《短歌行(xing)二首(shou)》,是東漢末年政治家、文(wen)學家曹操以樂府古題創作的(de)(de)兩首(shou)詩(shi)(shi)(shi)。第一首(shou)詩(shi)(shi)(shi)通過宴會的(de)(de)歌唱,以沉穩頓挫(cuo)的(de)(de)筆調抒寫詩(shi)(shi)(shi)人求賢如渴的(de)(de)思想感情和(he)統一天(tian)下(xia)的(de)(de)雄心壯(zhuang)志;第二首(shou)詩(shi)(shi)(shi)借禮贊周文(wen)王、齊(qi)桓公(gong)、晉文(wen)公(gong)堅守臣節的(de)(de)史事,申明自(zi)己只有扶佐漢室之(zhi)志,決無代漢自(zi)立(li)之(zhi)心。
兩(liang)詩珠聯璧合,莊重典雅,內容深(shen)厚,感(gan)情(qing)充沛(pei),其政治內容和意(yi)義(yi)完全熔鑄于(yu)濃郁的抒情(qing)意(yi)境中,全面展現(xian)了(le)(le)曹操(cao)的人格、學養(yang)、抱負和理想,充分顯示了(le)(le)其雄深(shen)雅健的詩品。
短歌行二首
其一
對酒當(dang)歌1,人生(sheng)幾何2!
譬如朝(chao)露,去日(ri)苦多3。
慨當(dang)以(yi)慷4,憂思難忘。
何以解憂?唯(wei)有杜康5。
青青子衿,悠悠我心6。
但為君(jun)故,沉吟至今7。
呦(you)呦(you)鹿(lu)鳴,食野之蘋。
我有嘉(jia)賓(bin),鼓瑟吹笙8。
明明如月,何(he)時可掇9?
憂從中來,不(bu)可(ke)斷絕。
越陌(mo)度阡10,枉用相存11。
契闊談?12,心念舊恩。
月明(ming)星稀,烏鵲南飛。
繞樹三匝13,何枝可依?
山不厭(yan)高(gao),海不厭(yan)深14。
周(zhou)公吐哺,天下歸心15。
其二
周西伯昌16,懷此(ci)圣(sheng)德。
三(san)分天下,而有其二17。
修奉貢獻,臣(chen)節不隆18。
崇(chong)侯讒之(zhi),是以拘系19。
后(hou)見赦原(yuan)20,賜之(zhi)斧鉞,得使征(zheng)伐21。
為(wei)仲尼所稱22,達(da)及德行23。
猶奉事殷24,論(lun)敘其(qi)美。
齊桓(huan)之功,為霸之道25。
九合諸侯(hou),一(yi)匡天下26。
一匡天下(xia),不以兵車27。
正(zheng)而不(bu)譎(jue),其(qi)德傳稱28。
孔子所嘆,并(bing)稱夷吾29,民受其恩。
賜與廟胙30,命(ming)無下拜。
小(xiao)白不敢爾31,天威(wei)在顏咫(zhi)尺32。
晉文亦(yi)霸,躬奉天王33。
受賜珪瓚,秬鬯彤弓34。
盧弓(gong)矢千35,虎賁三(san)百人36。
威服諸侯,師之所尊37。
八方聞之(zhi),名亞齊桓38。
河陽之會,詐稱周王39,是(shi)其(qi)名紛葩(pa)40。
對(dui)酒當歌(ge):一(yi)(yi)邊喝著(zhu)酒,一(yi)(yi)邊唱著(zhu)歌(ge)。當,對(dui)著(zhu)。一(yi)(yi)說是(shi)應當的意(yi)思。
幾何:指(zhi)歲(sui)月有多少(shao)。
去(qu)日(ri)苦多(duo):可悲的是逝去(qu)的日(ri)子又(you)已甚多(duo),有(you)慨嘆人生短暫(zan)之意。苦,患。
慨當以慷(kang)(kang):猶言“當慨而慷(kang)(kang)”,指宴會上的(de)歌聲(sheng)激(ji)昂慷(kang)(kang)慨。當以,這里是“應當用(yong)”的(de)意思。全(quan)句(ju)意思是,應當用(yong)激(ji)昂慷(kang)(kang)慨的(de)方式(shi)來(lai)唱歌。
杜(du)康:相傳是最(zui)早造酒的(de)人,這里(li)代指酒。
“青青”二句:出自(zi)《詩經·鄭風·子衿(jin)》。原寫姑娘思念(nian)情人(ren),這里用來比喻渴望得(de)到有才學的人(ren)。子,對對方的尊(zun)稱。衿(jin)(jīn),古式的衣領。青衿(jin),是周代讀書人(ren)的服裝,這里指(zhi)代有學識的人(ren)。悠悠,長久的樣子,形容思慮連綿不斷。
沉吟:原指小聲叨(tao)念(nian)和思(si)索(suo),這(zhe)里(li)指對賢(xian)人(ren)的思(si)念(nian)和傾慕。
“呦(you)(you)呦(you)(you)”四句:出自(zi)《詩(shi)經·小(xiao)雅(ya)·鹿鳴》。呦(you)(you)(yōu)呦(you)(you),鹿叫的聲音。蘋,艾蒿。鼓,彈。
掇(duō):拾取,摘取。一(yi)說掇為通假字(zi),通“輟(chuò)”,即停止的意思(si)。
越陌度(du)阡:穿過縱橫交錯的(de)小路。陌,東西(xi)向田間小路。阡,南北向的(de)小路。
枉用相存(cun):屈駕來訪。枉,這里是“枉駕”的意思(si)。用,以。存(cun),問候,思(si)念。
契闊:契是(shi)投(tou)合,闊是(shi)疏遠,這里是(shi)偏義復詞,偏用“契”的意義。?(yàn):通“宴(yan)”或(huo)“讌”,宴(yan)飲。
三匝(zā):三周。匝,周,圈。
海(hai)不(bu)厭(yan)深:一本作(zuo)“水(shui)不(bu)厭(yan)深”。這里是借(jie)用《管子·形解》中的話,原文是:“海(hai)不(bu)辭水(shui),故能成其大(da);山不(bu)辭土,故能成其高;明主不(bu)厭(yan)人(ren),故能成其眾;士不(bu)厭(yan)學,故能成其圣。”意(yi)思是表(biao)示希望盡可(ke)能多地(di)接(jie)納人(ren)才。
“周公(gong)”二句:引周公(gong)自(zi)比(bi),說明(ming)求賢(xian)建業的心思。哺(bu)(bǔ),口中咀嚼的食物。《史記》載周公(gong)自(zi)謂:“一(yi)沐三握發,一(yi)飯三吐哺(bu),起以待(dai)士,猶恐(kong)失天下之賢(xian)人。”
周西伯(bo)昌:即周文王(wang),名昌,姬姓(xing)。殷(yin)商(shang)時居于岐(qi)山之下,被封為(wei)西伯(bo),即西方諸侯的(de)首領。
“三分”二(er)句:相傳當(dang)時天(tian)下(xia)分為九州,周文(wen)王統(tong)轄六(liu)州,所以孔子(zi)有“三分天(tian)下(xia),而有其二(er)”之(zhi)說(shuo)。曹操在(zai)此(ci)亦(yi)說(shuo)“三分天(tian)下(xia),而有其二(er)”,是(shi)說(shuo)獻帝之(zhi)世,之(zhi)所以尚(shang)能保持劉漢統(tong)緒,是(shi)他(ta)在(zai)不遺余(yu)力(li)而努力(li)維(wei)護(hu)的結果。
“修奉(feng)(feng)”二句:謂(wei)(wei)當周(zhou)文(wen)王三分天下,已有(you)其二的情勢下,仍遵命唯(wei)謹(jin),持守(shou)臣禮(li),毫無不(bu)臣行為,應給(gei)朝廷供給(gei)的所需物資(zi),都(dou)能按時保(bao)質(zhi)保(bao)量奉(feng)(feng)獻。貢獻,謂(wei)(wei)進奉(feng)(feng),進貢。《荀子·正論(lun)》謂(wei)(wei)“夫(fu)是(shi)之謂(wei)(wei)視形勢而制械用,稱遠近而等貢獻。”臣節,臣子的禮(li)節、職分。隆(long),一(yi)作“墜”。
“崇(chong)侯”二句:商紂(zhou)王聽信崇(chong)侯虎讒言,把(ba)西伯姬昌(chang)囚禁在羑里(li)(今河南(nan)湯陰(yin))。這(zhe)兩(liang)句即指(zhi)此(ci)事(shi)。但曹(cao)操(cao)在此(ci)并非一般性的用典,而是(shi)暗示他覺察(cha)出獻帝(di)皇后伏(fu)氏及(ji)其父屯騎校尉(wei)伏(fu)完曾勾結董承計誅曹(cao)操(cao)事(shi)。
見(jian):被(bei)。赦(she)原(yuan)(yuan):赦(she)免原(yuan)(yuan)諒(liang)其過(guo)。商紂王欲證(zheng)姬昌(chang)是否有圣人(ren)之(zhi)能,便殺質于(yu)殷的姬昌(chang)長子伯邑考(kao),并烹(peng)為(wei)羹以賜之(zhi)。姬昌(chang)知紂王意(yi),忍悲喜而食羹。紂王據此以為(wei)西(xi)伯并無圣能,便生赦(she)意(yi)。又經(jing)西(xi)伯之(zhi)臣閎夭、散(san)宜生等人(ren)營(ying)救,于(yu)是西(xi)伯被(bei)赦(she)。
