《釵頭(tou)鳳·紅(hong)酥手》是宋(song)代文學家陸游的(de)詞(ci)(ci)作(zuo)(zuo)。此詞(ci)(ci)描(miao)寫了(le)詞(ci)(ci)人(ren)與原(yuan)配唐氏(一(yi)說為唐琬)的(de)愛(ai)情(qing)悲劇,記(ji)述了(le)詞(ci)(ci)人(ren)與唐氏被迫(po)分開(kai)后,在禹(yu)跡(ji)寺南沈園(yuan)的(de)一(yi)次(ci)偶然相遇的(de)情(qing)景(jing),表(biao)達了(le)他們(men)眷戀之(zhi)(zhi)深和(he)相思之(zhi)(zhi)切(qie),抒發了(le)作(zuo)(zuo)者怨恨愁苦而又難以言狀(zhuang)的(de)凄楚(chu)癡情(qing),是一(yi)首別(bie)開(kai)生面、催人(ren)淚下的(de)作(zuo)(zuo)品。全詞(ci)(ci)情(qing)感真摯,多用對比,節奏(zou)急(ji)促(cu),聲韻(yun)凄緊。
釵頭鳳⑴
紅酥手,黃縢酒⑵,滿(man)城(cheng)春(chun)色(se)宮墻柳(liu)⑶。東(dong)風惡⑷,歡情(qing)薄。一懷愁緒(xu),幾(ji)年離(li)索⑸。錯(cuo)(cuo)、錯(cuo)(cuo)、錯(cuo)(cuo)。
春如舊,人(ren)空瘦,淚痕紅浥鮫綃透⑹。桃花落(luo),閑池閣⑺。山盟雖在⑻,錦書(shu)難托⑼。莫(mo)、莫(mo)、莫(mo)⑽!
⑴釵頭(tou)鳳:詞牌名(ming)(ming)。原名(ming)(ming)“擷芳(fang)詞”,相傳取自(zi)北宋(song)政和間宮苑擷芳(fang)園之名(ming)(ming)。后因(yin)有“可憐孤似釵頭(tou)鳳”詞句,故名(ming)(ming)。又名(ming)(ming)“折(zhe)紅(hong)英”。雙(shuang)調六十字,上下片各(ge)七仄韻,兩(liang)疊韻,兩(liang)部(bu)遞(di)換。
⑵黃(huang)縢(téng):一作(zuo)黃(huang)藤,此處(chu)指(zhi)(zhi)美酒(jiu)。宋代官酒(jiu)以黃(huang)紙為封,故以黃(huang)封代指(zhi)(zhi)美酒(jiu)。
⑶宮墻(qiang):南宋以紹興為陪都,紹興的某一段圍墻(qiang),故有宮墻(qiang)之說(shuo)。
⑷東風:喻指(zhi)陸游的(de)母親。
⑸離(li)索:離(li)群索居的(de)簡括。
⑹浥(yì):濕潤(run)。鮫(jiāo)綃(xiāo):神話傳說(shuo)鮫人所織的綃,極薄(bo),后用以泛指(zhi)薄(bo)紗,這(zhe)里指(zhi)手帕。綃,生(sheng)絲,生(sheng)絲織物(wu)。
⑺池閣(ge):池上的樓閣(ge)。
⑻山盟(meng):舊時常用山盟(meng)海誓,指(zhi)對山立盟(meng),指(zhi)海起誓。
⑼錦書(shu):寫在(zai)錦上(shang)的(de)書(shu)信。
⑽莫:相當于今“罷了(le)”意。
紅潤酥(su)膩的(de)(de)手(shou)里(li),捧著盛上黃縢酒的(de)(de)杯(bei)子(zi)。滿城蕩漾著春天的(de)(de)景(jing)色(se),你(ni)卻早已(yi)像(xiang)宮墻中的(de)(de)綠柳那般(ban)遙(yao)不可及。春風(feng)多么可惡,歡情(qing)被吹得那樣稀薄。滿懷的(de)(de)憂(you)愁情(qing)緒,離別幾年來的(de)(de)生活十分蕭索。錯,錯,錯!
美麗的(de)(de)春景依然如(ru)舊,只是人(ren)卻(que)白(bai)(bai)白(bai)(bai)相(xiang)思地消瘦。淚(lei)水洗盡臉(lian)上的(de)(de)胭脂(zhi)紅,又把(ba)薄綢(chou)的(de)(de)手帕(pa)全都濕透。滿春的(de)(de)桃花凋落在(zai)寂靜空曠的(de)(de)池(chi)塘樓閣上。永遠(yuan)相(xiang)愛的(de)(de)誓言還在(zai),可是錦文書信再也難(nan)以交付。莫(mo),莫(mo),莫(mo)!
