哀牢國是(shi)有(you)史記載以來的第一(yi)個(ge)傣族政權,也是(shi)形成(cheng)當今傣族的重要載體(ti)。
公元前(qian)5世紀(ji)中期,怒(nu)江與瀾滄江之間的閩人邦國(guo)(guo)以“勐(meng)掌(象(xiang)國(guo)(guo))”為(wei)中心組成聯盟國(guo)(guo)家,后(hou)(hou)逐漸向(xiang)東(dong)、西(xi)、南(nan)(nan)三個方向(xiang)擴大,高(gao)峰時(shi)東(dong)起(qi)云嶺山脈、西(xi)到伊洛瓦底江流域(yu)、北抵青(qing)藏(zang)高(gao)原(yuan)南(nan)(nan)麓、南(nan)(nan)達撣邦高(gao)原(yuan)中南(nan)(nan)部。公元前(qian)2世紀(ji)末(mo),東(dong)土漢(han)國(guo)(guo)向(xiang)其(qi)西(xi)南(nan)(nan)擴張(zhang)時(shi),曾試圖與“勐(meng)掌”接觸,但因中間的蠻族部落阻攔(lan)、終(zhong)未接觸到“勐(meng)掌”,司馬遷(qian)在《史(shi)記(ji)》中將“勐(meng)掌”記(ji)作(zuo)“乘象(xiang)國(guo)(guo)”。公元前(qian)1世紀(ji),漢(han)國(guo)(guo)征服(fu)云南(nan)(nan)高(gao)原(yuan)中部的蠻族后(hou)(hou),開始(shi)與“勐(meng)掌”有接觸,由此將“勐(meng)掌”稱作(zuo)“哀牢國(guo)(guo)”,以閩人為(wei)主體(ti)的哀牢國(guo)(guo)居民因此稱作(zuo)“哀牢夷”。
公元69年,哀(ai)(ai)(ai)牢王(wang)柳貌率77個屬(shu)國(guo)(guo)、5萬余戶、55萬多人(ren)歸附(fu)東(dong)土,漢(han)(han)國(guo)(guo)于其地設(she)永(yong)昌郡(jun);公元76年,哀(ai)(ai)(ai)牢王(wang)室與漢(han)(han)國(guo)(guo)派駐官員產生矛盾,哀(ai)(ai)(ai)牢王(wang)類(lei)牢起兵反漢(han)(han);次年,漢(han)(han)國(guo)(guo)從(cong)云南高原(yuan)中部(bu)調蠻族(zu)武裝反攻(gong)哀(ai)(ai)(ai)牢武裝,哀(ai)(ai)(ai)牢王(wang)類(lei)牢被(bei)斬首、王(wang)族(zu)殘余勢力西渡(du)怒江。數(shu)年后,怒江以西的哀(ai)(ai)(ai)牢人(ren)邑國(guo)(guo)在伊洛瓦(wa)底江東(dong)岸渡(du)口“達(da)光”重組聯盟國(guo)(guo)家(jia),《后漢(han)(han)書》等漢(han)(han)文典籍(ji)將(jiang)此國(guo)(guo)記(ji)作(zuo)“撣國(guo)(guo)”。
公元738年,哀牢夷再次崛起,位(wei)于禮社江上游的哀牢夷小邦(bang)(bang)“蒙舍(she)”征服(fu)周邊小邦(bang)(bang),入主洱(er)海(hai)盆地建立(li)南詔國。《新唐書·南蠻(man)上》記載:“南詔,或曰(yue)鶴拓、曰(yue)龍(long)尾、曰(yue)苴咩、曰(yue)陽劍,本哀牢夷后,烏蠻(man)別種也(ye)。”
哀牢國大約形成于(yu)公元前五世紀初,公元69年(nian)歸附中土,東漢朝(chao)廷以其地(di)設永(yong)昌郡(jun)。哀牢國統治中心位于(yu)“勐掌”(保(bao)山盆地(di)),疆域(yu)包括(kuo)今(jin)中國云南省(sheng)怒江州、大理州、普洱市(shi)、西(xi)雙版納(na)州、臨滄(cang)市(shi)、保(bao)山市(shi)、德(de)宏州、玉(yu)溪市(shi)西(xi)端、紅河州西(xi)部,緬甸撣邦(bang)、克欽邦(bang)、曼(man)德(de)勒(le)省(sheng)北部,老(lao)撾(zhua)豐沙里(li)省(sheng)、瑯南塔(ta)省(sheng)。
