朱敬(jing)則家祖輩均以孝義被世人稱揚,從北(bei)周到唐(tang)朝,三代旌表,地方上(shang)都贊美。朱敬(jing)則瀟灑倜儻,很重(zhong)節義,年輕時就以辭賦(fu)知名。他(ta)與(yu)其(qi)堂兄弟同(tong)住,財產不分。又與(yu)左(zuo)史江融、左(zuo)仆射魏(wei)元忠特別交好。
唐高宗(zong)(zong)咸亨年中(672年),唐高宗(zong)(zong)李(li)治聽(ting)到(dao)朱(zhu)敬(jing)則的美(mei)名(ming)就召見他(ta),與他(ta)交談,很看重他(ta),將要提拔任用,但(dan)被中書舍人李(li)敬(jing)玄所(suo)貶毀,只(zhi)授了洹(huan)水縣尉。
長壽年(nian)中,朱(zhu)敬則(ze)長時(shi)任右補(bu)闕。因武則(ze)天(tian)(tian)(tian)臨朝(chao)稱帝(di),改唐為周,天(tian)(tian)(tian)下頗多流(liu)言異議,到(dao)(dao)(dao)長壽年(nian)便漸漸地(di)寧靜下來(lai),為了(le)(le)(le)絕滅告密(mi)羅織他(ta)人罪名這(zhe)(zhe)(zhe)一(yi)類的(de)(de)(de)(de)情況,他(ta)上疏說:“我聽說李斯(si)做秦國丞(cheng)相的(de)(de)(de)(de)時(shi)候,實行申不(bu)(bu)害(hai)、商(shang)鞅的(de)(de)(de)(de)法令,重視(shi)法家(jia)學說,限(xian)制(zhi)(zhi)私人勢力(li),擴張(zhang)(zhang)公(gong)家(jia)權勢,杜(du)絕沒有實效(xiao)的(de)(de)(de)(de)花費,減(jian)少并不(bu)(bu)急需的(de)(de)(de)(de)官職(zhi),珍惜時(shi)間講(jiang)究功效(xiao),積極備戰致力(li)農耕。人多財富之后,就(jiu)開始消滅諸(zhu)侯割據勢力(li),這(zhe)(zhe)(zhe)才是(shi)(shi)拯救弊病的(de)(de)(de)(de)辦法。所(suo)以說:嚴刑峻法可(ke)以用(yong)于努力(li)向(xiang)上時(shi)期(qi),機變(bian)(bian)詭詐可(ke)以用(yong)在攻城野戰方面。天(tian)(tian)(tian)下已(yi)經(jing)太平(ping),所(suo)以可(ke)以用(yong)寬松代(dai)替嚴酷,用(yong)仁(ren)厚平(ping)和的(de)(de)(de)(de)政策來(lai)潤澤百(bai)姓。秦朝(chao)卻不(bu)(bu)是(shi)(shi)這(zhe)(zhe)(zhe)樣,荒淫暴(bao)虐(nve)更加厲害(hai),實行下去就(jiu)不(bu)(bu)再改變(bian)(bian),最(zui)后到(dao)(dao)(dao)了(le)(le)(le)土崩瓦(wa)解的(de)(de)(de)(de)結局。這(zhe)(zhe)(zhe)是(shi)(shi)不(bu)(bu)懂得變(bian)(bian)通(tong)的(de)(de)(de)(de)禍患。陸賈(jia)、叔孫(sun)通(tong)侍(shi)奉(feng)漢高祖(zu),在滎陽、成皋一(yi)帶打仗的(de)(de)(de)(de)時(shi)候,糧餉(xiang)匱乏,智窮力(li)竭,他(ta)們不(bu)(bu)曾敢提出一(yi)種主張(zhang)(zhang),進獻一(yi)個奇謀,只是(shi)(shi)推(tui)薦一(yi)些(xie)狡猾殘暴(bao)的(de)(de)(de)(de)人。等到(dao)(dao)(dao)社會剛(gang)安定(ding)下來(lai),就(jiu)擺出《詩》《書》,宣(xuan)揚禮制(zhi)(zhi),開辟仁(ren)政之道。高帝(di)生氣地(di)說:‘我是(shi)(shi)從馬上得到(dao)(dao)(dao)天(tian)(tian)(tian)下的(de)(de)(de)(de),哪(na)(na)里用(yong)得上《詩》《書》呢?’