唯(wei)物(wu)(wu)(wu)辯證法的(de)(de)(de)(de)基(ji)本(ben)規(gui)律。又(you)稱量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)規(gui)律。這(zhe)(zhe)一規(gui)律表明,事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)的(de)(de)(de)(de)發(fa)(fa)展(zhan)(zhan)(zhan)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)化(hua)(hua)(hua)(hua)存(cun)在(zai)(zai)(zai)兩種(zhong)(zhong)基(ji)本(ben)形(xing)式(shi)(shi),即量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)和質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian),前者(zhe)表現(xian)為(wei)事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)及其特性(xing)(xing)在(zai)(zai)(zai)數量(liang)(liang)(liang)上的(de)(de)(de)(de)增加或減少,是(shi)一種(zhong)(zhong)連續(xu)的(de)(de)(de)(de)、不顯著的(de)(de)(de)(de)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)化(hua)(hua)(hua)(hua),后者(zhe)是(shi)事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)根本(ben)性(xing)(xing)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)(de)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)化(hua)(hua)(hua)(hua),是(shi)漸進過程(cheng)的(de)(de)(de)(de)中(zhong)(zhong)斷,是(shi)由一種(zhong)(zhong)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)(de)形(xing)態(tai)向另一種(zhong)(zhong)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)(de)形(xing)態(tai)的(de)(de)(de)(de)突變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)。在(zai)(zai)(zai)事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)內部(bu)矛盾的(de)(de)(de)(de)作用下,事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)的(de)(de)(de)(de)發(fa)(fa)展(zhan)(zhan)(zhan)從量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)開始,當量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)達到一定的(de)(de)(de)(de)界限時(shi),量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)就(jiu)轉化(hua)(hua)(hua)(hua)為(wei)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian),事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)的(de)(de)(de)(de)性(xing)(xing)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)發(fa)(fa)生了(le)(le)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)化(hua)(hua)(hua)(hua),舊質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)就(jiu)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)成了(le)(le)新質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)。這(zhe)(zhe)是(shi)量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)向質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)的(de)(de)(de)(de)轉化(hua)(hua)(hua)(hua)。在(zai)(zai)(zai)新質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)(de)基(ji)礎上又(you)開始了(le)(le)新的(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)。這(zhe)(zhe)是(shi)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)向量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)的(de)(de)(de)(de)轉化(hua)(hua)(hua)(hua)。量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)引(yin)起質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian),質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)又(you)引(yin)起新的(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian),循環往復以(yi)至無(wu)窮(qiong),構(gou)成了(le)(le)事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)無(wu)限發(fa)(fa)展(zhan)(zhan)(zhan)的(de)(de)(de)(de)過程(cheng)。