哀(ai)牢國的(de)中心保山(shan)(shan)(shan)壩,冬暖夏(xia)涼,四(si)季如(ru)春,素有“保山(shan)(shan)(shan)氣候甲(jia)天下”的(de)美稱,是(shi)人(ren)類生存繁(fan)衍的(de)一片樂土。與(yu)保山(shan)(shan)(shan)壩一山(shan)(shan)(shan)之隔的(de)蒲縹塘子溝(gou)遺址,很可能就是(shi)哀(ai)牢先民“蒲縹人(ren)”在(zai)石(shi)器(qi)時代創造(zao)的(de)文明;蒲縹人(ren)是(shi)距今(jin)8000年(nian)左右(you)的(de)早期(qi)智人(ren)。
從史籍記載看,哀(ai)牢國是(shi)個(ge)(ge)部(bu)落(luo)(luo)(luo)聯盟(meng)國家(jia),除哀(ai)牢王外,還有77個(ge)(ge)王,說明這個(ge)(ge)部(bu)落(luo)(luo)(luo)聯盟(meng)國家(jia)是(shi)由(you)78個(ge)(ge)部(bu)落(luo)(luo)(luo)組成。哀(ai)牢國鼎(ding)盛時期的人(ren)口,從兩(liang)次內(nei)附統計看,有54660戶(hu)、571370人(ren),這在(zai)當時可算是(shi)一(yi)個(ge)(ge)中等大(da)國。
據《華(hua)(hua)陽國志》和(he)《后漢書》記載,哀牢國“宜(yi)五谷蠶桑”,“出銅、鐵、鉛、錫……”,尤多(duo)珍奇寶貨(huo)如黃(huang)金、光珠、琥珀、翡翠、水晶、瑪瑙……,有(you)(you)孔雀(que)、犀、象、軻蟲、食(shi)鐵貊(mo)獸和(he)說(shuo)話的(de)(de)(de)猩猩;另外,還(huan)有(you)(you)“節相去一(yi)丈(zhang),圍三尺(chi)余,受(shou)一(yi)斛許”的(de)(de)(de)大(da)濮竹;最有(you)(you)名的(de)(de)(de)工藝特(te)產是桐華(hua)(hua)布(bu)(bu)和(he)蘭干(gan)細布(bu)(bu),就是優質苧麻細布(bu)(bu),其華(hua)(hua)美有(you)(you)如絲織品中的(de)(de)(de)彩色大(da)花(hua)綾錦,桐華(hua)(hua)布(bu)(bu)則(ze)是用木棉織成(cheng)的(de)(de)(de)潔白不污(wu)的(de)(de)(de)布(bu)(bu)。肥沃的(de)(de)(de)土地(di),充(chong)沛(pei)的(de)(de)(de)水源,宜(yi)人的(de)(de)(de)氣(qi)候,豐富的(de)(de)(de)礦產,茂盛的(de)(de)(de)林木,種類繁多(duo)的(de)(de)(de)動植物,為(wei)哀牢人民(min)的(de)(de)(de)生活(huo)提供了得天獨厚的(de)(de)(de)條件。
哀(ai)牢(lao)古(gu)國由于歷(li)史久遠(yuan),地上文(wen)物早已(yi)蕩然(ran)無存,只(zhi)有(you)一(yi)些與(yu)之相關的地名、山水(shui)和后人根據(ju)傳說修建(jian)的景(jing)點,隱約透出點遠(yuan)古(gu)歲月的信(xin)息(xi)。
傣族民間流傳著很多關(guan)于(yu)哀牢的傳說,有一個關(guan)于(yu)哀牢始(shi)祖(zu)的傳說,大意是:
有一(yi)婦(fu)人名沙(sha)壺,因(yin)到江邊捕魚,觸(chu)沉木而懷孕,生下十個兒(er)(er)子。后(hou)沉木化為(wei)龍作(zuo)人言問“我(wo)的兒(er)(er)子何在”,九(jiu)子驚(jing)走,獨幼子不去,背(bei)龍而坐(zuo),因(yin)而取名九(jiu)隆(long)(long)(long)(long)。九(jiu)隆(long)(long)(long)(long)長大后(hou),雄桀(jie)出眾被推為(wei)王(wang)。當時有一(yi)婦(fu)人,名叫奴波息,也生有十個女兒(er)(er),九(jiu)隆(long)(long)(long)(long)兄弟皆(jie)娶以為(wei)妻,子孫繁衍,散居溪(xi)谷。九(jiu)隆(long)(long)(long)(long)死(si)后(hou),世世相繼,分置小王(wang)。