陸游(you)(you)的(de)(de)(de)(de)原配夫人是同郡唐姓士族的(de)(de)(de)(de)一(yi)個大(da)家(jia)閨(gui)秀唐氏(shi)(一(yi)說唐氏(shi)即陸游(you)(you)的(de)(de)(de)(de)表(biao)妹唐琬)。結婚以后,他(ta)們“伉(kang)儷相得(de)”,“琴瑟甚和”,是一(yi)對情投意和的(de)(de)(de)(de)恩愛夫妻。而陸母恐陸游(you)(you)兒(er)女情長,荒疏功(gong)業,時遷怒唐婉,責罵不已(yi)。不到三(san)年,棒打鴛鴦。最初(chu)陸游(you)(you)暗想(xiang)雪藏(zang)唐婉,但陸母當下(xia),給兒(er)子另娶王氏(shi)成妻,二(er)人終(zhong)于(yu)在(zai)母命難(nan)違的(de)(de)(de)(de)逼迫下(xia),被迫分(fen)離,唐氏(shi)改(gai)嫁“同郡宗子”趙士程,彼此(ci)之間音(yin)訊全(quan)無。七(qi)年以后的(de)(de)(de)(de)一(yi)個春日(ri),陸游(you)(you)在(zai)家(jia)鄉山(shan)陰(今浙江省紹(shao)興市)城南禹跡寺附近的(de)(de)(de)(de)沈園,與偕(xie)夫同游(you)(you)的(de)(de)(de)(de)唐氏(shi)邂逅相遇。唐氏(shi)安(an)排(pai)酒肴,聊表(biao)對陸游(you)(you)的(de)(de)(de)(de)撫慰之情。陸游(you)(you)見人感事,心中感觸很深,遂乘醉吟賦(fu)這(zhe)首詞(ci),信筆題(ti)于(yu)園壁之上。
千百年來,前(qian)哲時賢多認(ren)為(wei)陸游和他的(de)(de)原配夫人唐(tang)氏(shi)是(shi)姑表(biao)(biao)關系,事實可能并(bing)非如此。最(zui)早記(ji)述《釵頭鳳》詞這(zhe)(zhe)件事的(de)(de)是(shi)南宋(song)陳(chen)鵠的(de)(de)《耆舊(jiu)續聞》,之(zhi)后(hou)(hou),有劉克莊的(de)(de)《后(hou)(hou)村詩話(hua)》,但陳(chen)、劉二氏(shi)在(zai)其著錄中均未言及陸、唐(tang)是(shi)姑表(biao)(biao)關系。直到宋(song)元之(zhi)際的(de)(de)周密才在(zai)其《齊東野語》中說:“陸務(wu)觀初娶唐(tang)氏(shi),閎(hong)之(zhi)女也(ye),于其母為(wei)姑侄。”從這(zhe)(zhe)以后(hou)(hou)“姑表(biao)(biao)說”遂被(bei)視為(wei)“恒(heng)言”。
其(qi)實(shi)(shi)綜考(kao)有(you)(you)關歷史文(wen)獻和(he)資料(liao),陸(lu)(lu)(lu)游(you)(you)的(de)(de)(de)外家乃(nai)(nai)江陵唐(tang)(tang)(tang)(tang)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),其(qi)曾(ceng)外祖父(fu)(fu)是(shi)(shi)(shi)(shi)歷仕仁(ren)宗(zong)(zong)(zong)(zong)、英(ying)宗(zong)(zong)(zong)(zong)、神(shen)宗(zong)(zong)(zong)(zong)三(san)朝的(de)(de)(de)北(bei)宋(song)名(ming)臣唐(tang)(tang)(tang)(tang)介(jie)(jie),唐(tang)(tang)(tang)(tang)介(jie)(jie)諸孫(sun)男皆(jie)(jie)以(yi)(yi)下半從“心”之字命(ming)名(ming),即懋、愿、恕、意、愚、讕,并沒有(you)(you)以(yi)(yi)“門(men)”之字命(ming)名(ming)的(de)(de)(de)唐(tang)(tang)(tang)(tang)閎(hong)(hong)其(qi)人,也就是(shi)(shi)(shi)(shi)說,在陸(lu)(lu)(lu)游(you)(you)的(de)(de)(de)舅父(fu)(fu)輩(bei)中并無唐(tang)(tang)(tang)(tang)閎(hong)(hong)其(qi)人(據陸(lu)(lu)(lu)游(you)(you)《渭(wei)南文(wen)集(ji)·跋唐(tang)(tang)(tang)(tang)修(xiu)撰手簡》、《宋(song)史·唐(tang)(tang)(tang)(tang)介(jie)(jie)傳(chuan)》、王(wang)珪(gui)《華陽(yang)集(ji)·唐(tang)(tang)(tang)(tang)質肅公介(jie)(jie)墓(mu)志(zhi)銘》考(kao)定);而(er)陸(lu)(lu)(lu)游(you)(you)原(yuan)配夫人的(de)(de)(de)母(mu)(mu)家乃(nai)(nai)山陰唐(tang)(tang)(tang)(tang)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