“賜之”二句:西(xi)伯姬(ji)昌被釋放(fang)后,向紂(zhou)王獻(xian)(xian)出洛西(xi)之地(di),以表示效忠,并請(qing)求廢除炮烙之刑。紂(zhou)王以為(wei)姬(ji)昌誠信(xin),許其所(suo)請(qing),且(qie)賜弓(gong)、矢、斧、鉞(yue),授專(zhuan)征(zheng)(zheng)之權。《竹書紀(ji)年》帝(di)辛(xin)三十三年:“王錫命(ming)西(xi)伯得專(zhuan)征(zheng)(zheng)伐。”建(jian)安十八年(213)五月漢獻(xian)(xian)帝(di)曾下詔“君(曹(cao)操)糾虔(qian)天刑,章厥有罪,犯(fan)關干紀(ji),莫不(bu)誅殛”。曹(cao)操在此舉(ju)文王故(gu)事,實為(wei)自贊獻(xian)(xian)帝(di)詔己得專(zhuan)征(zheng)(zheng)伐甚宜。鉞(yue)(yuè),古代(dai)(dai)兵器,形狀像板斧而較大。征(zheng)(zheng)伐,一作“專(zhuan)征(zheng)(zheng)”,古代(dai)(dai)帝(di)王授予(yu)諸侯,將帥掌握(wo)軍旅的特(te)權,不(bu)待天子之命(ming),得自專(zhuan)征(zheng)(zheng)伐。
為仲尼所稱:指孔(kong)子贊美(mei)周文王(wang)。仲尼,孔(kong)子字。
達:顯貴。曹操舉文王(wang)例以證明他自(zi)(zi)己正在效法周(zhou)文王(wang),也是三分天下有其二而能忠心事(shi)漢,喻自(zi)(zi)德(de)足堪與周(zhou)文王(wang)相伯(bo)仲。
殷:朝(chao)代名,即商。商的第十代君王盤(pan)庚從奄(今(jin)山東曲阜)遷都于殷邑(今(jin)河南安陽小屯村(cun)),因而(er)商也被(bei)稱為殷。
“齊桓(huan)”二句:齊桓(huan)公(gong)的(de)功績(ji),就(jiu)在(zai)于(yu)創(chuang)造了(le)“為霸之道”。齊桓(huan)即(ji)齊桓(huan)公(gong),春秋時齊國(guo)(guo)國(guo)(guo)君,在(zai)位時任用管仲進(jin)行改革,國(guo)(guo)力富(fu)強,并以(yi)(yi)“尊(zun)王攘(rang)(rang)夷”相(xiang)號召,幫助燕國(guo)(guo)打敗北戎,營(ying)救(jiu)邢衛兩國(guo)(guo),制止了(le)戎狄對(dui)中(zhong)原的(de)進(jin)攻,聯(lian)合中(zhong)原諸(zhu)侯進(jin)攻蔡楚,和楚國(guo)(guo)會盟于(yu)召陵(今河南郾城東北),還安定東周王室的(de)內亂,多次大(da)會諸(zhu)侯,訂(ding)立盟約,成(cheng)為春秋時的(de)第一個霸主(zhu)。稱贊齊桓(huan)公(gong)的(de)“為霸之道”,就(jiu)是(shi)(shi)看(kan)重“尊(zun)王攘(rang)(rang)夷”之道。可以(yi)(yi)說曹操的(de)“挾(xie)天子以(yi)(yi)令諸(zhu)侯”之計(ji)就(jiu)是(shi)(shi)對(dui)齊桓(huan)公(gong)“尊(zun)王攘(rang)(rang)夷”謀略的(de)發揮和發展。
“九合”二句:春秋時齊桓公根據管仲(zhong)(zhong)提出(chu)的(de)(de)“尊王(wang)攘夷”“取(qu)信諸侯”的(de)(de)宏(hong)觀圖霸方略(lve),曾采取(qu)了(le)八條(tiao)措施。在此(ci)八項措施的(de)(de)基礎(chu)上圍繞解決團結中(zhong)原諸侯,與楚爭(zheng)斗,穩定周(zhou)(zhou)室等(deng)大的(de)(de)國(guo)際政治(zhi)軍事爭(zheng)端。先后組織(zhi)舉行了(le)十五次會(hui)盟。其中(zhong)意義重(zhong)大的(de)(de)有九次,即“九合諸侯”。周(zhou)(zhou)襄(xiang)王(wang)二年(nian)(前(qian)650),王(wang)子帶勾結戎(rong)狄攻入王(wang)城(cheng)(今(jin)河南(nan)洛陽),焚(fen)東門。齊桓公使管仲(zhong)(zhong)會(hui)秦、晉伐戎(rong)之(zhi)師并(bing)戍守(shou)周(zhou)(zhou)室。此(ci)即“一(yi)匡(kuang)天(tian)下(xia)”。一(yi)說“一(yi)匡(kuang)天(tian)下(xia)”指定周(zhou)(zhou)太子位事。
不以(yi)(yi)兵車:指齊桓公稱諸侯以(yi)(yi)匡(kuang)周室,主(zhu)要(yao)靠的(de)不是武力,主(zhu)要(yao)靠的(de)完全(quan)落(luo)實了取(qu)信于諸侯和周室的(de)如前所述的(de)八條(tiao)得(de)力措施。
“正而”二句:《中國歷代戰爭(zheng)史·齊桓(huan)(huan)(huan)公(gong)之(zhi)霸(ba)業(ye)》:“中原(yuan)諸(zhu)侯皆(jie)(jie)崇(chong)信齊桓(huan)(huan)(huan)公(gong),懷德畏威(wei)。”“在(zai)周室(shi)衰歇以后,中原(yuan)得免陷(xian)于崩潰(kui)者,實(shi)皆(jie)(jie)由于齊桓(huan)(huan)(huan)公(gong)創導霸(ba)業(ye)之(zhi)力(li)。”又“桓(huan)(huan)(huan)公(gong)為人,豁達(da)有大度。”管仲(zhong)評齊桓(huan)(huan)(huan)公(gong):“無(wu)小智惕而有大慮。”諸(zhu)論即是曹操所指的“正而不(bu)譎(jue)(jue)”意(yi)。“歸魯之(zhi)侵(qin)地(di)常潛。歸衛之(zhi)侵(qin)地(di)吉臺(tai),原(yuan)始、柒里(li)。歸燕之(zhi)侵(qin)地(di)柴夫(fu),吠(fei)狗。”此皆(jie)(jie)齊桓(huan)(huan)(huan)公(gong)“正而不(bu)譎(jue)(jue)”之(zhi)重大史實(shi)。譎(jue)(jue)(jué),詭詐。
“孔(kong)子(zi)”二句:夷吾,即管仲(zhong),春(chun)秋時期政治家。《論語(yu)·憲問》:“子(zi)曰:‘桓(huan)(huan)公九(jiu)合諸侯,不(bu)以兵車,管仲(zhong)之(zhi)(zhi)力也(ye)。如其(qi)(qi)仁,如其(qi)(qi)仁。’”又謂:“子(zi)曰:‘管仲(zhong)相桓(huan)(huan)公,霸諸侯,一(yi)匡天下,民到于今受其(qi)(qi)賜(si),微管仲(zhong),吾其(qi)(qi)披發(fa)左衽矣。豈若匹(pi)夫匹(pi)婦之(zhi)(zhi)為諒也(ye),自經于溝(gou)瀆而莫(mo)之(zhi)(zhi)知也(ye)?”這是孔(kong)子(zi)在纂(zuan)修春(chun)秋史時,唯獨(du)推崇齊(qi)桓(huan)(huan)公與管仲(zhong)之(zhi)(zhi)功(gong)的贊詞。
廟胙(zuò):祭(ji)(ji)祀(si)用的肉(rou)(rou)。胙,古(gu)代祭(ji)(ji)祀(si)時供(gong)的肉(rou)(rou)。《左(zuo)傳·僖公四年》:“太子祭(ji)(ji)于曲沃,歸(gui)胙于公。”
小白(bai):齊桓公(gong)名。呂世安《中華全(quan)史演(yan)義》:“齊桓公(gong)會(hui)諸侯于(yu)葵丘(qiu),襄(xiang)王使宰孔(kong)賜(si)(si)齊侯胙,曰:‘以伯舅耋老(lao),加(jia)勞(lao),賜(si)(si)一(yi)級(ji),無下拜。’對曰:‘天(tian)威不違顏(yan)咫尺,小白(bai)敢貪天(tian)子之命,無下拜,恐隕越于(yu)下,以遺天(tian)子羞。’下拜登受(shou)。”此即曹操所(suo)指的齊桓公(gong)雖有(you)大功(gong)于(yu)周(zhou),卻不敢受(shou)周(zhou)襄(xiang)王所(suo)賜(si)(si)之大禮事。爾(er):這樣。
