筇竹(學名:Qiongzhuea tumidinoda Hsueh et Yi)是禾本科,筇竹屬中小(xiao)型竹類植物(wu)。竿(gan)(gan)高(gao)可(ke)達6米,節間(jian)圓(yuan)筒(tong)(tong)形(xing)(xing),竿(gan)(gan)下(xia)部(bu)不分(fen)枝,綠(lv)(lv)(lv)色(se)(se)(se),光滑無(wu)毛(mao),竿(gan)(gan)壁(bi)甚厚,籜(tuo)(tuo)環(huan)(huan)因(yin)有籜(tuo)(tuo)鞘基部(bu)之殘(can)留物(wu)而略呈木質(zhi)(zhi)環(huan)(huan)狀(zhuang)(zhuang),竿(gan)(gan)環(huan)(huan)格(ge)外(wai)隆起,竿(gan)(gan)芽成三角狀(zhuang)(zhuang)桃形(xing)(xing),先出(chu)葉(xie)(xie)為(wei)革質(zhi)(zhi),竿(gan)(gan)籜(tuo)(tuo)紫紅色(se)(se)(se)或紫色(se)(se)(se)帶綠(lv)(lv)(lv),厚紙(zhi)(zhi)質(zhi)(zhi),鞘的上(shang)部(bu)邊緣密生(sheng)淡棕(zong)色(se)(se)(se)長纖毛(mao);無(wu)籜(tuo)(tuo)耳(er),鞘口拱形(xing)(xing),籜(tuo)(tuo)片較(jiao)短小(xiao),鉆形(xing)(xing)或錐狀(zhuang)(zhuang)披針形(xing)(xing),葉(xie)(xie)鞘圓(yuan)筒(tong)(tong)形(xing)(xing),無(wu)葉(xie)(xie)耳(er),灰(hui)(hui)白(bai)色(se)(se)(se),葉(xie)(xie)舌(she)極矮(ai),葉(xie)(xie)柄(bing)平滑無(wu)毛(mao);葉(xie)(xie)片狹披針形(xing)(xing),上(shang)表面綠(lv)(lv)(lv)色(se)(se)(se),下(xia)表面灰(hui)(hui)綠(lv)(lv)(lv)色(se)(se)(se),花(hua)(hua)枝可(ke)反復分(fen)枝,末級花(hua)(hua)枝纖細,假小(xiao)穗綠(lv)(lv)(lv)色(se)(se)(se)或暗綠(lv)(lv)(lv)色(se)(se)(se),干后紫色(se)(se)(se),先出(chu)葉(xie)(xie)無(wu)苞(bao)片;小(xiao)穗含小(xiao)花(hua)(hua);穎(ying)片,薄紙(zhi)(zhi)質(zhi)(zhi),外(wai)稃長卵(luan)形(xing)(xing),無(wu)毛(mao),紙(zhi)(zhi)質(zhi)(zhi),內稃無(wu)毛(mao),鱗(lin)被(bei)膜質(zhi)(zhi)透明,上(shang)部(bu)邊緣生(sheng)小(xiao)纖毛(mao),花(hua)(hua)藥紫色(se)(se)(se),子房呈倒卵(luan)形(xing)(xing),無(wu)毛(mao),柱(zhu)頭(tou)羽毛(mao)狀(zhuang)(zhuang),果(guo)實呈厚皮質(zhi)(zhi)的堅果(guo)狀(zhuang)(zhuang),筍期4月(yue),花(hua)(hua)期4月(yue),果(guo)期5月(yue)。
分(fen)布于(yu)(yu)中國(guo)四(si)川(chuan)宜(yi)賓地(di)(di)區和云南昭通(tong)地(di)(di)區,即云貴高原(yuan)東北緣向(xiang)四(si)川(chuan)盆地(di)(di)過渡的亞高山(shan)地(di)(di)帶。喜生于(yu)(yu)溫涼潮濕的氣候(hou),尤(you)其適宜(yi)于(yu)(yu)園藝溝邊、半隱蔽地(di)(di)綠化。
應注意與剛竹屬(shu)下的(de)羅(luo)漢竹作區分。
筇(qiong)竹的(de)原生地(di)氣(qi)候溫和,雨量豐富,年降水量1200-1600毫米,云霧濃厚(hou),空氣(qi)相對濕度大,日(ri)照少;冬季十分寒冷,多(duo)凍(dong)土(tu)層(ceng),枝葉上結冰(bing);土(tu)壤(rang)為山地(di)黃壤(rang)或棕色森林(lin)土(tu),pH值5.5-7.0。筇(qiong)竹原生于常綠闊(kuo)葉林(lin)下,常綠闊(kuo)葉林(lin)破壞后則形成次生天然純林(lin)。是典型的(de)陰性植物。
該種自然分布于中國四(si)川(chuan)宜賓地(di)(di)區和(he)云(yun)南昭通地(di)(di)區,即(ji)云(yun)貴高(gao)原(yuan)東(dong)北(bei)緣向四(si)川(chuan)盆地(di)(di)過渡(du)的亞高(gao)山地(di)(di)帶。模式標本采自四(si)川(chuan)雷(lei)波。