柳(liu)貌,古(gu)哀牢(lao)國九隆王(wang)傳人(ren)。公(gong)元(yuan)1世紀中(zhong)葉在位(wei),為保山歷史上(shang)一位(wei)關鍵時(shi)期的(de)關鍵人(ren)物(wu)。東漢(han)永平十二年(公(gong)元(yuan)69年),柳(liu)貌率(lv)眾人(ren)77邑王(wang)、5萬(wan)余戶歸附東漢(han)王(wang)朝(chao),從而(er)使古(gu)代(dai)保山由奴隸社會一步(bu)跨入了封建(jian)制(zhi)的(de)門檻。漢(han)王(wang)朝(chao)設永昌(chang)郡統一管轄。為彰(zhang)柳(liu)貌內屬之功,漢(han)明帝給他(ta)頒賜了性質(zhi)、字體類同于漢(han)武帝所賜“滇王(wang)之印”的(de)“哀牢(lao)王(wang)章”。
《哀(ai)牢(lao)傳》曰:“九隆代(dai)(dai)代(dai)(dai)相傳,名(ming)號(hao)不可(ke)得而數,至于(yu)禁高,乃可(ke)記知。禁高死(si)(si),子吸代(dai)(dai);吸死(si)(si),子建非(fei)代(dai)(dai);建非(fei)死(si)(si),子哀(ai)牢(lao)代(dai)(dai);哀(ai)牢(lao)死(si)(si),子桑藕代(dai)(dai);桑藕死(si)(si),子柳承(cheng)代(dai)(dai);柳承(cheng)死(si)(si),子柳貌代(dai)(dai);柳貌死(si)(si),子扈(粟)栗]代(dai)(dai)。”
今云(yun)南所有(you)民族語言(yan)當(dang)中,只有(you)傣語能解釋清楚“哀牢”。
“哀(ai)牢(lao)”當今傣(dai)語為(wei)“酒(jiu)氣”,但哀(ai)牢(lao)國之“哀(ai)牢(lao)”明顯不(bu)是“酒(jiu)氣”。
“哀牢(lao)”發音(yin)非(fei)常接近傣語“AiLong”、漢語譯為(wei)“大(da)哥”或(huo)“老大(da)”,也可引申為(wei)“中(zhong)(zhong)央(yang)”或(huo)“中(zhong)(zhong)心(xin)”;那么(me),“哀牢(lao)國”就是“中(zhong)(zhong)央(yang)國”或(huo)“中(zhong)(zhong)心(xin)國”。
《后漢書·哀(ai)牢(lao)傳》說“建武二(er)十(shi)七(qi)(qi)(qi)年(nian)(公(gong)元(yuan)51年(nian)),賢栗等遂率種人二(er)千(qian)(qian)七(qi)(qi)(qi)百(bai)七(qi)(qi)(qi)十(shi),口萬(wan)七(qi)(qi)(qi)千(qian)(qian)六百(bai)五十(shi)九(jiu),詣(yi)越西太守鄭鴻(hong)降,求內屬(shu)(shu),光武封賢栗等為君(jun)長,自是歲歲來朝貢(gong)。”;“永(yong)平十(shi)二(er)年(nian)(公(gong)元(yuan)69年(nian)),哀(ai)牢(lao)王柳貌遣子率種人內屬(shu)(shu),其稱王者七(qi)(qi)(qi)十(shi)七(qi)(qi)(qi)人,戶五萬(wan)一(yi)千(qian)(qian)八百(bai)九(jiu)十(shi),口五十(shi)五萬(wan)三(san)千(qian)(qian)七(qi)(qi)(qi)百(bai)一(yi)十(shi)一(yi);西南去洛陽七(qi)(qi)(qi)千(qian)(qian)里,顯宗(zong)以其地置哀(ai)牢(lao)、博(bo)南二(er)縣。”可見,哀(ai)牢(lao)是“種人”,即是一(yi)個族種。