他(ta)們回答說:‘馬上得到(dao)(dao)(dao)天(tian)(tian)(tian)下,可(ke)以馬上治理天(tian)(tian)(tian)下嗎?’高帝(di)默然不(bu)(bu)語(yu)。于是(shi)(shi)陸賈(jia)編著(zhu)《新語(yu)》,叔孫(sun)通(tong)制(zhi)(zhi)定(ding)禮儀,這(zhe)(zhe)(zhe)是(shi)(shi)懂得變(bian)(bian)通(tong)的(de)(de)(de)(de)好處。如果高帝(di)斥退這(zhe)(zhe)(zhe)兩(liang)個人,拋(pao)棄(qi)《詩》《書》,一(yi)味重視(shi)攻城野戰,看(kan)重殺敵數量,那么滿(man)路都是(shi)(shi)爭功的(de)(de)(de)(de)人,為爭論(lun)功勞(lao)鬧得劍拔弩(nu)張(zhang)(zhang),國家(jia)連片(pian)刻(ke)時(shi)間都不(bu)(bu)能保有,哪(na)(na)來(lai)十(shi)二(er)個皇帝(di)二(er)百(bai)年(nian)江山呢?所(suo)以說,仁(ren)義是(shi)(shi)圣人暫住的(de)(de)(de)(de)旅館(guan);禮樂,是(shi)(shi)先王遺留(liu)的(de)(de)(de)(de)舊(jiu)跡(ji)。祭(ji)祀禱(dao)告結束了(le)(le)(le),芻狗就(jiu)應該拋(pao)棄(qi);醇酒(jiu)已(yi)經(jing)流(liu)出來(lai)了(le)(le)(le),糟粕就(jiu)要丟(diu)掉。仁(ren)義尚且這(zhe)(zhe)(zhe)樣,何況那些(xie)沒有它(ta)重要的(de)(de)(de)(de)東西(xi)呢?”武則(ze)天(tian)(tian)(tian)看(kan)了(le)(le)(le)認為很(hen)好。
長安三年(703年),朱(zhu)敬則(ze)調任(ren)正(zheng)諫大夫(fu),代理宰相(xiang)之(zhi)職。當時(shi),御史大夫(fu)魏元忠、鳳閣(ge)舍人(ren)(ren)張說被張易之(zhi)兄(xiong)弟陷害,將要受到重(zhong)刑,宰相(xiang)們(men)不(bu)敢直言(yan)(yan),只有朱(zhu)敬則(ze)抗(kang)疏申(shen)理:說“元忠、張說一向忠正(zheng),加(jia)在他們(men)頭上的罪無根據。如果這樣(yang)處以重(zhong)刑,豈不(bu)失(shi)天下之(zhi)望?”這樣(yang)二人(ren)(ren)得(de)免(mian)死刑。四年,他以年老多病辭宰相(xiang)職務,批準了,又調任(ren)冬官(guan)(guan)侍(shi)郎,依舊兼修國史。張易之(zhi)、張昌(chang)宗曾經命畫(hua)(hua)工畫(hua)(hua)武三思和(he)納言(yan)(yan)李嶠、鳳閣(ge)侍(shi)郎蘇味道、夏(xia)官(guan)(guan)侍(shi)郎李迥秀(xiu)、麟臺少監(jian)王紹(shao)宗等十(shi)八人(ren)(ren)肖像,號稱為高士圖(tu),他們(men)每拉(la)朱(zhu)敬則(ze)參(can)與,朱(zhu)敬則(ze)都(dou)固辭不(bu)就(jiu)。高潔守正(zheng)達(da)到如此境界。
朱敬則(ze)任宰相時,每以用(yong)人(ren)為先。桂州蠻叛,他薦(jian)(jian)裴(pei)懷古;鳳閣舍人(ren)缺,他薦(jian)(jian)魏知古;右史缺,他薦(jian)(jian)張思敬,武則(ze)天認為他知人(ren)識才(cai)。
