《三(san)(san)字經(jing)(jing)》,是(shi)中(zhong)國(guo)的傳統(tong)(tong)啟蒙(meng)教材。在中(zhong)國(guo)古代經(jing)(jing)典當中(zhong),《三(san)(san)字經(jing)(jing)》是(shi)最淺顯(xian)易懂的讀本之一。《三(san)(san)字經(jing)(jing)》取材典范,包(bao)(bao)括(kuo)中(zhong)國(guo)傳統(tong)(tong)文化的文學、歷史、哲學、天文地理、人倫義理、忠孝(xiao)節義等等,而(er)核心(xin)思想又包(bao)(bao)括(kuo)了(le)“仁,義,誠(cheng),敬(jing),孝(xiao)。”背誦《三(san)(san)字經(jing)(jing)》的同時,就了(le)解了(le)常識、傳統(tong)(tong)國(guo)學及歷史故事,以及故事內(nei)涵中(zhong)的做(zuo)人做(zuo)事道(dao)理。
在格式(shi)上,三字(zi)(zi)(zi)一句朗(lang)朗(lang)上口(kou),因(yin)其(qi)文(wen)通俗、順口(kou)、易記等特(te)點,使(shi)其(qi)與《百(bai)家姓》、《千字(zi)(zi)(zi)文(wen)》并(bing)稱(cheng)為(wei)中(zhong)國傳(chuan)統蒙學三大(da)讀物(wu),合稱(cheng)“三百(bai)千”。《三字(zi)(zi)(zi)經(jing)》與《百(bai)家姓》、《千字(zi)(zi)(zi)文(wen)》并(bing)稱(cheng)為(wei)三大(da)國學啟蒙讀物(wu)。《三字(zi)(zi)(zi)經(jing)》是(shi)中(zhong)華民(min)族珍貴的(de)文(wen)化遺產(chan),它(ta)短(duan)小精(jing)悍、瑯瑯上口(kou),千百(bai)年來,家喻戶曉。其(qi)內容(rong)涵(han)蓋了歷(li)(li)史(shi)(shi)、天(tian)文(wen)、地(di)理、道德以及一些民(min)間傳(chuan)說(shuo),所謂“熟讀《三字(zi)(zi)(zi)經(jing)》,可(ke)知千古事”。基(ji)于歷(li)(li)史(shi)(shi)原因(yin),《三字(zi)(zi)(zi)經(jing)》難免含有一些精(jing)神糟粕、藝術(shu)瑕疵,但其(qi)獨特(te)的(de)思(si)想價值(zhi)和文(wen)化魅力(li)仍然(ran)為(wei)世人(ren)所公認,被歷(li)(li)代(dai)中(zhong)國人(ren)奉為(wei)經(jing)典并(bing)不斷流傳(chuan)。
人之初,性本善。性相近(jin),習相遠(yuan)。
茍不教(jiao)(jiao),性乃遷。教(jiao)(jiao)之道(dao),貴以專。
昔(xi)孟母,擇鄰(lin)處(chu)。子不學,斷機杼。
竇(dou)燕山,有(you)義方(fang)。教五子,名俱揚。
養不教,父之過。教不嚴,師之惰。
子不學,非所宜。幼不學,老何為。
玉(yu)不(bu)(bu)(bu)琢,不(bu)(bu)(bu)成器。人(ren)不(bu)(bu)(bu)學,不(bu)(bu)(bu)知義。
為人子,方(fang)少時(shi)。親師友,習禮儀。
香九齡(ling),能溫席。孝于(yu)親,所當執。
融四歲,能(neng)讓梨。弟(di)于長,宜先知(zhi)。
首孝悌,次見(jian)聞(wen)。知某(mou)數,識(shi)某(mou)文。
一而(er)十(shi)(shi),十(shi)(shi)而(er)百。百而(er)千,千而(er)萬(wan)。
三才者,天地人。三光(guang)者,日(ri)月星(xing)。
三綱(gang)者(zhe),君臣義。父子親(qin),夫婦順。
曰春(chun)夏,曰秋(qiu)冬。此(ci)四時,運不(bu)窮。
曰南北,曰西東。此四方,應(ying)乎中。
曰水火(huo),木金土。此五行(xing),本乎數。
十干者(zhe),甲至癸。十二(er)支,子至亥。
曰黃道(dao),日所躔。曰赤道(dao),當中權。
赤道下,溫暖極。我中華,在東北。
寒燠均,霜露(lu)改。右高原,左大海。
曰(yue)江(jiang)河,曰(yue)淮(huai)濟。此四(si)瀆,水之紀。
曰岱華(hua),嵩(song)恒衡。此(ci)五岳,山之名(ming)。
古九州,今改制。稱行省,三(san)十五。
曰士農,曰工商。此四民(min),國之良。
曰(yue)仁義,禮智信。此五常,不容紊。
地(di)所生(sheng),有(you)草(cao)木。此植物(wu),遍水陸。
有蟲魚,有鳥(niao)獸。此(ci)動物,能飛走。
稻粱菽,麥黍(shu)稷。此六谷,人(ren)所食(shi)。
馬牛羊,雞犬(quan)豕。此(ci)六畜(chu),人所飼。
曰喜怒,曰哀懼。愛惡欲(yu),七情具。
青赤黃,及黑白。此五色,目所識。
酸苦甘,及辛(xin)咸。此五(wu)味,口所含。
膻(shan)焦香,及腥(xing)朽。此(ci)五臭,鼻所嗅。
匏土革(ge),木石金(jin)。絲與竹(zhu),乃(nai)八音。
曰(yue)平上,曰(yue)去入(ru)。此四聲(sheng),宜調協。
高曾(ceng)祖,父而(er)身。身而(er)子,子而(er)孫。
自子孫,至玄曾。乃九族,人之倫。
父(fu)子恩,夫婦從。兄則友,弟(di)則恭(gong)。
長幼序,友與朋。君則敬,臣則忠(zhong)。
此(ci)十義,人所同。當(dang)順敘,勿違背。
斬齊衰,大(da)小功。至緦麻,五服(fu)終。
禮樂射,御(yu)書(shu)數。古六(liu)藝(yi),今不具。
惟書學,人共(gong)遵。既(ji)識字(zi),講說文(wen)。
有古文(wen),大小篆(zhuan)。隸草繼,不可(ke)亂。
若廣學,懼其繁。但略說(shuo),能知原。
凡(fan)訓(xun)蒙,須(xu)講究(jiu)。詳訓(xun)詁(gu),明句讀。
為學者(zhe),必有初。小(xiao)學終,至(zhi)四書。
論(lun)語(yu)者,二十篇(pian)。群(qun)弟子,記善言。
孟子者,七篇止。講道德,說仁(ren)義。
作中庸(yong),子(zi)思筆。中不(bu)偏,庸(yong)不(bu)易。
作大(da)學,乃(nai)曾子。自(zi)修齊,至(zhi)平治。
孝經(jing)通(tong),四書(shu)熟。如六(liu)經(jing),始(shi)可讀(du)。
詩書(shu)易,禮春秋。號六經,當(dang)講求。
有連山,有歸藏。有周易,三易詳。
有典(dian)謨,有訓誥。有誓命,書之奧(ao)。
我(wo)周(zhou)公,作周(zhou)禮。著六官,存治體。
大(da)小戴(dai),注禮(li)記。述圣言,禮(li)樂備。
曰國風,曰雅頌。號四詩,當諷詠。
詩既(ji)亡,春秋(qiu)作。寓褒貶,別善惡。
三傳(chuan)者,有公羊。有左氏,有谷梁。
(此處有多個版本(ben),版本(ben)1,無新(xin)增內容)
(版本2,爾雅者,善辨言(yan),求經訓,此(ci)莫先。
古圣著,先賢傳,注疏(shu)備,十三經(jing)。
左傳外,有國語,合(he)群經(jing),數(shu)十(shi)五。)
(版本3,爾雅者,善(shan)辨言,求經訓(xun),此莫先。
注疏(shu)備,十三(san)經,惟(wei)“大戴”,疏(shu)未成。
《左傳(chuan)》外(wai),有《國語》,合群(qun)經,數十五。)
經既明,方讀子。撮其要(yao),記其事。
五子(zi)者,有荀揚。文中子(zi),及(ji)老莊。
經子通,讀諸史。考世系,知始終。
自羲(xi)農,至黃帝。號三皇(huang),居(ju)上世。
唐有虞,號二帝。相揖遜,稱盛(sheng)世。
夏有禹,商有湯。周(zhou)文武,稱三王。
夏(xia)傳子,家天下(xia)。四百載(zai),遷夏(xia)社。
湯(tang)伐夏,國號(hao)商(shang)。六百載(zai),至紂亡(wang)。
周武王,始(shi)誅紂。八百載,最長(chang)久(jiu)。
周(zhou)轍東,王(wang)綱墜。逞干戈,尚游說。
始春秋,終戰(zhan)國。五霸強(qiang),七雄出。
嬴秦氏,始兼并。傳二世,楚漢爭。
高祖(zu)興,漢業建。至孝平,王莽篡。
光武(wu)興(xing),為東漢。四百(bai)年,終于獻。
魏蜀吳,爭漢鼎(ding)。號三國,迄(qi)兩晉。
宋齊(qi)繼,梁陳承。為南朝(chao),都(dou)金陵。
北元魏,分(fen)東西。宇文周,與高齊。
迨至隋,一土宇。不再傳,失(shi)統緒。
唐高祖,起義師。除(chu)隋亂,創國基。
二十傳(chuan),三百載。梁滅之,國(guo)乃(nai)改。
梁唐晉,及(ji)漢周。稱(cheng)五代,皆有由(you)。
炎宋興,受周禪。十八傳,南(nan)北混。
遼與金(jin),皆稱帝。元滅金(jin),絕(jue)宋世。
輿圖廣,超前代。九十(shi)年,國祚廢。
太祖興,國大明。號洪武,都金陵。
迨成祖,遷(qian)燕(yan)京。十(shi)六世,至崇(chong)禎。
權(quan)閹肆(si),寇如林。李闖(chuang)出,神器焚。
清世(shi)祖,膺景命。靖四方,克大定(ding)。
由康(kang)雍,歷乾嘉。民安(an)富,治績夸。
道咸間,變(bian)亂(luan)起。始英法,擾都鄙(bi)。
同光后,宣統弱。傳九帝,滿清歿。
革命興(xing),廢帝制。立憲法,建民(min)國。
古今史,全在茲。載治亂,知興衰。
史(shi)雖繁,讀有次。史(shi)記一,漢書二。
后(hou)漢(han)三(san),國志四。兼證經,參通鑒。
讀史者,考實錄。通古今,若親目。
口而誦(song),心而惟。朝于斯(si),夕于斯(si)。
昔仲尼,師項橐(tuo)。古(gu)圣賢,尚勤學。
趙中(zhong)令,讀魯論。彼(bi)既仕,學(xue)且勤。
披蒲編(bian),削竹簡(jian)。彼無書,且知勉。
頭(tou)懸梁,錐(zhui)刺股。彼不教,自勤苦。
如囊螢,如映雪。家雖貧,學不輟。
如(ru)負薪,如(ru)掛角。身雖勞,猶苦(ku)卓。
蘇老泉,二(er)十七。始發(fa)憤,讀書籍。
彼(bi)既(ji)老,猶(you)悔遲。爾小生,宜(yi)早思。
若梁灝,八十二。對(dui)大廷,魁多士。