《后漢(han)(han)書(shu)·哀(ai)牢(lao)(lao)傳》使“哀(ai)牢(lao)(lao)”有(you)了一(yi)個(ge)完整的形(xing)貌:哀(ai)牢(lao)(lao)人(ren)住(zhu)在今(jin)保(bao)山(shan)、昌(chang)(chang)寧(ning)、施甸(dian)、永(yong)平、云龍等地,沒有(you)建立完善國家體系,各部(bu)落長均(jun)稱王(wang),部(bu)落聯盟首領亦稱為王(wang)。漢(han)(han)武帝時(shi),(公元(yuan)(yuan)(yuan)前109年(nian)(nian)(nian))取(qu)了保(bao)山(shan)、昌(chang)(chang)寧(ning)、施甸(dian)等地,設(she)了嶲(sui)唐、不韋兩個(ge)縣,哀(ai)牢(lao)(lao)的元(yuan)(yuan)(yuan)氣受(shou)傷,因此轉衰;永(yong)平十二年(nian)(nian)(nian)(公元(yuan)(yuan)(yuan)69年(nian)(nian)(nian))哀(ai)牢(lao)(lao)王(wang)柳貌歸漢(han)(han),顯宗以其地置哀(ai)牢(lao)(lao)、博南二縣;建初元(yuan)(yuan)(yuan)年(nian)(nian)(nian)(公元(yuan)(yuan)(yuan)76年(nian)(nian)(nian)),哀(ai)牢(lao)(lao)王(wang)類牢(lao)(lao)反漢(han)(han);二年(nian)(nian)(nian)(公元(yuan)(yuan)(yuan)77年(nian)(nian)(nian)),平叛(pan)。
在《史(shi)(shi)記(ji)(ji)》里,沒(mei)有“哀牢國(guo)”,也沒(mei)有“哀牢”字樣。但《史(shi)(shi)記(ji)(ji)》確(que)有記(ji)(ji)載(zai):“……滇(dian)(dian)王嘗羌乃留為(wei)求道,四歲(sui)余皆(jie)閉(bi)昆明(今(jin)楚雄),終莫能通。然聞其西可(ke)千余里,有乘象國(guo),名(ming)曰滇(dian)(dian)越,而蜀(shu)賈(jia)奸出(chu)物者或至焉。”滇(dian)(dian)國(guo)已經確(que)認是在滇(dian)(dian)池(chi)一帶,從滇(dian)(dian)池(chi)往(wang)西千余里,剛好(hao)就(jiu)是今(jin)保山盆地,即(ji)哀牢國(guo)。以此推論(lun),“乘象國(guo)”即(ji)是“哀牢國(guo)”。
《史記(ji)》里(li)連(lian)“夜郎(lang)國(guo)”也提到了,為什么會沒有“哀牢國(guo)”或“哀牢”字樣呢(ni),按(an)常(chang)理,“哀牢”只要是客觀存在,他不(bu)可(ke)能不(bu)知道(dao),所以只有一(yi)種可(ke)能,把(ba)哀牢國(guo)當成“乘象(xiang)國(guo)”了。
《續漢書》為(wei)西晉(jin)司馬彪(biao)所編撰,其中(zhong)《郡國志·永(yong)昌郡》說:“永(yong)昌郡,八城,戶二(er)十三萬一千(qian)八百九十七,口百八十九萬七千(qian)三百四十四。不韋出(chu)鐵,嶲唐、比蘇、楪榆、邪龍、云南、哀牢(永(yong)平中(zhong)置(zhi),故哀牢王國)、博南(永(yong)平中(zhong)置(zhi)),南界出(chu)金。”
《華陽國志》乃東晉(jin)人常璩(qu)所編撰,其中對“哀(ai)牢”和“哀(ai)牢國”所說甚多(duo)。
《南中志·永昌郡》中記述(shu)了“九隆”傳說(shuo)、南擊“鹿茤”、賢栗(li)歸(gui)漢、柳貌歸(gui)漢等,較為系統(tong)。
《南中志·永(yong)昌郡》說(shuo):“永(yong)昌郡,古哀牢國(guo)。”另(ling)說(shuo):“哀牢,山名也。”使今之(zhi)“哀牢山”與古之(zhi)“哀牢國(guo)”關系弄得有(you)些復雜化。
《南中(zhong)志(zhi)·永昌郡》明確地說(shuo)“哀牢”人(ren)是(shi)“種(zhong)(zhong)人(ren)”,即一(yi)個(ge)族種(zhong)(zhong);其國家(jia)體系不健全(quan),“分置小(xiao)王(wang)”,如部落長(chang),因此,先(xian)歸(gui)漢(han)(han)的(de)賢栗(li)是(shi)“王(wang)”,后歸(gui)漢(han)(han)的(de)柳(liu)貌(mao)也是(shi)“王(wang)”,但賢栗(li)所率人(ren)口僅一(yi)萬多(duo)人(ren),是(shi)小(xiao)王(wang),柳(liu)貌(mao)之下有“稱王(wang)者七(qi)十七(qi)人(ren)”,人(ren)口“五十五萬三千(qian)七(qi)百一(yi)十一(yi)”,顯然是(shi)個(ge)“大王(wang)”(部落聯(lian)盟首(shou)領)。
