少年(nian)(nian)中國(guo)(guo)說是清朝末年(nian)(nian)梁啟超(1873—1929)所作的(de)(de)(de)散文(wen),寫(xie)于戊戌變法失(shi)敗后的(de)(de)(de)1900年(nian)(nian),文(wen)中極力歌頌少年(nian)(nian)的(de)(de)(de)朝氣蓬(peng)勃,指(zhi)出(chu)封建統治下(xia)的(de)(de)(de)中國(guo)(guo)是“老大帝國(guo)(guo)”,熱切希望(wang)出(chu)現(xian)“少年(nian)(nian)中國(guo)(guo)”,振奮人民的(de)(de)(de)精神。文(wen)章(zhang)不拘格式,多(duo)用比喻,具有(you)強烈的(de)(de)(de)鼓勵性(xing)。具有(you)強烈的(de)(de)(de)進(jin)取精神,寄(ji)托(tuo)了作者對少年(nian)(nian)中國(guo)(guo)的(de)(de)(de)熱愛和期望(wang)。
日本人之(zhi)稱我(wo)中國也(1),一(yi)則曰(yue)老大帝國,再則曰(yue)老大帝國。是語也,蓋(gai)襲譯歐西人(2)之(zhi)言(yan)也。嗚呼!我(wo)中國其果老大矣乎?梁啟(qi)超曰(yue):惡(e)(3)!是何(he)言(yan)!是何(he)言(yan)!吾(wu)心目中有一(yi)少年中國在!
欲(yu)言國之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao),請(qing)先言人(ren)(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)。老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)思(si)(si)既往(wang),少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)思(si)(si)將(jiang)來(lai)。惟(wei)(wei)(wei)思(si)(si)既往(wang)也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)生留戀(lian)心(xin)(xin)(xin);惟(wei)(wei)(wei)思(si)(si)將(jiang)來(lai)也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)生希(xi)望(wang)心(xin)(xin)(xin)。惟(wei)(wei)(wei)留戀(lian)也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)保(bao)守;惟(wei)(wei)(wei)希(xi)望(wang)也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)進(jin)取。惟(wei)(wei)(wei)保(bao)守也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)永(yong)舊;惟(wei)(wei)(wei)進(jin)取也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)日新。惟(wei)(wei)(wei)思(si)(si)既往(wang)也(ye)(ye)(ye)(ye),事事皆其所已經者(zhe),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)惟(wei)(wei)(wei)知(zhi)照(zhao)例;惟(wei)(wei)(wei)思(si)(si)將(jiang)來(lai)也(ye)(ye)(ye)(ye),事事皆其所未經者(zhe),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)常(chang)(chang)敢破格(ge)。老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)多憂慮(lv),少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)好行(xing)樂。惟(wei)(wei)(wei)多憂也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)灰心(xin)(xin)(xin);惟(wei)(wei)(wei)行(xing)樂也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)盛(sheng)氣(qi)。惟(wei)(wei)(wei)灰心(xin)(xin)(xin)也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)怯懦;惟(wei)(wei)(wei)盛(sheng)氣(qi)也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)豪壯。惟(wei)(wei)(wei)怯懦也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)茍(gou)且;惟(wei)(wei)(wei)豪壯也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)冒險(xian)。惟(wei)(wei)(wei)茍(gou)且也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)能滅世界;惟(wei)(wei)(wei)冒險(xian)也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)能造世界。老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)厭(yan)事,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)喜(xi)事。惟(wei)(wei)(wei)厭(yan)事也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)常(chang)(chang)覺(jue)(jue)一切(qie)(qie)事無可為(wei)者(zhe);惟(wei)(wei)(wei)好事也(ye)(ye)(ye)(ye),故(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)(gu)常(chang)(chang)覺(jue)(jue)一切(qie)(qie)事無不可為(wei)者(zhe)。