中(zhong)小型竹類。竿(gan)(gan)高2.5-6米,直徑1-3厘(li)米,基(ji)部(bu)(bu)通(tong)常有5節(jie)(jie)(jie)(jie)(jie)位于(yu)地表以下(xia)(xia),各(ge)具環(huan)列之根12條;節(jie)(jie)(jie)(jie)(jie)間圓筒(tong)形,長15-25厘(li)米(基(ji)部(bu)(bu)數節(jie)(jie)(jie)(jie)(jie)間長10-15厘(li)米),竿(gan)(gan)下(xia)(xia)部(bu)(bu)不(bu)分(fen)枝的節(jie)(jie)(jie)(jie)(jie)間常具1極狹溝(gou)槽(cao)(cao),且各(ge)節(jie)(jie)(jie)(jie)(jie)間的溝(gou)槽(cao)(cao)均位于(yu)竿(gan)(gan)之同一(yi)側面,具分(fen)枝的各(ge)節(jie)(jie)(jie)(jie)(jie)間則在(zai)有分(fen)枝一(yi)側變扁平,綠色,光滑無毛,無蠟粉,竿(gan)(gan)壁甚厚,竿(gan)(gan)基(ji)部(bu)(bu)數節(jie)(jie)(jie)(jie)(jie)間幾為實(shi)心(xin),往上的節(jie)(jie)(jie)(jie)(jie)間則逐漸中(zhong)空;竿(gan)(gan)環(huan)極為隆起(qi)而(er)呈一(yi)顯著的圓脊,狀如二圓盤上下(xia)(xia)相扣合,中(zhong)有環(huan)形縫線(xian)似的淺溝(gou),易自該處受外力影響而(er)逐節(jie)(jie)(jie)(jie)(jie)脆斷(duan),斷(duan)口(kou)極平整。
籜(tuo)環因(yin)有籜(tuo)鞘(qiao)(qiao)(qiao)基(ji)(ji)部(bu)之殘留物(wu)而(er)(er)略呈(cheng)木(mu)質環狀(zhuang)(zhuang),幼時被棕(zong)褐色(se)(se)刺(ci)(ci)毛,嗣后(hou)變(bian)為(wei)無毛;同一(yi)節的(de)(de)節內(nei)本身(shen)寬窄不一(yi),通常寬的(de)(de)那(nei)邊均位于竿(gan)的(de)(de)同一(yi)側面,該處竿(gan)環格外(wai)隆起(qi),竿(gan)芽(ya)成三角狀(zhuang)(zhuang)桃形(xing),先出葉為(wei)革質,解籜(tuo)后(hou)當芽(ya)抽(chou)長(chang)(chang)時并(bing)不貼(tie)竿(gan)而(er)(er)是(shi)斜展(zhan)的(de)(de)主芽(ya)3,彼此并(bing)列,其下方可各具(ju)1或2次(ci)生(sheng)芽(ya);竿(gan)每(mei)節通常具(ju)3枝,有時除主枝外(wai)還具(ju)1-4條次(ci)生(sheng)枝。竿(gan)籜(tuo)紫紅色(se)(se)或紫色(se)(se)帶(dai)綠,早(zao)落性;籜(tuo)鞘(qiao)(qiao)(qiao)黃綠色(se)(se),厚紙質,長(chang)(chang)約為(wei)其節間的(de)(de)長(chang)(chang)度(du)之半,長(chang)(chang)橢(tuo)圓形(xing),近基(ji)(ji)部(bu)微(wei)收縮而(er)(er)又向兩側呈(cheng)耳(er)狀(zhuang)(zhuang)延伸,背(bei)面縱(zong)(zong)脈紋密而(er)(er)顯(xian)著,小(xiao)(xiao)橫(heng)脈有時可見,縱(zong)(zong)脈間生(sheng)有棕(zong)色(se)(se)疣基(ji)(ji)刺(ci)(ci)毛,后(hou)者在鞘(qiao)(qiao)(qiao)基(ji)(ji)部(bu)則較(jiao)稀疏,在鞘(qiao)(qiao)(qiao)上部(bu)則較(jiao)密,鞘(qiao)(qiao)(qiao)的(de)(de)上部(bu)邊緣(yuan)密生(sheng)淡(dan)棕(zong)色(se)(se)長(chang)(chang)纖毛;無籜(tuo)耳(er),鞘(qiao)(qiao)(qiao)口具(ju)長(chang)(chang)為(wei)2-3毫米(mi)棕(zong)色(se)(se)繸毛;籜(tuo)舌高1-1.3毫米(mi),拱形(xing),邊緣(yuan)密生(sheng)灰白(bai)色(se)(se)小(xiao)(xiao)纖毛;籜(tuo)片較(jiao)短小(xiao)(xiao),長(chang)(chang)5-17毫米(mi),易脫(tuo)落,鉆形(xing)或錐狀(zhuang)(zhuang)披針形(xing),直立(li),質地較(jiao)堅韌,縱(zong)(zong)脈明顯(xian)。