量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)和質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian),是(shi)事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)發(fa)(fa)展(zhan)(zhan)(zhan)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)化(hua)(hua)(hua)(hua)的(de)(de)(de)(de)兩種(zhong)(zhong)基(ji)本(ben)形(xing)式(shi)(shi),二者(zhe)既有區別又(you)有聯系,在(zai)(zai)(zai)事(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)發(fa)(fa)展(zhan)(zhan)(zhan)過程(cheng)中(zhong)(zhong),它們(men)是(shi)相互依存(cun)、相互滲透的(de)(de)(de)(de)。量(liang)(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)中(zhong)(zhong)有階段性(xing)(xing)的(de)(de)(de)(de)和局部(bu)性(xing)(xing)的(de)(de)(de)(de)部(bu)分(fen)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian),質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)(bian)中(zhong)(zhong)有量(liang)(liang)(liang)的(de)(de)(de)(de)擴張。
1.質是指事物成(cheng)為它自身并區別于(yu)另一事物的內在規定性。
世界上的(de)(de)事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)之所以千差萬別,就是(shi)(shi)(shi)因為它們各有自(zi)己(ji)特(te)殊(shu)的(de)(de)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)的(de)(de)規定(ding)性(xing)(xing)(xing)(xing)。事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)是(shi)(shi)(shi)由事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)內部矛盾的(de)(de)特(te)殊(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)決(jue)(jue)定(ding)的(de)(de)。事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)是(shi)(shi)(shi)客觀的(de)(de),質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)與(yu)事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)存(cun)在(zai)是(shi)(shi)(shi)直接統一(yi)的(de)(de)。事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)又是(shi)(shi)(shi)多方(fang)面(mian)的(de)(de)。例如,一(yi)個人既有自(zi)然屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)方(fang)面(mian)的(de)(de)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),也有社會屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)方(fang)面(mian)的(de)(de)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),還有思(si)維屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)方(fang)面(mian)的(de)(de)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),等(deng)等(deng),事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)通過屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)表現(xian)出來。事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)是(shi)(shi)(shi)事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)的(de)(de)表現(xian),人們正是(shi)(shi)(shi)通過認(ren)識事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)去認(ren)識事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)的(de)(de)。在(zai)事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)多種多樣的(de)(de)屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)中,有本(ben)(ben)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)和非(fei)(fei)本(ben)(ben)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)的(de)(de)區(qu)別。本(ben)(ben)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)的(de)(de)有無,直接決(jue)(jue)定(ding)著事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),而非(fei)(fei)本(ben)(ben)質(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)屬(shu)性(xing)(xing)(xing)(xing)的(de)(de)消失,則不影響事(shi)(shi)物(wu)(wu)(wu)(wu)的(de)(de)存(cun)在(zai)。