),其(qi)父(fu)(fu)唐(tang)(tang)(tang)(tang)閎(hong)(hong)是(shi)(shi)(shi)(shi)宣和(he)年間有(you)(you)政績政聲的(de)(de)(de)鴻臚少卿唐(tang)(tang)(tang)(tang)翊之子,唐(tang)(tang)(tang)(tang)閎(hong)(hong)之昆仲亦(yi)皆(jie)(jie)以(yi)(yi)“門(men)”字框(kuang)字命(ming)名(ming),即閌、閱(據《嘉(jia)泰會稽(ji)志(zhi)》、《寶(bao)慶續會稽(ji)志(zhi)》、阮元(yuan)《兩浙金石錄·宋(song)紹興(xing)府進士(shi)題名(ming)碑(bei)》考(kao)定)。由此可知(zhi),陸(lu)(lu)(lu)游(you)(you)和(he)他(ta)的(de)(de)(de)原(yuan)配夫人唐(tang)(tang)(tang)(tang)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)根本不存在什么姑表(biao)(biao)關系。這樣,周(zhou)(zhou)密的(de)(de)(de)“姑表(biao)(biao)說”就毫(hao)無來由了。但(dan)(dan)這也并不完全就是(shi)(shi)(shi)(shi)出于他(ta)的(de)(de)(de)杜撰。劉(liu)(liu)克(ke)(ke)莊(zhuang)(zhuang)在其(qi)《后村(cun)詩話(hua)》中雖然未(wei)曾(ceng)言(yan)及陸(lu)(lu)(lu)、唐(tang)(tang)(tang)(tang)是(shi)(shi)(shi)(shi)姑表(biao)(biao)關系,但(dan)(dan)卻說過(guo)這樣的(de)(de)(de)話(hua):“某(mou)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)改適某(mou)官(guan)(guan),與陸(lu)(lu)(lu)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)有(you)(you)中外。”某(mou)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),即指唐(tang)(tang)(tang)(tang)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi);某(mou)官(guan)(guan),即指“同郡(jun)宗(zong)(zong)(zong)(zong)子”趙士(shi)程(cheng)。劉(liu)(liu)克(ke)(ke)莊(zhuang)(zhuang)這兩句話(hua)的(de)(de)(de)意思是(shi)(shi)(shi)(shi)說:唐(tang)(tang)(tang)(tang)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)改嫁給趙士(shi)程(cheng),趙士(shi)程(cheng)與陸(lu)(lu)(lu)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)有(you)(you)婚姻關系。事實(shi)(shi)正是(shi)(shi)(shi)(shi)如此,陸(lu)(lu)(lu)游(you)(you)的(de)(de)(de)姨母(mu)(mu)瀛(ying)國夫人唐(tang)(tang)(tang)(tang)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)乃(nai)(nai)吳越王(wang)錢(qian)(qian)俶的(de)(de)(de)后人錢(qian)(qian)忱的(de)(de)(de)嫡妻(qi)、宋(song)仁(ren)宗(zong)(zong)(zong)(zong)第(di)十女秦(qin)(qin)魯(lu)國大長公主(zhu)的(de)(de)(de)兒媳,而(er)陸(lu)(lu)(lu)游(you)(you)原(yuan)配夫人唐(tang)(tang)(tang)(tang)氏(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)(de)(de)后夫趙士(shi)程(cheng)乃(nai)(nai)秦(qin)(qin)魯(lu)國大長公主(zhu)的(de)(de)(de)侄孫(sun),亦(yi)即陸(lu)(lu)(lu)游(you)(you)的(de)(de)(de)姨父(fu)(fu)錢(qian)(qian)忱的(de)(de)(de)表(biao)(biao)侄行,恰與陸(lu)(lu)(lu)游(you)(you)為同一輩(bei)人(陸(lu)(lu)(lu)游(you)(you)《渭(wei)南文(wen)集(ji)·跋唐(tang)(tang)(tang)(tang)昭宗(zong)(zong)(zong)(zong)賜錢(qian)(qian)武肅王(wang)鐵券文(wen)》,王(wang)明清《揮(hui)后錄》及《宋(song)史·宗(zong)(zong)(zong)(zong)室(shi)世系、宗(zong)(zong)(zong)(zong)室(shi)列(lie)傳(chuan)、公主(zhu)列(lie)傳(chuan)》等考(kao)定)。