老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)夕照(zhao),少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)朝陽(yang);老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)瘠(ji)牛,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)乳虎。老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)僧,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)俠。老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)字典(dian),少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)戲文。老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)鴉片煙,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)潑蘭(lan)地酒(jiu)。老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)別行(xing)星之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)隕石,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)大(da)洋海(hai)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)珊瑚(hu)島。老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)埃(ai)及沙漠之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)金字塔(4),少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)西比利亞(5)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)鐵路;老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)秋后(hou)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)柳,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)春(chun)前之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)草(cao)。老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)死海(hai)(6)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)潴(zhu)為(wei)澤(ze),少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)(ru)長江之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)初(chu)發源(yuan)。此老(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)與少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)性(xing)格(ge)不同之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)大(da)略也(ye)(ye)(ye)(ye)。任(ren)公曰(yue):人(ren)(ren)(ren)固有之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),國亦宜然。
梁(liang)啟(qi)超曰:傷哉,老(lao)大也(ye)!潯陽(7)江頭琵琶婦,當明月(yue)繞船,楓葉瑟(se)瑟(se),衾寒于(yu)(yu)(yu)鐵,似夢非夢之(zhi)(zhi)(zhi)時(shi),追想洛(luo)陽塵中春花秋月(yue)之(zhi)(zhi)(zhi)佳趣(qu)。西宮(8)南內,白發宮娥,一燈如穗(sui),三五對(dui)坐,談開元、天寶間(jian)遺事,譜(pu)《霓裳羽衣曲》。青門(9)種瓜人,左(zuo)對(dui)孺(ru)人,顧弄孺(ru)子,憶侯門似海(hai)珠(zhu)履雜遝之(zhi)(zhi)(zhi)盛(sheng)事。拿破侖(10)之(zhi)(zhi)(zhi)流于(yu)(yu)(yu)厄(e)蔑,阿(a)剌飛(fei)之(zhi)(zhi)(zhi)幽(you)于(yu)(yu)(yu)錫蘭,與三兩監守(shou)吏,或過訪之(zhi)(zhi)(zhi)好事者(zhe),道(dao)當年(nian)(nian)(nian)短刀匹(pi)馬(ma)馳騁中原,席卷歐洲,血戰海(hai)樓,一聲(sheng)叱咤,萬國震(zhen)恐之(zhi)(zhi)(zhi)豐(feng)功偉烈(11),初而拍(pai)案,繼而撫髀(12),終而攬(lan)鏡(jing)。嗚(wu)呼,面皴(cun)齒盡,白發盈把(ba),頹然老(lao)矣!若(ruo)是者(zhe),舍(she)(she)幽(you)郁(13)之(zhi)(zhi)(zhi)外(wai)無(wu)心(xin)事,舍(she)(she)悲慘之(zhi)(zhi)(zhi)外(wai)無(wu)天地,舍(she)(she)頹唐之(zhi)(zhi)(zhi)外(wai)無(wu)日(ri)(ri)月(yue),舍(she)(she)嘆息之(zhi)(zhi)(zhi)外(wai)無(wu)音聲(sheng),舍(she)(she)待死之(zhi)(zhi)(zhi)外(wai)無(wu)事業。美人豪(hao)杰(jie)且然,而況(kuang)尋(xun)常碌(liu)碌(liu)者(zhe)耶?生平(ping)親(qin)友,皆在墟墓;起居飲食(shi),待命(ming)于(yu)(yu)(yu)人。今日(ri)(ri)且過,遑(huang)(huang)知(zhi)他日(ri)(ri)?今年(nian)(nian)(nian)且過,遑(huang)(huang)恤明年(nian)(nian)(nian)?普天下灰心(xin)短氣之(zhi)(zhi)(zhi)事,未有甚于(yu)(yu)(yu)老(lao)大者(zhe)。于(yu)(yu)(yu)此(ci)人也(ye),而欲望以拏云(yun)(14)之(zhi)(zhi)(zhi)手段,回(hui)天(15)之(zhi)(zhi)(zhi)事功,挾(xie)山超海(hai)(16)之(zhi)(zhi)(zhi)意氣,能乎不能?