彼既成(cheng),眾稱(cheng)異。爾小生,宜立(li)志。
瑩八歲(sui),能詠詩。泌(mi)七歲(sui),能賦(fu)棋(qi)。
彼穎悟,人(ren)稱奇。爾(er)幼學,當(dang)效之。
蔡文姬,能辯琴。謝道韞,能詠吟。
彼女(nv)子(zi),且(qie)聰敏。爾男子(zi),當自警。
唐劉晏,方七歲。舉神童,作正字。
晏雖幼,身已仕。有為者,亦(yi)若(ruo)是。
犬(quan)守(shou)夜,雞司晨。茍不學(xue),曷(he)為(wei)人。
蠶吐(tu)絲(si),蜂釀蜜(mi)。人(ren)不(bu)(bu)學,不(bu)(bu)如物。
幼而(er)(er)學,壯而(er)(er)行。上致君(jun),下(xia)澤(ze)民。
揚名(ming)聲,顯父(fu)母。光于前(qian),裕于后。
人(ren)遺(yi)子,金(jin)滿籯。我教子,唯一經。
勤(qin)有功,戲無益。戒之哉(zai),宜勉力。
1、人之初(chu),性本善。性相近,習(xi)相遠(yuan)。
【解釋(shi)】人出(chu)生(sheng)之(zhi)初,稟(bing)性本(ben)身都是(shi)善良的,天(tian)性也都相差不(bu)多,只是(shi)后(hou)天(tian)所(suo)處的環境不(bu)同(tong)和所(suo)受教育不(bu)同(tong),彼此的習性才形(xing)成了巨大的差別。
2、茍不教,性乃(nai)遷。教之道,貴以專。
【解(jie)釋】如果從小不好好教育(yu),善良的本性就會變(bian)壞。為了使人(ren)不變(bian)壞,最重要的方法就是要專心(xin)一(yi)致地去教育(yu)孩子。
3、昔(xi)孟母,擇鄰處(chu)。子不學,斷機杼。
【解釋】戰國(guo)時,孟(meng)子的(de)母親曾(ceng)三次搬家,是為了使孟(meng)子有個好的(de)學(xue)習環境。一次孟(meng)子逃學(xue),孟(meng)母就折(zhe)斷(duan)了織布的(de)機杼來教(jiao)育孟(meng)子。
4、竇燕山,有義(yi)方。教五子,名俱揚(yang)。
【解釋】五(wu)代時,燕(yan)山人竇(dou)禹鈞教(jiao)育(yu)兒(er)子很有方法,他教(jiao)育(yu)的五(wu)個兒(er)子都很有成就,同時科舉成名。
5、養(yang)不(bu)教,父之過。教不(bu)嚴,師之惰。
【解(jie)釋(shi)】僅僅是(shi)供養兒女吃穿,而不好好教(jiao)育,是(shi)父母的過錯(cuo)。只是(shi)教(jiao)育,但不嚴(yan)格要求就是(shi)做老師的懶惰了。
6、子不學(xue),非所宜。幼不學(xue),老(lao)何(he)為。
【解釋】小(xiao)孩子不(bu)肯好(hao)(hao)好(hao)(hao)學習(xi),是(shi)很不(bu)應該(gai)的(de)(de)。一個人倘若小(xiao)時候(hou)不(bu)好(hao)(hao)好(hao)(hao)學習(xi),到(dao)老的(de)(de)時候(hou)既不(bu)懂做人的(de)(de)道理,又無知識,那(nei)么到(dao)老的(de)(de)時候(hou)都(dou)很難有所作為的(de)(de)。
7、玉(yu)不琢,不成器。人不學,不知(zhi)義(yi)。
【解釋】玉不(bu)打磨雕刻,不(bu)會成為精美的(de)器物;人若是不(bu)學習,就不(bu)懂得禮(li)儀(yi),不(bu)能成才。
8、為(wei)人子,方少時。親師友(you),習(xi)禮儀。
【解釋】做兒女的,從小(xiao)時候就要親近老師和朋友,以便(bian)從他(ta)們那里學習到(dao)許多為人處事的禮節和知識。
9、香(xiang)九齡,能溫席。孝于親,所當執。
【解(jie)釋】東漢(han)人黃(huang)香,九歲(sui)時(shi)就知道(dao)孝敬父(fu)(fu)親(qin),替父(fu)(fu)親(qin)暖被窩(wo)。這是每個孝順(shun)父(fu)(fu)母的(de)人都(dou)應該實行和效仿的(de)。
10、融四歲,能(neng)讓梨,弟(di)于長(chang),宜(yi)先知。
【解釋】漢代(dai)人孔融四歲時,就知道把大的梨讓給哥哥吃,這(zhe)種(zhong)尊(zun)敬和(he)友愛(ai)兄長的道理,是每個人從小就應該知道的。“弟”通“悌”,尊(zun)敬友愛(ai)。
11、首孝悌,次見聞。知某(mou)(mou)數,識某(mou)(mou)文。
【解釋】人生急(ji)當(dang)首務者,莫大于孝悌,故人事親事長(chang),必(bi)要盡其(qi)(qi)(qi)孝悌。孝悌乃一(yi)件大事。其(qi)(qi)(qi)次一(yi)等,多見天(tian)下之(zhi)(zhi)事,以廣(guang)其(qi)(qi)(qi)所知(zhi),多聞(wen)古(gu)今(jin)之(zhi)(zhi)理(li),以廣(guang)其(qi)(qi)(qi)所學。知(zhi)十百千萬之(zhi)(zhi)數(shu)為(wei)某數(shu),識古(gu)今(jin)圣賢之(zhi)(zhi)事為(wei)某文也。
12、一(yi)而十(shi),十(shi)而百。百而千,千而萬(wan)。
【解(jie)釋】中國采用十進位(wei)算術方(fang)法:一(yi)到十是(shi)基本的數字(zi),然后十個(ge)(ge)十是(shi)一(yi)百(bai)(bai),十個(ge)(ge)一(yi)百(bai)(bai)是(shi)一(yi)千(qian)(qian),十個(ge)(ge)一(yi)千(qian)(qian)是(shi)一(yi)萬……一(yi)直(zhi)變化下(xia)去。
13、三才者(zhe),天地人(ren)。三光者(zhe),日(ri)月星。
【解釋】還應該知道一些日(ri)常(chang)生活常(chang)識。三(san)才指(zhi)的是(shi)天(tian)、地(di)、人三(san)個方面。三(san)光就是(shi)太陽、月亮、星星。
14、三綱者,君(jun)臣義。父子親,夫(fu)婦順。
【解釋】三綱是人與人之間關系(xi)應該遵守的三個行為準(zhun)則,就是君王與臣子的言行要合乎(hu)義理(li),父母子女之間相(xiang)親相(xiang)愛,夫(fu)妻之間和順相(xiang)處。
15、曰春夏(xia),曰秋冬。此四(si)時,運不窮(qiong)。
【解釋】春、夏、秋(qiu)、冬(dong)叫做四季。季節不斷變(bian)化,春去(qu)夏來(lai),秋(qiu)去(qu)冬(dong)來(lai),如此循(xun)環往復,永(yong)不停止。
16、曰(yue)南北(bei),曰(yue)西東。此四方,應乎中。
【解(jie)釋】東、南、西、北,做“四方(fang)(fang)”,是指各(ge)個(ge)(ge)(ge)方(fang)(fang)向(xiang)的(de)位(wei)置。這四個(ge)(ge)(ge)方(fang)(fang)位(wei),必須有個(ge)(ge)(ge)中央位(wei)置對(dui)應,才能把(ba)各(ge)個(ge)(ge)(ge)方(fang)(fang)位(wei)定出來(lai)。
17、曰(yue)水火,木金土。此五行,本乎數。
【解(jie)釋】“五行(xing)”,就是(shi)金、木、水、火(huo)、土。這是(shi)中國古代(dai)用來指(zhi)宇宙各(ge)種事物(wu)的(de)抽象概念,是(shi)根據一、二、三、四、五這五個數字和組合(he)變化而產生的(de)。
18、十干者(zhe),甲至癸。十二支,子至亥。
【解釋】“十干(gan)”指的(de)(de)是(shi)(shi)甲、乙、丙、丁(ding)、戊(wu)、己(ji)、庚、辛、壬、癸,又叫“天(tian)干(gan)”;“十二(er)支(zhi)(zhi)”指的(de)(de)是(shi)(shi)子、丑(chou)、寅、卯、辰、巳(si)、午、未、申(shen)、酉、戌、亥(hai),又叫“地(di)支(zhi)(zhi)”,是(shi)(shi)古代(dai)記時的(de)(de)標記。
19、曰黃(huang)道,日所躔(chan)。曰赤(chi)道,當(dang)中權。
【解(jie)釋】太陽行走的軌跡叫做黃道,大地所在的平(ping)面(mian)位于(yu)中(zhong)間,這個平(ping)面(mian)叫做赤(chi)道。根據中(zhong)國古(gu)代(dai)天圓地方的宇宙觀,不知道地球是球體,所說(shuo)的赤(chi)道應該就指的是所生活(huo)的平(ping)面(mian)。
地球(qiu)圍繞(rao)太陽運(yun)轉,而太陽又圍繞(rao)著(zhu)銀河系中心運(yun)轉。太陽運(yun)行的軌(gui)道叫(jiao)“黃道”,在地球(qiu)中央有(you)一條假想的與地軸垂直的大圓圈,這就(jiu)是(shi)赤道。
20、赤道下,溫暖極。我中華,在東北。
【解釋】在赤道(dao)地區,溫度最高,氣候特別(bie)炎(yan)熱,從赤道(dao)向南(nan)北兩個方(fang)向,氣溫逐漸變低。中國是地處地球的東北邊。
21、寒(han)燠均(jun),霜露改。右高原,左大海。
【解(jie)釋】中國(guo)氣候冷暖(nuan)勻稱而有霜露(lu)。右邊是高原,左邊是大海。
22、曰(yue)(yue)江河,曰(yue)(yue)淮濟。此(ci)四瀆,水(shui)之紀。
【解釋】中(zhong)國直(zhi)接流入大海的(de)有(you)長江、黃河(he)、淮河(he)和濟水(shui),這四條(tiao)大河(he)是中(zhong)國河(he)流的(de)代表。
23、曰岱(dai)華,嵩恒衡。此五岳,山之名。
【解釋】中(zhong)國(guo)的五(wu)大名山(shan)(shan),稱(cheng)為“五(wu)岳(yue)”,就是東岳(yue)泰山(shan)(shan)、西(xi)岳(yue)華山(shan)(shan)、中(zhong)岳(yue)嵩(song)山(shan)(shan)、南岳(yue)衡山(shan)(shan)、北(bei)岳(yue)恒(heng)山(shan)(shan),這(zhe)五(wu)座山(shan)(shan)是中(zhong)國(guo)大山(shan)(shan)的代表。
24、古九州,今改制(zhi)。稱(cheng)行省,三十五。