天(tian)威(wei)(wei)(wei)在顏(yan)咫尺:寫自己對劉(liu)漢(han)皇帝(di)誠惶誠恐(kong),遵(zun)命唯謹貌(mao),表示(shi)雖有功而不(bu)失臣節,表示(shi)要(yao)像齊桓公(gong)一樣維(wei)護周王(wang)的(de)尊嚴(yan)。天(tian)威(wei)(wei)(wei),天(tian)子(zi)(zi)的(de)威(wei)(wei)(wei)嚴(yan)。《尚書·泰(tai)誓上》:“肅將(jiang)天(tian)威(wei)(wei)(wei)。”引申指帝(di)王(wang)的(de)威(wei)(wei)(wei)嚴(yan)。在顏(yan),即不(bu)違顏(yan)意,即特別親切(qie)地感受到了天(tian)子(zi)(zi)的(de)威(wei)(wei)(wei)嚴(yan)。咫尺,指距離很近。《左傳·僖公(gong)九年(nian)》:“天(tian)威(wei)(wei)(wei)不(bu)違顏(yan)咫尺。”
“晉(jin)文”二句:晉(jin)文即(ji)晉(jin)文公,春秋(qiu)時(shi)晉(jin)國國君,曾出奔在外十(shi)九年,六十(shi)二歲時(shi)由(you)秦送回即(ji)位(wei)(wei)。即(ji)位(wei)(wei)后(hou)整(zheng)頓(dun)內政,增強(qiang)軍(jun)隊,使國力強(qiang)盛,又平(ping)定周的內亂,迎接周襄王復位(wei)(wei),以“尊王”相號召(zhao)。城濮之(zhi)戰,大勝楚軍(jun)并在踐(jian)土(tu)(今(jin)河(he)南滎(ying)陽(yang)東北)大會(hui)諸侯,成為(wei)霸主(zhu)。
“受賜”二(er)句(ju):珪瓚(zàn),古(gu)代的(de)一(yi)種玉制(zhi)酒器。鬯(chàng),古(gu)代祭祀用的(de)酒。彤(tong)弓(gong)(gong)(gong),朱紅色(se)的(de)弓(gong)(gong)(gong)。古(gu)代諸侯有大功時,天子賞(shang)賜弓(gong)(gong)(gong)矢(shi),使“專(zhuan)征伐”,彤(tong)弓(gong)(gong)(gong)就是其中之(zhi)一(yi)。周襄(xiang)王(wang)二(er)十年(前632)四月(yue)六日至四月(yue)十日五(wu)天之(zhi)內以晉(jin)、秦(qin)、齊、宋多(duo)國部(bu)隊九萬(wan)人,一(yi)舉擊潰楚(chu)軍(jun)十一(yi)萬(wan)人,大獲全勝。周襄(xiang)王(wang)為嘉獎其勞,于五(wu)月(yue)十六日在踐土王(wang)宮接受朝覲時,賜給晉(jin)文公如下獎品(pin):大輅(lu)之(zhi)服,戎(rong)輅(lu)之(zhi)服,彤(tong)弓(gong)(gong)(gong)一(yi)百(bai),玄弓(gong)(gong)(gong)一(yi),矢(shi)一(yi)千,秬(ju)鬯一(yi)卣,虎賁三百(bai)人。
廬弓:形似戟(ji)的一(yi)種弓。矢(shi)千:一(yi)千支箭。矢(shi),即箭。
虎(hu)賁(bēn):勇士,武士。
“威服”二(er)句:晉(jin)文公(gong)(gong)在(zai)城濮之(zhi)(zhi)戰中大(da)勝(sheng)楚軍,于(yu)周(zhou)襄(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)二(er)十年(前632)五月十四日以(yi)戰楚得勝(sheng)之(zhi)(zhi)師率晉(jin)、宋、齊(qi)、魯、鄭、陳、蔡、邾(zhu)、莒等國在(zai)踐土會盟,并向周(zhou)襄(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)獻上楚國的戰車和俘(fu)虜。周(zhou)襄(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)命尹氏、王(wang)(wang)(wang)子虎(hu)、內史叔(shu)(shu)興父(fu)(fu)(fu),以(yi)策命晉(jin)侯(hou)為(wei)侯(hou)伯,即(ji)為(wei)諸侯(hou)之(zhi)(zhi)長(chang)。周(zhou)襄(xiang)(xiang)王(wang)(wang)(wang)慰勞道:“自伯舅(齊(qi)桓公(gong)(gong))即(ji)世,荊楚復強,憑陵(ling)中夏,得叔(shu)(shu)父(fu)(fu)(fu)仗(zhang)儀翦伐以(yi)尊王(wang)(wang)(wang)室(shi),自文武以(yi)下(xia)皆賴叔(shu)(shu)父(fu)(fu)(fu)之(zhi)(zhi)休,豈惟朕躬。”又慰囑:“王(wang)(wang)(wang)請叔(shu)(shu)父(fu)(fu)(fu),敬服王(wang)(wang)(wang)命,以(yi)綏(sui)四國,糾逖王(wang)(wang)(wang)慝。”各國諸侯(hou)亦公(gong)(gong)認晉(jin)文公(gong)(gong)為(wei)霸(ba)主(zhu)。
“八方(fang)”二句:《中國歷代戰爭(zheng)史(shi)·晉楚城濮之(zhi)戰》:“晉文公一(yi)戰定(ding)霸(ba),業績輝煌,蓋自(zi)齊桓公殂(cu)謝以(yi)來未有之(zhi)盛也。”亞,次(ci)于。
“河(he)陽(yang)”二句:河(he)陽(yang),古(gu)縣名(ming),春(chun)秋晉邑(今河(he)南孟(meng)縣西)。周襄王(wang)二十(shi)年(前632)十(shi)月,因許(xu)國附楚(chu),晉文公率(lv)晉、宋、齊、魯、鄭、陳、蔡(cai)、邾、莒(ju)、秦諸(zhu)侯(hou)(hou)盟于溫(wen)(古(gu)國名(ming),建(jian)都(dou)于溫(wen))即河(he)陽(yang)(今河(he)南孟(meng)州西)。晉文公這(zhe)次大會諸(zhu)侯(hou)(hou),并召請周王(wang)到河(he)陽(yang)之舉,名(ming)為朝(chao)見(jian)周王(wang),實際上是“挾(xie)天子以(yi)令諸(zhu)侯(hou)(hou)”。
是(shi):一作“是(shi)以”。紛(fen)葩(pa)(pa)(pa)(pa)(pā):亦作“芬葩(pa)(pa)(pa)(pa)”。多(duo)貌,盛貌。葩(pa)(pa)(pa)(pa),花(hua)。馬融(rong)《長笛賦》:“紛(fen)葩(pa)(pa)(pa)(pa)料漫(man),誠可喜也。”此(ci)處用“紛(fen)葩(pa)(pa)(pa)(pa)”意(yi)在形容晉(jin)文公河陽之會后(hou),因諸侯召天子,譎(jue)而(er)不(bu)正,致(zhi)使輿論(lun)嘩(hua)然,沸(fei)(fei)沸(fei)(fei)揚揚,批(pi)評其(qi)導(dao)致(zhi)的(de)不(bu)良社(she)會效應。
其一
一邊喝酒一邊高歌,人生短促日月如梭。
好比晨露轉(zhuan)瞬(shun)即逝(shi),失去的(de)時日(ri)實在(zai)太(tai)多!
席上歌聲激昂慷慨,憂郁長久(jiu)填滿心窩。
靠什么來排解(jie)憂悶?唯有狂飲方可解(jie)脫(tuo)。
那穿著青領的學(xue)子喲,你(ni)們令我(wo)朝夕思慕。
只是因(yin)為您的緣(yuan)故,讓我(wo)沉(chen)痛吟誦至今。
陽光下鹿群呦(you)呦(you)歡鳴,悠然自得啃食在(zai)綠坡。
一(yi)旦四方賢才光臨舍下(xia),我將(jiang)奏瑟吹笙宴請嘉賓。
當空懸掛的皓月喲,什么時候(hou)才可以拾(shi)到;
我(wo)久(jiu)蓄于懷的(de)憂憤喲,突然噴涌而出(chu)匯成(cheng)長河(he)。
遠方賓客踏著田間(jian)小路,一個個屈駕(jia)前來探望我。
彼此久(jiu)別重逢談心宴(yan)飲,爭著將往日的情誼訴說。
月光(guang)(guang)明亮星光(guang)(guang)稀疏,一群(qun)尋巢烏鵲向南飛(fei)去。
繞樹飛了三周(zhou)卻(que)沒斂翅,哪(na)里才(cai)有它們(men)的棲身之所?
