《秦風·無衣(yi)》是中(zhong)國(guo)古代第一(yi)部詩(shi)(shi)(shi)歌總集《詩(shi)(shi)(shi)經》中(zhong)的一(yi)首詩(shi)(shi)(shi)。這是一(yi)首激昂(ang)慷慨、同(tong)仇(chou)敵愾的戰(zhan)歌,表(biao)現了秦國(guo)軍民團結(jie)互助、共御外侮的高昂(ang)士(shi)氣和樂(le)觀精神。全詩(shi)(shi)(shi)風格矯健爽朗,采用了重章疊唱的形式(shi),抒寫將士(shi)們(men)在大敵當前、兵臨城(cheng)下之際,以大局為重,與(yu)周王室保持(chi)一(yi)致,一(yi)聽“王于興師”,磨刀(dao)擦槍,舞(wu)戈揮戟(ji),奔赴前線共同(tong)殺敵的英雄主義(yi)(yi)氣概和愛國(guo)主義(yi)(yi)精神。
秦風⑴·無衣
豈曰無(wu)衣?與(yu)子同(tong)(tong)袍⑵。王于興(xing)師⑶,修我戈矛⑷,與(yu)子同(tong)(tong)仇⑸!
豈曰(yue)無(wu)衣?與子同澤⑹。王于興(xing)師,修我矛戟,與子偕作(zuo)⑺!
豈曰無(wu)衣?與(yu)子同裳⑻。王于興(xing)師,修(xiu)我甲兵(bing)⑼,與(yu)子偕行⑽!
⑴秦風:《詩(shi)經》十五國風之一,今存十篇。
⑵袍(pao):長袍(pao),即今之斗篷。
⑶王:此指(zhi)秦(qin)君。一說(shuo)指(zhi)周天子。于(yu):語助詞。興(xing)師(shi):起兵。
⑷修:整治。
⑸同仇:同伴(ban)。仇,匹偶。一說共(gong)同對敵(di)。
⑹澤:通“襗”,貼(tie)身內衣,如今之汗(han)衫。
⑺偕(xie)作:一起行動(dong)。
⑻裳:下衣(yi),此(ci)指戰(zhan)裙。
⑼甲兵(bing):鎧甲與(yu)兵(bing)器。
⑽行:往。
誰說我們沒衣穿(chuan)?與(yu)你同穿(chuan)那(nei)長袍。君王(wang)發兵去交(jiao)戰,修整我那(nei)戈與(yu)矛,殺敵(di)與(yu)你同目標。
誰說(shuo)我(wo)們沒(mei)衣(yi)穿?與你同(tong)穿那內衣(yi)。君王發(fa)兵去(qu)交戰,修整我(wo)那矛與戟,出發(fa)與你在(zai)一起。
誰說我們沒衣穿?與你同穿那戰裙(qun)。君王發兵(bing)去交(jiao)戰,修(xiu)整甲胄與刀兵(bing),殺敵與你共前(qian)進。
《秦(qin)(qin)風(feng)(feng)·無(wu)衣》是秦(qin)(qin)地(di)的軍(jun)中戰歌(ge)。由于作(zuo)(zuo)品(pin)的創作(zuo)(zuo)年(nian)代久遠,文(wen)字敘(xu)述簡(jian)略,故而后代對于它的時代背景、寫作(zuo)(zuo)旨(zhi)意產(chan)生種種推測(ce)。大致說來,主要有三種意見:第(di)一,認為(wei)(wei)《秦(qin)(qin)風(feng)(feng)·無(wu)衣》是諷刺秦(qin)(qin)君窮兵(bing)黷武、崇尚軍(jun)力的作(zuo)(zuo)品(pin),如《毛詩序》說:“《無(wu)衣》,刺用兵(bing)也,秦(qin)(qin)人刺其君好攻戰,亟用兵(bing)而不與民(min)同欲焉。”第(di)二,認為(wei)(wei)《秦(qin)(qin)風(feng)(feng)·無(wu)衣》乃是秦(qin)(qin)哀(ai)公應(ying)楚臣申包(bao)胥之請,出兵(bing)救楚抗吳而作(zuo)(zuo),是哀(ai)公征(zheng)召秦(qin)(qin)民(min)從(cong)軍(jun),士(shi)(shi)卒相約之歌(ge);第(di)三,認為(wei)(wei)《秦(qin)(qin)風(feng)(feng)·無(wu)衣》是秦(qin)(qin)人攻逐(zhu)犬戎時,兵(bing)士(shi)(shi)間(jian)團(tuan)結(jie)友愛、同仇敵愾、偕作(zuo)(zuo)并(bing)行、準備抵御外侮的歌(ge)聲。
據(ju)今(jin)人考(kao)證,秦襄公七年(周幽(you)王(wang)(wang)(wang)十一(yi)年,公元前771年),周王(wang)(wang)(wang)室內訌,導致戎族入(ru)侵(qin),攻進鎬京(jing),周王(wang)(wang)(wang)朝土地大部(bu)淪陷,秦國靠(kao)近王(wang)(wang)(wang)畿,與周王(wang)(wang)(wang)室休(xiu)戚(qi)相關,遂奮(fen)起(qi)反(fan)抗。此詩似在這一(yi)背(bei)景(jing)下產(chan)生。