【解釋】中國漢時以轄(xia)九州統管全國,現為省,總共三十五個。
25、曰士農,曰工(gong)商。此四民,國之良。
【解釋】知(zhi)識分子、農民(min)、工(gong)人和商人,是(shi)國家不可缺少的棟梁,稱為(wei)四民(min),這是(shi)社會重(zhong)要的組成部(bu)分。
26、曰仁義,禮智信。此五常(chang),不容(rong)紊。
【解釋(shi)】如果所(suo)有的人(ren)(ren)都(dou)能以仁(ren)、義(yi)、禮、智、信(xin)這五(wu)種不(bu)變(bian)的法則(ze)作為(wei)處(chu)事做人(ren)(ren)的標準,社會就會永葆祥和,所(suo)以每個人(ren)(ren)都(dou)應(ying)遵守,不(bu)可怠慢(man)疏忽。
27、地所生,有草木。此植物,遍水陸。
【解釋(shi)】除了人類,在地(di)球上(shang)還有花(hua)草樹木,這些屬于(yu)植(zhi)物,在陸地(di)上(shang)和水里到(dao)處(chu)都有。
28、有蟲魚,有鳥(niao)獸。此動物,能飛走。
【解釋】蟲、魚、鳥、獸屬于動物,這些動物有的能(neng)(neng)在天空(kong)中飛,有的能(neng)(neng)在陸地上走,有的能(neng)(neng)在水里游(you)。
29、稻粱菽,麥黍稷。此六谷,人所食(shi)。
【解釋】人類(lei)生活中的(de)主食有的(de)來自植物,像(xiang)稻子、小麥、豆類(lei)、玉米(mi)和高粱,這些是日常生活的(de)重要(yao)食品。
30、馬牛羊,雞犬(quan)豕。此六畜,人所飼。
【解釋(shi)】在動物(wu)中(zhong)有(you)馬、牛、羊(yang)、雞(ji)、狗和(he)豬(zhu),這叫六畜。這些動物(wu)和(he)六谷(gu)一(yi)樣本來都是野(ye)生的。后(hou)來被人(ren)們漸(jian)漸(jian)馴化后(hou),才(cai)成(cheng)為(wei)人(ren)類日常生活的必需品。
31、曰(yue)喜怒,曰(yue)哀懼。愛惡(e)欲(yu),七情俱。
【解(jie)釋】高興叫(jiao)做(zuo)喜(xi),生氣(qi)叫(jiao)做(zuo)怒(nu),傷心(xin)叫(jiao)做(zuo)哀,害怕(pa)叫(jiao)做(zuo)懼,心(xin)里喜(xi)歡叫(jiao)愛,討厭(yan)叫(jiao)惡,內心(xin)很貪戀叫(jiao)做(zuo)欲,合起來叫(jiao)七情。這是人生下(xia)來就有的七種感情。
32、青赤黃,及黑(hei)白。此五色,目所識。
【解釋】青(qing)色(se)、黃色(se)、赤色(se)、黑(hei)色(se)和白色(se),這是(shi)中國古代傳統(tong)的(de)五行中的(de)五種顏色(se),是(shi)人們的(de)肉眼(yan)能夠識(shi)別的(de)。
33、酸苦甘,及辛咸。此五味(wei),口(kou)所含(han)。
【解釋】在平(ping)時所吃的(de)(de)食物中(zhong),全能用嘴巴(ba)分辨(bian)出來(lai)的(de)(de),有酸、甜、苦、辣和(he)咸,這五種味道(dao)。
34、膻焦香,及腥朽。此(ci)五臭,鼻所嗅。
【解釋】鼻子可(ke)以聞(wen)出東西(xi)的氣味(wei),氣味(wei)主要有五種,即(ji)羊膻(shan)味(wei)、燒焦味(wei)、香味(wei)、魚腥味(wei)和腐朽味(wei)。
35、匏土革,木石金。絲與竹,乃八音(yin)。
【解釋】中國古代人(ren)把制(zhi)造樂器的材料,分為八種,即匏(pao)瓜、黏土、皮革、木塊、石頭、金屬、絲線與(yu)竹(zhu)子,稱(cheng)為“八音”。
36、曰平上,曰去(qu)入。此四聲(sheng),宜調協。
【解(jie)釋】中國古(gu)代(dai)把(ba)說話聲(sheng)音的(de)聲(sheng)調分為平、上(shang)、去、入四(si)種(zhong)。四(si)聲(sheng)的(de)運用必(bi)須和諧(xie),聽起來才能(neng)使(shi)人舒暢。
37、高曾祖,父(fu)而(er)身。身而(er)子,子而(er)孫(sun)。
【解釋】由(you)高祖(zu)(zu)父(fu)生(sheng)(sheng)曾祖(zu)(zu)父(fu),曾祖(zu)(zu)父(fu)生(sheng)(sheng)祖(zu)(zu)父(fu),祖(zu)(zu)父(fu)生(sheng)(sheng)父(fu)親,父(fu)親生(sheng)(sheng)自己本身,自己生(sheng)(sheng)兒(er)子,兒(er)子再(zai)生(sheng)(sheng)孫子。
38、自子孫,至(zhi)玄曾。乃九族,人之倫。
【解(jie)釋】由自己(ji)的兒子、孫(sun)子再接下去,就是(shi)曾(ceng)孫(sun)和(he)玄(xuan)孫(sun)。從高祖父(fu)到玄(xuan)孫(sun)稱為“九族(zu)”。這“九族(zu)”代表著人(ren)的長(chang)幼(you)尊卑秩(zhi)序(xu)和(he)家族(zu)血統的承續關系。
39、父子恩,夫婦從。兄(xiong)則友,弟則恭。
【解釋】父親與兒子之(zhi)間要(yao)注(zhu)重(zhong)相互的恩情(qing),夫(fu)妻之(zhi)間的感(gan)情(qing)要(yao)和順,哥(ge)哥(ge)對(dui)弟(di)弟(di)要(yao)友愛(ai),弟(di)弟(di)對(dui)哥(ge)哥(ge)則要(yao)尊(zun)敬。
40、長幼(you)序,友與(yu)朋(peng)。君則(ze)敬(jing),臣則(ze)忠(zhong)。
【解釋】年(nian)長的(de)(de)(de)和年(nian)幼的(de)(de)(de)交往要(yao)注意長幼尊卑的(de)(de)(de)次序;朋友(you)相處應該互相講信(xin)用。如(ru)果君主能尊重(zhong)他(ta)的(de)(de)(de)臣子,官吏們就會對他(ta)忠心耿耿了。
41、此十義,人所同(tong)。當順敘,勿違背。
【解釋】前面提到的(de)(de)十義(yi):父慈、子孝、夫和、妻順、兄(xiong)友、弟(di)恭、朋(peng)信、友義(yi)、君敬、臣忠,這是(shi)人人都應(ying)遵守的(de)(de),千萬不能違背(bei)。
42、斬齊衰,大小功。至緦麻,五服(fu)終。
【解(jie)釋(shi)】斬衰(shuai)、齊衰(shuai)、大功(gong)(gong)、小功(gong)(gong)和(he)緦麻,這是中國古代親族中不(bu)同的人死去(qu)時穿的五種(zhong)孝服。
43、禮樂射,御書數。古(gu)六藝,今不具(ju)。
【解釋】禮法、音樂、射箭、駕(jia)車、書(shu)法和算數是古代讀書(shu)人必(bi)須學習的六(liu)(liu)種技藝,這六(liu)(liu)種技藝到現已經(jing)沒有人能同時(shi)具備了。
44、惟(wei)書學,人共遵。既識字,講(jiang)說(shuo)文。
【解釋】在六藝(yi)中(zhong),只有書法現今(jin)社會還是每個(ge)(ge)人(ren)都推崇(chong)的(de)。當一個(ge)(ge)人(ren)認識字以(yi)后,就可以(yi)去(qu)研究《說文(wen)解字》,這樣對于研究高深的(de)學問是有幫(bang)助的(de)。
45、有古(gu)文,大(da)小(xiao)篆。隸草繼,不可亂。
【解釋】中國的文字發展經歷了(le)古(gu)文、大篆(zhuan)、小(xiao)篆(zhuan)、隸(li)書、草書,這(zhe)一定要(yao)認清楚,不可搞混亂了(le)。
46、若廣學,懼其(qi)繁。但略說(shuo),能知(zhi)原(yuan)。
【解釋】假(jia)如(ru)想廣泛地學(xue)習知識(shi),實(shi)在(zai)是(shi)(shi)不容易的事,也(ye)無從下手(shou),但如(ru)能做大體研究,還(huan)是(shi)(shi)能了解到許多基本的道理。
47、凡(fan)訓(xun)蒙,須講究。詳訓(xun)詁,明句讀(du)。
【解(jie)釋(shi)】凡是(shi)教導剛入學的(de)(de)兒童的(de)(de)老師,必須把每個(ge)字都(dou)講清楚,每句(ju)話(hua)都(dou)要解(jie)釋(shi)明白,并(bing)且使學童讀書時懂得(de)斷(duan)句(ju)。
48、為學者,必有(you)初。小學終,至四書。
【解釋】作為一個學者,求學的初期打好基(ji)礎(chu),把(ba)小學知識學透了,才可以讀(du)“四書”。
49、論語者,二十篇。群弟子,記(ji)善言。
【解釋(shi)】《論語》這(zhe)本書共有(you)二十篇。是孔(kong)子(zi)的(de)弟(di)子(zi)們,以及弟(di)子(zi)的(de)弟(di)子(zi)們,記載有(you)關(guan)孔(kong)子(zi)言(yan)論的(de)一部書。
50、孟子者(zhe),七篇止。講(jiang)道(dao)德,說(shuo)仁義。
【解釋】《孟子》這(zhe)本書是(shi)孟軻所作,共分七篇。內(nei)容也是(shi)有關(guan)品行(xing)修養、發(fa)揚道德仁義等優良德行(xing)的言論。
51、作(zuo)中庸,乃(nai)孔伋。中不(bu)偏,庸不(bu)易。
【解(jie)釋(shi)】作《中(zhong)庸》這本書的(de)是(shi)孔伋,“中(zhong)”是(shi)不(bu)偏(pian)的(de)意(yi)思,“庸”是(shi)不(bu)變(bian)的(de)意(yi)思。
52、作大學(xue),乃曾子。自修齊,至平(ping)治。
【解釋】作(zuo)《大學》這本書(shu)的是曾參,他提出了“修身齊家治國平天(tian)下”的主張。
53、四書熟(shu),孝經(jing)通。如六經(jing),始可讀。
【解釋】把四書讀熟了,孝(xiao)經的(de)道理弄明白了,才(cai)可以(yi)去讀六經這樣深奧的(de)書。
54、詩書易,禮(li)春秋(qiu)。號六(liu)經,當講求。
【解釋】《詩》、《書》、《易(yi)》、《禮》、《春秋》,再加(jia)上(shang)《樂》稱(cheng)六經,這是(shi)中國古代儒家的重要經典(dian),應當(dang)仔細閱讀。
55、有連山,有歸藏。有周易(yi),三易(yi)詳。