高山不(bu)辭土(tu)石才見巍峨(e),大海不(bu)棄涓(juan)流才見壯(zhuang)闊。
我愿(yuan)(yuan)如周公(gong)般(ban)禮賢下士,愿(yuan)(yuan)天(tian)下英杰真心歸順我。
其二
姬昌受(shou)封為西伯,具有神(shen)智和美德。
殷朝土地為三(san)份(fen),他有(you)其(qi)中的兩份(fen)。
整治貢(gong)品來進奉(feng),不失(shi)臣子的職(zhi)責。
只因為崇侯進讒言(yan),而蒙冤受拘禁。
后因為(wei)送禮而赦免,受(shou)賜斧鉞征伐的權力。
他(ta)被(bei)孔子所稱贊(zan),品德高(gao)尚地(di)位顯。
始終臣(chen)服殷(yin)朝帝王,美名后世流(liu)傳(chuan)遍。
齊(qi)桓公擁周(zhou)建立功業,存亡(wang)繼絕為霸首。
聚合諸侯捍衛(wei)中原,匡正天下功(gong)業(ye)千秋。
號令諸侯以(yi)匡周室,依靠的主要不是武力(li)。
行為磊(lei)落不欺(qi)詐,美德流傳于身后。
孔(kong)子贊美(mei)齊桓公(gong),也(ye)稱贊管仲,百姓深(shen)受恩惠(hui)。
天子賜肉(rou)與桓公,命其無拜來接受。
桓(huan)公稱小白不敢,天子威嚴就在(zai)咫尺(chi)前。
晉文(wen)公繼承(cheng)來稱(cheng)霸(ba),親身(shen)尊奉周天王。
周天(tian)子(zi)賞賜豐厚,儀式也非常隆重。
接受玉器和美酒,弓矢(shi)武士(shi)三百名。
晉文公聲望鎮諸(zhu)侯,從其(qi)風者(zhe)受尊重(zhong)。
威名八方傳遍,名聲僅次于(yu)齊桓(huan)公。
佯稱周王(wang)巡狩,招天(tian)子到(dao)河(he)陽,因此大眾(zhong)議論紛(fen)紛(fen)。
關于(yu)(yu)第一(yi)首詩(shi)(shi)的創作時(shi)間(jian)(jian)(jian),學術(shu)界大致有五(wu)(wu)種(zhong)說(shuo)(shuo)法。一(yi)是在(zai)蘇軾《赤壁賦》中“橫槊賦詩(shi)(shi)”言語的基礎上,《三國演義》稱曹(cao)(cao)操(cao)在(zai)赤壁大戰前吟誦這首《對酒當歌(ge)》,時(shi)間(jian)(jian)(jian)定在(zai)建(jian)(jian)安(an)十(shi)三年(nian)(208)末(mo)。二(er)是求賢說(shuo)(shuo),出自張可禮《三曹(cao)(cao)年(nian)譜》:“抒(shu)發延(yan)攬人才之激切愿(yuan)望,蓋與《求賢令》作于(yu)(yu)同時(shi)。”時(shi)間(jian)(jian)(jian)在(zai)建(jian)(jian)安(an)十(shi)五(wu)(wu)年(nian)(210)。三是賓主唱和說(shuo)(shuo),此主張發自萬繩楠,他(ta)認為此詩(shi)(shi)作于(yu)(yu)漢建(jian)(jian)安(an)元年(nian)(196),曹(cao)(cao)操(cao)遷漢獻帝(di)于(yu)(yu)許都之際(ji),曹(cao)(cao)操(cao)與手下心腹如荀(xun)彧等人的唱和之作。四(si)是及(ji)時(shi)行樂說(shuo)(shuo),但沒(mei)有考證具體時(shi)間(jian)(jian)(jian)。此說(shuo)(shuo)由沈德潛發之,《古詩(shi)(shi)源》卷五(wu)(wu):“《短(duan)歌(ge)行》,言當及(ji)時(shi)為樂也。”五(wu)(wu)是王青的作于(yu)(yu)招待烏丸行單于(yu)(yu)普富盧的宴會上的說(shuo)(shuo)法,時(shi)間(jian)(jian)(jian)在(zai)建(jian)(jian)安(an)二(er)十(shi)一(yi)年(nian)(216)五(wu)(wu)月。
至(zhi)于第二(er)首(shou)詩,學術界也難以確(que)定(ding)其具體(ti)創作時(shi)間(jian),只能大致推斷為建(jian)安十(shi)(shi)(shi)七(qi)年(nian)(212)至(zhi)二(er)十(shi)(shi)(shi)二(er)年(nian)(217)之(zhi)(zhi)(zhi)間(jian)。自建(jian)安十(shi)(shi)(shi)六年(nian)(211)春正(zheng)月(yue)漢(han)獻(xian)帝(di)(di)(di)命(ming)曹(cao)(cao)(cao)操(cao)(cao)子曹(cao)(cao)(cao)丕(pi)(pi)為五(wu)(wu)官(guan)中郎(lang)將,置官(guan)屬(shu)為丞相副后,又(you)(you)封(feng)曹(cao)(cao)(cao)植等(deng)諸(zhu)子為侯;建(jian)安十(shi)(shi)(shi)七(qi)年(nian)(212)獻(xian)帝(di)(di)(di)特命(ming)曹(cao)(cao)(cao)操(cao)(cao)“贊拜不名,入朝不趨,劍履(lv)上(shang)殿(dian),如蕭何(he)故(gu)事”;建(jian)安十(shi)(shi)(shi)九年(nian)(214)三月(yue)獻(xian)帝(di)(di)(di)七(qi)命(ming)魏(wei)(wei)公(gong)曹(cao)(cao)(cao)操(cao)(cao)位在(zai)(zai)諸(zhu)王上(shang),改授金璽、赤紱、遠(yuan)游冠;建(jian)安二(er)十(shi)(shi)(shi)一年(nian)(216)五(wu)(wu)月(yue)獻(xian)帝(di)(di)(di)又(you)(you)加封(feng)曹(cao)(cao)(cao)操(cao)(cao)為魏(wei)(wei)王;建(jian)安二(er)十(shi)(shi)(shi)二(er)(217)夏四月(yue),獻(xian)帝(di)(di)(di)又(you)(you)命(ming)魏(wei)(wei)王曹(cao)(cao)(cao)操(cao)(cao)“設天(tian)子旌旗,出入稱警蹕。……冬十(shi)(shi)(shi)月(yue),天(tian)子命(ming)王(曹(cao)(cao)(cao)操(cao)(cao))冕十(shi)(shi)(shi)有二(er)旒,乘金根車(che),駕六馬,設五(wu)(wu)時(shi)副車(che),以五(wu)(wu)官(guan)中郎(lang)將丕(pi)(pi)為魏(wei)(wei)太子”。隨著(zhu)權(quan)勢的(de)(de)壯(zhuang)大,地盤的(de)(de)拓展,曹(cao)(cao)(cao)氏(shi)集團之(zhi)(zhi)(zhi)外的(de)(de)人多疑曹(cao)(cao)(cao)操(cao)(cao)有代漢(han)自立之(zhi)(zhi)(zhi)心。當時(shi)東吳孫權(quan)瞅準時(shi)機(ji)遣使上(shang)表大說(shuo)(shuo)天(tian)命(ming)而稱臣,意(yi)在(zai)(zai)促(cu)使曹(cao)(cao)(cao)操(cao)(cao)代,但曹(cao)(cao)(cao)操(cao)(cao)機(ji)敏(min)地警覺到這是(shi)孫權(quan)的(de)(de)一個陰謀(mou),說(shuo)(shuo)“是(shi)兒欲踞吾著(zhu)爐火上(shang)邪(xie)!”曹(cao)(cao)(cao)操(cao)(cao)深(shen)知功高(gao)震主(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)危(wei),故(gu)賦(fu)這首(shou)《周西伯昌》表明心跡。
曹(cao)(cao)(cao)操(155—220),字孟德,小名阿瞞,沛國譙(qiao)(今安徽(hui)省(sheng)亳州(zhou)市)人。政(zheng)治(zhi)軍事方面,曹(cao)(cao)(cao)操消滅了眾多割據勢力,統(tong)一了中國北(bei)方大部分(fen)區(qu)域,并實行一系列政(zheng)策恢復(fu)經(jing)濟生產和社會(hui)秩序,奠定了曹(cao)(cao)(cao)魏立國的基礎。文(wen)學(xue)方面,在曹(cao)(cao)(cao)操父子的推動下形(xing)成了以三曹(cao)(cao)(cao)(曹(cao)(cao)(cao)操、曹(cao)(cao)(cao)丕、曹(cao)(cao)(cao)植)為(wei)代表的建(jian)安文(wen)學(xue),史稱“建(jian)安風骨(gu)”,在文(wen)學(xue)史上留下了光輝的一筆。魏朝(chao)建(jian)立后,曹(cao)(cao)(cao)操被尊為(wei)“魏武帝(di)”,廟號“太祖”。事跡見《三國志》卷一本紀。有集(ji)(ji)三十卷,已散佚。明(ming)人輯(ji)有《魏武帝(di)集(ji)(ji)》,今又有《曹(cao)(cao)(cao)操集(ji)(ji)》。
《短(duan)(duan)(duan)歌(ge)(ge)行(xing)(xing)》是漢樂府的(de)舊(jiu)題,屬(shu)于《相(xiang)和歌(ge)(ge)辭·平調曲(qu)(qu)》。這(zhe)(zhe)就是說它本來(lai)(lai)是一個樂曲(qu)(qu)的(de)名(ming)稱。這(zhe)(zhe)種樂曲(qu)(qu)的(de)唱法已經失(shi)傳。但樂府《相(xiang)和歌(ge)(ge)·平調曲(qu)(qu)》中除了(le)《短(duan)(duan)(duan)歌(ge)(ge)行(xing)(xing)》還有(you)(you)《長(chang)(chang)歌(ge)(ge)行(xing)(xing)》,唐(tang)代吳兢《樂府古題要(yao)解》引證古詩(shi)“長(chang)(chang)歌(ge)(ge)正激烈(lie)”,魏文帝曹(cao)丕(pi)《燕歌(ge)(ge)行(xing)(xing)》“短(duan)(duan)(duan)歌(ge)(ge)微吟不能長(chang)(chang)”和晉代傅玄《艷歌(ge)(ge)行(xing)(xing)》“咄(duo)來(lai)(lai)長(chang)(chang)歌(ge)(ge)續短(duan)(duan)(duan)歌(ge)(ge)”等句,認為(wei)“長(chang)(chang)歌(ge)(ge)”“短(duan)(duan)(duan)歌(ge)(ge)”是指“歌(ge)(ge)聲(sheng)有(you)(you)長(chang)(chang)短(duan)(duan)(duan)”。現在(zai)也就只能根據(ju)這(zhe)(zhe)一點材料來(lai)(lai)理解《短(duan)(duan)(duan)歌(ge)(ge)行(xing)(xing)》的(de)音樂特點。《短(duan)(duan)(duan)歌(ge)(ge)行(xing)(xing)》這(zhe)(zhe)個樂曲(qu)(qu),原來(lai)(lai)有(you)(you)相(xiang)應的(de)歌(ge)(ge)辭,就是“樂府古辭”,但這(zhe)(zhe)古辭已經失(shi)傳了(le)。現在(zai)所能見到的(de)最早的(de)《短(duan)(duan)(duan)歌(ge)(ge)行(xing)(xing)》就是曹(cao)操所作(zuo)(zuo)的(de)擬樂府(運用(yong)樂府舊(jiu)曲(qu)(qu)來(lai)(lai)補作(zuo)(zuo)新(xin)詞)《短(duan)(duan)(duan)歌(ge)(ge)行(xing)(xing)二首(shou)》。