小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)枝(zhi)(zhi)具(ju)(ju)2-4葉(xie);葉(xie)鞘圓(yuan)筒形(xing),長2-2.5厘米(mi)(mi)(mi)(mi),背部上端(duan)具(ju)(ju)1縱脊,縱肋明(ming)顯,邊緣(yuan)生纖(xian)毛;無(wu)葉(xie)耳,鞘口(kou)繸毛數條,直立而(er)粗(cu)糙,灰(hui)白(bai)色(se),易(yi)脫落;葉(xie)舌極(ji)矮,截形(xing)或圓(yuan)拱形(xing),先端(duan)全緣(yuan);葉(xie)柄長1-2毫(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi),平滑無(wu)毛;葉(xie)片(pian)(pian)(pian)狹披針形(xing),長5-14厘米(mi)(mi)(mi)(mi),寬6-12毫(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi),兩側邊緣(yuan)因具(ju)(ju)斜(xie)止之小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)鋸齒而(er)粗(cu)糙,上表面綠色(se),下表面灰(hui)綠色(se),兩面均無(wu)毛,次脈2-4對,小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)橫脈清晰。花枝(zhi)(zhi)可(ke)反復分(fen)枝(zhi)(zhi),無(wu)葉(xie)或部分(fen)分(fen)枝(zhi)(zhi)頂端(duan)具(ju)(ju)葉(xie),分(fen)枝(zhi)(zhi)常與假(jia)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)穗混(hun)生于同一節上;末(mo)級花枝(zhi)(zhi)纖(xian)細,基部托以向上逐漸增大的苞(bao)片(pian)(pian)(pian)3-5片(pian)(pian)(pian);假(jia)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)穗綠色(se)或暗綠色(se),干后紫(zi)色(se),長3-4.5厘米(mi)(mi)(mi)(mi),粗(cu)2.5-4毫(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi);苞(bao)片(pian)(pian)(pian)4或5片(pian)(pian)(pian),上部2或3片(pian)(pian)(pian)腋內有芽或具(ju)(ju)次生假(jia)小(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)穗,后者僅有先出葉(xie)而(er)無(wu)苞(bao)片(pian)(pian)(pian)。
小(xiao)穗(sui)含3-8朵小(xiao)花(hua);小(xiao)穗(sui)軸(zhou)節間(jian)長(chang)(chang)4-6毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),粗約(yue)0.2-0.3毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),扁平,無(wu)毛(mao)(mao),基部微被(bei)白(bai)粉而糙澀;穎2(3)片(pian),薄紙質(zhi),無(wu)毛(mao)(mao),第一穎卵(luan)形(xing),先(xian)端(duan)(duan)銳(rui)尖(jian),長(chang)(chang)3-4毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),第二穎長(chang)(chang)卵(luan)形(xing),具(ju)(ju)(ju)數條縱脈(mo),長(chang)(chang)8-10毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi);外稃長(chang)(chang)卵(luan)形(xing),長(chang)(chang)10-14毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),無(wu)毛(mao)(mao),具(ju)(ju)(ju)光(guang)澤(ze),紙質(zhi),黃褐色(se)或褐色(se),先(xian)端(duan)(duan)漸(jian)尖(jian)或長(chang)(chang)漸(jian)尖(jian),邊(bian)緣膜(mo)質(zhi),背(bei