嗚呼(hu)!我中國(guo)其果老(lao)大矣(yi)乎?立乎今(jin)日(ri)以指(zhi)疇(chou)昔(xi),唐虞三代(dai)(17),若(ruo)何(he)(he)(he)(he)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)郅(zhi)治(18);秦皇漢(han)武,若(ruo)何(he)(he)(he)(he)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)雄杰(jie);漢(han)唐來之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)文學,若(ruo)何(he)(he)(he)(he)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)隆(long)盛;康乾間之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)武功,若(ruo)何(he)(he)(he)(he)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)烜(xuan)赫。歷史家所鋪敘,詞章家所謳歌,何(he)(he)(he)(he)一(yi)非(fei)我國(guo)民少(shao)年時(shi)代(dai)良(liang)辰美景、賞心樂事之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)陳跡哉!而今(jin)頹然老(lao)矣(yi)!昨日(ri)割(ge)五城(cheng),明日(ri)割(ge)十城(cheng),處(chu)(chu)處(chu)(chu)雀鼠盡,夜(ye)夜(ye)雞犬驚。十八省(19)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)土地(di)財產,已為人(ren)懷中之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)肉;四百兆(20)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)父兄(xiong)子弟,已為人(ren)注籍之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奴(21),豈所謂“老(lao)大嫁作商人(ren)婦”(22)者(zhe)耶?嗚呼(hu)!憑(ping)君莫話當年事,憔悴韶光不忍看!楚囚(qiu)相對(23),岌岌顧影(ying),人(ren)命(ming)危淺(qian),朝不慮夕。國(guo)為待(dai)死(si)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)國(guo),一(yi)國(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)民為待(dai)死(si)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)民。萬事付之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)奈何(he)(he)(he)(he),一(yi)切憑(ping)人(ren)作弄,亦何(he)(he)(he)(he)足怪!
任公(gong)曰(yue)(yue):我中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)其(qi)(qi)果老(lao)大(da)矣乎(hu)?是(shi)今(jin)日(ri)(ri)全(quan)地球之(zhi)(zhi)(zhi)一大(da)問題也(ye)(ye)(ye)。如(ru)其(qi)(qi)老(lao)大(da)也(ye)(ye)(ye),則是(shi)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)為(wei)過去(qu)之(zhi)(zhi)(zhi)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),即地球上(shang)昔(xi)本有(you)此國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),而今(jin)漸澌滅,他(ta)日(ri)(ri)之(zhi)(zhi)(zhi)命運(yun)殆將盡也(ye)(ye)(ye)。如(ru)其(qi)(qi)非老(lao)大(da)也(ye)(ye)(ye),則是(shi)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)為(wei)未(wei)來之(zhi)(zhi)(zhi)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),即地球上(shang)昔(xi)未(wei)現(xian)此國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),而今(jin)漸發達,他(ta)日(ri)(ri)之(zhi)(zhi)(zhi)前程且方長也(ye)(ye)(ye)。欲(yu)斷今(jin)日(ri)(ri)之(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)為(wei)老(lao)大(da)耶?為(wei)少(shao)年(nian)耶?則不(bu)可不(bu)先明“國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)”字之(zhi)(zhi)(zhi)意義。夫國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)也(ye)(ye)(ye)者(zhe),何物(wu)也(ye)(ye)(ye)?