《鄭風·子衿》是(shi)中國(guo)古代第一部(bu)詩歌總集(ji)《詩經(jing)》中的(de)(de)一首詩。此詩描(miao)寫抒(shu)情(qing)(qing)(qing)主人(ren)公思念其心(xin)上(shang)(shang)人(ren),相約(yue)在城樓見(jian)面,但久等(deng)不(bu)至,望(wang)眼欲穿,埋(mai)怨心(xin)上(shang)(shang)人(ren)不(bu)來(lai)赴約(yue),更(geng)怪他不(bu)捎信(xin)來(lai),于是(shi)唱出“一日(ri)不(bu)見(jian),如三月兮(xi)”的(de)(de)無限情(qing)(qing)(qing)思。全詩三章,每章四句,采用倒敘的(de)(de)手法,充(chong)分(fen)描(miao)寫了抒(shu)情(qing)(qing)(qing)主人(ren)公相思的(de)(de)心(xin)理活(huo)動,惟妙(miao)惟肖,意境幽美(mei),是(shi)一首難(nan)得的(de)(de)優美(mei)情(qing)(qing)(qing)歌,成為中國(guo)文學史上(shang)(shang)描(miao)寫相思之情(qing)(qing)(qing)的(de)(de)經(jing)典作品。
鄭風⑴·子衿⑵
青青子衿(jin)⑶,悠悠我心⑷。縱我不往⑸,子寧不嗣音⑹?
青青子佩(pei)⑺,悠悠我(wo)思。縱我(wo)不(bu)往,子寧不(bu)來?
挑兮(xi)達兮(xi)⑻,在城闕(que)兮(xi)⑼。一日(ri)不(bu)見,如三(san)月兮(xi)!
⑴鄭風:《詩經》“十五國風”之一,今存二十一篇。
⑵子(zi)衿:周(zhou)代讀書人的服裝。子(zi),男子(zi)的美稱,這里(li)即(ji)指(zhi)“你”。衿,即(ji)襟,衣領。
⑶青(qing):黑色(se)。古代青(qing)指黑顏色(se)。
⑷悠(you)悠(you):憂思不斷的(de)樣子。
⑸縱(zong):縱(zong)然,即使。
⑹寧(nìng):豈,難道。嗣(si)(sì)音(yin):寄傳音(yin)訊(xun)。嗣(si),通“貽”,一(yi)作“詒(yi)”,寄的意思。
⑺佩:這里指(zhi)系佩玉的綬帶。
⑻挑兮達(tà)兮:獨自走來走去的樣子。挑,也作“佻(tiao)”。
⑼城(cheng)(cheng)闕(què):城(cheng)(cheng)門兩邊的觀樓。
青青的是(shi)你(ni)的衣領(ling),悠悠的是(shi)我(wo)的思念。縱(zong)然(ran)我(wo)不(bu)曾去會你(ni),難道你(ni)不(bu)把音(yin)信傳?
青青的(de)(de)是你的(de)(de)佩帶,悠悠的(de)(de)是我(wo)的(de)(de)情懷。縱然我(wo)不曾去找你,難(nan)道你不能主動來?
來(lai)(lai)來(lai)(lai)往往張(zhang)眼望啊,在這高高的城樓上。一天不見你的面啊,好像有三月那樣(yang)長(chang)!