《對酒當(dang)歌》的(de)主題非常(chang)明確,就是作者希望有大(da)量人才(cai)來(lai)為(wei)自己所(suo)用(yong)(yong)。曹操在其政(zheng)治活動中,為(wei)了(le)(le)擴大(da)他(ta)在庶族地主中的(de)統治基礎,打擊(ji)反動的(de)世襲豪強勢力(li),曾(ceng)大(da)力(li)強調“唯(wei)才(cai)是舉”,為(wei)此而(er)先(xian)后發(fa)布了(le)(le)《求(qiu)賢令(ling)》《舉士令(ling)》《求(qiu)逸才(cai)令(ling)》等。而(er)《短歌行》實際上就是一曲《求(qiu)賢歌》,又正因為(wei)運用(yong)(yong)了(le)(le)詩歌的(de)形式,含有豐富的(de)抒情(qing)成分,所(suo)以就能(neng)起到獨特(te)的(de)感染作用(yong)(yong),有力(li)地宣傳了(le)(le)他(ta)所(suo)堅持的(de)主張,配合了(le)(le)他(ta)所(suo)頒發(fa)的(de)政(zheng)令(ling)。
《短歌(ge)(ge)行》原(yuan)來有“六解”(即六個樂(le)段(duan)),而這首(shou)《對(dui)酒當歌(ge)(ge)》按(an)照詩(shi)意(yi)可(ke)分(fen)為四節。
開(kai)頭八(ba)句,作者(zhe)(zhe)強調他(ta)(ta)非常發愁(chou)(chou)(chou)(chou),愁(chou)(chou)(chou)(chou)得(de)不(bu)(bu)得(de)了(le)(le)。愁(chou)(chou)(chou)(chou)的(de)(de)(de)(de)原因(yin)是(shi)(shi)(shi)苦(ku)于(yu)(yu)得(de)不(bu)(bu)到(dao)(dao)眾多(duo)的(de)(de)(de)(de)“賢才(cai)”來(lai)同他(ta)(ta)合作,一道抓緊時(shi)間(jian)建功(gong)立(li)業。連曹(cao)(cao)操(cao)這(zhe)(zhe)樣(yang)位高權重的(de)(de)(de)(de)人(ren)居然在(zai)為(wei)求(qiu)賢而(er)發愁(chou)(chou)(chou)(chou),其(qi)宣傳(chuan)作用不(bu)(bu)言而(er)喻。假(jia)如庶族(zu)地(di)主(zhu)(zhu)中真(zhen)(zhen)有(you)“賢才(cai)”的(de)(de)(de)(de)話,看(kan)了(le)(le)這(zhe)(zhe)些(xie)話就(jiu)(jiu)不(bu)(bu)能(neng)(neng)(neng)不(bu)(bu)大(da)受感動(dong)和鼓(gu)舞。他(ta)(ta)們正(zheng)苦(ku)于(yu)(yu)找不(bu)(bu)到(dao)(dao)出(chu)路(lu)呢,沒有(you)想到(dao)(dao)曹(cao)(cao)操(cao)卻在(zai)那(nei)里(li)渴求(qiu)人(ren)才(cai),于(yu)(yu)是(shi)(shi)(shi)那(nei)真(zhen)(zhen)正(zheng)有(you)才(cai)或自以(yi)(yi)為(wei)有(you)才(cai)的(de)(de)(de)(de)許多(duo)人(ren),就(jiu)(jiu)很(hen)有(you)可能(neng)(neng)(neng)躍(yue)(yue)躍(yue)(yue)欲(yu)試,向他(ta)(ta)“歸心”了(le)(le)。這(zhe)(zhe)八(ba)句表面(mian)上(shang)(shang)看(kan)很(hen)像《古詩十九首(shou)》中的(de)(de)(de)(de)消(xiao)極(ji)調子,而(er)其(qi)實大(da)不(bu)(bu)相同。這(zhe)(zhe)里(li)講“人(ren)生幾何”,不(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)叫人(ren)“及(ji)時(shi)行樂”,而(er)是(shi)(shi)(shi)要(yao)及(ji)時(shi)地(di)建功(gong)立(li)業。這(zhe)(zhe)里(li)曹(cao)(cao)操(cao)似(si)乎是(shi)(shi)(shi)在(zai)抒(shu)個(ge)人(ren)之(zhi)情(qing),發愁(chou)(chou)(chou)(chou)時(shi)間(jian)過(guo)得(de)太快(kuai),恐怕來(lai)不(bu)(bu)及(ji)有(you)所(suo)作為(wei);實際上(shang)(shang)卻是(shi)(shi)(shi)在(zai)巧(qiao)妙(miao)地(di)感染廣(guang)大(da)“賢才(cai)”,提醒“賢才(cai)”們人(ren)生就(jiu)(jiu)像“朝露(lu)”那(nei)樣(yang)易于(yu)(yu)消(xiao)失,歲月流逝已(yi)經很(hen)多(duo),應該趕緊拿定主(zhu)(zhu)意,到(dao)(dao)他(ta)(ta)那(nei)里(li)施展(zhan)抱(bao)負。因(yin)此,詩中濃郁的(de)(de)(de)(de)抒(shu)情(qing)氣氛包含(han)了(le)(le)相當強烈(lie)的(de)(de)(de)(de)政治目(mu)的(de)(de)(de)(de)。這(zhe)(zhe)樣(yang)積極(ji)的(de)(de)(de)(de)目(mu)的(de)(de)(de)(de)而(er)故(gu)意要(yao)用低沉(chen)的(de)(de)(de)(de)調子來(lai)發端(duan),這(zhe)(zhe)固然表明曹(cao)(cao)操(cao)真(zhen)(zhen)有(you)他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)愁(chou)(chou)(chou)(chou)思,所(suo)以(yi)(yi)才(cai)說(shuo)得(de)真(zhen)(zhen)切;但另一方面(mian)也(ye)正(zheng)因(yin)為(wei)通過(guo)這(zhe)(zhe)樣(yang)的(de)(de)(de)(de)調子更能(neng)(neng)(neng)打開(kai)處于(yu)(yu)下層、多(duo)歷艱難、又急于(yu)(yu)尋找出(chu)路(lu)的(de)(de)(de)(de)人(ren)士的(de)(de)(de)(de)心扉。所(suo)以(yi)(yi)說(shuo)用意和遣詞既是(shi)(shi)(shi)真(zhen)(zhen)切的(de)(de)(de)(de),也(ye)是(shi)(shi)(shi)巧(qiao)妙(miao)的(de)(de)(de)(de)。在(zai)這(zhe)(zhe)八(ba)句詩中,主(zhu)(zhu)要(yao)的(de)(de)(de)(de)情(qing)感就(jiu)(jiu)是(shi)(shi)(shi)一個(ge)“愁(chou)(chou)(chou)(chou)”字(zi),“愁(chou)(chou)(chou)(chou)”到(dao)(dao)需(xu)要(yao)用酒來(lai)消(xiao)解。“愁(chou)(chou)(chou)(chou)”這(zhe)(zhe)種(zhong)感情(qing)本(ben)身是(shi)(shi)(shi)無法評(ping)價的(de)(de)(de)(de),能(neng)(neng)(neng)夠(gou)評(ping)價的(de)(de)(de)(de)只是(shi)(shi)(shi)這(zhe)(zhe)種(zhong)情(qing)感的(de)(de)(de)(de)客觀內(nei)容,也(ye)就(jiu)(jiu)是(shi)(shi)(shi)為(wei)什(shen)么而(er)“愁(chou)(chou)(chou)(chou)”。由于(yu)(yu)自私、頹廢、甚至反動(dong)的(de)(de)(de)(de)緣故(gu)而(er)愁(chou)(chou)(chou)(chou),那(nei)么這(zhe)(zhe)愁(chou)(chou)(chou)(chou)就(jiu)(jiu)是(shi)(shi)(shi)一種(zhong)消(xiao)極(ji)的(de)(de)(de)(de)感情(qing);反之(zhi),為(wei)著某種(zhong)有(you)進步意義的(de)(de)(de)(de)目(mu)的(de)(de)(de)(de)而(er)愁(chou)(chou)(chou)(chou),那(nei)就(jiu)(jiu)成為(wei)一種(zhong)積極(ji)的(de)(de)(de)(de)情(qing)感。放(fang)到(dao)(dao)具(ju)體的(de)(de)(de)(de)歷史(shi)背景中看(kan),曹(cao)(cao)操(cao)在(zai)這(zhe)(zhe)里(li)所(suo)表達的(de)(de)(de)(de)愁(chou)(chou)(chou)(chou)緒就(jiu)(jiu)是(shi)(shi)(shi)屬于(yu)(yu)后者(zhe)(zhe),應該得(de)到(dao)(dao)恰當的(de)(de)(de)(de)歷史(shi)評(ping)價。清人(ren)陳沆在(zai)《詩比興(xing)箋》中對此詩的(de)(de)(de)(de)評(ping)價可以(yi)(yi)說(shuo)基(ji)本(ben)上(shang)(shang)懂得(de)了(le)(le)曹(cao)(cao)操(cao)發愁(chou)(chou)(chou)(chou)的(de)(de)(de)(de)含(han)意;不(bu)(bu)過(guo)所(suo)謂“并建圣哲,以(yi)(yi)貽后嗣”還未(wei)免說(shuo)得(de)迂遠。曹(cao)(cao)操(cao)當時(shi)考慮的(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)要(yao)在(zai)他(ta)(ta)自己這(zhe)(zhe)一生中結束戰亂(luan),統一全(quan)中國。這(zhe)(zhe)與漢高祖(zu)唱《大(da)風歌》是(shi)(shi)(shi)既有(you)相通之(zhi)處,也(ye)有(you)不(bu)(bu)同之(zhi)處。