有(you)土地,有(you)人(ren)民,以(yi)居(ju)于其(qi)(qi)土地之(zhi)(zhi)(zhi)人(ren)民,而治其(qi)(qi)所居(ju)之(zhi)(zhi)(zhi)土地之(zhi)(zhi)(zhi)事,自(zi)制法律而自(zi)守之(zhi)(zhi)(zhi);有(you)主權(quan),有(you)服從,人(ren)人(ren)皆主權(quan)者(zhe),人(ren)人(ren)皆服從者(zhe)。夫如(ru)是(shi),斯謂(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)完(wan)(wan)(wan)全(quan)成(cheng)(cheng)立(li)之(zhi)(zhi)(zhi)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),地球上(shang)之(zhi)(zhi)(zhi)有(you)完(wan)(wan)(wan)全(quan)成(cheng)(cheng)立(li)之(zhi)(zhi)(zhi)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)也(ye)(ye)(ye),自(zi)百年(nian)以(yi)來也(ye)(ye)(ye)。完(wan)(wan)(wan)全(quan)成(cheng)(cheng)立(li)者(zhe),壯(zhuang)年(nian)之(zhi)(zhi)(zhi)事也(ye)(ye)(ye)。未(wei)能完(wan)(wan)(wan)全(quan)成(cheng)(cheng)立(li)而漸進(jin)于完(wan)(wan)(wan)全(quan)成(cheng)(cheng)立(li)者(zhe),少(shao)年(nian)之(zhi)(zhi)(zhi)事也(ye)(ye)(ye)。故(gu)吾得一言以(yi)斷之(zhi)(zhi)(zhi)曰(yue)(yue):歐(ou)洲(zhou)列邦在今(jin)日(ri)(ri)為(wei)壯(zhuang)年(nian)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),而我中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)在今(jin)日(ri)(ri)為(wei)少(shao)年(nian)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。
夫古昔之(zhi)(zhi)(zhi)中國者(zhe),雖有(you)國之(zhi)(zhi)(zhi)名,而(er)(er)未成(cheng)(cheng)國之(zhi)(zhi)(zhi)形也(ye)(ye)。或(huo)為(wei)(wei)家族之(zhi)(zhi)(zhi)國,或(huo)為(wei)(wei)酋長之(zhi)(zhi)(zhi)國,或(huo)為(wei)(wei)諸侯封建之(zhi)(zhi)(zhi)國,或(huo)為(wei)(wei)一(yi)(yi)王(wang)專制之(zhi)(zhi)(zhi)國。雖種類不(bu)一(yi)(yi),要之(zhi)(zhi)(zhi),其(qi)(qi)(qi)于國家之(zhi)(zhi)(zhi)體質(zhi)也(ye)(ye),有(you)其(qi)(qi)(qi)一(yi)(yi)部(bu)(bu)而(er)(er)缺其(qi)(qi)(qi)一(yi)(yi)部(bu)(bu)。正如嬰(ying)兒自胚(pei)胎以(yi)(yi)迄成(cheng)(cheng)童(tong),其(qi)(qi)(qi)身體之(zhi)(zhi)(zhi)一(yi)(yi)二官支,先行長成(cheng)(cheng),此(ci)外則(ze)全(quan)體雖粗(cu)具,然(ran)未能得其(qi)(qi)(qi)用也(ye)(ye)。故唐虞以(yi)(yi)前為(wei)(wei)胚(pei)胎時(shi)代,殷周之(zhi)(zhi)(zhi)際為(wei)(wei)乳哺時(shi)代,由(you)孔子(zi)而(er)(er)來至于今為(wei)(wei)童(tong)子(zi)時(shi)代。逐漸發達,而(er)(er)今乃始將入成(cheng)(cheng)童(tong)以(yi)(yi)上少(shao)年之(zhi)(zhi)(zhi)界焉。其(qi)(qi)(qi)長成(cheng)(cheng)所以(yi)(yi)若(ruo)是之(zhi)(zhi)(zhi)遲者(zhe),則(ze)歷(li)代之(zhi)(zhi)(zhi)民(min)賊有(you)窒其(qi)(qi)(qi)生機者(zhe)也(ye)(ye)。譬(pi)猶童(tong)年多病(bing),轉類老態,或(huo)且疑(yi)其(qi)(qi)(qi)死(si)期之(zhi)(zhi)(zhi)將至焉,而(er)(er)不(bu)知皆由(you)未完成(cheng)(cheng)未成(cheng)(cheng)立也(ye)(ye)。非過去之(zhi)(zhi)(zhi)謂(wei),而(er)(er)未來之(zhi)(zhi)(zhi)謂(wei)也(ye)(ye)。