質(zhi)(zhi)和(he)事(shi)(shi)物(wu)(wu)的(de)(de)(de)存在是(shi)(shi)直接(jie)統一的(de)(de)(de)。這包含(han)兩(liang)方面的(de)(de)(de)含(han)義:其一,事(shi)(shi)物(wu)(wu)總(zong)是(shi)(shi)具有一定(ding)(ding)質(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)事(shi)(shi)物(wu)(wu),不(bu)(bu)具有一定(ding)(ding)質(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)事(shi)(shi)物(wu)(wu)是(shi)(shi)不(bu)(bu)存在的(de)(de)(de)。其二,質(zhi)(zhi)總(zong)是(shi)(shi)一定(ding)(ding)事(shi)(shi)物(wu)(wu)的(de)(de)(de)質(zhi)(zhi),脫離(li)了一定(ding)(ding)事(shi)(shi)物(wu)(wu)的(de)(de)(de)質(zhi)(zhi)也是(shi)(shi)不(bu)(bu)存在的(de)(de)(de)。事(shi)(shi)物(wu)(wu)的(de)(de)(de)質(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)規律性是(shi)(shi)多樣的(de)(de)(de)。質(zhi)(zhi)和(he)屬(shu)性不(bu)(bu)可(ke)分。質(zhi)(zhi)通過屬(shu)性表(biao)現出(chu)來(lai)(lai);屬(shu)性則是(shi)(shi)一物(wu)(wu)與(yu)他物(wu)(wu)在相互聯(lian)系中表(biao)現出(chu)來(lai)(lai)的(de)(de)(de)質(zhi)(zhi)。
2.量是事物的(de)規(gui)模、程度、速度以及構成要素在空間上的(de)排列組合(he)等可以用數(shu)量表示的(de)規(gui)定性。
物(wu)體的(de)(de)大小、運動(dong)的(de)(de)快慢、分子的(de)(de)多少(shao)和排列順(shun)序、生產(chan)力的(de)(de)發展的(de)(de)水平和速(su)度等等,這些都(dou)是(shi)事(shi)(shi)(shi)物(wu)量的(de)(de)規(gui)定(ding)性及其表現。事(shi)(shi)(shi)物(wu)的(de)(de)量的(de)(de)規(gui)定(ding)性也是(shi)事(shi)(shi)(shi)物(wu)本身所固有的(de)(de),是(shi)客(ke)觀存在的(de)(de),同事(shi)(shi)(shi)物(wu)不(bu)可分離。
理解(jie)事(shi)(shi)(shi)物(wu)的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)的(de)(de)(de)(de)(de)規(gui)定(ding)性,要注意兩點(dian):第一(yi),量(liang)(liang)的(de)(de)(de)(de)(de)規(gui)定(ding)性和(he)事(shi)(shi)(shi)物(wu)不是(shi)直接(jie)統一(yi)的(de)(de)(de)(de)(de)。質(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)規(gui)定(ding)性與事(shi)(shi)(shi)物(wu)的(de)(de)(de)(de)(de)存在是(shi)直接(jie)統一(yi)的(de)(de)(de)(de)(de),某一(yi)事(shi)(shi)(shi)物(wu)失去了自(zi)己的(de)(de)(de)(de)(de)質(zhi)(zhi),該事(shi)(shi)(shi)物(wu)就變成了他事(shi)(shi)(shi)物(wu)。量(liang)(liang)的(de)(de)(de)(de)(de)規(gui)定(ding)性則不同,同一(yi)事(shi)(shi)(shi)物(wu)可(ke)以有不同的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)。在一(yi)定(ding)的(de)(de)(de)(de)(de)范圍內,量(liang)(liang)的(de)(de)(de)(de)(de)增減并不影響事(shi)(shi)(shi)物(wu)的(de)(de)(de)(de)(de)質(zhi)(zhi)。第二,量(liang)(liang)的(de)(de)(de)(de)(de)規(gui)定(ding)性是(shi)多方面的(de)(de)(de)(de)(de)。有內涵(han)的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)與外(wai)(wai)延的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)、精確的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)與模(mo)(mo)糊(hu)的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)、要素的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)與結構的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)等。內涵(han)的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)的(de)(de)(de)(de)(de)標志的(de)(de)(de)(de)(de)程度,如溫度的(de)(de)(de)(de)(de)高低(di),顏色的(de)(de)(de)(de)(de)深(shen)淺、硬度的(de)(de)(de)(de)(de)大小。外(wai)(wai)延的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)標志質(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)規(gui)模(mo)(mo),如物(wu)的(de)(de)(de)(de)(de)數(shu)量(liang)(liang)、體積、重量(liang)(liang)。質(zhi)(zhi)把不同事(shi)(shi)(shi)物(wu)區(qu)別開來,量(liang)(liang)則進一(yi)步把同質(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)事(shi)(shi)(shi)物(wu)從量(liang)(liang)上區(qu)別開來,同質(zhi)(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)事(shi)(shi)(shi)物(wu)可(ke)以有不同的(de)(de)(de)(de)(de)量(liang)(liang)。
在對(dui)(dui)事(shi)物的(de)認識(shi)中,認識(shi)質(zhi)是(shi)(shi)(shi)(shi)基(ji)礎、是(shi)(shi)(shi)(shi)前提(ti),由質(zhi)進到量(liang)(liang)(liang),是(shi)(shi)(shi)(shi)對(dui)(dui)事(shi)物認識(shi)的(de)深化(hua)和(he)精確化(hua)。在科(ke)學研(yan)究中,確定(ding)事(shi)物及其結構、性(xing)質(zhi)狀態的(de)性(xing)質(zhi),叫(jiao)作(zuo)定(ding)性(xing)研(yan)究;對(dui)(dui)事(shi)物進行(xing)數量(liang)(liang)(liang)分(fen)析、計算(suan)和(he)測定(ding)是(shi)(shi)(shi)(shi)定(ding)量(liang)(liang)(liang)研(yan)究。定(ding)性(xing)是(shi)(shi)(shi)(shi)定(ding)量(liang)(liang)(liang)的(de)基(ji)礎,確定(ding)事(shi)物“是(shi)(shi)(shi)(shi)什么(me)”,才能(neng)把它(ta)從千差萬別(bie)的(de)事(shi)物中區別(bie)出來;定(ding)量(liang)(liang)(liang)是(shi)(shi)(shi)(shi)定(ding)性(xing)的(de)精確化(hua),把定(ding)性(xing)和(he)定(ding)量(liang)(liang)(liang)結合起來是(shi)(shi)(shi)(shi)科(ke)學研(yan)究的(de)重要任(ren)務。