接(jie)(jie)著八(ba)句情味(wei)則更(geng)加纏綿深長。“青青”二(er)句原來是(shi)(shi)《詩(shi)經·鄭(zheng)風·子衿(jin)》中的(de)(de)(de)(de)話,原詩(shi)是(shi)(shi)寫(xie)一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)姑娘在(zai)(zai)思(si)(si)念(nian)她的(de)(de)(de)(de)愛人,其中第一(yi)(yi)(yi)(yi)章的(de)(de)(de)(de)四句是(shi)(shi):“青青子衿(jin),悠(you)悠(you)我心(xin)(xin)。縱我不(bu)(bu)往,子寧(ning)不(bu)(bu)嗣(si)音?”曹(cao)操(cao)(cao)在(zai)(zai)這(zhe)(zhe)(zhe)里(li)引(yin)用(yong)這(zhe)(zhe)(zhe)首詩(shi),而且還說(shuo)自己一(yi)(yi)(yi)(yi)直(zhi)(zhi)低低地(di)吟誦(song)它,這(zhe)(zhe)(zhe)實(shi)在(zai)(zai)是(shi)(shi)太巧(qiao)妙了。他(ta)說(shuo)“青青子衿(jin),悠(you)悠(you)我心(xin)(xin)”,固(gu)然是(shi)(shi)直(zhi)(zhi)接(jie)(jie)比喻了對“賢(xian)才”的(de)(de)(de)(de)思(si)(si)念(nian);但更(geng)重要(yao)的(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)他(ta)所省掉的(de)(de)(de)(de)兩句話:“縱我不(bu)(bu)往,子寧(ning)不(bu)(bu)嗣(si)音?”曹(cao)操(cao)(cao)由(you)于事實(shi)上不(bu)(bu)可能一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)地(di)去找(zhao)那些“賢(xian)才”,所以(yi)(yi)他(ta)便(bian)用(yong)這(zhe)(zhe)(zhe)種含(han)蓄的(de)(de)(de)(de)方法(fa)來提(ti)醒他(ta)們(men):“就(jiu)算我沒有去找(zhao)你(ni)們(men),你(ni)們(men)為什么不(bu)(bu)主動來投奔我呢?”由(you)這(zhe)(zhe)(zhe)一(yi)(yi)(yi)(yi)層含(han)而不(bu)(bu)露(lu)的(de)(de)(de)(de)意(yi)(yi)思(si)(si)可以(yi)(yi)看出,他(ta)那“求才”的(de)(de)(de)(de)用(yong)心(xin)(xin)十分周到(dao)(dao)(dao),的(de)(de)(de)(de)確具(ju)有感(gan)人的(de)(de)(de)(de)力(li)量。而這(zhe)(zhe)(zhe)感(gan)人力(li)量正體現了文(wen)藝創(chuang)作的(de)(de)(de)(de)政治性(xing)與藝術性(xing)的(de)(de)(de)(de)結合。他(ta)這(zhe)(zhe)(zhe)種深細(xi)婉轉的(de)(de)(de)(de)用(yong)心(xin)(xin),在(zai)(zai)《求賢(xian)令》之類(lei)的(de)(de)(de)(de)文(wen)件中當然無(wu)法(fa)盡(jin)情表(biao)(biao)達(da);而這(zhe)(zhe)(zhe)首《短(duan)歌(ge)行》作為一(yi)(yi)(yi)(yi)首詩(shi),就(jiu)能抒發政治文(wen)件所不(bu)(bu)能抒發的(de)(de)(de)(de)感(gan)情,起(qi)到(dao)(dao)(dao)政治文(wen)件所不(bu)(bu)能起(qi)的(de)(de)(de)(de)作用(yong)。緊接(jie)(jie)著他(ta)又引(yin)用(yong)《詩(shi)經·小雅·鹿鳴》中的(de)(de)(de)(de)四句,描寫(xie)賓(bin)主歡宴的(de)(de)(de)(de)情景,意(yi)(yi)思(si)(si)是(shi)(shi)說(shuo):“只(zhi)要(yao)你(ni)們(men)到(dao)(dao)(dao)我這(zhe)(zhe)(zhe)里(li)來,我是(shi)(shi)一(yi)(yi)(yi)(yi)定會(hui)待以(yi)(yi)‘嘉賓(bin)’之禮的(de)(de)(de)(de),我們(men)是(shi)(shi)能夠(gou)歡快融洽地(di)相處并合作的(de)(de)(de)(de)。”這(zhe)(zhe)(zhe)八(ba)句仍然沒有明確地(di)說(shuo)出“求才”二(er)字,因為曹(cao)操(cao)(cao)所寫(xie)的(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)詩(shi),所以(yi)(yi)用(yong)了典故來作比喻,這(zhe)(zhe)(zhe)就(jiu)是(shi)(shi)“婉而多諷”的(de)(de)(de)(de)表(biao)(biao)現方法(fa)。同時(shi),“但為君(jun)故”這(zhe)(zhe)(zhe)個(ge)(ge)“君(jun)”字,在(zai)(zai)曹(cao)操(cao)(cao)的(de)(de)(de)(de)詩(shi)中也具(ju)有典型意(yi)(yi)義(yi)。本(ben)來在(zai)(zai)《詩(shi)經》中,這(zhe)(zhe)(zhe)“君(jun)”只(zhi)是(shi)(shi)指一(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)(ge)具(ju)體的(de)(de)(de)(de)人;而在(zai)(zai)這(zhe)(zhe)(zhe)里(li)則具(ju)有了廣泛的(de)(de)(de)(de)意(yi)(yi)義(yi):在(zai)(zai)當時(shi)凡(fan)是(shi)(shi)讀到(dao)(dao)(dao)曹(cao)操(cao)(cao)此詩(shi)的(de)(de)(de)(de)“賢(xian)士”,都可以(yi)(yi)自認為他(ta)就(jiu)是(shi)(shi)曹(cao)操(cao)(cao)為之沉吟《子衿(jin)》一(yi)(yi)(yi)(yi)詩(shi)的(de)(de)(de)(de)思(si)(si)念(nian)對象。正因為這(zhe)(zhe)(zhe)樣,此詩(shi)流傳開去,才會(hui)起(qi)到(dao)(dao)(dao)巨大(da)的(de)(de)(de)(de)社會(hui)作用(yong)。
第(di)(di)三個(ge)八句(ju)(ju)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)對(dui)以(yi)(yi)上(shang)十(shi)六(liu)句(ju)(ju)的(de)強調(diao)和照(zhao)應(ying)。以(yi)(yi)上(shang)十(shi)六(liu)句(ju)(ju)主(zhu)要講(jiang)了兩個(ge)意(yi)思,即為(wei)求(qiu)賢(xian)(xian)而(er)愁,又(you)(you)表示要待賢(xian)(xian)以(yi)(yi)禮。倘若借用音樂(le)來(lai)(lai)(lai)作比,這(zhe)(zhe)可(ke)以(yi)(yi)說是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)全詩(shi)中的(de)兩個(ge)“主(zhu)旋律”,而(er)“明明如月(yue)”八句(ju)(ju)就是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)這(zhe)(zhe)兩個(ge)“主(zhu)旋律”的(de)復(fu)(fu)現和變奏。前(qian)(qian)四句(ju)(ju)又(you)(you)在(zai)講(jiang)憂(you)愁,是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)照(zhao)應(ying)第(di)(di)一(yi)個(ge)八句(ju)(ju);后四句(ju)(ju)講(jiang)“賢(xian)(xian)才(cai)”到(dao)來(lai)(lai)(lai),是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)照(zhao)應(ying)第(di)(di)二個(ge)八句(ju)(ju)。表面看(kan)來(lai)(lai)(lai),意(yi)思上(shang)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)與前(qian)(qian)十(shi)六(liu)句(ju)(ju)重(zhong)(zhong)復(fu)(fu)的(de),但實際上(shang)由于“主(zhu)旋律”的(de)復(fu)(fu)現和變奏,因此使全詩(shi)更(geng)(geng)有抑揚低昂、反復(fu)(fu)詠嘆之(zhi)致,加(jia)強了抒情的(de)濃度。