【解釋(shi)】《連山》、《歸藏(zang)》、《周易》,是(shi)我(wo)國古代(dai)的(de)三(san)部書,這三(san)部書合(he)稱“三(san)易”,“三(san)易”是(shi)用“卦(gua)”的(de)形(xing)式來說明宇宙間(jian)萬(wan)事萬(wan)物循環變化的(de)道理的(de)書籍。
56、有典謨,有訓誥。有誓命,書(shu)之奧。
【解釋(shi)】《書經》的(de)內容分(fen)六(liu)個(ge)部分(fen):一典,是立國(guo)(guo)的(de)基(ji)本原則(ze);二謨,即(ji)治(zhi)國(guo)(guo)計(ji)劃;三訓,即(ji)大臣的(de)態度;四(si)誥,即(ji)國(guo)(guo)君的(de)通(tong)告(gao);五誓(shi),起(qi)兵文告(gao);六(liu)命(ming),國(guo)(guo)君的(de)命(ming)令(ling)。
57、我(wo)周公(gong),作周禮。著六官,存治體。
【解(jie)釋(shi)】周公著(zhu)作了《周禮》,其中(zhong)記載著(zhu)當時六宮的官制以及(ji)國家的組成情況(kuang)。
58、大(da)小戴,注禮記(ji)。述圣(sheng)言,禮樂備(bei)。
【解釋】戴德和戴圣整理并且(qie)注(zhu)釋《禮(li)記(ji)》,傳述(shu)和闡揚(yang)了圣賢(xian)的著作(zuo),這使(shi)后代人知道了前代的典章制度和有(you)關禮(li)樂的情形。
59、曰(yue)國(guo)風,曰(yue)雅頌。號(hao)四詩,當諷詠。
【解釋(shi)】《國(guo)風》、《大(da)雅》、《小雅》、《頌》,合稱為四詩,它(ta)是一種內容(rong)豐富(fu)、感(gan)情深(shen)切的詩歌,值得去朗(lang)誦。
60、詩既亡(wang),春秋作(zuo)。寓(yu)褒貶,別善惡。
【解(jie)釋】由于周朝的(de)衰落(luo),詩(shi)經也就跟著被冷落(luo)了,所以孔子就作(zuo)《春秋》,在這本書中隱含著對現實政治的(de)褒貶(bian)以及對各國善惡行為(wei)的(de)分辨。
61、三傳者,有(you)公羊。有(you)左氏,有(you)谷梁。
【解釋】三(san)傳(chuan)就(jiu)是羊(yang)高所著的《公羊(yang)傳(chuan)》,左丘(qiu)明所著的《左傳(chuan)》和谷梁(liang)赤所著的《谷梁(liang)傳(chuan)》,這些是解釋《春秋》的書。
(三個版本,版本1無新增內(nei)容)
(版本2
爾(er)雅者,善辨言,求經訓,此莫先。
【解釋】爾雅是(shi)我國第一部詞典,里(li)面解釋了(le)很多(duo)詞語(yu)。如果讀經的時候遇到(dao)不懂的詞語(yu),可以(yi)從爾雅找到(dao)解釋。
古圣著,先賢傳(chuan),注(zhu)疏備,十三(san)經。
【解釋】這些古代的(de)典籍,都(dou)是以前的(de)圣人賢人著(zhu)述的(de)。后(hou)來(lai)(lai)后(hou)人對之進行注(zhu)解,合起來(lai)(lai)稱(cheng)為(wei)十三經。
左傳(chuan)外,有(you)國語,合群(qun)經,數十五(wu)。
【解釋】左丘明(ming)著作除了《左傳》外,還有《國語》,《左傳》國語》加上前面所述的經(jing)書,共十五部經(jing)典(dian)。)
(版本3
爾雅者,善(shan)辨言,求經訓,此莫(mo)先。
【解釋(shi)】《爾雅》―書(shu)精于辨(bian)解詞義,若要尋求對經文的(de)解說,沒有比《爾雅》更好的(de)了
注(zhu)疏備,十(shi)三經(jing),惟(wei)“大戴”,疏未成。
【解釋(shi)】在被注釋(shi)完(wan)備(bei)的書中,共有(you)(you)十三部(bu)儒家經典,惟有(you)(you)《大戴(dai)禮(li)記》沒有(you)(you)注疏。
《左傳》外(wai),有《國語》,合群經,數十五。
【解釋】左丘明著作除了《左傳(chuan)》外,還(huan)有《國(guo)語》,《左傳(chuan)》國(guo)語》加上前面所述的經書,共(gong)十五部(bu)經典。)
62、經既(ji)明,方讀子。撮其(qi)要,記其(qi)事。
【解釋】經傳都讀(du)(du)熟(shu)了然后讀(du)(du)子書。子書繁雜,必須選擇比(bi)較(jiao)重(zhong)要(yao)的(de)來讀(du)(du),并(bing)且要(yao)記住(zhu)每件事(shi)的(de)本末因(yin)果。
63、五子(zi)者(zhe),有(you)荀揚。文中子(zi),及老莊。
【解釋】五子(zi)是指荀子(zi)、揚子(zi)、文中子(zi)、老子(zi)和(he)莊子(zi)。他們所寫的書,便(bian)稱為子(zi)書。
64、經子(zi)通,讀諸史。考世系,知終始。
【解(jie)釋(shi)】經書(shu)和子書(shu)讀(du)熟了(le)以后,再讀(du)史(shi)書(shu)、讀(du)史(shi)時必須要(yao)考究各朝(chao)各代(dai)的(de)世系(xi),明白(bai)他們盛衰的(de)原因,才能(neng)從(cong)歷(li)史(shi)中記(ji)取教訓。
65、自羲農,至黃帝(di)。號三皇,居上世。
【解釋】自伏羲氏、神農氏到黃帝,這三位(wei)上古時代的帝王(wang)都(dou)能勤(qin)政愛民、非常偉大,因此后人尊(zun)稱他們為“三皇”。
66、唐有虞,號二(er)帝。相揖遜,稱盛世(shi)。
【解釋】黃帝(di)之后,有唐(tang)堯(yao)和虞(yu)舜(shun)(shun)二位帝(di)王(wang),堯(yao)認為自己的兒(er)子(zi)不肖,而(er)把帝(di)位傳給了才德(de)兼備的舜(shun)(shun),在兩位帝(di)王(wang)治理下,天下太平,人人稱頌(song)。
67、夏有禹,商有湯(tang)。周文武,稱三(san)王。
【解釋】夏(xia)朝(chao)(chao)的開(kai)國(guo)君(jun)主是(shi)禹,商朝(chao)(chao)的開(kai)國(guo)君(jun)主是(shi)湯,周朝(chao)(chao)的開(kai)國(guo)君(jun)主是(shi)文王和(he)武王。這幾個德才兼備的君(jun)王被后人稱為三王。
68、夏(xia)傳(chuan)子,家天(tian)下。四百載,遷(qian)夏(xia)社。
【解(jie)釋】禹把帝(di)位傳給自己的兒子,從此天(tian)下就成(cheng)為(wei)一個家族所有的了(le)。經(jing)過四百多年,夏被湯(tang)滅掉,從而(er)結束了(le)它的統(tong)治。
69、湯(tang)伐夏(xia),國號商(shang),六百(bai)載,至紂亡(wang)。
【解釋(shi)】湯朝征(zheng)討夏朝,定國號(hao)為(wei)商,過了六百多年,直到紂(zhou)的(de)滅亡。
70、周武王,始誅紂。八百載,最長(chang)久(jiu)。
【解釋】周(zhou)(zhou)武王起兵滅掉(diao)商朝(chao)(chao),殺(sha)死紂王,建立(li)周(zhou)(zhou)朝(chao)(chao),周(zhou)(zhou)朝(chao)(chao)的(de)歷史(shi)最長,前后(hou)延續(xu)了八(ba)百多年。
71、周轍東(dong),王(wang)綱墜。逞干戈,尚游說。
【解釋】自從周平(ping)王東遷國都后(hou),對諸(zhu)侯的(de)控制力就(jiu)越來越弱(ruo)了(le)。諸(zhu)侯國之(zhi)間時常發生戰爭,而游說之(zhi)士(shi)也(ye)開始大行其道(dao)。
72、始(shi)春秋,終戰國。五(wu)霸強(qiang),七雄出。
【解釋】東周(zhou)分(fen)為(wei)兩個階段,一是(shi)春秋時(shi)期(qi),一是(shi)戰(zhan)(zhan)國(guo)時(shi)期(qi)。春秋時(shi)的齊桓公、宋襄公、晉文公、秦穆公和楚莊王(wang)號稱五霸。戰(zhan)(zhan)國(guo)的七雄分(fen)別為(wei)齊楚燕韓(han)趙(zhao)魏秦。
73、嬴秦氏(shi),始(shi)兼(jian)并。傳二世,楚(chu)漢爭。
【解釋】戰(zhan)國末(mo)年(nian),秦(qin)國的(de)(de)勢(shi)力(li)日(ri)漸強大(da),把其他(ta)諸侯(hou)國都(dou)滅掉了,建立了統一的(de)(de)秦(qin)朝。秦(qin)傳(chuan)到(dao)二(er)世胡亥(hai),天下又開始大(da)亂,最后,形成(cheng)楚漢相爭的(de)(de)局面。
74、高祖興,漢業建。至孝平,王莽篡。
【解釋】漢高(gao)祖打(da)敗了(le)項羽,建立(li)漢朝。漢朝的帝(di)位傳了(le)兩百多年,到了(le)孝平帝(di)時,就被王(wang)莽篡奪了(le)。
75、光武興,為東漢。四(si)百年,終于獻。
【解釋】王莽篡權。改(gai)國(guo)號為(wei)新,天下大亂,劉(liu)秀推翻更始(shi)帝(di),恢復國(guo)號為(wei)漢(han),史稱東漢(han)光武帝(di),漢(han)朝延續四百年,到漢(han)獻帝(di)的時候(hou)滅(mie)亡(wang)。
76、魏(wei)蜀吳,爭漢鼎(ding)。號三國(guo),迄兩(liang)晉。
【解(jie)釋】東漢末年(nian),魏(wei)國(guo)、蜀國(guo)、吳國(guo)爭奪(duo)天下,形(xing)成(cheng)三(san)國(guo)相爭的(de)局面。后(hou)來魏(wei)滅了(le)蜀國(guo),但被司馬炎篡奪(duo)了(le)帝位,建(jian)立(li)了(le)晉朝,晉國(guo)滅吳國(guo)統一后(hou),晉又分為(wei)東晉和西晉兩個時期。
77、宋齊繼,梁陳承。為南(nan)朝,都(dou)金(jin)陵(ling)。
【解釋(shi)】晉朝王室南(nan)遷以后(hou),不久就(jiu)衰亡了,繼之(zhi)而起(qi)的(de)是(shi)南(nan)北朝時期。南(nan)朝包括宋齊(qi)梁(liang)陳(chen),國都(dou)建在金陵。