3.度是(shi)事物(wu)質和量的統一,是(shi)事物(wu)保持自己質的數(shu)量界限(xian)、范圍或幅度。
事物(wu)的(de)(de)度(du)的(de)(de)兩(liang)端的(de)(de)界(jie)限叫作關節(jie)點(dian)或臨界(jie)點(dian)。關節(jie)點(dian)是一定質的(de)(de)事物(wu)所(suo)能容納的(de)(de)量(liang)的(de)(de)活動范(fan)圍(wei)的(de)(de)最高(gao)界(jie)限和最低界(jie)限。事物(wu)的(de)(de)量(liang)在度(du)的(de)(de)范(fan)圍(wei)內變化,事物(wu)不會(hui)發生質變,量(liang)變超出度(du)的(de)(de)范(fan)圍(wei),事物(wu)就會(hui)發生質變。
度的(de)極(ji)限(xian)叫關(guan)節點,超出關(guan)節點,事物就(jiu)形成了新的(de)質,量統一體(ti),成為另(ling)一事物。
量(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)是質(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)的(de)(de)必要準備(bei),質(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)是量(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)的(de)(de)必然(ran)結果;質(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)和量(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)是相(xiang)互(hu)滲透、相(xiang)互(hu)依存、相(xiang)互(hu)貫通的(de)(de),在總的(de)(de)量(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)過程中(zhong)有階段性(xing)和局(ju)部(bu)性(xing)的(de)(de)部(bu)分質(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian),在質(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian)過程中(zhong)也有舊質(zhi)(zhi)在量(liang)(liang)上(shang)的(de)(de)收縮和新(xin)質(zhi)(zhi)在量(liang)(liang)上(shang)的(de)(de)擴張。量(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian)引起質(zhi)(zhi)變(bian)(bian)(bian)(bian),在新(xin)質(zhi)(zhi)的(de)(de)基礎上(shang),事(shi)物(wu)又開始新(xin)的(de)(de)量(liang)(liang)變(bian)(bian)(bian)(bian),如此交替(ti)循環,形成事(shi)物(wu)質(zhi)(zhi)量(liang)(liang)互(hu)變(bian)(bian)(bian)(bian)的(de)(de)規(gui)律性(xing)。質(zhi)(zhi)量(liang)(liang)互(hu)變(bian)(bian)(bian)(bian)規(gui)律體現了(le)事(shi)物(wu)漸進性(xing)和飛躍性(xing)的(de)(de)統一。
質(zhi)(zhi)量互變規律方(fang)法(fa)論意(yi)(yi)義在(zai)(zai)于:第(di)一(yi),在(zai)(zai)認識和處理(li)(li)問題上要把握適度的原則;第(di)二,注意(yi)(yi)在(zai)(zai)理(li)(li)論上正確處理(li)(li)量變和質(zhi)(zhi)變的關(guan)系;第(di)三(san),注意(yi)(yi)把握質(zhi)(zhi)量互變規律在(zai)(zai)實際(ji)工作中(zhong)的指導意(yi)(yi)義;第(di)四,結合我(wo)國(guo)現代化(hua)建(jian)設(she)實際(ji),處理(li)(li)好(hao)經濟社(she)會發展(zhan)中(zhong)各(ge)種質(zhi)(zhi)量關(guan)系,為(wei)社(she)會服務。
在古代,一(yi)些思想(xiang)家已經注意到了(le)量(liang)變引(yin)起(qi)質(zhi)變的現(xian)象。《老子》提(ti)出(chu)(chu)“合抱(bao)之(zhi)(zhi)木,生于毫末;九層之(zhi)(zhi)臺,起(qi)于累土”。《戰國(guo)策》中說“積羽沉舟(zhou),群輕折(zhe)軸”等,包含著量(liang)變引(yin)起(qi)質(zhi)變的思想(xiang)。古希(xi)臘哲學(xue)提(ti)出(chu)(chu)了(le)某種元素的“凝聚化(hua)”和“稀薄化(hua)”導致形成不同質(zhi)的事物的思想(xiang),在“谷堆(dui)論證”“禿頭論證”中討論了(le)量(liang)變與質(zhi)變的關(guan)系。近代德國(guo)哲學(xue)家黑(hei)格(ge)爾第(di)一(yi)次以唯(wei)心主(zhu)義(yi)的形式系統地(di)闡(chan)述了(le)質(zhi)量(liang)互變規(gui)律。馬(ma)克思、恩格(ge)斯(si)在概括(kuo)大量(liang)自然科學(xue)成果的基礎上,批判地(di)繼承了(le)黑(hei)格(ge)爾唯(wei)心辯證法中的合理因素,對于質(zhi)量(liang)互變規(gui)律進行了(le)科學(xue)闡(chan)釋(shi)。
質(zhi)量(liang)(liang)互變(bian)(bian)規律對于(yu)人(ren)(ren)們(men)的認識和(he)實踐活動具(ju)有重要(yao)的指導意(yi)(yi)義,它要(yao)求(qiu)人(ren)(ren)們(men)要(yao)重視量(liang)(liang)的積累,注意(yi)(yi)事物細小的變(bian)(bian)化,不(bu)可揠(ya)苗助長急于(yu)求(qiu)成,對于(yu)消(xiao)極因(yin)素,要(yao)防微(wei)杜(du)漸(jian);同時又要(yao)根據事物的發展進程,不(bu)失(shi)時機地(di)促使事物由量(liang)(liang)變(bian)(bian)到質(zhi)變(bian)(bian)的轉(zhuan)化。
質量互(hu)變規律(lv)體(ti)現(xian)了事(shi)物發展(zhan)的漸進性與飛躍性的統一。