作為劉(liu)(liu)克(ke)(ke)莊(zhuang)(zhuang)的(de)(de)(de)晚輩(bei)詞人的(de)(de)(de)周(zhou)(zhou)密很可能(neng)看(kan)到(dao)過(guo)劉(liu)(liu)克(ke)(ke)莊(zhuang)(zhuang)的(de)(de)(de)記述或聽(ting)到(dao)過(guo)這樣的(de)(de)(de)傳(chuan)聞,但(dan)(dan)他(ta)錯(cuo)會了劉(liu)(liu)克(ke)(ke)莊(zhuang)(zhuang)的(de)(de)(de)意思,以(yi)(yi)致(zhi)造成了千古訛傳(chuan)。
吳騫《拜經樓(lou)詩話(hua)(hua)》卷三:“陸放翁前室(shi)改適趙(zhao)某事,載《后村詩話(hua)(hua)》及《齊東野語》,殆好事者(zhe)因其詩詞(ci)而傅會之(zhi)。《野語》所(suo)敘歲月,先后尤(you)多參(can)錯,且(qie)玩詩詞(ci)中語意,陸或別有所(suo)屬,未必為伉儷者(zhe)也。”
吳衡(heng)照(zhao)《蓮子居詞話》卷一:“吾鄉許蒿廬(lu)先生(sheng)(昂霄(xiao))嘗疑放(fang)翁室唐氏改適趙(zhao)某事為出于傅(fu)會,說見《帶經堂詩話》校刊類附(fu)識(shi)。”
劉克(ke)莊說(shuo)”坐間目成而已”也(ye)合情理,與前(qian)夫相遇要講避(bi)諱。遣(qian)致酒肴的(de)應是其后(hou)夫,前(qian)妻不可(ke)能奉席之(zhi)間。《釵頭鳳》“紅酥手,黃(huang)藤酒,滿城春色宮墻柳”的(de)描(miao)寫即有(you)眼前(qian)之(zhi)景,又有(you)想象之(zhi)辭(ci),不能皆視為寫實。
陸(lu)游(1125—1210),宋(song)(song)代愛國(guo)詩(shi)人(ren)、詞(ci)(ci)人(ren)。字(zi)務觀,號放翁(weng),越(yue)州山陰(今(jin)浙江紹興(xing))人(ren)。紹興(xing)(宋(song)(song)高宗年號,1131—1162)年間(jian)應禮部試,為(wei)秦檜(gui)所黜。孝宗即位,賜(si)進士出(chu)身,曾任(ren)鎮江、隆興(xing)通判。乾道六年(1170)入蜀,任(ren)夔州通判。乾道八年(1172)入四川宣撫使王炎幕府。官至寶章閣(ge)待制。晚年退居家鄉。工詩(shi)、詞(ci)(ci)、文(wen),長于史學(xue)。與尤(you)袤、楊萬(wan)里、范成大(da)并(bing)稱(cheng)南(nan)(nan)宋(song)(song)四大(da)家。其(qi)詩(shi)今(jin)存(cun)九(jiu)千余(yu)首,清新圓潤,格力恢宏,有《劍南(nan)(nan)詩(shi)稿》《渭南(nan)(nan)文(wen)集(ji)》《南(nan)(nan)唐書》《老學(xue)庵(an)筆記》《放翁(weng)詞(ci)(ci)》《渭南(nan)(nan)詞(ci)(ci)》等。
這首詞寫的是陸游自己的愛情悲劇。詞的上片通過追憶(yi)往(wang)昔美(mei)滿的愛情生(sheng)活,感嘆被迫離異(yi)的痛苦,分兩層意思。
開頭三(san)句為上片的(de)(de)(de)(de)第一(yi)層,回(hui)憶往昔(xi)與(yu)唐氏偕游沈園時(shi)的(de)(de)(de)(de)美(mei)(mei)(mei)(mei)好情景:“紅(hong)酥手,黃(huang)縢酒。滿城春(chun)色(se)宮墻柳(liu)(liu)。”雖說是(shi)回(hui)憶,但因為是(shi)填詞,而(er)(er)不(bu)是(shi)寫(xie)散文或(huo)回(hui)憶錄之(zhi)類(lei),不(bu)可能把整(zheng)個(ge)場(chang)(chang)(chang)面(mian)全部(bu)寫(xie)下來,所(suo)以(yi)只選取(qu)一(yi)個(ge)場(chang)(chang)(chang)面(mian)來寫(xie),而(er)(er)這個(ge)場(chang)(chang)(chang)面(mian),又(you)只選取(qu)了(le)(le)一(yi)兩個(ge)最富有代表(biao)(biao)性(xing)(xing)和特征性(xing)(xing)的(de)(de)(de)(de)情事細節來寫(xie)。“紅(hong)酥手”,不(bu)僅寫(xie)出了(le)(le)唐氏為詞人(ren)殷勤把盞時(shi)的(de)(de)(de)(de)美(mei)(mei)(mei)(mei)麗姿(zi)態,同時(shi)還有概括唐氏全人(ren)之(zhi)美(mei)(mei)(mei)(mei)(包括她的(de)(de)(de)(de)內心美(mei)(mei)(mei)(mei))的(de)(de)(de)(de)作用(yong)。