關于《鄭風(feng)·子衿》的(de)主旨(zhi)和(he)背景,歷代學(xue)(xue)者眾(zhong)說紛紜,歸納起來,主要(yao)有四(si)種(zhong)觀(guan)點(dian):一(yi)為(wei)刺學(xue)(xue)校廢(fei)說,二為(wei)因刺學(xue)(xue)校廢(fei)說衍生(sheng)的(de)師友之間相責相勉(mian)說,三為(wei)淫奔說,四(si)為(wei)由淫奔說衍生(sheng)的(de)男(nan)女愛(ai)情說。
刺學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)廢(fei)(fei)(fei)說,源自《毛(mao)(mao)詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)序(xu)》:“《子(zi)(zi)衿》,刺學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)廢(fei)(fei)(fei)也(ye)(ye),亂(luan)世則學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)不(bu)(bu)修(xiu)焉。”《毛(mao)(mao)詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)正義(yi)(yi)》云:“鄭國衰亂(luan)不(bu)(bu)修(xiu)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao),學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)者分散,或去或留(liu),故陳(chen)(chen)其留(liu)者恨責(ze)(ze)去者之辭(ci),以(yi)(yi)刺學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)之廢(fei)(fei)(fei)也(ye)(ye)。經(jing)三(san)章(zhang)皆(jie)陳(chen)(chen)留(liu)者責(ze)(ze)去者之辭(ci)也(ye)(ye)。”孔穎達(da)(da)認為此(ci)(ci)(ci)(ci)(ci)詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)背(bei)(bei)景(jing)是《左傳(chuan)》“襄公三(san)十一年,鄭人(ren)(ren)游于鄉校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao),以(yi)(yi)論執政(zheng)。然(ran)明謂(wei)(wei)子(zi)(zi)產曰毀鄉校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)”。鄭人(ren)(ren)廢(fei)(fei)(fei)毀學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)可能只是詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)作(zuo)的(de)社會背(bei)(bei)景(jing),而詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)人(ren)(ren)更多的(de)想表達(da)(da)的(de)是對此(ci)(ci)(ci)(ci)(ci)種背(bei)(bei)景(jing)下的(de)廢(fei)(fei)(fei)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)之風的(de)悲痛和感慨(kai)。“刺學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)廢(fei)(fei)(fei)”的(de)主旨見解,影響深遠。宋歐陽(yang)修(xiu)《詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)本義(yi)(yi)》、蘇轍《詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)集傳(chuan)》都堅(jian)持“刺學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)廢(fei)(fei)(fei)”說。明胡廣等所作(zuo)《詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)傳(chuan)大全》堅(jian)決捍衛“刺學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)廢(fei)(fei)(fei)”說。清胡承(cheng)珙《毛(mao)(mao)詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)后箋》、馬瑞辰《毛(mao)(mao)詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)傳(chuan)箋通釋(shi)》、陳(chen)(chen)奐《詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)毛(mao)(mao)氏(shi)傳(chuan)疏》皆(jie)遵從此(ci)(ci)(ci)(ci)(ci)說。《毛(mao)(mao)詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)序(xu)》刺學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)廢(fei)(fei)(fei)說又衍生出表達(da)(da)師友(you)之間相責(ze)(ze)相勉(mian)(mian)之說。按《鄭箋》,此(ci)(ci)(ci)(ci)(ci)詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)的(de)創作(zuo)意圖旨在(zai)表達(da)(da)對離開學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)而廢(fei)(fei)(fei)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)的(de)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)子(zi)(zi)責(ze)(ze)勉(mian)(mian)與思念。