再從詩(shi)歌表達的(de)主(zhu)題來(lai)(lai)(lai)看(kan),這(zhe)(zhe)八句(ju)(ju)也(ye)不(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)簡單(dan)重(zhong)(zhong)復(fu)(fu),而(er)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)含有深(shen)意(yi)的(de)。因為(wei)曹操(cao)不(bu)斷(duan)地在(zai)延攬人(ren)才(cai),那么后來(lai)(lai)(lai)者(zhe)(zhe)或許會(hui)顧慮“人(ren)滿為(wei)患”;所以(yi)(yi)曹操(cao)在(zai)這(zhe)(zhe)里進一(yi)步表示,他(ta)的(de)求(qiu)賢(xian)(xian)之(zhi)心就像明月(yue)常行(xing)那樣(yang)不(bu)會(hui)終(zhong)止,人(ren)們(men)也(ye)就不(bu)必要有什么顧慮,早來(lai)(lai)(lai)晚(wan)來(lai)(lai)(lai)都一(yi)樣(yang)會(hui)受到(dao)優待。說這(zhe)(zhe)種話也(ye)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)作者(zhe)(zhe)用心周到(dao)的(de)表現。關于這(zhe)(zhe)一(yi)點(dian)作者(zhe)(zhe)在(zai)下(xia)文還要有更(geng)(geng)加(jia)明確(que)的(de)表示,這(zhe)(zhe)里不(bu)過是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)承上(shang)啟下(xia),起到(dao)過渡與襯墊的(de)作用。
最(zui)后(hou)八句(ju)的(de)前四句(ju)既是(shi)(shi)準(zhun)確而(er)形(xing)象(xiang)的(de)寫景筆墨(mo),同時(shi)也有比喻(yu)的(de)深意(yi)。這(zhe)(zhe)是(shi)(shi)指那些猶(you)豫(yu)不(bu)定的(de)人(ren)(ren)(ren)才(cai)(cai)在(zai)三國(guo)鼎(ding)立的(de)局面下一(yi)時(shi)無所(suo)適從。所(suo)以曹操以烏(wu)鵲繞樹、“何枝可依(yi)”的(de)情(qing)景來啟發(fa)(fa)他們,不(bu)要(yao)(yao)三心二意(yi),要(yao)(yao)善(shan)于擇(ze)枝而(er)棲(qi),趕緊到自(zi)己這(zhe)(zhe)一(yi)邊來。這(zhe)(zhe)四句(ju)詩生動刻(ke)畫了(le)那些猶(you)豫(yu)彷徨者(zhe)(zhe)的(de)處境與心情(qing),然(ran)而(er)作(zuo)者(zhe)(zhe)不(bu)僅絲毫(hao)未加指責,反而(er)在(zai)濃郁的(de)詩意(yi)中透露(lu)著(zhu)對(dui)這(zhe)(zhe)一(yi)些人(ren)(ren)(ren)的(de)關心和同情(qing)。這(zhe)(zhe)恰恰說明(ming)曹操很會做思(si)想工作(zuo),完全(quan)是(shi)(shi)以通(tong)(tong)情(qing)達理的(de)姿(zi)態來吸引和爭取人(ren)(ren)(ren)才(cai)(cai)。而(er)像(xiang)這(zhe)(zhe)樣一(yi)種情(qing)味,也是(shi)(shi)充分(fen)發(fa)(fa)揮了(le)詩歌所(suo)特有的(de)感染(ran)作(zuo)用。最(zui)后(hou)四句(ju)畫龍(long)點(dian)睛,明(ming)明(ming)白白地(di)(di)披肝瀝膽,希望人(ren)(ren)(ren)才(cai)(cai)都來歸順,確切地(di)(di)點(dian)明(ming)了(le)此(ci)詩的(de)主(zhu)題。“山不(bu)厭高,海不(bu)厭深”是(shi)(shi)通(tong)(tong)過比喻(yu)極有說服力地(di)(di)表現了(le)人(ren)(ren)(ren)才(cai)(cai)越(yue)多越(yue)好,決不(bu)會有“人(ren)(ren)(ren)滿之患”。“周公吐哺”的(de)典(dian)故(gu)出于《韓詩外傳》,說周公為了(le)接待天(tian)下之士,有時(shi)洗(xi)一(yi)次頭,吃一(yi)頓飯,都曾中斷數次。這(zhe)(zhe)種傳說當然(ran)是(shi)(shi)有些夸(kua)張(zhang)。不(bu)過這(zhe)(zhe)個(ge)典(dian)故(gu)用在(zai)這(zhe)(zhe)里卻是(shi)(shi)突出地(di)(di)表現了(le)作(zuo)者(zhe)(zhe)求賢若渴的(de)心情(qing)。
總起來說,這首《對(dui)酒(jiu)當(dang)歌(ge)》正(zheng)像曹(cao)操(cao)的(de)(de)其(qi)它詩(shi)作(zuo)(zuo)如《蒿里行》《對(dui)酒(jiu)》《苦寒(han)行》等一樣,是政治性很強的(de)(de)詩(shi)作(zuo)(zuo),主(zhu)要是為曹(cao)操(cao)當(dang)時所實行的(de)(de)政治路線(xian)和政治策(ce)略服務的(de)(de);然而它那政治內容和意義卻完全熔(rong)鑄在(zai)(zai)濃郁的(de)(de)抒情意境之(zhi)中。全詩(shi)充分發揮了詩(shi)歌(ge)的(de)(de)特長,準確(que)而巧(qiao)妙(miao)地運用了比興手法,來達到(dao)寓(yu)理于情,以情感人(ren)的(de)(de)目的(de)(de)。在(zai)(zai)那個時代,曹(cao)操(cao)就已經能夠按(an)照抒情詩(shi)的(de)(de)特殊規律來取得(de)預期(qi)的(de)(de)社(she)會(hui)效果(guo),這一創作(zuo)(zuo)經驗顯然是值得(de)后人(ren)借鑒的(de)(de)。同時因為曹(cao)操(cao)在(zai)(zai)當(dang)時強調“唯才是舉”有一定的(de)(de)進步意義,所以他(ta)對(dui)“求(qiu)賢”這一主(zhu)題所作(zuo)(zuo)的(de)(de)高(gao)度藝術化的(de)(de)表現,也應(ying)得(de)到(dao)歷史的(de)(de)肯定。
《周(zhou)西(xi)伯昌》是一首詠(yong)史(shi)詩(shi),詩(shi)人意在借周(zhou)文王、齊(qi)桓(huan)公(gong)、晉(jin)文公(gong)的史(shi)事向內外臣僚及天下表明心跡。通篇以時間先后為序,結構層次(ci)分明:開頭(tou)“周(zhou)西(xi)伯昌”十五句寫周(zhou)文王,中(zhong)間“齊(qi)桓(huan)之功(gong)(gong)”十五句寫齊(qi)桓(huan)公(gong),最后“晉(jin)文亦霸”十三句寫晉(jin)文公(gong)。曹操(cao)寫他們,強調(diao)了他們的功(gong)(gong)業(ye)和(he)德(de)行。此外還特別突(tu)出了他們雖(sui)然有蓋世的功(gong)(gong)業(ye),但始終尊奉天子的史(shi)事。
在(zai)(zai)詩中(zhong),曹操贊頌周(zhou)文王(wang)、齊桓公(gong)、晉(jin)(jin)文公(gong)這樣的成就偉業(ye)的歷史人(ren)物,實際(ji)上(shang)是借他們來(lai)抒發自己的雄偉志向。周(zhou)文王(wang)姬(ji)昌(chang)在(zai)(zai)殷朝三分天(tian)下(xia)有其(qi)二的大好形(xing)勢下(xia),猶能奉事殷紂,故孔子(zi)盛稱“周(zhou)之(zhi)德,其(qi)可謂至(zhi)德也已(yi)矣”。但紂王(wang)親信(xin)崇侯虎仍(reng)不免在(zai)(zai)紂王(wang)前還要讒(chan)毀文王(wang),并拘(ju)系于羑里。曹操舉此史實,意在(zai)(zai)表(biao)明(ming)自己正在(zai)(zai)克心效(xiao)法先圣(sheng)西伯姬(ji)昌(chang),并肯定他的所(suo)作(zuo)所(suo)為,謹(jin)慎惕懼,向來(lai)無愧于獻帝之(zhi)所(suo)賞;并大談(tan)西伯姬(ji)昌(chang)、齊桓公(gong)、晉(jin)(jin)文公(gong)皆曾(ceng)受命“專(zhuan)使征(zheng)伐”,意在(zai)(zai)表(biao)明(ming)當(dang)時天(tian)下(xia)形(xing)勢與當(dang)年西伯、齊桓、晉(jin)(jin)文之(zhi)際(ji)頗(po)相類似,天(tian)子(zi)命他“專(zhuan)使征(zheng)伐”以討不臣(chen),乃(nai)英明(ming)之(zhi)舉。他的態度非(fei)常(chang)明(ming)確,就是不想代漢稱帝,他要效(xiao)法周(zhou)文王(wang)、齊桓公(gong)、晉(jin)(jin)文公(gong)終守(shou)臣(chen)節的事跡。