78、北元魏(wei),分東西。宇文(wen)周,興高(gao)齊。
【解(jie)釋】北(bei)朝則指的是元魏(wei)(wei)(wei)。元魏(wei)(wei)(wei)后(hou)來(lai)也(ye)分裂(lie)成東魏(wei)(wei)(wei)和西魏(wei)(wei)(wei),西魏(wei)(wei)(wei)被(bei)宇(yu)文覺篡了(le)位,建立了(le)北(bei)周(zhou);東魏(wei)(wei)(wei)被(bei)高洋篡了(le)位,建立了(le)北(bei)齊。
79、迨(dai)至隋,一土宇。不再傳,失統緒。
【解釋】楊堅重新統(tong)一(yi)了(le)中國,建立(li)了(le)隋朝(chao),歷史上稱為隋文帝。他的兒子隋煬帝楊廣即位后,荒淫(yin)無道,隋朝(chao)很快就滅亡了(le)。
80、唐高祖(zu),起義師。除隋亂,創(chuang)國(guo)基。
【解釋】唐(tang)高祖(zu)李(li)淵起兵反(fan)隋(sui),最后隋(sui)朝滅亡,他戰勝了各路的(de)反(fan)隋(sui)義軍,取得了天下(xia),建立起唐(tang)朝。
81、二十傳,三百載。梁(liang)滅之,國乃改(gai)。
【解(jie)釋】唐(tang)朝的(de)統治(zhi)近三百年,總(zong)共傳了(le)二十位皇帝(di)。到唐(tang)昭宣帝(di)被朱全忠(zhong)篡位,建立了(le)梁朝,唐(tang)朝從此滅亡。為和(he)南北朝時期的(de)梁相區(qu)別,歷史上稱為后梁。
82、梁唐(tang)晉,及漢周(zhou)。稱五代,皆有由。
【解釋】后梁、后唐、后晉(jin)、后漢和后周五個(ge)朝代(dai)的更替時期,歷史上稱作五代(dai),這五個(ge)朝代(dai)的更替都有著一(yi)定的原(yuan)因(yin)。
83、炎宋興,受周禪(chan)。十八傳,南(nan)北(bei)混。
【解釋】趙匡胤(yin)接受了后(hou)周“禪讓”的帝位,建(jian)立(li)宋(song)朝(chao)(chao)。宋(song)朝(chao)(chao)相傳了十(shi)八個皇帝之(zhi)后(hou),北方的少數民族南(nan)下侵擾,結果(guo)又成了南(nan)北混戰的局(ju)面(mian)。
84、遼與金,皆稱帝。元滅金,絕宋世。
【解釋(shi)】北方的遼(liao)人、金人和蒙(meng)(meng)古人都建立了國家,自稱皇帝,最后蒙(meng)(meng)古人滅(mie)了金朝和宋朝,建立了元(yuan)朝,重又統一(yi)了中國。
85、輿(yu)圖廣,超前(qian)代。九十年,國祚廢。
【解釋】元朝(chao)的疆域(yu)很廣大,所統治的領土(tu),超過了以前的每一個朝(chao)代。然(ran)而它只維持(chi)了短短九十年,就被(bei)農民起義推(tui)翻了。
86、太祖興,國(guo)大明(ming)。號洪武(wu),都金陵(ling)。
【解釋(shi)】元朝(chao)末(mo)年,明(ming)太祖朱元璋起(qi)義(yi),最(zui)后推翻元朝(chao)統治,統一(yi)全國,建立(li)大明(ming),年號洪(hong)武(wu),定(ding)都(dou)在金陵。
87、迨成祖(zu),遷(qian)燕京。十六世,至崇禎。
【解釋】到(dao)明成祖即位后,把國都由金陵遷到(dao)北(bei)方的燕京。明朝(chao)共傳了(le)(le)十(shi)六個皇帝(di),直(zhi)到(dao)崇禎皇帝(di)為止,明朝(chao)就滅亡了(le)(le)。
88、權閹肆,寇如林。李闖(chuang)出,神器焚。
【解釋】明(ming)朝末(mo)年,宦官專權,天(tian)下(xia)大亂,老百姓紛紛起義,以闖(chuang)王李自成為首(shou)的(de)起義軍(jun)攻(gong)破北(bei)京,迫使崇禎皇帝自殺,明(ming)朝最后滅亡。
89、清世祖,膺景命(ming)。靖四方,克大定。
【解釋】清軍(jun)入關后,清世祖順治(zhi)皇帝在(zai)北京登(deng)上(shang)帝座,平定了各地的混亂(luan)局面(mian),使得(de)老(lao)百姓可以(yi)重新(xin)安定地生(sheng)活。
90、由康雍,歷(li)乾嘉(jia),民安富,治(zhi)績夸(kua)。
【解釋】順治皇(huang)帝以(yi)后,分別是(shi)康(kang)熙、雍(yong)正、乾隆和嘉慶四(si)位(wei)皇(huang)帝,在(zai)此期間,天下太(tai)平(ping),人民生活比較安定,國家也比較強盛。
91、道咸間,變亂起,始(shi)英(ying)法,擾都鄙。
【解釋】清朝(chao)道光、咸(xian)豐年(nian)間,發(fa)生了變亂(luan),英軍挑(tiao)起鴉片戰(zhan)爭。英法(fa)兩國分別以亞羅號事件和(he)法(fa)國神父(fu)被(bei)殺為由(you)組成聯軍,直攻北京。
92、同(tong)光后(hou),宣統弱(ruo),傳(chuan)九帝,滿清歿。
【解釋】同治、光(guang)緒皇帝(di)以后(hou),清朝的國勢已經破敗不堪,當傳到第九代宣統皇帝(di)時,就被孫(sun)中(zhong)山領(ling)導的辛亥革命推翻(fan)了。
93、革命興,廢帝制(zhi),立憲法,建民國。
【解釋】孫中(zhong)山領導的(de)辛亥革(ge)命,推翻了(le)(le)清(qing)朝政府的(de)統(tong)治,廢除了(le)(le)帝(di)制,建立(li)了(le)(le)憲法,成立(li)了(le)(le)中(zhong)華(hua)民國政府,孫中(zhong)山任臨時(shi)大總(zong)統(tong)。
94、古今史,全在茲(zi)。載治亂,知興衰。
【解釋】以上所敘述的(de)是從三皇(huang)五帝到建立民(min)國的(de)古今歷史(shi),通(tong)過(guo)對(dui)歷史(shi)的(de)學(xue)習,可以了解各朝各代的(de)治(zhi)亂興衰(shuai),領悟到許多有益的(de)東西(xi)。
95、史(shi)雖繁,讀有次(ci)。史(shi)記一,漢書二。
【解釋】中國的歷史(shi)書雖(sui)然紛繁、復雜,但在(zai)讀(du)的時候應(ying)該有次序:先讀(du)《史(shi)記(ji)》,然后(hou)讀(du)《漢書》。
96、后漢三(san),國(guo)志四。兼證經,參通鑒(jian)。
【解釋】第三(san)讀《后漢書》,第四讀《三(san)國志》,讀的同時,還要參(can)照經書,參(can)考《資治(zhi)通鑒》,這樣就可以更好地(di)了(le)解歷史的治(zhi)亂興衰了(le)。
97、讀(du)史(shi)者(zhe),考實錄。通(tong)古今,若親(qin)目。
【解釋】讀(du)歷史(shi)的人(ren)應該(gai)更進(jin)一步地去翻閱(yue)歷史(shi)資料,了解古(gu)往今來事情的前(qian)因后果,就好像是自己親眼所見一樣。
98、口而誦,心而惟。朝(chao)于斯(si),夕于斯(si)。
【解釋】讀書學習(xi),要(yao)有(you)恒心(xin),要(yao)一(yi)邊讀,一(yi)邊用(yong)心(xin)去思(si)考(kao)。只有(you)早早晚(wan)晚(wan)都(dou)把心(xin)思(si)用(yong)到學習(xi)上,才能真正(zheng)學好。
99、昔仲(zhong)尼,師項橐。古圣賢,尚勤學。
【解釋】從前,孔子(zi)是(shi)個(ge)十(shi)分好學(xue)的(de)人,當時魯(lu)國有一位神童(tong)名叫項橐(tuo),孔子(zi)就(jiu)曾(ceng)向他學(xue)習。像孔子(zi)這樣的(de)圣賢,尚不忘(wang)勤學(xue)。
100、趙中令,讀(du)魯論。彼既(ji)仕,學且(qie)勤。
【解釋】宋朝(chao)時趙中(zhong)令(ling)——趙普(pu),他官已(yi)經做到(dao)了中(zhong)書令(ling)了,天天還(huan)手不(bu)釋卷地閱(yue)讀論語,不(bu)因為(wei)自己已(yi)經當(dang)了高官,而忘記勤(qin)奮學習。
101、披蒲(pu)編,削竹簡。彼無(wu)書,且知勉。
【解釋】西漢(han)時(shi)路溫舒(shu)把文字抄在(zai)蒲(pu)草上(shang)閱讀。公孫弘將春秋刻在(zai)竹子削成(cheng)的竹片上(shang)。兩人都(dou)很窮,買不起(qi)書,但還不忘勤奮學習。
102、頭懸梁(liang),錐刺(ci)股。彼不教(jiao),自勤苦。
【解釋】東(dong)漢的孫敬讀書(shu)(shu)時把自己(ji)的頭發拴在(zai)屋(wu)梁上,以免(mian)打瞌(ke)睡。戰國時蘇秦讀書(shu)(shu)每到疲倦時就用(yong)錐子刺大腿,他們(men)不用(yong)別人(ren)督促而(er)自覺勤奮(fen)苦(ku)讀。
103、如囊螢,如映雪。家雖貧,學不(bu)輟。
【解釋】晉朝人車(che)胤,把螢火蟲放(fang)在紗袋(dai)里當(dang)照(zhao)明讀書(shu)。孫康則利用(yong)積雪(xue)的反光來讀書(shu)。他們(men)兩人家(jia)境貧苦,卻能在艱苦條件下繼續求學。
104、如負薪(xin),如掛(gua)角。身雖勞(lao),猶(you)苦卓(zhuo)。
【解釋】漢(han)朝(chao)(chao)的朱(zhu)買臣(chen),以(yi)砍(kan)柴(chai)維持生活,每天邊擔柴(chai)邊讀(du)書。隋朝(chao)(chao)李密放牛把書掛在牛角(jiao)上,有時間就(jiu)讀(du)。他們在艱苦(ku)的環(huan)境里(li)仍堅(jian)持讀(du)書。
105、蘇老泉,二(er)十七。始發奮,讀書籍。
【解(jie)釋】唐宋八大家之一(yi)的蘇洵,號老(lao)泉,小(xiao)時候不(bu)想念書,到了二十七歲的時候,才開始下決心努力學(xue)習,后來(lai)成了大學(xue)問家。
106、彼既老,猶悔遲。爾小(xiao)生,宜早(zao)思(si)。
【解釋(shi)】像蘇老泉上(shang)了年紀,才(cai)后(hou)悔(hui)當初(chu)沒好(hao)好(hao)讀書,而我們(men)年紀輕(qing)輕(qing),更應該把握(wo)大好(hao)時(shi)光(guang),發奮(fen)讀書,才(cai)不至于將(jiang)來后(hou)悔(hui)。
