《竹石鴛鴦》是清代(dai)畫(hua)家八(ba)大山(shan)人創作的一幅中(zhong)國畫(hua)。
《竹石(shi)鴛鴦》為立(li)軸中堂,濶(kuo)65cm,高約120cm,以墨筆(bi)作于明(ming)代(dai)灰紙之上。款(kuan)題乙(yi)酉春日寫。八大山(shan)人(ren)。下鈐“八大山(shan)人(ren)(白)”、“何園(朱)”;又鈐“真賞(shang)(朱)”于是右(you)下角。構圖取對角倚(yi)斜之勢(shi)(shi),上留天(tian)頭,下著斜坡,畫(hua)兩(liang)鴛鴦依偎于巨石(shi)之上;右(you)上危壁兀立(li),上平下斜,有芙蓉(rong)扎根壁上,旁見側(ce)出,偃(yan)仰(yang)敷榮;實(shi)景相(xiang)對之間(jian)留空,恍若有萬頃碧波,極目難測(ce)。分章布白,巧妙取勢(shi)(shi),咫尺之間(jian),意象蕭(xiao)遠(yuan)。
此作之妙,尤(you)在筆(bi)墨。八(ba)大(da)在70嵗(sui)前后,書(shu)畫(hua)用筆(bi)由方轉圓,從務追(zhui)險(xian)絕歸于平正深厚之上(shang)來。在書(shu)法(fa)上(shang),他(ta)(ta)舍棄了過(guo)往(wang)追(zhui)求(qiu)歐陽(yang)詢、黃(huang)山(shan)谷、董其昌等各家風(feng)格(ge)及病(bing)癲后的(de)狂(kuang)縱行(xing)草,更深溯于蘊藉含蓄的(de)魏(wei)晉風(feng)格(ge)。并(bing)且,根據現(xian)藏于南京博物院、臨于康熙叁十叁年(1694)的(de)《石鼓文》及《禹王碑(bei)》,我們發現(xian)他(ta)(ta)對篆(zhuan)書(shu)筆(bi)法(fa)亦有深厚的(de)研習。而在繪畫(hua)上(shang),他(ta)(ta)把(ba)書(shu)法(fa)用筆(bi)融入(ru)到物象的(de)塑造之中,中鋒(feng)行(xing)筆(bi),渾厚蒼(cang)雅(ya)。尤(you)其在他(ta)(ta)的(de)花(hua)鳥畫(hua)創作上(shang),把(ba)明(ming)代由沈周開創的(de)意筆(bi)傳(chuan)統(tong)推(tui)向了極致。
在(zai)這(zhe)幅(fu)作(zuo)品(pin)中,作(zuo)者以(yi)起伏變(bian)化的(de)運筆勾勒坡石輪(lun)廓(kuo),枯溼并用(yong),線條(tiao)圓轉而帶篆意(yi);樹葉葉面先以(yi)淡墨(mo)(mo)點(dian)出,再以(yi)濃墨(mo)(mo)寫出筋脈,花朵則(ze)直(zhi)接以(yi)筆勾出;禽鳥點(dian)染并用(yong),無刻畫(hua)之(zhi)(zhi)跡(ji)。地坡著草,濃淡相間,疏密有致;最后(hou)施以(yi)濃墨(mo)(mo)點(dian)苔,提醒畫(hua)面,或(huo)圓或(huo)尖,或(huo)亂(luan)或(huo)整。整幅(fu)畫(hua)作(zuo),用(yong)筆可謂縱之(zhi)(zhi)橫(heng)之(zhi)(zhi),無不如意(yi),含蓄蘊藉,毫無筆仗鋒芒之(zhi)(zhi)嫌;用(yong)墨(mo)(mo)則(ze)濃、淡、枯、溼、乾、焦相互生發,層(ceng)次豐富(fu),有“墨(mo)(mo)分五色”之(zhi)(zhi)妙。
八大(da)山人(ren)在(zai)隱(yin)居的(de)(de)生活中,曾以(yi)“灌園”為號,他(ta)(ta)對自(zi)然(ran)中的(de)(de)花草禽魚皆(jie)有深厚的(de)(de)觀察;特別重(zhong)要的(de)(de)是,他(ta)(ta)常(chang)常(chang)憑藉(jie)這(zhe)些豐富的(de)(de)題材來寄托自(zi)己的(de)(de)故國之思,隱(yin)喻自(zi)己的(de)(de)氣(qi)節立場。在(zai)這(zhe)幅(fu)作(zuo)品(pin)中,我(wo)們看到(dao)他(ta)(ta)不拘于(yu)形式,而以(yi)逸筆遺貌取神,生機活潑(po),真(zhen)所謂“筆才一二,象已應焉。”他(ta)(ta)所表現的(de)(de)鴛鴦,我(wo)們似乎是在(zai)寂(ji)寥冷雋的(de)(de)世界中感到(dao)了一絲(si)絲(si)溫情,這(zhe)或許就是歷經(jing)滄桑的(de)(de)老人(ren)沖淡平靜的(de)(de)幽懷。與(yu)他(ta)(ta)同時(shi)之人(ren)在(zai)為他(ta)(ta)作(zuo)傳中稱(cheng),即使處在(zai)桑榆(yu)晚(wan)景之際,八大(da)山人(ren)猶然(ran)精神不減,染翰不輟,這(zhe)幅(fu)作(zuo)品(pin)正好印證了這(zhe)一事(shi)實。