后世學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)者亦(yi)有許多承(cheng)此(ci)(ci)(ci)(ci)(ci)“責(ze)(ze)勉(mian)(mian)”說。宋戴溪《續呂氏(shi)家塾(shu)讀詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)記(ji)》:“子(zi)(zi)衿,教者勤而學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)者息,述教者之辭(ci)也(ye)(ye)。”明朱睦楔《五經(jing)輯疑》:“賢者念朋會之從,使(shi)我(wo)心悠悠思之。縱(zong)(zong)我(wo)不(bu)(bu)往(wang),子(zi)(zi)寧(ning)不(bu)(bu)繼聲以(yi)(yi)問我(wo)乎?以(yi)(yi)見亂(luan)之甚矣。”清姚際恒《詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)經(jing)通論》:“小(xiao)序(xu)謂(wei)(wei)‘刺學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)廢(fei)(fei)(fei)’無據。此(ci)(ci)(ci)(ci)(ci)疑亦(yi)思友(you)之詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)。玩‘縱(zong)(zong)我(wo)不(bu)(bu)往(wang)’之言(yan)當是師之于弟(di)子(zi)(zi)也(ye)(ye)。”方玉潤則認為《序(xu)》言(yan)未嘗錯,然(ran)特謂(wei)(wei)“刺學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)廢(fei)(fei)(fei)”卻失去了詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)人(ren)(ren)的(de)語氣,學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)校(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)(xiao)久廢(fei)(fei)(fei)不(bu)(bu)修(xiu),學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)人(ren)(ren)四散,往(wang)日(ri)聚而修(xiu)學(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)(xue)的(de)盛狀早已無存,故詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)人(ren)(ren)傷(shang)之作(zuo)此(ci)(ci)(ci)(ci)(ci)詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)。陳(chen)(chen)子(zi)(zi)展《詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)經(jing)直解》以(yi)(yi)為《序(xu)》所言(yan)無害(hai)詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)意,且(qie)可證于史,蓋嚴師益友(you)相責(ze)(ze)相勉(mian)(mian)之詩(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)。
淫(yin)奔(ben)(ben)說(shuo),源(yuan)自宋(song)(song)代朱(zhu)熹《詩(shi)(shi)(shi)集(ji)傳》:“此亦淫(yin)奔(ben)(ben)之(zhi)(zhi)詩(shi)(shi)(shi)。”宋(song)(song)輔(fu)廣在《詩(shi)(shi)(shi)童(tong)子(zi)(zi)問》中支(zhi)持朱(zhu)子(zi)(zi)之(zhi)(zhi)說(shuo),他(ta)認為“此淫(yin)女望其(qi)所與(yu)私(si)者,既無音問,又不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)見其(qi)來(lai)(lai)(lai),而(er)極其(qi)怨(yuan)思之(zhi)(zhi)辭也(ye)”。宋(song)(song)王應(ying)麟(lin)《詩(shi)(shi)(shi)地理考(kao)》強(qiang)調“鄭(zheng)聲(sheng)淫(yin)”來(lai)(lai)(lai)為朱(zhu)子(zi)(zi)之(zhi)(zhi)說(shuo)提供支(zhi)撐。元(yuan)胡一(yi)桂《朱(zhu)子(zi)(zi)詩(shi)(shi)(shi)傳附錄(lu)纂疏》、許謙《詩(shi)(shi)(shi)集(ji)傳名物(wu)鈔》以朱(zhu)子(zi)(zi)《詩(shi)(shi)(shi)集(ji)傳》為依托,以“淫(yin)奔(ben)(ben)”二字目《子(zi)(zi)衿》,羅(luo)復《詩(shi)(shi)(shi)集(ji)傳名物(wu)鈔音釋纂輯》、劉瑾《詩(shi)(shi)(shi)傳通釋》從不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)同角度(du)表示支(zhi)持“淫(yin)奔(ben)(ben)”之(zhi)(zhi)說(shuo)。明季(ji)本《詩(shi)(shi)(shi)說(shuo)解頤》指出(chu)此詩(shi)(shi)(shi)主旨是(shi)(shi)“女子(zi)(zi)淫(yin)奔(ben)(ben)而(er)思男子(zi)(zi)之(zhi)(zhi)詩(shi)(shi)(shi)”。后來(lai)(lai)(lai)在朱(zhu)熹淫(yin)奔(ben)(ben)說(shuo)基礎(chu)上產生(sheng)了男女愛(ai)情說(shuo),此說(shuo)為現代人所接(jie)受。傅斯(si)年(nian)《詩(shi)(shi)(shi)經講義稿》指出(chu)“子(zi)(zi)衿,愛(ai)而(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)晤,責其(qi)所愛(ai)則何以不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)來(lai)(lai)(lai)也(ye)”。