且(qie)我中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)疇昔,豈嘗有(you)國(guo)(guo)(guo)(guo)家哉?不(bu)(bu)過有(you)朝(chao)(chao)廷耳(er)!我黃帝子孫,聚族而(er)居,立于此(ci)(ci)地球之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)上者(zhe)既(ji)數千年(nian),而(er)問其(qi)國(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)為(wei)何名(ming),則無有(you)也(ye)(ye)。夫所(suo)謂(wei)唐、虞(yu)、夏、商、周、秦、漢(han)、魏、晉、宋(song)、齊、梁、陳(chen)、隋、唐、宋(song)、元、明、清者(zhe),則皆(jie)朝(chao)(chao)名(ming)耳(er)。朝(chao)(chao)也(ye)(ye)者(zhe),一(yi)家之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)私產也(ye)(ye)。國(guo)(guo)(guo)(guo)也(ye)(ye)者(zhe),人民之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)公(gong)產也(ye)(ye)。朝(chao)(chao)有(you)朝(chao)(chao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)(lao)少(shao),國(guo)(guo)(guo)(guo)有(you)國(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)(lao)少(shao)。朝(chao)(chao)與國(guo)(guo)(guo)(guo)既(ji)異物(wu),則不(bu)(bu)能以朝(chao)(chao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)(lao)少(shao)而(er)指為(wei)國(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)(lao)少(shao)明矣。文、武(wu)、成、康(26),周朝(chao)(chao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)少(shao)年(nian)時(shi)(shi)(shi)代(dai)也(ye)(ye)。幽(you)、厲、桓、赧(27),則其(qi)老(lao)(lao)年(nian)時(shi)(shi)(shi)代(dai)也(ye)(ye)。高、文、景(jing)、武(wu)(28),漢(han)朝(chao)(chao)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)少(shao)年(nian)時(shi)(shi)(shi)代(dai)也(ye)(ye)。元、平、桓、靈(29),則其(qi)老(lao)(lao)年(nian)時(shi)(shi)(shi)代(dai)也(ye)(ye)。自(zi)余歷朝(chao)(chao),莫(mo)不(bu)(bu)有(you)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。凡(fan)此(ci)(ci)者(zhe)謂(wei)為(wei)一(yi)朝(chao)(chao)廷之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)(lao)也(ye)(ye)則可,謂(wei)為(wei)一(yi)國(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)(lao)也(ye)(ye)則不(bu)(bu)可。一(yi)朝(chao)(chao)廷之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)(lao)且(qie)死,猶一(yi)人之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)(lao)且(qie)死也(ye)(ye),于吾所(suo)謂(wei)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)者(zhe)何與焉。然則,吾中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)者(zhe),前(qian)此(ci)(ci)尚(shang)未出現于世界,而(er)今乃始萌芽云爾。天地大矣,前(qian)途(tu)遼矣。美(mei)哉我少(shao)年(nian)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)乎!
瑪(ma)(ma)志尼(ni)(30)者(zhe),意(yi)大(da)利三(san)杰之(zhi)魁也。以(yi)國(guo)事(shi)被罪,逃竄(cuan)異邦(bang)。乃創立(li)一(yi)會(hui),名曰“少(shao)(shao)年(nian)意(yi)大(da)利”。舉國(guo)志士,云(yun)涌霧集以(yi)應(ying)之(zhi)。卒乃光復舊物,使意(yi)大(da)利為歐洲(zhou)之(zhi)一(yi)雄邦(bang)。夫意(yi)大(da)利者(zhe),歐洲(zhou)之(zhi)第(di)一(yi)老大(da)國(guo)也。自羅馬亡后(31),土地隸(li)于(yu)(yu)教(jiao)皇,政(zheng)權歸于(yu)(yu)奧(ao)國(guo),殆所謂老而(er)(er)瀕于(yu)(yu)死者(zhe)矣(yi)。而(er)(er)得一(yi)瑪(ma)(ma)志尼(ni),且(qie)能舉全國(guo)而(er)(er)少(shao)(shao)年(nian)之(zhi),況我(wo)中國(guo)之(zhi)實為少(shao)(shao)年(nian)時代者(zhe)耶(ye)!堂堂四(si)百余州之(zhi)國(guo)土,凜(lin)凜(lin)四(si)百余兆之(zhi)國(guo)民,豈遂(sui)無一(yi)瑪(ma)(ma)志尼(ni)其人(ren)者(zhe)!