107、若梁灝,八十二。對(dui)大廷(ting),魁多士。
【解釋(shi)】宋朝有個梁灝(hao),在(zai)八(ba)十(shi)二歲時(shi)才考中狀元,在(zai)金殿(dian)上對皇(huang)帝(di)提出的問題(ti)對答如流,所(suo)有參加考試的人都不如他。
108、彼既成,眾稱異(yi)。爾小生,宜立志(zhi)。
【解釋(shi)】梁灝這(zhe)么大年紀,尚(shang)能(neng)獲得成功,不能(neng)不使大家感到驚異,欽佩他(ta)的(de)好學不倦。而我們應該趁著年輕的(de)時候,立定志向,努力(li)用功就一定前途無(wu)量。
109、瑩(ying)八歲,能詠詩。泌七歲,能賦棋。
【解釋】北(bei)齊(qi)有個叫祖(zu)瑩(ying)的人,八歲(sui)就(jiu)能吟(yin)詩,后來當了秘書監(jian)著作郎。另外唐朝有個叫李泌的人,七歲(sui)時就(jiu)能以下棋為題而(er)作出詩賦。
110、彼穎悟,人(ren)稱(cheng)奇。爾幼學,當效之。
【解釋】他(ta)們兩個人(ren)的(de)聰明和才智,在當時(shi)很(hen)受人(ren)們的(de)贊(zan)賞和稱(cheng)奇,我們正值求學的(de)開(kai)始,應該(gai)效法他(ta)們,努力用(yong)功讀書。
111、蔡文(wen)姬(ji),能辨琴。謝道(dao)韞,能詠吟。
【解釋】在古代有(you)許(xu)多(duo)出色的(de)女能人。象東(dong)漢末(mo)年的(de)蔡文姬能分辨(bian)琴聲(sheng)好壞,晉朝的(de)才女謝道(dao)韞則能出口成(cheng)詩。
112、彼(bi)女子(zi),且聰敏。爾男(nan)子(zi),當自警(jing)。
【解釋(shi)】像這樣的兩(liang)個女(nv)孩子,一個懂(dong)音樂,一個會做詩,天資如此(ci)聰慧;身為一個男子漢,更(geng)要(yao)時時警惕,充實自己才對。
113、唐(tang)劉晏,方七歲。舉神童,作正字。
【解釋】唐玄宗(zong)時,有(you)一個名叫劉晏的(de)小孩子,才只有(you)七歲(sui),就被推舉為神童(tong),并(bing)且做(zuo)了(le)負責刊正文字的(de)官。
114、晏(yan)雖幼,身已仕。有為者(zhe),亦若(ruo)是(shi)。
【解釋(shi)】劉(liu)晏(yan)雖然年紀這么小,但(dan)卻已經做官來(lai),擔當國家(jia)給他的(de)重任,要想成為(wei)一(yi)個有用的(de)人,只要勤(qin)奮好學(xue),也可以和劉(liu)晏(yan)一(yi)樣名(ming)揚后(hou)世。
115、犬(quan)守夜,雞司晨。茍不學,曷為人。
【解釋】狗(gou)在夜間會替人看守(shou)家(jia)門,雞(ji)在每天早晨(chen)天亮時報曉,人如果不能(neng)用(yong)心學(xue)習(xi)、迷迷糊糊過日子,有什么資(zi)格稱(cheng)為人呢。
116、蠶(can)吐絲,蜂釀蜜。人不(bu)學,不(bu)如物。
【解(jie)釋】蠶(can)吐絲以(yi)(yi)供做衣料,蜜蜂可以(yi)(yi)釀制(zhi)蜂蜜,供人們食用。而人要是不(bu)懂(dong)得學習,以(yi)(yi)自己的知識、技能來實現自己的價值,真不(bu)如(ru)小動物。
117、幼(you)而(er)學,壯而(er)行。上致君,下澤民。
【解釋(shi)】要(yao)在(zai)幼年時努力(li)學(xue)習不斷充實(shi)自己,長大后能夠學(xue)以致用,上替國(guo)家(jia)效力(li),下為人(ren)民謀福利。
118、揚名聲(sheng),顯父(fu)母。光于(yu)前,裕(yu)于(yu)后。
【解釋(shi)】如果(guo)為人民做出應有的貢獻,就會(hui)得(de)到(dao)贊揚,自己的父母也(ye)可以得(de)到(dao)榮耀,給(gei)祖先增(zeng)添了(le)光彩,也(ye)給(gei)下(xia)代留下(xia)了(le)好的榜樣。
119、人遺子,金滿籯。我教子,唯一經。
【解(jie)釋】有的(de)人遺留給子孫后(hou)(hou)代的(de)是金銀錢財,但應該教孩子精于讀書學(xue)習,長大后(hou)(hou)做(zuo)個有所作為的(de)人。
120、勤有功,戲無益。戒之哉,宜(yi)勉力(li)。
【解釋】反復(fu)講(jiang)了許(xu)多道理,只是(shi)(shi)告訴孩(hai)子們,凡是(shi)(shi)勤奮上進的人,都會有好的收獲,而只顧貪玩,浪費了大好時光是(shi)(shi)一定要后悔的。
關于(yu)《三(san)字經(jing)》的成(cheng)書年代和作者歷代說法不一,大多(duo)數后代學(xue)者傾向的觀(guan)點(dian)意見是“宋儒(ru)王伯(bo)厚先生作《三(san)字經(jing)》,以課家塾”,即(ji)王應麟為了更好的教(jiao)育本族子弟讀書,于(yu)是編寫(xie)了融會經(jing)史子集的三(san)字歌訣(jue)。
王應麟是南(nan)宋人,《三(san)字經》原著中(zhong)的歷(li)史(shi)部分只截至到宋朝為止。隨著歷(li)史(shi)的發展,為了體現時代(dai)變遷(qian),各朝代(dai)都有人對《三(san)字經》不斷地加以補(bu)充,例如清道光年間賀(he)興思增補(bu)了關于元、明、清三(san)代(dai)的歷(li)史(shi),共計二十四句(ju)話。
關于(yu)《三(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)》的(de)成書(shu)(shu)年代和作者歷(li)代說(shuo)法不(bu)一(yi),但是大(da)多數學(xue)者的(de)意見傾向(xiang)于(yu)“宋儒王伯(bo)厚先生作《三(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)》,以課家塾”。王應(ying)麟(1223—1296),南宋官員、學(xue)者。字(zi)(zi)伯(bo)厚,號深寧居士(shi),又號厚齋。慶元(yuan)府鄞縣(今浙江鄞縣)人。理宗淳祐元(yuan)年進士(shi),寶(bao)祐四年復中(zhong)博學(xue)宏詞科(ke)。歷(li)官太(tai)常寺(si)主(zhu)簿(bu)、通判(pan)臺州,召為(wei)秘節監、權中(zhong)書(shu)(shu)舍人,知徽(hui)州、禮部尚書(shu)(shu)兼給(gei)事中(zhong)等(deng)職。其為(wei)人正直敢言,屢次(ci)冒犯(fan)權臣丁大(da)全(quan)、賈似(si)道而遭罷斥(chi),后辭(ci)官回鄉,專意著(zhu)(zhu)述二十年。為(wei)學(xue)宗朱熹(xi),涉(she)獵(lie)經(jing)(jing)史百家、天文地理,熟悉掌(zhang)故制度(du),長于(yu)考證(zheng)。一(yi)生著(zhu)(zhu)述頗富,計(ji)有二十余種、六百多卷(juan),相傳《三(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)》為(wei)其所著(zhu)(zhu)。王應(ying)麟晚年教育本(ben)族子(zi)弟讀書(shu)(shu)的(de)時候,編寫了一(yi)本(ben)融會經(jing)(jing)史子(zi)集的(de)三(san)字(zi)(zi)歌訣(jue),據傳就是《三(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)》。
關(guan)于《三(san)字經》的作者及成書時(shi)間(jian),還有(you)其他說法(fa)。
一(yi)(yi)說是(shi)宋(song)代人區適子(zi)。明末清初屈大均在“廣(guang)東新語”卷十一(yi)(yi)中記(ji)載:“童蒙所誦三字(zi)經(jing)乃宋(song)末區適子(zi)所撰。適子(zi),順德登洲(zhou)人,字(zi)正叔,入元抗節(jie)不仕”,認為(wei)廣(guang)東順德人區適子(zi)才是(shi)《三字(zi)經(jing)》的(de)真正作者。
一說是(shi)明代人黎貞。清代邵晉涵詩:“讀得貞黎三字訓”,自注(zhu):“《三字經》,南海黎貞撰(zhuan)(zhuan)。”即以為明代黎貞撰(zhuan)(zhuan)。
吳蒙校點《三(san)字經》時(shi),結合《三(san)字經》中提到《四書》以及鼓勵仕進等的(de)(de)內(nei)容,指(zhi)出(chu)該書“似(si)當(dang)作成(cheng)于元延(yan)祐年恢復科舉(ju),規定考試程式中《四書》用(yong)朱氏(shi)集注之(zhi)后”。同時(shi)又提及南宋陳淳用(yong)三(san)字句(ju)寫成(cheng)的(de)(de)《啟(qi)蒙初誦(song)》疑(yi)似(si)為《三(san)字經》的(de)(de)先河(he),指(zhi)出(chu)《三(san)字經》從雛形到更(geng)定,經歷了相當(dang)長的(de)(de)時(shi)間(jian)。
學者(zhe)張(zhang)如安(an)根據南宋慈溪人(ren)桂氏(shi)《家訓》中的相關(guan)記(ji)載認為,《三字經》應(ying)成書(shu)于(yu)南宋紹熙(1190年(nian)(nian)-1194年(nian)(nian))至嘉定(ding)(1208年(nian)(nian)-1224年(nian)(nian))年(nian)(nian)間,其時代要早(zao)于(yu)王應(ying)麟(1223年(nian)(nian)-1296年(nian)(nian))和區適子。而寧波是目前已知的《三字經》最早(zao)流傳(chuan)的地區。
原(yuan)典內容(rong)之(zhi)外,后經(jing)章太炎等人多(duo)次(ci)增改,故三字(zi)經(jing)內容(rong)在(zai)“敘(xu)史”部分,也已包含元、明、清、民(min)國時期。各版(ban)本題名也有差異,例如(ru)“三字(zi)經(jing)注解備要”、“重訂三字(zi)經(jing)”等。
《三字經》的內容分(fen)為六個部分(fen),每(mei)一部分(fen)有一個中心。