然(ran)而(er)(er),更重要的(de)(de)(de)(de)是(shi),它具體而(er)(er)形象地(di)表(biao)(biao)現出這對恩愛夫妻之(zhi)間的(de)(de)(de)(de)柔情密意(yi)以(yi)及(ji)他們婚后生活的(de)(de)(de)(de)美(mei)(mei)(mei)(mei)滿與(yu)幸福。第三(san)句又(you)為這幅(fu)春(chun)園夫妻把酒圖勾勒出一(yi)個(ge)廣闊而(er)(er)深(shen)遠(yuan)的(de)(de)(de)(de)背景,點明了(le)(le)他們是(shi)在共賞春(chun)色(se)。而(er)(er)唐氏手臂(bei)的(de)(de)(de)(de)紅(hong)潤,酒的(de)(de)(de)(de)黃(huang)封以(yi)及(ji)柳(liu)(liu)色(se)的(de)(de)(de)(de)碧(bi)綠,又(you)使這幅(fu)圖畫有了(le)(le)明麗而(er)(er)又(you)和諧的(de)(de)(de)(de)色(se)彩感(gan)。
“東(dong)風(feng)惡(e)”數句(ju)為(wei)第二層,寫(xie)詞人(ren)被(bei)(bei)迫與唐氏(shi)離異(yi)后的(de)(de)(de)痛苦心情(qing)(qing)。上(shang)一(yi)層寫(xie)春景(jing)春情(qing)(qing),無限美好,到(dao)這里突(tu)然(ran)一(yi)轉(zhuan),激憤的(de)(de)(de)感情(qing)(qing)潮水一(yi)下(xia)子(zi)沖破詞人(ren)心靈的(de)(de)(de)閘門,無可遏(e)止(zhi)地(di)宣泄下(xia)來(lai)(lai)。“東(dong)風(feng)惡(e)”三字(zi),一(yi)語雙關(guan),含蘊很(hen)豐富(fu),是(shi)(shi)(shi)全詞的(de)(de)(de)關(guan)鍵所(suo)在(zai)(zai),也(ye)是(shi)(shi)(shi)造成(cheng)詞人(ren)愛情(qing)(qing)悲(bei)劇的(de)(de)(de)癥結所(suo)在(zai)(zai)。本(ben)來(lai)(lai),東(dong)風(feng)可以使大地(di)復蘇,給萬物帶來(lai)(lai)勃(bo)勃(bo)的(de)(de)(de)生機(ji),但是(shi)(shi)(shi),當(dang)它狂吹(chui)亂(luan)掃的(de)(de)(de)時候,也(ye)會破壞(huai)春容春態,下(xia)片所(suo)云“桃花(hua)落(luo),閑池(chi)閣(ge)”,就(jiu)正(zheng)是(shi)(shi)(shi)它狂吹(chui)亂(luan)掃所(suo)帶來(lai)(lai)的(de)(de)(de)嚴(yan)重(zhong)(zhong)后果(guo),因此說(shuo)它“惡(e)”。然(ran)而(er)(er),它主(zhu)要是(shi)(shi)(shi)一(yi)種象(xiang)(xiang)喻,象(xiang)(xiang)喻造成(cheng)詞人(ren)愛情(qing)(qing)悲(bei)劇的(de)(de)(de)“惡(e)”勢力。至于(yu)陸母是(shi)(shi)(shi)否(fou)也(ye)包(bao)含在(zai)(zai)內,答(da)案應該(gai)是(shi)(shi)(shi)不(bu)能(neng)否(fou)認的(de)(de)(de),只是(shi)(shi)(shi)由于(yu)不(bu)便明(ming)言,而(er)(er)又不(bu)能(neng)不(bu)言,才不(bu)得不(bu)以這種含蓄的(de)(de)(de)表達(da)方式出之。下(xia)面一(yi)連三句(ju),又進一(yi)步把(ba)詞人(ren)怨恨“東(dong)風(feng)”的(de)(de)(de)心理抒寫(xie)了出來(lai)(lai),并補足一(yi)個(ge)“惡(e)”字(zi):“歡情(qing)(qing)薄(bo)。一(yi)懷(huai)愁緒(xu),幾年離索(suo)。”美滿姻緣被(bei)(bei)迫拆散,恩愛夫妻被(bei)(bei)迫分(fen)離,使他(ta)們兩人(ren)在(zai)(zai)感情(qing)(qing)上(shang)遭(zao)受巨大的(de)(de)(de)折磨(mo)和(he)痛苦,幾年來(lai)(lai)的(de)(de)(de)離別生活帶給他(ta)們的(de)(de)(de)只是(shi)(shi)(shi)滿懷(huai)愁怨。這正(zheng)如爛漫的(de)(de)(de)春花(hua)被(bei)(bei)無情(qing)(qing)的(de)(de)(de)東(dong)風(feng)所(suo)摧(cui)殘(can)而(er)(er)凋謝飄零。