神龍元(yuan)年(nian)(nian)(705年(nian)(nian)),朱敬(jing)則(ze)(ze)調出朝廷到鄭州任刺(ci)史(shi)。不久告(gao)老還鄉(xiang)(xiang)。第二年(nian)(nian)(706年(nian)(nian)),因侍御史(shi)冉祖(zu)雍一(yi)向與(yu)朱敬(jing)則(ze)(ze)不和,便誣告(gao)說(shuo)他(ta)(ta)與(yu)王(wang)同(tong)皎親善,貶為(wei)盧州刺(ci)史(shi)。經數月,等繼任者到來,他(ta)(ta)便還鄉(xiang)(xiang)。還鄉(xiang)(xiang)時,身(shen)邊無(wu)淮南一(yi)物(wu),只有乘馬一(yi)匹,他(ta)(ta)的(de)(de)子(zi)侄都(dou)(dou)步行跟隨歸鄉(xiang)(xiang)。朱敬(jing)則(ze)(ze)重然諾,善與(yu)人(ren)(ren)交,每(mei)救人(ren)(ren)急難,不求(qiu)其報答。他(ta)(ta)與(yu)他(ta)(ta)的(de)(de)堂兄弟同(tong)居(ju)四十多年(nian)(nian),財(cai)產不分彼(bi)此。他(ta)(ta)很能識才知人(ren)(ren),凡是他(ta)(ta)品評的(de)(de)人(ren)(ren),后(hou)來都(dou)(dou)如他(ta)(ta)所評論的(de)(de)。
景云三年(712年)五(wu)月,朱敬則(ze)在家(jia)中去世,享(xiang)年七(qi)十五(wu)歲。
唐睿(rui)宗李旦即位(wei),曾(ceng)對侍(shi)臣說:“神龍年(nian)以來(lai),李多(duo)祚、王同皎恢復原官,韋(wei)月(yue)將、燕欽融都(dou)有(you)褒贈,不(bu)曉得現(xian)在還(huan)有(you)什么人(ren)還(huan)含(han)有(you)冤(yuan)曲的。”吏(li)部尚書高幽求(qiu)回答說:“原鄭(zheng)州刺史朱(zhu)敬則,過去在武則天時(shi)任正諫大夫(fu),主持政事(shi),忠貞義烈(lie),為天下人(ren)所推(tui)崇。神龍年(nian)時(shi),被宗楚客(ke)、冉(ran)祖雍等誣陷,貶授(shou)盧州刺史。長(chang)安年(nian)中,他曾(ceng)對我(wo)(wo)說:‘相王一(yi)定會承(cheng)運受命,我(wo)(wo)們應當盡節侍(shi)奉。’到韋(wei)庶人(ren)篡權干擾朝政,臣于(yu)是(shi)見危赴難,希望(wang)有(you)今天的振興,雖然是(shi)武則天造成,也與(yu)朱(zhu)敬則先開啟我(wo)(wo)的思想分不(bu)開。現(xian)在陛(bi)下龍興寶(bao)位(wei),兇黨就戮,但朱(zhu)敬則還(huan)含(han)冤(yuan)九泉。未蒙昭雪。”唐睿(rui)宗同意劉幽求(qiu)的話,追贈朱(zhu)敬則秘書監,謚號為元。
朱(zhu)敬(jing)則曾(ceng)經搜集魏、晉(jin)以(yi)來群臣(chen)成敗之事,著述了《十代興亡(wang)論》。又以(yi)前代文士所論的(de)廢五等封爵的(de)文章(zhang),又據秦(qin)之得失,認為還(huan)可(ke)折衷,又寫(xie)了《五等論》來評封爵之事。
劉昫:①朱(zhu)敬(jing)則文學(xue)有稱,節行(xing)無愧(kui),諫(jian)諍果決(jue),推擇精真,茍非洞鑒(jian)古今,深(shen)識(shi)王霸,何(he)由立其高論哉?惜乎(hu)相不(bu)得時(shi)矣(yi)!②少(shao)連為(wei)絕(jue)。守(shou)道(dao)安(an)貧,懷遠當仁。
歐陽修(xiu):敬則(ze)一(yi)諫,而羅織之獄衰(shuai),時(shi)而后(hou)言(yan)者歟!
劉(liu)幽求(qiu):故(gu)鄭(zheng)州(zhou)刺史朱(zhu)敬(jing)(jing)則,往在則天朝任正諫大夫、知政事,忠貞義烈(lie),為(wei)天下(xia)所推。神龍時,被宗楚(chu)客、冉(ran)祖雍等誣構,左授廬(lu)州(zhou)刺史。長安年中,嘗謂臣云:“相王必膺期(qi)受(shou)命,當須(xu)盡節事之(zhi)。”及韋氏篡逆干紀,臣遂見危赴難,翼戴興(xing)(xing)歷(li),雖則天誘其事,亦是敬(jing)(jing)則先(xian)啟之(zhi)心(xin)。今(jin)陛下(xia)龍興(xing)(xing)寶(bao)位,兇黨(dang)就戮,敬(jing)(jing)則尚銜(xian)冤泉壤,未蒙昭雪。況復事符先(xian)覺,誠即可嘉。
毛澤東:朱敬則,政治(zhi)家、歷史家,年七十五(wu)。賈誼云:‘仁義(yi)不(bu)施,而(er)攻守之勢異也’。