從(cong)“人(ren)(ren)(ren)之(zhi)(zhi)初(chu),性本善”到(dao)“人(ren)(ren)(ren)不(bu)學,不(bu)知義(yi)”,講(jiang)(jiang)述的(de)(de)是教(jiao)育(yu)和(he)學習對(dui)兒(er)童(tong)成長的(de)(de)重(zhong)要(yao)(yao)(yao)性,后(hou)天教(jiao)育(yu)及時,方(fang)法正確,可以使兒(er)童(tong)成為有(you)(you)用(yong)之(zhi)(zhi)材(cai);從(cong)“為人(ren)(ren)(ren)子(zi)(zi),方(fang)少時”至“首(shou)孝悌,次見聞”強調(diao)兒(er)童(tong)要(yao)(yao)(yao)懂禮(li)儀要(yao)(yao)(yao)孝敬父母、尊敬兄(xiong)長,并(bing)舉了(le)(le)黃香(xiang)和(he)孔融的(de)(de)例子(zi)(zi);從(cong)“知某(mou)數(shu),識某(mou)文”到(dao)“此十(shi)義(yi),人(ren)(ren)(ren)所同”介紹(shao)的(de)(de)是生(sheng)活中(zhong)的(de)(de)一(yi)些名(ming)物常(chang)(chang)識,有(you)(you)數(shu)字、三(san)才、三(san)光、三(san)綱(gang)、四(si)時、四(si)方(fang)、五行、五常(chang)(chang)、六(liu)谷(gu)、六(liu)畜、七情(qing)、八音、九族、十(shi)義(yi),方(fang)方(fang)面面,一(yi)應(ying)俱全,而且簡單明了(le)(le);從(cong)“凡訓蒙,須(xu)講(jiang)(jiang)究”到(dao)“文中(zhong)子(zi)(zi),及老莊”介紹(shao)中(zhong)國古(gu)代(dai)(dai)的(de)(de)重(zhong)要(yao)(yao)(yao)典籍(ji)(ji)和(he)兒(er)童(tong)讀書的(de)(de)程序,這(zhe)部(bu)(bu)分列舉的(de)(de)書籍(ji)(ji)有(you)(you)四(si)書、六(liu)經(jing)、三(san)易、四(si)詩、三(san)傳、五子(zi)(zi),基(ji)(ji)本包(bao)括了(le)(le)儒家(jia)的(de)(de)典籍(ji)(ji)和(he)部(bu)(bu)分先秦諸(zhu)子(zi)(zi)的(de)(de)著作;從(cong)“經(jing)子(zi)(zi)通,讀諸(zhu)史(shi)”到(dao)“通古(gu)今,若親(qin)目”講(jiang)(jiang)述的(de)(de)是從(cong)三(san)皇至清代(dai)(dai)的(de)(de)朝代(dai)(dai)變革,一(yi)部(bu)(bu)中(zhong)國史(shi)的(de)(de)基(ji)(ji)本面貌盡在其中(zhong);從(cong)“口而誦,心而維(wei)”至“戒之(zhi)(zhi)哉(zai),宜勉力”強調(diao)學習要(yao)(yao)(yao)勤奮刻苦、孜(zi)(zi)孜(zi)(zi)不(bu)倦,只有(you)(you)從(cong)小(xiao)打下良(liang)好的(de)(de)學習基(ji)(ji)礎,長大才能有(you)(you)所作為,“上致君,下澤民”。
《三(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)》內容的(de)(de)(de)排(pai)列順序極有章(zhang)法,體現了作者的(de)(de)(de)教(jiao)育(yu)思(si)想(xiang)(xiang)。作者認為教(jiao)育(yu)兒童(tong)要(yao)重在(zai)禮儀孝悌,端正孩(hai)子們的(de)(de)(de)思(si)想(xiang)(xiang),知(zhi)識(shi)(shi)的(de)(de)(de)傳授則(ze)在(zai)其(qi)次(ci)(ci),即(ji)“首孝悌,次(ci)(ci)見聞”。訓導(dao)兒童(tong)要(yao)先(xian)從小學(xue)入手,即(ji)先(xian)識(shi)(shi)字(zi),然后(hou)讀(du)(du)(du)經(jing)(jing)(jing)、子兩類的(de)(de)(de)典籍。經(jing)(jing)(jing)部子部書讀(du)(du)(du)過后(hou),再(zai)學(xue)習史書,書中(zhong)說:“經(jing)(jing)(jing)子通,讀(du)(du)(du)諸(zhu)史”。《三(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)》最后(hou)強調學(xue)習的(de)(de)(de)態度和目的(de)(de)(de)。可以說,《三(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)》既是一部兒童(tong)識(shi)(shi)字(zi)課本,同時也是作者論(lun)述啟蒙教(jiao)育(yu)的(de)(de)(de)著(zhu)作,這(zhe)在(zai)閱讀(du)(du)(du)時需加注意。《三(san)字(zi)經(jing)(jing)(jing)》用典多,知(zhi)識(shi)(shi)性強,是一部在(zai)儒(ru)家思(si)想(xiang)(xiang)指(zhi)導(dao)下編成的(de)(de)(de)讀(du)(du)(du)物,充滿了積(ji)極向上的(de)(de)(de)精神。
《三字(zi)經》是宋朝王應麟(存疑(yi))先(xian)生所作,內(nei)容大(da)都采用韻(yun)文,每三字(zi)一(yi)(yi)(yi)句,四句一(yi)(yi)(yi)組,像一(yi)(yi)(yi)首詩一(yi)(yi)(yi)樣,背誦起來如同唱(chang)兒歌,用來教(jiao)育子女(nv)朗(lang)朗(lang)上口十分有趣,又(you)能啟迪心智。時人覺得本書內(nei)容很(hen)好,紛(fen)紛(fen)翻(fan)印,因(yin)此廣為流傳,歷久不(bu)衰,成為歷朝歷代最重要的童(tong)蒙養(yang)正教(jiao)材之一(yi)(yi)(yi)。
隨著(zhu)時(shi)間的(de)(de)(de)推移,在(zai)《三(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)》的(de)(de)(de)內容(rong)上,不同歷史時(shi)期皆有所修改或增加。迄今為(wei)止所見的(de)(de)(de)就有宋末元初(chu)的(de)(de)(de)1068字(zi)(zi)本(ben)(ben),明代的(de)(de)(de)1092字(zi)(zi)本(ben)(ben),明末的(de)(de)(de)1122字(zi)(zi)本(ben)(ben),清初(chu)的(de)(de)(de)1140字(zi)(zi)本(ben)(ben)及(ji)1170字(zi)(zi)本(ben)(ben)等(deng)多個版本(ben)(ben)。并出現相關注解(jie)本(ben)(ben)、插圖本(ben)(ben)。如明清時(shi)期就有《增補三(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)》、《節增三(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)》和《廣三(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)》等(deng)。清末民初(chu)的(de)(de)(de)著(zhu)名學者章太炎〈字(zi)(zi)炳麟(lin)〉先生的(de)(de)(de)《三(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)》增訂本(ben)(ben),是近一(yi)個世(shi)紀以來(lai)流傳最廣的(de)(de)(de)版本(ben)(ben)。
1949年(nian)后,又對《三字(zi)經》進行(xing)修訂(ding)。主要涉(she)及一些民族史(shi)觀內容(rong)的修訂(ding)。如:
1.關于(yu)元(yuan)代(dai)歷史的“蒞中(zhong)國,兼戎(rong)狄,九(jiu)十年,國祚廢(fei)。”改為(wei)“輿圖廣,超前代(dai),九(jiu)十年,國祚廢(fei)。”
2.關于清(qing)代(dai)歷史的(de)“清(qing)順(shun)治(zhi)(zhi)(zhi),據神京。至十傳,宣統(tong)遜。舉總統(tong),共和成。復漢(han)土,民(min)國(guo)興。廿二史,全(quan)在茲(zi),載治(zhi)(zhi)(zhi)亂(luan),知興衰。”改為(wei)“清(qing)世祖(zu),膺景命(ming),靖四方(fang),克大定(ding)。由康雍,歷乾嘉,民(min)安富,治(zhi)(zhi)(zhi)績夸。道咸間,變亂(luan)起,始英法(fa),擾都鄙(bi)。同(tong)光后,宣統(tong)弱,傳九帝(di),滿清(qing)歿(mo)。革(ge)命(ming)興,廢帝(di)制,立憲法(fa),建民(min)國(guo)。古今史,全(quan)在茲(zi),載治(zhi)(zhi)(zhi)亂(luan),知興衰。”