)部具(ju)(ju)(ju)9條縱脈(mo),小(xiao)橫脈(mo)略明(ming)顯;內稃長(chang)(chang)8-12毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),2脊間(jian)寬約(yue)1毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),無(wu)毛(mao)(mao),先(xian)端(duan)(duan)鈍或微裂,具(ju)(ju)(ju)不明(ming)顯的(de)縱脈(mo);鱗被(bei)中兩側的(de)2片(pian)為(wei)菱狀卵(luan)形(xing),長(chang)(chang)約(yue)2.5毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),后方的(de)1片(pian)為(wei)倒(dao)披針形(xing),長(chang)(chang)約(yue)1.5毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),膜(mo)質(zhi)透明(ming),上(shang)部邊(bian)緣生小(xiao)纖毛(mao)(mao),具(ju)(ju)(ju)數條脈(mo)紋;花(hua)藥紫(zi)色(se),長(chang)(chang)4-8毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi);子房呈倒(dao)卵(luan)形(xing),長(chang)(chang)約(yue)2.5毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),無(wu)毛(mao)(mao),花(hua)柱1,長(chang)(chang)約(yue)1毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),柱頭2,羽毛(mao)(mao)狀,長(chang)(chang)約(yue)2毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi)。果實呈厚皮質(zhi)的(de)堅果狀,倒(dao)卵(luan)狀長(chang)(chang)橢(tuo)圓形(xing)或廣橢(tuo)圓形(xing),新鮮(xian)時呈墨綠色(se),光(guang)滑無(wu)毛(mao)(mao),長(chang)(chang)約(yue)10-12毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),直徑約(yue)6毫(hao)(hao)(hao)米(mi)(mi)(mi)(mi)(mi),頂端(duan)(duan)具(ju)(ju)(ju)宿存的(de)花(hua)柱成喙(hui)狀。筍期(qi)4月,花(hua)期(qi)4月,果期(qi)5月。
由(you)于筇(qiong)竹生長(chang)較叢生竹慢,為有利于竹鞭生長(chang),盡可能種植前(qian)1-2個(ge)月進行帶(dai)狀整地,帶(dai)寬(kuan)1-1.5米,種植穴規格50厘(li)(li)米X50厘(li)(li)米×40厘(li)(li)米。
竹(zhu)林(lin)密(mi)度:株行距3米(mi)×3米(mi)或(huo)3米(mi)×4米(mi),每667平方(fang)米(mi)栽74塘或(huo)56塘。每塘用播種苗(miao)1袋(3-6株)或(huo)竹(zhu)鞭苗(miao)1-2株。
栽(zai)植:避開(kai)發筍季節,于2-3月(yue)或6-7月(yue)栽(zai)種。栽(zai)植深度(du)10-15厘米,用肥(fei)土(tu)(tu)(tu)、細土(tu)(tu)(tu)、濕潤土(tu)(tu)(tu)蓋(gai)苗根(gen),四周(zhou)踏實。
管護:春旱地區(qu)適時澆水,用(yong)草(cao)遮蓋上方,造林后1-2年(nian)內(nei),每(mei)年(nian)松土3次,即3-4月(yue)1次,7-8月(yue)1次,9-10月(yue)1次。施肥2次,3-4月(yue)1次,7-8月(yue)1次,每(mei)塘(tang)施復合肥100-200克,有條件的(de)地方則使用(yong)稀釋人糞(fen)尿,每(mei)塘(tang)10千(qian)克左(zuo)右。3-4年(nian)時肥料加大一(yi)倍。每(mei)年(nian)早春2-3月(yue)份擴塘(tang)0.5-1.0厘(li)米,以確保多出(chu)筍、多長鞭,盡快成林成材。
種(zhong)(zhong)子(zi)分級挑選將直徑≥0.5厘米(mi)以(yi)上的(de)種(zhong)(zhong)子(zi)以(yi)及(ji)色澤正常(綠(lv)色、黑綠(lv)色)、飽(bao)滿(man)無蟲蛀、霉爛的(de)種(zhong)(zhong)子(zi)挑選作為(wei)良(liang)種(zhong)(zhong),置于(yu)背陰干燥處(chu)備用。