龔(gong)自(zi)(zi)(zi)(zi)珍氏(shi)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)集(ji)有(you)詩(shi)一章,題曰(yue)《能令(ling)公少(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)行》(32)。吾(wu)嘗愛讀之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),而(er)(er)(er)有(you)味乎其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)用意之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)存。我(wo)(wo)國(guo)(guo)民(min)而(er)(er)(er)自(zi)(zi)(zi)(zi)謂其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)國(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)也(ye)(ye)(ye),斯(si)果(guo)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)矣(yi);我(wo)(wo)國(guo)(guo)民(min)而(er)(er)(er)自(zi)(zi)(zi)(zi)知其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)國(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)少(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)也(ye)(ye)(ye),斯(si)乃(nai)少(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)矣(yi)。西諺有(you)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)曰(yue):“有(you)三(san)(san)歲之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)翁,有(you)百歲之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)童(tong)。”然(ran)則,國(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)少(shao)(shao)(shao),又無定形,而(er)(er)(er)實隨(sui)國(guo)(guo)民(min)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心力(li)以(yi)(yi)為(wei)消長者(zhe)(zhe)(zhe)也(ye)(ye)(ye)。吾(wu)見(jian)乎瑪志尼之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)能令(ling)國(guo)(guo)少(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)也(ye)(ye)(ye),吾(wu)又見(jian)乎我(wo)(wo)國(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)官(guan)吏士民(min)能令(ling)國(guo)(guo)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)也(ye)(ye)(ye)。吾(wu)為(wei)此(ci)(ci)懼!夫以(yi)(yi)如(ru)此(ci)(ci)壯麗濃郁翩翩絕世之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)少(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)中國(guo)(guo),而(er)(er)(er)使歐(ou)西日本(ben)人(ren)(ren)謂我(wo)(wo)為(wei)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)者(zhe)(zhe)(zhe),何(he)也(ye)(ye)(ye)?則以(yi)(yi)握國(guo)(guo)權者(zhe)(zhe)(zhe)皆(jie)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)朽之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)人(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye)。非(fei)(fei)(fei)哦幾(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)八股(gu),非(fei)(fei)(fei)寫幾(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)白(bai)折(zhe)(33),非(fei)(fei)(fei)當幾(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)差,非(fei)(fei)(fei)捱幾(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)俸,非(fei)(fei)(fei)遞(di)幾(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)手(shou)本(ben)(34),非(fei)(fei)(fei)唱(chang)幾(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)喏(35),非(fei)(fei)(fei)磕幾(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)頭(tou),非(fei)(fei)(fei)請幾(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)安(an),則必(bi)不(bu)(bu)能得(de)(de)一官(guan)、進(jin)一職。其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)內任卿貳(er)(36)以(yi)(yi)上(shang),外任監司(37)以(yi)(yi)上(shang)者(zhe)(zhe)(zhe),百人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)中,其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)五官(guan)不(bu)(bu)備(38)者(zhe)(zhe)(zhe),殆九十(shi)(shi)(shi)六七人(ren)(ren)也(ye)(ye)(ye)。非(fei)(fei)(fei)眼(yan)盲則耳(er)聾,非(fei)(fei)(fei)手(shou)顫(zhan)則足跛,否則半(ban)身不(bu)(bu)遂也(ye)(ye)(ye)。彼(bi)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)一身飲食步履(lv)視聽(ting)言語,尚且不(bu)(bu)能自(zi)(zi)(zi)(zi)了,須三(san)(san)四人(ren)(ren)左右(you)扶之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)捉之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),乃(nai)能度(du)日,于此(ci)(ci)而(er)(er)(er)乃(nai)欲責之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)(yi)國(guo)(guo)事,是(shi)(shi)何(he)異(yi)立無數木偶而(er)(er)(er)使治天(tian)下(xia)也(ye)(ye)(ye)!