這首詩(shi)按其內容,當(dang)是一首戰歌(ge)。全詩(shi)充滿了激昂慷慨、豪邁樂(le)觀及熱情互助的(de)(de)精神,表現出同仇敵愾、舍生(sheng)忘死、英勇抗(kang)敵、保衛家園的(de)(de)勇氣,其獨(du)具矯健而爽朗的(de)(de)風格(ge)正(zheng)是秦人(ren)愛國主義精神的(de)(de)反映。
當時的(de)秦(qin)(qin)(qin)國位于(yu)今(jin)甘(gan)肅(su)東(dong)部及(ji)陜西(xi)一帶。那(nei)里(li)木深土厚,民性厚重質直。班固(gu)在《漢書·趙充國辛慶(qing)忌傳(chuan)贊》中說秦(qin)(qin)(qin)地(di)“民俗修習戰備,高(gao)上勇力,鞍(an)馬(ma)騎射。故秦(qin)(qin)(qin)詩曰:‘王于(yu)興(xing)師,修我甲兵,與(yu)(yu)子偕(xie)行。’其風聲氣(qi)俗自古而然,今(jin)之歌謠慷慨風流猶存焉。”朱熹《詩集傳(chuan)》也說:“秦(qin)(qin)(qin)人之俗,大(da)(da)抵尚(shang)氣(qi)概,先勇力,忘生輕死,故其見于(yu)詩如此。”這首詩意(yi)氣(qi)風發(fa),豪情滿懷,確(que)實(shi)反映了秦(qin)(qin)(qin)地(di)人民的(de)尚(shang)武精神。在大(da)(da)敵當前、兵臨城(cheng)下(xia)之際,他(ta)們以大(da)(da)局為重,與(yu)(yu)周王室保持一致,一聽“王于(yu)興(xing)師”,他(ta)們就(jiu)一呼百諾,緊跟(gen)出(chu)發(fa),團結友愛,協同(tong)作戰,表現出(chu)崇高(gao)無私的(de)品質和英雄(xiong)氣(qi)概。
由于此(ci)(ci)詩旨在歌頌,也就是說(shuo)以(yi)“美”為主(zhu),所以(yi)對(dui)秦軍(jun)來(lai)說(shuo)有巨大的鼓舞力(li)量。據《左傳》記載(zai),魯定公(gong)四(si)年(nian)(公(gong)元前(qian)506年(nian)),吳(wu)國軍(jun)隊攻陷楚(chu)國的首府郢都,楚(chu)臣申包(bao)胥到秦國求援,“立(li)依于庭(ting)墻而哭,日夜不(bu)絕聲(sheng),勺飲不(bu)入口,七(qi)日,秦哀(ai)公(gong)為之(zhi)賦《無衣》,九頓首而坐,秦師(shi)乃出”。于是一(yi)舉擊退了(le)吳(wu)兵(bing)。可以(yi)想像,在秦王(wang)誓(shi)師(shi)的時候,此(ci)(ci)詩猶如(ru)一(yi)首誓(shi)詞;對(dui)士(shi)兵(bing)們來(lai)說(shuo),則又似一(yi)首動員令。
如前所(suo)述,秦人尚武好勇,反(fan)映在(zai)這首詩(shi)(shi)中則以氣概(gai)勝。誦(song)讀此詩(shi)(shi),不禁為詩(shi)(shi)中火一(yi)般(ban)燃燒的(de)(de)(de)激情所(suo)感染,那種(zhong)慷(kang)慨激昂的(de)(de)(de)英雄(xiong)主義氣概(gai)令人心(xin)馳神(shen)往。之所(suo)以造成(cheng)這樣的(de)(de)(de)藝術效果,第(di)一(yi)是每章開頭(tou)都采用(yong)了問(wen)答(da)式(shi)的(de)(de)(de)句(ju)法(fa)。一(yi)句(ju)“豈曰無衣”,似自責,似反(fan)問(wen),洋溢(yi)著不可(ke)(ke)遏止(zhi)的(de)(de)(de)憤怒與(yu)憤慨,仿(fang)佛在(zai)人們復(fu)仇的(de)(de)(de)心(xin)靈上(shang)點上(shang)一(yi)把火,于是無數(shu)戰士同(tong)聲(sheng)響應(ying):“與(yu)子同(tong)袍!”“與(yu)子同(tong)澤(ze)!”“與(yu)子同(tong)裳(shang)!”第(di)二是語言(yan)富有強烈(lie)的(de)(de)(de)動作性:“修(xiu)我戈矛(mao)!”“修(xiu)我矛(mao)戟!”“修(xiu)我甲兵!”使人想(xiang)像到戰士們在(zai)磨刀擦槍(qiang)、舞戈揮戟的(de)(de)(de)熱(re)烈(lie)場面(mian)。這樣的(de)(de)(de)詩(shi)(shi)句(ju),可(ke)(ke)以歌,可(ke)(ke)以舞,堪稱(cheng)激動人心(xin)的(de)(de)(de)活劇。