八大山(shan)人(ren)在寫意(yi)(yi)花(hua)(hua)卉上取(qu)得的(de)成就,我們可(ke)以從(cong)這張(zhang)《竹石(shi)鴛鴦》略(lve)窺一般。從(cong)風(feng)格史的(de)角度,八大山(shan)人(ren)具有承前啟(qi)后(hou)之功(gong)。影響之大,對于清代以來以至于近代大家如(ru)齊白(bai)石(shi)、張(zhang)大千的(de)寫意(yi)(yi)繪畫傳統,可(ke)以說是根深蒂固。明代鑒賞(shang)家王世貞(zhen)曾(ceng)謂:“勝國以來寫花(hua)(hua)草者無(wu)如(ru)吾吳郡,而(er)(er)吳郡自沈(shen)啟(qi)南之后(hou)無(wu)如(ru)陳(chen)道(dao)復(fu)(fu)、陸(lu)叔平(ping),然(ran)道(dao)復(fu)(fu)妙而(er)(er)不真(zhen)(zhen),叔平(ping)真(zhen)(zhen)而(er)(er)不妙”云(yun)云(yun);假使王世貞(zhen)晚生一百余年,則必當(dang)曰:“考山(shan)人(ren)之出處,老境彌(mi)高(gao);觀山(shan)人(ren)之花(hua)(hua)鳥,亦真(zhen)(zhen)亦妙”。
朱耷(1624—1705年),明(ming)宗(zong)室寧(ning)獻(xian)王(wang)朱權后(hou)裔,封藩南昌(chang),遂為江西(xi)南昌(chang)人(ren)(ren),譜名(ming)統(tong)『0137』,小名(ming)耷。清(qing)順治五年(1648年)落發為僧(seng),法(fa)名(ming)傳棨。一(yi)生(sheng)字、號、別(bie)號甚多,有個(ge)山、驢(lv)屋驢(lv)、人(ren)(ren)屋等。康(kang)熙二(er)十三年(1684年)始號八大山人(ren)(ren)。坎坷的命運(yun)影響著(zhu)他的人(ren)(ren)生(sheng)觀及藝術(shu)創作(zuo)思想,其繪(hui)畫(hua)作(zuo)品(pin)中多寄托著(zhu)對(dui)清(qing)王(wang)朝(chao)的痛恨(hen),對(dui)明(ming)王(wang)朝(chao)的眷戀之(zhi)情。山水畫(hua)在(zai)宗(zong)法(fa)元黃公望(wang)平淡天真(zhen)和明(ming)董其昌(chang)潤澤(ze)秀逸的基(ji)礎上(shang)形成了自己古拙奇特、勁(jing)拔荒率的藝術(shu)風格(ge)。花(hua)鳥(niao)畫(hua)在(zai)參照明(ming)代沈周、徐(xu)渭(wei)等文人(ren)(ren)畫(hua)法(fa)的同時(shi),又融入自己強(qiang)烈的主觀意識,注(zhu)重魚(yu)、蟲(chong)、禽等物象的人(ren)(ren)格(ge)化表現,以象征手法(fa)表達隱晦的寓意。晚年署款將自己的號“八大山人(ren)(ren)”四個(ge)字以草書體(ti)連(lian)綴寫,似“哭(ku)之(zhi)”、“笑(xiao)之(zhi)”,借(jie)此暗寓他面對(dui)富于戲劇性變幻的人(ren)(ren)生(sheng),哭(ku)笑(xiao)不得,百般無奈的感慨之(zhi)情。他與同為明(ming)遺(yi)民畫(hua)家的石(shi)濤、弘(hong)仁、髡(kun)殘合稱“清(qing)初四僧(seng)”。書法(fa)宗(zong)王(wang)獻(xian)之(zhi)、顏真(zhen)卿,淳(chun)樸圓潤,自成一(yi)格(ge)。朱耷中晚年,在(zai)書畫(hua)作(zuo)品(pin)款署中多使用“八大山人(ren)(ren)”。