接(jie)下(xia)來(lai)(lai),“錯(cuo)(cuo)(cuo),錯(cuo)(cuo)(cuo),錯(cuo)(cuo)(cuo)”,一(yi)連三個(ge)“錯(cuo)(cuo)(cuo)”字(zi),連迸而(er)(er)出,是(shi)(shi)(shi)錯(cuo)(cuo)(cuo)誤,是(shi)(shi)(shi)錯(cuo)(cuo)(cuo)落(luo),更是(shi)(shi)(shi)錯(cuo)(cuo)(cuo)責,感情(qing)(qing)極為(wei)沉痛。至于(yu)到(dao)底是(shi)(shi)(shi)誰錯(cuo)(cuo)(cuo)了,是(shi)(shi)(shi)自己當(dang)初“不(bu)敢逆尊者(zhe)(zhe)意”而(er)(er)終“與婦訣(jue)”,還是(shi)(shi)(shi)對“尊者(zhe)(zhe)”的(de)(de)(de)壓迫行為(wei)的(de)(de)(de)否(fou)定,或者(zhe)(zhe)是(shi)(shi)(shi)對不(bu)合(he)理的(de)(de)(de)婚姻制度的(de)(de)(de)否(fou)定,詞中沒有明(ming)說(shuo),也(ye)不(bu)便于(yu)明(ming)說(shuo),這枚“千斤重(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)橄(gan)欖”(《紅樓夢》語)留給了讀者(zhe)(zhe)來(lai)(lai)噙(qin),來(lai)(lai)品(pin)味。這一(yi)層雖直抒胸(xiong)臆,但又不(bu)是(shi)(shi)(shi)一(yi)瀉無余,其中“東(dong)風(feng)惡(e)”和(he)“錯(cuo)(cuo)(cuo),錯(cuo)(cuo)(cuo),錯(cuo)(cuo)(cuo)”幾句(ju)就(jiu)很(hen)有味外(wai)之味。
詞的(de)(de)下(xia)片(pian),由(you)感慨往事(shi)回到現實,進一步抒寫與妻(qi)被迫離異的(de)(de)巨大哀痛,也(ye)分為兩層(ceng)。
換(huan)頭三句(ju)(ju)(ju)為(wei)第(di)一(yi)(yi)(yi)層,寫(xie)沈園重逢時(shi)(shi)唐(tang)(tang)氏(shi)的(de)(de)(de)表(biao)現。“春(chun)(chun)(chun)如舊(jiu)”承上(shang)(shang)片(pian)“滿(man)城春(chun)(chun)(chun)色(se)”句(ju)(ju)(ju)而來(lai)(lai),這又(you)是(shi)(shi)此(ci)(ci)時(shi)(shi)相逢的(de)(de)(de)背景。依然是(shi)(shi)從前那樣的(de)(de)(de)春(chun)(chun)(chun)日,但是(shi)(shi),人(ren)卻今非昔比了(le)(le)。以(yi)前的(de)(de)(de)唐(tang)(tang)氏(shi),肌膚紅(hong)潤,煥發活(huo)力;而此(ci)(ci)時(shi)(shi)的(de)(de)(de)她(ta)(ta)(ta),經過(guo)“東風”的(de)(de)(de)無情(qing)(qing)摧殘,憔悴消瘦。“人(ren)空(kong)瘦”句(ju)(ju)(ju),雖(sui)說寫(xie)的(de)(de)(de)只是(shi)(shi)唐(tang)(tang)氏(shi)容顏(yan)方面的(de)(de)(de)變(bian)化(hua),但分(fen)明表(biao)現出(chu)(chu)“幾年離索(suo)”給她(ta)(ta)(ta)帶來(lai)(lai)的(de)(de)(de)巨(ju)大(da)痛(tong)苦(ku)。像(xiang)詞(ci)人(ren)一(yi)(yi)(yi)樣,她(ta)(ta)(ta)也(ye)為(wei)“一(yi)(yi)(yi)懷(huai)愁緒”折(zhe)磨著(zhu);像(xiang)詞(ci)人(ren)一(yi)(yi)(yi)樣,她(ta)(ta)(ta)也(ye)是(shi)(shi)舊(jiu)情(qing)(qing)不斷,相思不舍。寫(xie)容顏(yan)形(xing)貌的(de)(de)(de)變(bian)化(hua)來(lai)(lai)表(biao)現內心世界的(de)(de)(de)變(bian)化(hua),原是(shi)(shi)文學作(zuo)(zuo)品中的(de)(de)(de)一(yi)(yi)(yi)種很(hen)常用(yong)(yong)的(de)(de)(de)手(shou)法,而在“人(ren)”“瘦”之(zhi)間加一(yi)(yi)(yi)個“空(kong)”字卻另(ling)有(you)深意(yi)。“使君自(zi)有(you)婦(fu),羅敷自(zi)有(you)夫。”(《古詩·陌(mo)上(shang)(shang)桑》)從婚(hun)姻關系說,兩人(ren)早(zao)已(yi)各(ge)不相干了(le)(le),事已(yi)至此(ci)(ci),那這個“瘦”就是(shi)(shi)白(bai)白(bai)為(wei)相思而折(zhe)磨自(zi)己。著(zhu)此(ci)(ci)一(yi)(yi)(yi)字,就把(ba)詞(ci)人(ren)那種憐惜之(zhi)情(qing)(qing)、撫慰(wei)之(zhi)意(yi)、痛(tong)傷之(zhi)感等等,全都表(biao)現了(le)(le)出(chu)(chu)來(lai)(lai)。