詩(shi)共(gong)三章,采用了重(zhong)疊(die)(die)復沓(ta)的(de)(de)(de)形式。每一章句(ju)數(shu)、字數(shu)相等(deng),但結(jie)(jie)構的(de)(de)(de)相同(tong)(tong)并不意味(wei)簡(jian)單的(de)(de)(de)、機械的(de)(de)(de)重(zhong)復,而是不斷遞進(jin),有(you)所(suo)發(fa)展的(de)(de)(de)。如(ru)首章結(jie)(jie)句(ju)“與(yu)子同(tong)(tong)仇”,是情緒方面(mian)的(de)(de)(de),說(shuo)的(de)(de)(de)是他們有(you)共(gong)同(tong)(tong)的(de)(de)(de)敵人。二章結(jie)(jie)句(ju)“與(yu)子偕作”,作是起的(de)(de)(de)意思,這才是行動的(de)(de)(de)開始。三章結(jie)(jie)句(ju)“與(yu)子偕行”,行訓往,表明詩(shi)中(zhong)的(de)(de)(de)戰(zhan)士們將奔赴前線共(gong)同(tong)(tong)殺敵了。這種重(zhong)疊(die)(die)復沓(ta)的(de)(de)(de)形式固然(ran)受(shou)到樂曲(qu)的(de)(de)(de)限制,但與(yu)舞蹈的(de)(de)(de)節奏起落與(yu)回環(huan)往復也是緊密結(jie)(jie)合(he)的(de)(de)(de),而構成詩(shi)中(zhong)主旋律的(de)(de)(de)則是一股戰(zhan)斗的(de)(de)(de)激(ji)情,激(ji)情的(de)(de)(de)起伏(fu)跌宕自然(ran)形成樂曲(qu)的(de)(de)(de)節奏與(yu)舞蹈動作,正(zheng)所(suo)謂“長言之(zhi)(zhi)(zhi)不足,故嗟嘆之(zhi)(zhi)(zhi)。嗟嘆之(zhi)(zhi)(zhi)不足,故不知手之(zhi)(zhi)(zhi)舞之(zhi)(zhi)(zhi)足之(zhi)(zhi)(zhi)蹈之(zhi)(zhi)(zhi)也”(《禮記(ji)·樂記(ji)》)。
宋代(dai)朱熹《詩集傳》:“賦也(ye)(ye)。秦俗(su)強悍,樂于戰斗。故(gu)其人平居而(er)相謂(wei)曰:豈(qi)以子(zi)之無(wu)衣,而(er)與(yu)(yu)(yu)子(zi)同(tong)袍乎?蓋以王于興(xing)(xing)師,則將修我(wo)戈矛,而(er)與(yu)(yu)(yu)子(zi)同(tong)仇也(ye)(ye)。其歡愛之心足以相死如此。蘇氏曰:秦本周地,故(gu)其民猶思(si)周之盛時(shi),而(er)稱(cheng)先(xian)王焉。或曰:興(xing)(xing)也(ye)(ye)。取(qu)‘與(yu)(yu)(yu)子(zi)同(tong)’三字為義。后章放此。”
清末吳闿(kai)生《詩(shi)義會通》:“英壯邁往,非唐人出塞諸(zhu)詩(shi)所及。”
清末陳繼揆《讀詩臆補(bu)》:“開口(kou)便有吞吐六國之氣(qi),其筆鋒凌厲,亦正如岳將軍直(zhi)搗黃(huang)龍。”
《秦(qin)風·無衣》主旋律激(ji)昂奮發,詩中(zhong)的(de)(de)(de)戰(zhan)士(shi)們(men)參戰(zhan)有明(ming)顯的(de)(de)(de)目的(de)(de)(de),在行動上高(gao)度自覺,對戰(zhan)爭(zheng)前(qian)途充滿堅定(ding)樂(le)觀的(de)(de)(de)信念。這對后(hou)世(shi)詩歌(ge)(ge)創(chuang)作(zuo)產生了明(ming)顯的(de)(de)(de)影響,如屈原(yuan)的(de)(de)(de)《楚辭·九(jiu)歌(ge)(ge)·國(guo)殤》、鮑照的(de)(de)(de)《代出(chu)自薊北門(men)行》、王(wang)褒的(de)(de)(de)《關(guan)山篇》、吳均的(de)(de)(de)《戰(zhan)城(cheng)南》,都不同程度地表現出(chu)戰(zhan)士(shi)們(men)的(de)(de)(de)英雄(xiong)氣概和獻(xian)身(shen)精神,唐代王(wang)昌齡和岑參的(de)(de)(de)邊塞詩也具有這樣的(de)(de)(de)主調(diao)。