《三(san)字(zi)(zi)(zi)(zi)經(jing)》是中國(guo)傳統的(de)(de)兒(er)童啟(qi)蒙讀(du)物,知(zhi)(zhi)名度極(ji)(ji)高。古(gu)代兒(er)童都(dou)是通過背誦(song)《三(san)字(zi)(zi)(zi)(zi)經(jing)》來(lai)識(shi)字(zi)(zi)(zi)(zi)知(zhi)(zhi)理的(de)(de)。《三(san)字(zi)(zi)(zi)(zi)經(jing)》用簡潔通俗的(de)(de)白話講出了亙古(gu)不變的(de)(de)哲理,膾炙人口、廣為(wei)流傳;不受文字(zi)(zi)(zi)(zi)限制,用通俗的(de)(de)文字(zi)(zi)(zi)(zi)將(jiang)經(jing)史子集等(deng)各部類的(de)(de)知(zhi)(zhi)識(shi)揉合(he)在一(yi)起,全文用典極(ji)(ji)多,全篇(pian)充滿樂觀(guan)精神(shen);在《三(san)字(zi)(zi)(zi)(zi)經(jing)》出現之前(qian),蒙學讀(du)物都(dou)是四個(ge)字(zi)(zi)(zi)(zi)一(yi)句,《三(san)字(zi)(zi)(zi)(zi)經(jing)》則以(yi)三(san)言形式出現,讀(du)起來(lai)輕松愉(yu)快,更符(fu)合(he)兒(er)歌特點,明朝趙南星稱(cheng)(cheng)其“句短而易讀(du),殊便于開蒙”,故(gu)此為(wei)蒙學第一(yi)書(shu)。《三(san)字(zi)(zi)(zi)(zi)經(jing)》在古(gu)代被稱(cheng)(cheng)為(wei)“小綱鑒(jian)”,可以(yi)將(jiang)零散的(de)(de)知(zhi)(zhi)識(shi)貫穿起來(lai),使讀(du)書(shu)積(ji)累的(de)(de)百(bai)科(ke)知(zhi)(zhi)識(shi),得以(yi)納入一(yi)個(ge)清晰知(zhi)(zhi)識(shi)體系。
《三字(zi)經》與《百家姓》、《千字(zi)文》并稱為(wei)中國三大國學啟(qi)蒙讀物(wu)。
從(cong)明朝開始,《三字(zi)經(jing)》就已(yi)流傳至中國以外的國家(jia)。
根據記載,世(shi)界上最(zui)早的《三字(zi)經(jing)》翻譯(yi)本是拉丁文。1579年(nian),歷史上第一位(wei)研究漢學(xue)(xue)的歐洲人羅明堅,到澳門學(xue)(xue)習中(zhong)文,他從1581年(nian)就開(kai)始著(zhu)手翻譯(yi)《三字(zi)經(jing)》,并將譯(yi)文寄回意大利。
1727年(nian),沙(sha)俄(e)政府派(pai)遣一批人士到中(zhong)國(guo)(guo)學(xue)(xue)習儒(ru)家文(wen)(wen)化,首先研讀(du)(du)(du)(du)的(de)(de)就是(shi)《三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)》。其中(zhong)一位學(xue)(xue)生羅索興將(jiang)它翻(fan)譯為俄(e)文(wen)(wen),后(hou)入選培(pei)訓教材,成為俄(e)國(guo)(guo)文(wen)(wen)化界(jie)的(de)(de)流行(xing)讀(du)(du)(du)(du)物。1779年(nian),彼(bi)得堡帝俄(e)科學(xue)(xue)院又公開出版了(le)列昂節(jie)夫(1716~1786年(nian))翻(fan)譯的(de)(de)《三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)及名賢(xian)集合刊本》,因其內(nei)容(rong)與(yu)當(dang)時女皇葉卡捷(jie)林娜二世(shi)推行(xing)的(de)(de)講求秩序的(de)(de)“開明專制(zhi)”等政治(zhi)策(ce)略不謀而(er)合,政府遂正式(shi)“推薦給俄(e)國(guo)(guo)公眾”并(bing)走向民間。“俄(e)國(guo)(guo)漢學(xue)(xue)之父”俾丘(qiu)林(1777~1853年(nian))曾在(zai)(zai)(zai)北京生活14年(nian),深(shen)(shen)諳(an)經(jing)(jing)(jing)史(shi),更明曉《三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)》的(de)(de)文(wen)(wen)化內(nei)涵和社會(hui)(hui)影響,他在(zai)(zai)(zai)1829年(nian)推出《漢俄(e)對照三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)》,并(bing)稱(cheng)《三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)》是(shi)“十二世(shi)紀的(de)(de)百科全書”。當(dang)時俄(e)國(guo)(guo)教育界(jie)在(zai)(zai)(zai)討論兒童教育問題,于是(shi)《三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)》成為“俄(e)國(guo)(guo)人閱(yue)讀(du)(du)(du)(du)中(zhong)文(wen)(wen)翻(fan)譯本的(de)(de)指南”,成為當(dang)時社會(hui)(hui)流行(xing)讀(du)(du)(du)(du)物。普希金(jin)(jin)細讀(du)(du)(du)(du)后(hou),在(zai)(zai)(zai)作序時稱(cheng)贊此書是(shi)“三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)圣經(jing)(jing)(jing)”。普希金(jin)(jin)研讀(du)(du)(du)(du)過(guo)《四(si)書》、《五經(jing)(jing)(jing)》,但對《三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)》情有獨鐘,如(ru)今普希金(jin)(jin)故居還(huan)珍藏著當(dang)年(nian)他讀(du)(du)(du)(du)過(guo)的(de)(de)《三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)》。喀山大(da)學(xue)(xue)和彼(bi)得堡大(da)學(xue)(xue)的(de)(de)東(dong)方(fang)學(xue)(xue)系都(dou)以(yi)《三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)》為初(chu)級教材,而(er)大(da)多(duo)數入華(hua)(hua)商團和駐華(hua)(hua)使(shi)者的(de)(de)培(pei)訓多(duo)以(yi)《三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)》為首選教材,因而(er),《三(san)(san)(san)(san)字(zi)(zi)經(jing)(jing)(jing)》在(zai)(zai)(zai)俄(e)國(guo)(guo)文(wen)(wen)化歷史(shi)上留下了(le)自己深(shen)(shen)深(shen)(shen)的(de)(de)印記。
韓國(guo)(guo)、日本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)也(ye)對(dui)《三(san)字經(jing)》也(ye)非常(chang)重視。日本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)早(zao)在江戶時(shi)(shi)代(1603~1868年(nian))已印行由中國(guo)(guo)商船帶(dai)來(lai)的(de)各種版本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)的(de)《三(san)字經(jing)》。從江戶時(shi)(shi)代到明治(zhi)初(chu)年(nian)(1868~1921年(nian)),日本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)的(de)私(si)塾已采用《三(san)字經(jing)》,后更(geng)大(da)量出現各種仿制本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben),如《本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)朝三(san)字經(jing)》、《皇朝三(san)字經(jing)》等(deng),多達二十多種,其中影響(xiang)最(zui)大(da)的(de)是三(san)字押(ya)韻,介(jie)紹日本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)歷史(shi)地理文化道德的(de)《本(ben)(ben)(ben)(ben)(ben)朝三(san)字經(jing)》。
英(ying)國(guo)的馬(ma)禮遜(1782~1834年(nian))翻譯(yi)的第(di)一本(ben)中國(guo)傳統(tong)經典就是(shi)《三(san)字(zi)經》。1812年(nian),他出版(ban)《中國(guo)春秋》英(ying)文版(ban),包(bao)括(kuo)《三(san)字(zi)經》和《大(da)學》。修訂后,1917年(nian)又(you)在倫(lun)敦(dun)再版(ban)。
美國傳教士(shi)裨治文(wen)在他(ta)主辦的《中國叢報》上刊載《三字(zi)經(jing)》、《千字(zi)文(wen)》等啟蒙讀物。
在法(fa)國,猶太籍漢(han)學(xue)家儒蓮(lian)(1797年~1873年),在1827年擔任法(fa)蘭西(xi)研究院圖書館(guan)副館(guan)長后(hou)翻譯出《孟子》、《三字經(jing)(jing)》、《西(xi)廂記》、《白(bai)蛇傳》、《老子道(dao)德(de)經(jing)(jing)》、《天工(gong)開物》等中國典(dian)籍。
1989年,新加坡(po)出版(ban)潘(pan)世茲翻譯(yi)的英文本《三字經》,被推薦參加“法蘭(lan)克(ke)福(fu)國(guo)際(ji)書展”,并(bing)成為新加坡(po)的教科書。
1990年,《三字經》被聯合國(guo)教(jiao)科(ke)組織選編(bian)入《兒童道德叢書》,向世界(jie)各(ge)地(di)兒童推介學習,成(cheng)為一本世界(jie)著名(ming)的啟(qi)蒙(meng)讀物。