“淚(lei)痕(hen)(hen)”句(ju)(ju)(ju)通(tong)過(guo)刻(ke)畫唐(tang)(tang)氏(shi)的(de)(de)(de)表(biao)情(qing)(qing)動作(zuo)(zuo),進(jin)一(yi)(yi)(yi)步(bu)表(biao)現出(chu)(chu)此(ci)(ci)次相逢時(shi)(shi)她(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)心情(qing)(qing)狀(zhuang)態。舊(jiu)園重逢,念及往事,她(ta)(ta)(ta)不能(neng)不哭,不能(neng)不淚(lei)流(liu)滿(man)面。但詞(ci)人(ren)沒(mei)直接寫(xie)淚(lei)流(liu)滿(man)面,而是(shi)(shi)用(yong)(yong)了(le)(le)白(bai)描(miao)的(de)(de)(de)手(shou)法,寫(xie)她(ta)(ta)(ta)“淚(lei)痕(hen)(hen)紅(hong)浥(yi)鮫綃(xiao)透(tou)”,顯得(de)更委婉,更沉(chen)著(zhu),也(ye)更形(xing)象,更感人(ren)。而一(yi)(yi)(yi)個“透(tou)”字,不僅(jin)見(jian)其流(liu)淚(lei)之(zhi)多,亦見(jian)其傷心之(zhi)甚。上(shang)(shang)片(pian)第(di)二(er)層寫(xie)詞(ci)人(ren)自(zi)己,用(yong)(yong)了(le)(le)直抒胸臆(yi)的(de)(de)(de)手(shou)法;這里(li)寫(xie)唐(tang)(tang)氏(shi)時(shi)(shi)卻改變(bian)了(le)(le)手(shou)法,只寫(xie)了(le)(le)她(ta)(ta)(ta)容顏(yan)體態的(de)(de)(de)變(bian)化(hua)和她(ta)(ta)(ta)痛(tong)苦(ku)的(de)(de)(de)心情(qing)(qing)由于(yu)這一(yi)(yi)(yi)層所(suo)寫(xie)的(de)(de)(de)都是(shi)(shi)詞(ci)人(ren)眼中看(kan)出(chu)(chu)的(de)(de)(de),所(suo)以(yi)又(you)具有(you)了(le)(le)“一(yi)(yi)(yi)時(shi)(shi)雙情(qing)(qing)俱至”的(de)(de)(de)藝術效(xiao)果。可見(jian)詞(ci)人(ren),不僅(jin)深于(yu)情(qing)(qing),而且深于(yu)言。
詞的(de)(de)(de)(de)最后(hou)幾句(ju),是(shi)下片的(de)(de)(de)(de)第二層,寫(xie)詞人(ren)(ren)與(yu)唐氏(shi)相遇以(yi)后(hou)的(de)(de)(de)(de)痛苦(ku)心(xin)(xin)情(qing)。“桃(tao)花落”兩句(ju)與(yu)上(shang)片的(de)(de)(de)(de)“東風惡”句(ju)前后(hou)照應(ying),又突出(chu)寫(xie)景雖(sui)(sui)是(shi)寫(xie)景,但同時也隱含(han)出(chu)人(ren)(ren)事(shi)。桃(tao)花凋謝(xie),園林冷(leng)落,這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)只是(shi)物事(shi)的(de)(de)(de)(de)變化(hua),而人(ren)(ren)事(shi)的(de)(de)(de)(de)變化(hua)卻(que)(que)更甚于物事(shi)的(de)(de)(de)(de)變化(hua)。像桃(tao)花一樣美麗姣好(hao)的(de)(de)(de)(de)唐氏(shi),也被無情(qing)的(de)(de)(de)(de)“東風”摧殘折磨得憔(qiao)悴消瘦了(le)(le)(le);詞人(ren)(ren)自己的(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)境,也像“閑(xian)池(chi)閣”一樣凄(qi)寂冷(leng)落了(le)(le)(le)。一筆而兼有二意(yi)很巧妙,也很自然(ran)。下面又轉入直接賦情(qing):“山盟雖(sui)(sui)在,錦書難托。”這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)兩句(ju)雖(sui)(sui)只寥寥八字,卻(que)(que)很能(neng)表現出(chu)詞人(ren)(ren)自己內心(xin)(xin)的(de)(de)(de)(de)痛苦(ku)之(zhi)情(qing)。雖(sui)(sui)說(shuo)自己情(qing)如山石,癡心(xin)(xin)不改,但是(shi),這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)樣一片赤誠的(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)意(yi),卻(que)(que)難以(yi)表達。