao)淵(yuan)(yuan)明(ming)(ming)當(dang)年(nian)詩(shi)成(cheng)時(shi)的(de)(de)(de)(de)風(feng)味(wei),感嘆已是(shi)(shi)無(wu)(wu)人(ren)(ren)如陶(tao)(tao)淵(yuan)(yuan)明(ming)(ming)一(yi)般知酒。這里又提(ti)陶(tao)(tao)淵(yuan)(yuan)明(ming)(ming),意在(zai)以陶(tao)(tao)自況。“江(jiang)左沉酣求(qiu)名者(zhe),豈識濁(zhuo)醪妙(miao)理(li)?”兩句(ju)(ju)(ju),表(biao)面似申斥當(dang)年(nian)偏安江(jiang)南的(de)(de)(de)(de)東(dong)晉(jin)王朝之(zhi)(zhi)(zhi)中那些沉酣于酒的(de)(de)(de)(de)名士,實際是(shi)(shi)諷(feng)刺南宋已無(wu)(wu)陶(tao)(tao)淵(yuan)(yuan)明(ming)(ming)式的(de)(de)(de)(de)飲酒高(gao)士,而只有(you)一(yi)些追求(qiu)名利的(de)(de)(de)(de)官僚政客。在(zai)這種污濁(zhuo)環境下,陶(tao)(tao)淵(yuan)(yuan)明(ming)(ming)知音難(nan)覓,詞人(ren)(ren)亦是(shi)(shi)如此(ci)。國勢衰微,詞人(ren)(ren)想起劉邦(bang),“云(yun)飛風(feng)起”輕松的(de)(de)(de)(de)一(yi)筆,卻也寫(xie)出了無(wu)(wu)比(bi)豁達的(de)(de)(de)(de)心胸(xiong)和愛國之(zhi)(zhi)(zhi)情(qing)。由這一(yi)句(ju)(ju)(ju)起詩(shi)的(de)(de)(de)(de)意境大為開闊,詩(shi)人(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)心境也完成(cheng)了由悲慨轉為沉靜,再轉為高(gao)蹈的(de)(de)(de)(de)靈(ling)魂歷險(xian),從此(ci),再不(bu)受凡(fan)俗的(de)(de)(de)(de)羈絆和誘惑。以下“不(bu)恨古(gu)人(ren)(ren)吾(wu)不(bu)見,恨古(gu)人(ren)(ren)不(bu)見吾(wu)狂耳”兩句(ju)(ju)(ju),借(jie)張融(rong)典(dian)故,以他之(zhi)(zhi)(zhi)“狂”,顯示了詞人(ren)(ren)難(nan)覓知音而心中憤慨不(bu)平,道(dao)盡(jin)了詞人(ren)(ren)特立獨行的(de)(de)(de)(de)超逸豪放(fang),點名了詞人(ren)(ren)胸(xiong)中的(de)(de)(de)(de)慷(kang)慨激(ji)越。只有(you)襟(jin)懷磊落的(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)才能寫(xie)出這樣坦蕩不(bu)羈的(de)(de)(de)(de)句(ju)(ju)(ju)子,這并(bing)非小看古(gu)人(ren)(ren),只為抒(shu)發(fa)自己的(de)(de)(de)(de)情(qing)懷于萬一(yi)。結句(ju)(ju)(ju)“二(er)三子”與(yu)詞首呼應,再次表(biao)明(ming)(ming)自己知心朋友(you)稀少。這“二(er)三子”為誰沒有(you)人(ren)(ren)進行專門的(de)(de)(de)(de)考證,有(you)人(ren)(ren)認為是(shi)(shi)當(dang)時(shi)人(ren)(ren)陳(chen)亮。但不(bu)妨將古(gu)人(ren)(ren)陶(tao)(tao)淵(yuan)(yuan)明(ming)(ming)、屈原乃至于孔子等,都算在(zai)內。他們都能與(yu)作者(zhe)在(zai)情(qing)感上(shang)產生(sheng)共(gong)鳴,詞人(ren)(ren)“思親(qin)友(you)”思的(de)(de)(de)(de)就(jiu)是(shi)(shi)這“二(er)三子”。
這首詞(ci)幾(ji)乎句(ju)(ju)句(ju)(ju)用典,卻能(neng)熟(shu)練(lian)化用典故(gu)和前人(ren)詞(ci)句(ju)(ju),渾然天(tian)成,有千錘(chui)百(bai)煉(lian)之功。全(quan)詞(ci)在典故(gu)的層疊中抒發了詞(ci)人(ren)無人(ren)能(neng)及的豪放(fang)情懷。
繆鉞評曰:“余讀稼軒詞(ci),恒感覺(jue)雙重(zhong)之印(yin)象,除表(biao)面(mian)所發抒之情(qing)思(si)以外,其里面(mian)尚蘊含一(yi)種境界,與其表(biao)面(mian)之情(qing)思(si)相(xiang)(xiang)異或(huo)相(xiang)(xiang)反,而生調(diao)劑映襯之作(zuo)用,得相(xiang)(xiang)反相(xiang)(xiang)成之妙,使其作(zuo)品更躋(ji)于渾融深美之境。”——《詩詞(ci)散論》
范開稱(cheng)許:“公一世之豪,以氣節自(zi)負(fu),以功(gong)業自(zi)許。”——《稼(jia)軒詞序》
岳珂《桯(ting)史(shi)·卷三》記:辛棄疾每逢宴客 ,“必命侍姬歌(ge)其(qi)所作。特好歌(ge)《賀(he)新郎》一詞,自誦其(qi)警句曰:‘我(wo)見青山多嫵媚,料青山見我(wo)應如(ru)是(shi)。’又曰:‘不恨古人吾(wu)不見,恨古人不見吾(wu)狂耳(er) 。’每至此,輒(zhe)拊(fu)髀自笑,顧問坐(zuo)客何如(ru) ”。