《南中志·永(yong)昌郡》說,孝武時,度蘭滄(cang)水(瀾滄(cang)江)以(yi)取哀牢地,置(zhi)嶲(sui)唐、不韋二(er)縣(xian),哀牢轉衰,加上柳貌(mao)歸漢后置(zhi)了哀牢、博南二(er)縣(xian),“哀牢國”就有了一(yi)個全貌(mao):“哀牢”地面上一(yi)共設了四個縣(xian),約為《史記》中的“同師”、“嶲(sui)”、“乘象國”等地。
“哀牢(lao),夷者。其先(xian)有(you)婦人(ren)名(ming)沙(sha)壹,居于牢(lao)山,嘗(chang)捕魚水中,觸沈(shen)木(mu)若有(you)感,因(yin)懷(huai)孕十月,產子(zi)男(nan)十人(ren)。后沈(shen)木(mu)化為(wei)(wei)龍(long)出(chu)水上,沙(sha)壹忽聞龍(long)語(yu)曰:若為(wei)(wei)我(wo)生子(zi),今悉(xi)何在,九(jiu)(jiu)子(zi)見龍(long)驚(jing)走,獨小(xiao)子(zi)不(bu)能去(qu),背龍(long)而坐(zuo)。龍(long)因(yin)舔(tian)之其母,鳥語(yu)謂(wei)背為(wei)(wei)九(jiu)(jiu),謂(wei)坐(zuo)為(wei)(wei)隆(long)(long)(long)因(yin)名(ming)子(zi)曰:九(jiu)(jiu)隆(long)(long)(long)。及(ji)后長大諸兄,以(yi)九(jiu)(jiu)隆(long)(long)(long)能為(wei)(wei)父,所(suo)舐而黠(xia),遂共(gong)推以(yi)為(wei)(wei)王后,牢(lao)山下有(you)一(yi)夫一(yi)婦,復生十女子(zi),九(jiu)(jiu)隆(long)(long)(long)兄弟皆娶以(yi)為(wei)(wei)妻。后漸(jian)相滋(zi)長,種人(ren)皆刻畫其身象龍(long)文,衣著(zhu)尾,九(jiu)(jiu)隆(long)(long)(long)死,世世相繼,乃(nai)分置小(xiao)王,土地沃美,宐(yi)五榖蟲(chong)桑知染采文繡蜑,毲帛疉(die)蘭干(gan),細布(bu)織成(cheng)文章,如綾(ling)錦,有(you)梧桐木(mu)華,績以(yi)為(wei)(wei)布(bu),幅廣五尺(chi),潔(jie)白(bai)不(bu)受垢(gou),污先(xian)以(yi)覆亡,人(ren)然后服之,其竹(zhu)(zhu)節相去(qu),一(yi)丈(zhang)名(ming)曰濮(pu)。竹(zhu)(zhu)出(chu)銅鐵鉛錫(xi),金銀光珠,虎魄、水精、瑠璃、軻?、蚌珠、孔(kong)雀、翡(fei)翠、犀(xi)象、猩猩、貘(mo)獸。”
“圣楷(kai)按:貘(mo)音陌白,豹也,狀(zhuang)頗似(si)熊(xiong)蒼(cang),白色白樂,天(tian)有貘(mo)屏(ping)(ping),贊序(xu)云貘(mo)者,象鼻(bi),犀(xi)目,牛尾,虎(hu)足,生南(nan)方(fang)山(shan)谷中,寢(qin)其(qi)皮,辟瘟,圖其(qi)形辟邪,予舊病頭風,每寢(qin)息常以(yi)小屏(ping)(ping)衛(wei)其(qi)首(shou),適遇(yu)畫(hua)工,偶(ou)令寫之山(shan)海經云,此獸食鐵與銅,不食他物。又按,哀(ai)牢即今云南(nan)永昌(chang)府、姚州即今姚安府。”
關于哀牢國的(de)文(wen)獻記載(zai)(zai),見于《史(shi)記·西(xi)南(nan)夷列傳》《后漢書·南(nan)蠻西(xi)南(nan)夷列傳》和(he)《華陽國志·南(nan)中志》等史(shi)籍(ji)中,但是文(wen)字(zi)記載(zai)(zai)模(mo)糊(hu),并不能讓后人對哀牢國有更(geng)具體的(de)了解。昌寧大甸山(shan)遺址的(de)發掘為研究古哀牢國提供了實物。