明明在愛(ai),卻(que)(que)又不能(neng)去(qu)(qu)愛(ai);明明不能(neng)去(qu)(qu)愛(ai),卻(que)(que)又割(ge)不斷(duan)這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)愛(ai)縷(lv)情(qing)絲。剎(cha)那(nei)間,有愛(ai),有恨,有痛,有怨,再(zai)加(jia)上(shang)看到唐氏(shi)的(de)(de)(de)(de)憔(qiao)悴容顏和悲戚情(qing)狀(zhuang)所產生的(de)(de)(de)(de)憐惜(xi)之(zhi)情(qing)、撫慰之(zhi)意(yi),真是(shi)百感(gan)交(jiao)集,萬箭簇(cu)心(xin)(xin),一種難以(yi)名(ming)狀(zhuang)的(de)(de)(de)(de)悲哀(ai),再(zai)一次(ci)沖(chong)胸破喉而出(chu):“莫,莫,莫!”意(yi)謂:事(shi)已至此,再(zai)也無可補救、無法(fa)挽(wan)回了(le)(le)(le),這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)萬千感(gan)慨還想(xiang)它做(zuo)什么,說(shuo)它做(zuo)什么?于是(shi)快刀斬亂麻:罷了(le)(le)(le),罷了(le)(le)(le),罷了(le)(le)(le)!明明言猶未盡,意(yi)猶未了(le)(le)(le),情(qing)猶未終,卻(que)(que)偏偏這(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)(zhe)么不了(le)(le)(le)了(le)(le)(le)之(zhi),而在極其沉痛的(de)(de)(de)(de)喟嘆聲中(zhong)全詞也就由此結束了(le)(le)(le)。
這(zhe)首詞(ci)始終圍繞著沈(shen)園這(zhe)一特定的(de)(de)空間(jian)來安排(pai)自己的(de)(de)筆(bi)墨,上(shang)片由追昔(xi)到(dao)(dao)撫(fu)今,而以“東風惡”轉捩;過片回到(dao)(dao)現(xian)實,以“春如(ru)舊”與上(shang)片“滿城春色”句(ju)相(xiang)呼應,以“桃花落,閑池閣(ge)”與上(shang)片“東風惡”句(ju)相(xiang)照應,把同(tong)一空間(jian)不同(tong)時間(jian)的(de)(de)情(qing)(qing)(qing)(qing)事(shi)和(he)場景(jing)歷歷如(ru)繪地(di)疊映出來。全詞(ci)多用(yong)對比的(de)(de)手法,如(ru)上(shang)片,越(yue)是把往昔(xi)夫妻共同(tong)生活時的(de)(de)美好情(qing)(qing)(qing)(qing)景(jing)寫(xie)(xie)得逼切(qie)(qie)如(ru)現(xian),就(jiu)越(yue)使得他們被(bei)迫離異(yi)后(hou)的(de)(de)凄楚(chu)心(xin)境深切(qie)(qie)可(ke)感(gan),也就(jiu)越(yue)顯(xian)出“東風”的(de)(de)無情(qing)(qing)(qing)(qing)和(he)可(ke)憎(zeng),從而形(xing)成感(gan)情(qing)(qing)(qing)(qing)的(de)(de)強(qiang)烈(lie)對比。再如(ru)上(shang)片寫(xie)(xie)“紅酥手”,下片寫(xie)(xie)“人空瘦(shou)”,在形(xing)象、鮮(xian)明的(de)(de)對比中,充分地(di)表現(xian)出“幾年離索(suo)”給唐(tang)氏帶來的(de)(de)巨(ju)大(da)精神折磨和(he)痛苦。全詞(ci)節(jie)奏(zou)急促(cu),聲情(qing)(qing)(qing)(qing)凄緊,再加上(shang)“錯(cuo),錯(cuo),錯(cuo)”和(he)“莫(mo)(mo),莫(mo)(mo),莫(mo)(mo)”先后(hou)兩次感(gan)嘆,蕩氣(qi)回腸,大(da)有慟不忍言、慟不能(neng)言的(de)(de)情(qing)(qing)(qing)(qing)致。
清代謝章鋌《賭棋山莊詞話》卷十(shi)一:孝義兼摯。
清代陳廷焯《白(bai)雨齋詞(ci)話(hua)》卷六(liu):“山盟雖在,錦(jin)書難托。莫莫莫。”放翁(weng)(weng)傷其(qi)妻(qi)之(zhi)作也(ye)。“不(bu)合畫春山,依舊留愁住(zhu)。”放翁(weng)(weng)妾別放翁(weng)(weng)詞(ci)也(ye)。前則迫于其(qi)母而(er)出其(qi)妻(qi)。后又迫于后妻(qi)而(er)不(bu)能庇一妾。何所遭之(zhi)不(bu)偶(ou)也(ye)。至兩詞(ci)皆不(bu)免(mian)于怨,而(er)情自可哀(ai)。