且彼(bi)輩者(zhe)(zhe)(zhe),自(zi)(zi)(zi)(zi)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)少(shao)(shao)(shao)壯之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)時(shi)既已不(bu)(bu)知亞細亞、歐(ou)羅巴(ba)為(wei)何(he)處(chu)地方,漢(han)祖唐宗(zong)是(shi)(shi)那朝皇(huang)帝,猶(you)(you)嫌(xian)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)頑(wan)鈍腐敗(bai)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)未臻(zhen)其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)極,又必(bi)搓磨(39)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),陶(tao)冶(ye)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),待其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)腦髓已涸,血管已塞,氣息(xi)奄奄,與鬼為(wei)鄰之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)時(shi),然(ran)后(hou)將(jiang)我(wo)(wo)二萬(wan)里山河,四萬(wan)萬(wan)人(ren)(ren)命(ming),一舉(ju)而(er)(er)(er)界于其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)手(shou)。嗚(wu)呼!老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)帝國(guo)(guo),誠哉其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)也(ye)(ye)(ye)!而(er)(er)(er)彼(bi)輩者(zhe)(zhe)(zhe),積其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)數十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)八股(gu)、白(bai)折(zhe)、當差、捱俸、手(shou)本(ben)、唱(chang)喏、磕頭(tou)、請安(an),千(qian)辛(xin)萬(wan)苦,千(qian)苦萬(wan)辛(xin),乃(nai)始得(de)(de)此(ci)(ci)紅頂花(hua)翎(40)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)服(fu)色(se),中堂大(da)人(ren)(ren)(41)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)名號,乃(nai)出其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)全副精(jing)神,竭其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)畢生力(li)量,以(yi)(yi)保(bao)持之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)。如(ru)彼(bi)乞(qi)兒拾金一錠(ding),雖轟雷(lei)盤旋其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)頂上(shang),而(er)(er)(er)兩手(shou)猶(you)(you)緊抱其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)荷包,他事非(fei)(fei)(fei)所(suo)顧也(ye)(ye)(ye),非(fei)(fei)(fei)所(suo)知也(ye)(ye)(ye),非(fei)(fei)(fei)所(suo)聞(wen)也(ye)(ye)(ye)。于此(ci)(ci)而(er)(er)(er)告之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)(yi)亡(wang)國(guo)(guo)也(ye)(ye)(ye),瓜分(fen)也(ye)(ye)(ye),彼(bi)烏(wu)(42)從而(er)(er)(er)聽(ting)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),烏(wu)從而(er)(er)(er)信之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)!即使果(guo)亡(wang)矣(yi),果(guo)分(fen)矣(yi),而(er)(er)(er)吾(wu)今年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)七十(shi)(shi)(shi)矣(yi),八十(shi)(shi)(shi)矣(yi),但求其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)一兩年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)內,洋人(ren)(ren)不(bu)(bu)來,強盜不(bu)(bu)起,我(wo)(wo)已快(kuai)活過了一世矣(yi)!若不(bu)(bu)得(de)(de)已,則割三(san)(san)頭(tou)兩省(43)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)土(tu)地奉申賀敬,以(yi)(yi)換我(wo)(wo)幾(ji)個(ge)衙門;賣三(san)(san)幾(ji)百萬(wan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)人(ren)(ren)民(min)作仆為(wei)奴,以(yi)(yi)贖我(wo)(wo)一條老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)命(ming),有(you)何(he)不(bu)(bu)可?有(you)何(he)難辦?嗚(wu)呼!今之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)所(suo)謂老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)后(hou)、老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)臣、老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)將(jiang)、老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)吏者(zhe)(zhe)(zhe),其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)修身齊(qi)家治國(guo)(guo)平(ping)天(tian)下(xia)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)手(shou)段,皆(jie)具于是(shi)(shi)矣(yi)。西風一夜催(cui)人(ren)(ren)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao),凋盡朱顏白(bai)盡頭(tou)。使走(zou)無常(44)當醫(yi)生,攜催(cui)命(ming)符以(yi)(yi)祝壽,嗟(jie)乎痛(tong)哉!以(yi)(yi)此(ci)(ci)為(wei)國(guo)(guo),是(shi)(shi)安(an)得(de)(de)不(bu)(bu)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)且死,且吾(wu)恐其(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)(qi)未及歲而(er)(er)(er)殤也(ye)(ye)(ye)。