漢(han)獻帝(di)(di)曾下(xia)(xia)詔《冊魏公九(jiu)錫(xi)文》,全篇盡(jin)敘曹(cao)(cao)(cao)(cao)操之(zhi)(zhi)功,以(yi)為其(qi)(qi)功高于(yu)伊、周(zhou)(zhou),而(er)其(qi)(qi)獎(jiang)卻低(di)于(yu)齊、晉(jin),故賜(si)爵賜(si)土,又加九(jiu)錫(xi),獎(jiang)勵空前(qian)。當時(shi)漢(han)獻帝(di)(di)已(yi)成(cheng)為傀儡(lei),曹(cao)(cao)(cao)(cao)操大(da)權(quan)在握。是(shi)否(fou)廢帝(di)(di)篡漢(han),成(cheng)為當時(shi)政治上的(de)一件(jian)大(da)事。有(you)支持(chi)者(zhe),有(you)反對者(zhe),也(ye)有(you)以(yi)支持(chi)為名而(er)其(qi)(qi)實(shi)是(shi)想讓曹(cao)(cao)(cao)(cao)操成(cheng)為眾矢之(zhi)(zhi)的(de)者(zhe)。對此,曹(cao)(cao)(cao)(cao)操心里(li)非常清楚。他在五十六歲寫(xie)的(de)《讓縣自(zi)明本志(zhi)令》中謂“或者(zhe)人見(jian)孤強(qiang)盛,又性不信天(tian)(tian)(tian)命之(zhi)(zhi)事,恐私心相評(ping),言有(you)不遜(xun)之(zhi)(zhi)志(zhi),妄(wang)相忖(cun)度,每用耿耿。齊桓(huan)、晉(jin)文所以(yi)垂稱(cheng)(cheng)(cheng)至今日者(zhe),以(yi)其(qi)(qi)兵勢(shi)廣大(da),猶能奉事周(zhou)(zhou)室也(ye)。《論語》云:‘三分天(tian)(tian)(tian)下(xia)(xia)有(you)其(qi)(qi)二,以(yi)服事殷,周(zhou)(zhou)之(zhi)(zhi)德(de)可謂至德(de)矣。’夫(fu)能以(yi)大(da)事小也(ye)。”曹(cao)(cao)(cao)(cao)操善于(yu)總結歷史經驗教訓,并能發揮(hui)。鑒于(yu)齊桓(huan)、晉(jin)文當初雖能率諸侯(hou)(hou)以(yi)尊周(zhou)(zhou),但終(zhong)(zhong)未能如(ru)西伯姬(ji)昌終(zhong)(zhong)其(qi)(qi)身而(er)不代商紂,只是(shi)為兒(er)子武王姬(ji)發創造條件(jian),一旦天(tian)(tian)(tian)地(di)人三才俱備(bei),那就瓜熟(shu)蒂落了,不必操之(zhi)(zhi)過急而(er)速招惡名。曹(cao)(cao)(cao)(cao)操暗欣自(zi)己(ji)深得文王精義,亦(yi)終(zhong)(zhong)其(qi)(qi)身奉事漢(han)帝(di)(di)而(er)不稱(cheng)(cheng)(cheng)孤道寡(gua),故對孫權(quan)伺機上表稱(cheng)(cheng)(cheng)臣之(zhi)(zhi)用心,便洞若觀火,使其(qi)(qi)計謀無所逞。當自(zi)己(ji)的(de)臣下(xia)(xia)如(ru)陳(chen)群、桓(huan)階、夏侯(hou)(hou)惇等亦(yi)誠意敦(dun)請曹(cao)(cao)(cao)(cao)操稱(cheng)(cheng)(cheng)帝(di)(di)時(shi),曹(cao)(cao)(cao)(cao)操亦(yi)堅(jian)定地(di)回(hui)答:“若天(tian)(tian)(tian)命在吾(wu),吾(wu)為周(zhou)(zhou)文王矣。”遵循(xun)既定方針,實(shi)為曹(cao)(cao)(cao)(cao)操施政運籌之(zhi)(zhi)要(yao)略。
這首《周(zhou)(zhou)西伯昌(chang)》是(shi)詩人(ren)從(cong)《史記·殷(yin)本紀》中采輯西伯周(zhou)(zhou)文王三分天下(xia)有(you)(you)其二(er)猶尊奉殷(yin)室“臣節不隆”的(de)美德(de),從(cong)《左傳》中掬(ju)取齊桓公(gong)“一(yi)匡天下(xia),不以(yi)兵車(che)”、晉文公(gong)“躬奉天王”“威服諸侯”的(de)史跡,加以(yi)裁剪(jian),成為詩章,既是(shi)對“周(zhou)(zhou)公(gong)吐哺,天下(xia)歸(gui)心(xin)”的(de)具體(ti)闡(chan)釋,又是(shi)對內外敵對者“妄相(xiang)忖(cun)度”疑其有(you)(you)篡漢自立之(zhi)心(xin)的(de)有(you)(you)力(li)回擊。
曹操的(de)(de)四言(yan)詩(shi),在(zai)《詩(shi)經》之后(hou)獨樹一(yi)幟。他的(de)(de)四言(yan)詩(shi),句式(shi)整(zheng)齊,有(you)(you)明顯的(de)(de)節(jie)奏感。而這(zhe)第二首《短歌行(xing)》不(bu)同,詩(shi)中主(zhu)要主(zhu)要用(yong)四言(yan)句式(shi),但又有(you)(you)變(bian)化,如有(you)(you)少(shao)量的(de)(de)五言(yan)、六(liu)言(yan)句式(shi),還有(you)(you)不(bu)少(shao)散文(wen)句式(shi)。這(zhe)說明曹操在(zai)詩(shi)歌形式(shi)上,并不(bu)拘泥,而能靈活(huo)地(di)根據所(suo)抒發(fa)的(de)(de)思想(xiang)感情隨時變(bian)化。
曹(cao)操的《短(duan)歌行二首(shou)》,《對酒當歌》是(shi)詠懷,在對酒當歌的燕禮(li)現場,就事興感,即景(jing)抒(shu)情,心(xin)苞天下,思接千載,在沉(chen)郁悠長的憂思中,激蕩著抗志(zhi)任事的慷慨之氣,抒(shu)發(fa)了為重建大漢(han)王業而(er)求賢(xian)若渴(ke)的情懷;《周西伯昌(chang)》是(shi)詠史,文(wen)筆質直(zhi),借禮(li)贊周文(wen)王、齊(qi)桓公、晉文(wen)公堅守臣節(jie)、以大事小而(er)造福天下的大德,申明(ming)自己只(zhi)有殫精竭(jie)慮扶佐(zuo)漢(han)室之志(zhi),而(er)決無(wu)代漢(han)自立(li)之心(xin)。兩詩(shi)珠聯璧(bi)合(he),全面展現了曹(cao)操的人(ren)格、學(xue)養(yang)、抱負和(he)理想,雄深(shen)雅(ya)健為其詩(shi)品(pin)。
唐代(dai)吳(wu)兢:魏(wei)武帝(di)“對(dui)酒當(dang)歌,人生幾(ji)何”……言(yan)當(dang)及(ji)時為(wei)樂。又舊說長歌短歌,大率(lv)言(yan)人壽命長短分定,不(bu)可(ke)妄求也(ye)。(《樂府古題要解》)
宋代劉克莊:孔融(rong)、楊修俱斃其手,操(cao)之(zhi)高(gao)深(shen)安(an)在?身為(wei)漢相,而時人目以漢賊,乃以周公自擬,謬(miu)矣(yi)。(《后村詩話(hua)》前集卷一)
明代鐘(zhong)惺:“譬如朝露,去(qu)日苦多”:不(bu)(bu)用來日苦少,句覺(jue)尤妙。“但為君故(gu),沉吟至(zhi)今”:英雄何(he)嘗不(bu)(bu)篤(du)于交情(qing),然(ran)亦不(bu)(bu)泛。“明明如月(yue)”:如字幻(huan)極,樂府(fu)奇語。“契闊談宴,心(xin)念舊(jiu)恩”:慘刻(ke)處慘刻(ke),厚道處厚道,各不(bu)(bu)妨(fang),各不(bu)(bu)相諱所以為英雄。又云:四言至(zhi)此,出脫《三百篇(pian)》殆(dai)盡,此其(qi)心(xin)手不(bu)(bu)粘滯處。“青(qing)青(qing)子衿”二句,“呦呦鹿鳴”四句,全寫《三百篇(pian)》,而(er)畢(bi)竟一(yi)毫不(bu)(bu)似(si),其(qi)妙難(nan)言。譚元(yuan)春:少小時(shi)讀之(zhi),不(bu)(bu)覺(jue)其(qi)細;數(shu)年前讀之(zhi),不(bu)(bu)覺(jue)其(qi)厚。至(zhi)細,至(zhi)厚,至(zhi)奇!英雄騷雅,可以驗后人心(xin)眼。(《古詩歸》)
明代許(xu)學(xue)夷:徐昌谷云:“韋孟(meng)輩四(si)(si)言,窘縛(fu)不蕩(dang)。曹公《短歌行(xing)》、子建《來日大難》,工堪(kan)為則矣(yi)。……。”愚按:……元瑞謂(wei)“曹公、子建二詩(shi),雖精工華爽(shuang),而風雅(ya)典刑幾盡”,斯并得之(zhi)。……魏人樂府四(si)(si)言,如(ru)孟(meng)德《短歌行(xing)》、子桓《善哉行(xing)》、子建《飛(fei)龍篇》等,其源出于《采芝(zhi)》《鴻(hong)鵠》,軼蕩(dang)自如(ru),正(zheng)是樂府之(zhi)體(ti),不當于風雅(ya)求(qiu)之(zhi)。(《詩(shi)源辯體(ti)》卷三、卷四(si)(si))
清代沈德潛:言當及時為樂也。“月明星稀”四句,喻客子無所(suo)依(yi)托(tuo)。“山不厭高”四句,言王者不卻眾庶(shu),故能成其大也。(《古(gu)詩源》)
清代陳(chen)沆:此詩(shi)即漢(han)高(gao)(祖)《大風歌》思(si)猛士之(zhi)(zhi)旨也。“人(ren)生幾(ji)何(he)(he)”發端,蓋(gai)傳所謂古之(zhi)(zhi)王(wang)(wang)者知壽命之(zhi)(zhi)不(bu)(bu)長,故(gu)并建圣(sheng)哲,以(yi)貽后嗣。次兩(liang)引《子(zi)衿(jin)》《鹿鳴》二詩(shi),一則求之(zhi)(zhi)不(bu)(bu)得(de),而(er)沈(shen)吟(yin)憂思(si);一則求之(zhi)(zhi)既得(de),而(er)笙簧酒醴。雖(sui)然,鳥則擇木,木豈能(neng)擇鳥?天(tian)(tian)下(xia)三分,士不(bu)(bu)北走(zou)則南馳耳。分奔吳蜀(shu),棲皇未(wei)定,若非吐哺折節,何(he)(he)以(yi)來之(zhi)(zhi)。山不(bu)(bu)厭土(tu),故(gu)能(neng)成其高(gao);海不(bu)(bu)厭水,故(gu)能(neng)成其深;王(wang)(wang)者不(bu)(bu)厭士,故(gu)天(tian)(tian)下(xia)歸心。說者不(bu)(bu)察,乃謂孟德禪奪已(yi)萌,而(er)沈(shen)吟(yin)未(wei)決,畏人(ren)譏嫌。感(gan)歲月之(zhi)(zhi)如流,恐進退之(zhi)(zhi)失據。試問篇中《子(zi)衿(jin)》《鹿鳴》之(zhi)(zhi)詩(shi),“契闊(kuo)燕談”之(zhi)(zhi)語(yu),當作何(he)(he)解?且(qie)孟德吐握求賢之(zhi)(zhi)日,猶(you)王(wang)(wang)莽謙恭下(xia)士之(zhi)(zhi)初,豈肯直吐鄙(bi)懷,公言篡逆者乎?其謬甚矣。(《詩(shi)比(bi)興箋》卷(juan)一)
明代謝榛:老瞞如此欺人。(《四溟詩話》卷(juan)一(yi))
清代吳淇(qi):畢露其假。(《六朝選詩定論》卷五)
清代(dai)朱(zhu)乾:攆(nian)躬自篡漢(han)之實(shi),昭昭若此,其奸詐之心(xin),果可以(yi)欺(qi)天(tian)下后(hou)世乎?(《樂府正義》卷六)