余冠英《詩(shi)(shi)(shi)經選(xuan)》指出(chu)“這(zhe)詩(shi)(shi)(shi)寫一(yi)個(ge)女子(zi)(zi)在城闕(que)等候她的(de)(de)情人,久(jiu)等不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)見他(ta)來(lai)(lai)(lai),急得(de)來(lai)(lai)(lai)回走個(ge)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)停,一(yi)天(tian)不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)見面就像隔了三個(ge)月似的(de)(de)”。高亨《詩(shi)(shi)(shi)經今注》指出(chu)“這(zhe)是(shi)(shi)一(yi)首女子(zi)(zi)思念戀人的(de)(de)短歌”。程(cheng)俊英《詩(shi)(shi)(shi)經注析》明確提出(chu)“子(zi)(zi)衿是(shi)(shi)一(yi)位(wei)女子(zi)(zi)思念情人的(de)(de)詩(shi)(shi)(shi)”。夏傳才認為此詩(shi)(shi)(shi)描寫“一(yi)個(ge)女子(zi)(zi)在城樓等待戀人,久(jiu)等不(bu)(bu)(bu)(bu)(bu)見急切的(de)(de)等待轉(zhuan)化為惆悵和(he)幽怨(yuan),而(er)幽怨(yuan)又包含著濃濃的(de)(de)愛(ai)意”。
另外,清代程廷祚認為《鄭風(feng)·子(zi)衿》是(shi)描述兩個男(nan)子(zi)相互愛戀的詩,而(er)潘光旦(dan)認為這(zhe)種(zhong)說法(fa)尚無法(fa)考證。
《鄭風·子(zi)衿》寫(xie)一(yi)個(ge)女子(zi)在(zai)城樓(lou)上(shang)等候她(ta)的(de)(de)戀(lian)人(ren)(ren)。全詩(shi)三章,采用倒(dao)敘手法。前(qian)兩章以(yi)“我”的(de)(de)口氣自(zi)述懷人(ren)(ren)。“青青子(zi)衿”,“青青子(zi)佩”,是以(yi)戀(lian)人(ren)(ren)的(de)(de)衣(yi)飾借代戀(lian)人(ren)(ren)。對方的(de)(de)衣(yi)飾給她(ta)留下這么深刻(ke)的(de)(de)印象,使她(ta)念(nian)念(nian)不(bu)(bu)忘,可想見(jian)(jian)其相(xiang)思縈懷之情(qing)。如今因(yin)受阻不(bu)(bu)能前(qian)去赴(fu)約,只好(hao)等戀(lian)人(ren)(ren)過來(lai)相(xiang)會,可望穿秋(qiu)水,不(bu)(bu)見(jian)(jian)影兒,濃(nong)濃(nong)的(de)(de)愛意不(bu)(bu)由轉(zhuan)化為惆悵與(yu)幽怨。第三章點明地點,寫(xie)她(ta)在(zai)城樓(lou)上(shang)因(yin)久候戀(lian)人(ren)(ren)不(bu)(bu)至而心煩(fan)意亂(luan),來(lai)來(lai)回(hui)回(hui)地走個(ge)不(bu)(bu)停(ting),覺得雖然(ran)只有(you)一(yi)天不(bu)(bu)見(jian)(jian)面,卻(que)好(hao)像分(fen)別了三個(ge)月那(nei)么漫長。
全詩(shi)(shi)五十字不(bu)到,但女主(zhu)人(ren)(ren)公(gong)等(deng)待戀(lian)(lian)人(ren)(ren)時(shi)的(de)焦(jiao)灼萬分(fen)的(de)情(qing)狀(zhuang)宛(wan)然(ran)如(ru)在目前(qian)。這種藝術效(xiao)果的(de)獲得(de),在于(yu)詩(shi)(shi)人(ren)(ren)在創(chuang)作中運(yun)用(yong)了大量的(de)心(xin)理描寫。詩(shi)(shi)中表現(xian)這個女子的(de)動作行為僅用(yong)“挑(tiao)”“達”二字,主(zhu)要筆墨都(dou)用(yong)在刻(ke)劃她的(de)心(xin)理活動上,如(ru)前(qian)兩章對戀(lian)(lian)人(ren)(ren)既全無(wu)音訊(xun)、又不(bu)見影兒的(de)埋怨,末章“一日(ri)不(bu)見,如(ru)三月(yue)兮”的(de)獨(du)白。兩段埋怨之辭,以(yi)“縱我”與(yu)“子寧”對舉,急盼之情(qing)中不(bu)無(wu)矜持之態,令(ling)人(ren)(ren)生出無(wu)限想像(xiang),可(ke)(ke)謂(wei)字少而(er)意多。末尾的(de)內心(xin)獨(du)自(zi),則通(tong)過夸(kua)(kua)張修辭技巧,造成主(zhu)觀時(shi)間(jian)與(yu)客觀時(shi)間(jian)的(de)反差,從(cong)而(er)將(jiang)其強烈的(de)情(qing)緒心(xin)理形象(xiang)地(di)表現(xian)了出來(lai),可(ke)(ke)謂(wei)因夸(kua)(kua)以(yi)成狀(zhuang),沿飾而(er)得(de)奇。
《鄭風·子(zi)衿》是(shi)《詩(shi)經》眾多情愛詩(shi)歌作(zuo)品中(zhong)較有代(dai)表(biao)性的(de)(de)一篇(pian),它鮮明地體現了那個(ge)時代(dai)的(de)(de)女(nv)性所(suo)具有的(de)(de)獨立、自(zi)主、平等的(de)(de)思(si)想觀念和精神實質,女(nv)主人公在(zai)詩(shi)中(zhong)大膽表(biao)達自(zi)己的(de)(de)情感,即對情人的(de)(de)思(si)念。這在(zai)《詩(shi)經》以后的(de)(de)歷代(dai)文學(xue)作(zuo)品中(zhong)是(shi)少(shao)見的(de)(de)。
清代牛運震《詩志》:“‘悠(you)悠(you)’二字(zi),有無限屬(shu)望。”
清末吳闿(kai)生《詩義(yi)會通(tong)》:“舊評:前二章(zhang)回環入(ru)妙,纏綿(mian)婉曲。末章(zhang)變(bian)調。”
《鄭風·子(zi)衿》的心(xin)(xin)理(li)描寫(xie)對后(hou)世(shi)文學創作有較大影響。心(xin)(xin)理(li)描寫(xie)手法,在后(hou)世(shi)文壇已發展得淋漓盡(jin)致(zhi),而上溯其源(yuan),此詩已開(kai)其先。錢(qian)鍾書指出:“《子(zi)衿》云(yun):‘縱我不(bu)往(wang),子(zi)寧不(bu)嗣(si)音?’‘子(zi)寧不(bu)來(lai)?’薄責己而厚(hou)望于人也。已開(kai)后(hou)世(shi)小說言情心(xin)(xin)理(li)描繪矣。”(《管錐編》)