種(zhong)子壽(shou)命在1-10℃低(di)溫下可貯藏2-3個(ge)月(yue)(yue),在常溫下僅能(neng)貯藏1個(ge)月(yue)(yue)。種(zhong)子盡可能(neng)隨采隨播。
種子消毒先用清水(shui)洗2-3次,然后用0.3%的KMnO4,或0.15%福爾馬林溶液消毒4小時(shi)。
種子催(cui)(cui)芽,然后(hou)用1份種子3份濕沙拌勻(yun)堆成饅頭狀,用塑料膜密(mi)封,控溫15-37℃進(jin)行變溫催(cui)(cui)芽,待30%種子胚根(gen)長0.1-0.3厘米時(shi)及時(shi)播種。
直接上袋法每袋營養(yang)土(tu)內播2粒種(zhong)(zhong)子(zi),相距5厘(li)米(mi)(mi),深度3-4厘(li)米(mi)(mi)輕壓土(tu)壤蓋嚴種(zhong)(zhong)子(zi),澆透水(shui)。成(cheng)活率90%左右(you)。
移植法先將種(zhong)子均(jun)勻播于溫室(shi)大(da)棚內,每667平(ping)方米播種(zhong)量100千克,蓋(gai)土厚2-3厘米,上(shang)蓋(gai)薄草一(yi)層(ceng),當種(zhong)子出苗分蘗第一(yi)代竹苗高達15米以上(shang)時即可上(shang)袋。即每粒種(zhong)子生長出2株苗時才能上(shang)袋。此法節約種(zhong)子,費工(gong),成活(huo)率達98%,苗木生長整齊。
大棚育(yu)苗(miao)管(guan)護措施(shi)由于(yu)筇竹為陰性植物(wu),1年(nian)生苗(miao)培育(yu)階段均應在遮蔭環境條件下進行(xing)。
筇(qiong)竹是筍用(yong)、工藝和(he)觀賞竹種,其(qi)用(yong)途極(ji)為(wei)廣泛。
筍用:有(you)50余(yu)種竹(zhu)筍加工制品,每年有(you)上萬噸清水筍和鹽漬筍遠銷日本及韓國,其筍干暢銷國內外,鮮筍是國內最受歡迎的蔬菜之一。
材用:其竹節畸形美觀,竹材耐蟲蛀、抗腐,是制作家具(ju)、手杖、日常(chang)用品、高檔工(gong)藝(yi)品及裝(zhuang)飾品的最佳原材料。產品暢銷海內外(wai)。
觀賞及綠(lv)化:竹節畸形隆起成算盤珠(zhu)狀,枝葉細長(chang)灑脫,植株挺拔剛勁,是制作盆景(jing)及園林綠(lv)化美(mei)化的最佳(jia)竹種(zhong)。
筇(qiong)竹禪(chan)寺,坐落在昆明西北郊逶(wei)迤連(lian)綿(mian)的(de)玉(yu)案群(qun)峰之中。這里古(gu)樹蒼郁,林(lin)壑幽深,云霧晴(qing)嵐常(chang)繞山巔,筇(qiong)竹古(gu)剎掩映(ying)密(mi)林(lin),是滇中著名佛教禪(chan)寺。
明宣德九年(1434年)郭(guo)文的(de)《重建玉案山(shan)筇(qiong)竹禪寺記》稱:“玉案山(shan)筇(qiong)竹禪寺,滇之(zhi)(zhi)古剎也。爰自唐貞觀中,鄯闡人(ren)高光(guang)(guang)之(zhi)(zhi)所創(chuang)也。”碑文還敘(xu)述了“筇(qiong)竹傳(chuan)奇,犀(xi)牛表異(yi)(yi)”之(zhi)(zhi)神話:“初,光(guang)(guang)偕弟智(zhi),獵(lie)于西山(shan),有犀(xi)躍出,眾逐之(zhi)(zhi),至寺之(zhi)(zhi)北壑,失(shi)犀(xi)所在。仰視山(shan)畔(pan),見(jian)群僧狀(zhuang)甚異(yi)(yi)常。馳往覓之(zhi)(zhi),又無(wu)所睹,惟所持筇(qiong)竹杖植于林下,眾弗能(neng)拔。翌日,往視之(zhi)(zhi),則枝葉森然矣。光(guang)(guang)昆仲于是異(yi)(yi)之(zhi)(zhi),知其為(wei)山(shan)靈(ling)示顯福地也,乃建寺處,以居(ju)僧徒,因以'筇(qiong)竹'名焉。然是時滇人(ren)所奉(feng)皆西域密(mi)教,初無(wu)禪講宗也。”
筇竹頌作者:黃(huang)庭堅【宋朝】
偉(wei)邛崍之(zhi)美竹,初發跡於(左(zuo)牛右羊)(左(zuo)牛右可)。
有山而不險,有水而無波。
金聲(sheng)而(er)(er)玉節,故貫四時而(er)(er)不改其柯。
郭子(zi)遺我,扶余(yu)澗阿。
坐則(ze)倚胡床棐幾,行則(ze)隨青笠綠(lv)蓑(suo)。
吾衰(shuai)也久矣,視爾畏友。
予琢(zhuo)予磨,百世(shi)以俟圣人而不惑(huo),則涪皤(po)不負筇竹。
危而不(bu)(bu)扶,顛而不(bu)(bu)持(chi),惟筇竹之(zhi)負(fu)涪皤(po)。