朱耷(da)的(de)(de)(de)《竹石鴛鴦圖》,此作(zuo)之(zhi)(zhi)(zhi)妙(miao),尤在(zai)筆(bi)(bi)墨(mo)。八大山人在(zai)70歲前后(hou),書(shu)畫(hua)用(yong)筆(bi)(bi)由方(fang)轉(zhuan)圓(yuan),從務追險絕歸于(yu)平正深厚(hou)之(zhi)(zhi)(zhi)上來。在(zai)書(shu)法上,他(ta)舍棄了過往追求歐陽詢、黃山谷、董其(qi)昌等各家風格及病癲后(hou)的(de)(de)(de)狂縱(zong)行草,更深溯(su)于(yu)蘊(yun)藉含蓄(xu)的(de)(de)(de)魏晉風格。而(er)在(zai)繪畫(hua)上,他(ta)把書(shu)法用(yong)筆(bi)(bi)融入到物象的(de)(de)(de)塑造之(zhi)(zhi)(zhi)中,中鋒行筆(bi)(bi),渾厚(hou)蒼雅。尤其(qi)在(zai)他(ta)的(de)(de)(de)花鳥畫(hua)創(chuang)作(zuo)上,把明代由沈周開創(chuang)的(de)(de)(de)意筆(bi)(bi)傳統推向了極致。在(zai)這幅作(zuo)品中,作(zuo)者以(yi)起(qi)伏變(bian)化的(de)(de)(de)運筆(bi)(bi)勾(gou)勒坡石輪廓,枯(ku)濕并用(yong),線條圓(yuan)轉(zhuan)而(er)帶篆(zhuan)意;樹(shu)葉葉面先以(yi)淡(dan)墨(mo)點出(chu),再以(yi)濃(nong)(nong)墨(mo)寫(xie)出(chu)筋脈,花朵(duo)則直接以(yi)筆(bi)(bi)勾(gou)出(chu);禽(qin)鳥點染并用(yong),無(wu)刻畫(hua)之(zhi)(zhi)(zhi)跡。地坡著草,濃(nong)(nong)淡(dan)相(xiang)間,疏密有(you)(you)致;最后(hou)施以(yi)濃(nong)(nong)墨(mo)點苔,提醒畫(hua)面,或圓(yuan)或尖(jian),或亂(luan)或整。整幅畫(hua)作(zuo),用(yong)筆(bi)(bi)可謂(wei)縱(zong)之(zhi)(zhi)(zhi)橫之(zhi)(zhi)(zhi),無(wu)不如意,含蓄(xu)蘊(yun)藉,毫無(wu)筆(bi)(bi)仗鋒芒之(zhi)(zhi)(zhi)嫌(xian);用(yong)墨(mo)則濃(nong)(nong)、淡(dan)、枯(ku)、濕、干、焦(jiao)相(xiang)互生發,層次豐富,有(you)(you)“墨(mo)分五色”之(zhi)(zhi)(zhi)妙(miao)。
在畫幅的右下角,有兩方收藏印。一為民國高官馬步瀛(1890~1978),一為近代著名實業家陳仙洲(1864~1951年)。自民囯時的<神州國光>畫冊至近年出版的(de)(de)各種關于八(ba)大的(de)(de)畫集(ji),皆多有刊印,得到(dao)了學界的(de)(de)廣泛重視,可(ke)見實屬難得之物。當然,這(zhe)其中重要的(de)(de)塬因,即是(shi)這(zhe)幅作(zuo)(zuo)品作(zuo)(zuo)成的(de)(de)時間恰在(zai)山(shan)人終年之春,而當年八(ba)月(yue)后,山(shan)人即以覯疾而逝(shi);所以對于研究八(ba)大風(feng)格的(de)(de)變化(hua),這(zhe)幅作(zuo)(zuo)品可(ke)以說是(shi)一件標志性的(de)(de)作(zuo)(zuo)品。
12月13日(ri)下午,西泠(ling)印社秋拍(pai)第三天(tian)現場,古(gu)代書畫作品(pin)專場1807號拍(pai)品(pin)八大山人的(de)《竹石鴛鴦(芙(fu)蓉鴛鴦圖)》從3500萬(wan)起(qi)拍(pai),經(jing)歷了(le)一場驚心動魄的(de)競價過(guo)程,成交價在場外電話委托和場內一名男士的(de)叫價中膠著(zhu)上升(sheng),最終以(yi)1.187億元(yuan)的(de)價格(ge)成交。