任(ren)公(gong)曰:造成今日(ri)之(zhi)(zhi)老(lao)大(da)中(zhong)(zhong)(zhong)國(guo)(guo)者(zhe)(zhe),則(ze)(ze)(ze)(ze)中(zhong)(zhong)(zhong)國(guo)(guo)老(lao)朽(xiu)之(zhi)(zhi)冤業也(ye)。制(zhi)出(chu)將來(lai)(lai)之(zhi)(zhi)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)中(zhong)(zhong)(zhong)國(guo)(guo)者(zhe)(zhe),則(ze)(ze)(ze)(ze)中(zhong)(zhong)(zhong)國(guo)(guo)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)之(zhi)(zhi)責(ze)(ze)任(ren)也(ye)。彼老(lao)朽(xiu)者(zhe)(zhe)何(he)足(zu)道,彼與(yu)(yu)(yu)(yu)此世(shi)界(jie)作別之(zhi)(zhi)日(ri)不遠矣,而(er)(er)我(wo)(wo)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)乃(nai)新來(lai)(lai)而(er)(er)與(yu)(yu)(yu)(yu)世(shi)界(jie)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)緣。如僦屋(45)者(zhe)(zhe)然(ran)(ran),彼明日(ri)將遷居(ju)他(ta)方(fang),而(er)(er)我(wo)(wo)今日(ri)始入此室(shi)處。將遷居(ju)者(zhe)(zhe),不愛護其(qi)窗櫳,不潔(jie)治其(qi)庭廡(46),俗人恒情,亦(yi)何(he)足(zu)怪(guai)!若我(wo)(wo)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)者(zhe)(zhe),前程(cheng)浩浩,后顧(gu)茫(mang)(mang)茫(mang)(mang)。中(zhong)(zhong)(zhong)國(guo)(guo)而(er)(er)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)牛為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)馬為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)奴為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)隸(li),則(ze)(ze)(ze)(ze)烹臠(47)鞭棰(chui)之(zhi)(zhi)慘酷,惟我(wo)(wo)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)當之(zhi)(zhi)。中(zhong)(zhong)(zhong)國(guo)(guo)如稱(cheng)霸宇內,主盟地球(qiu),則(ze)(ze)(ze)(ze)指揮顧(gu)盼之(zhi)(zhi)尊榮(rong),惟我(wo)(wo)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)享之(zhi)(zhi)。于(yu)(yu)彼氣息(xi)奄(yan)奄(yan)與(yu)(yu)(yu)(yu)鬼為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)鄰(lin)者(zhe)(zhe)何(he)與(yu)(yu)(yu)(yu)焉?彼而(er)(er)漠然(ran)(ran)置之(zhi)(zhi),猶可言(yan)(yan)也(ye)。我(wo)(wo)而(er)(er)漠然(ran)(ran)置之(zhi)(zhi),不可言(yan)(yan)也(ye)。使(shi)舉國(guo)(guo)之(zhi)(zhi)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)而(er)(er)果為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)也(ye),則(ze)(ze)(ze)(ze)吾(wu)中(zhong)(zhong)(zhong)國(guo)(guo)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)未來(lai)(lai)之(zhi)(zhi)國(guo)(guo),其(qi)進步未可量也(ye)。使(shi)舉國(guo)(guo)之(zhi)(zhi)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)而(er)(er)亦(yi)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)老(lao)大(da)也(ye),則(ze)(ze)(ze)(ze)吾(wu)中(zhong)(zhong)(zhong)國(guo)(guo)為(wei)(wei)(wei)(wei)(wei)過去之(zhi)(zhi)國(guo)(guo),其(qi)澌亡可翹足(zu)而(er)(er)待也(ye)。故(gu)今日(ri)之(zhi)(zhi)責(ze)(ze)任(ren),不在他(ta)人,而(er)(er)全在我(wo)(wo)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)。少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)智(zhi)則(ze)(ze)(ze)(ze)國(guo)(guo)智(zhi),少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)富則(ze)(ze)(ze)(ze)國(guo)(guo)富,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)強則(ze)(ze)(ze)(ze)國(guo)(guo)強,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)獨(du)立則(ze)(ze)(ze)(ze)國(guo)(guo)獨(du)立,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)自由則(ze)(ze)(ze)(ze)國(guo)(guo)自由,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)進步則(ze)(ze)(ze)(ze)國(guo)(guo)進步,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)勝(sheng)于(yu)(yu)歐(ou)洲則(ze)(ze)(ze)(ze)國(guo)(guo)勝(sheng)于(yu)(yu)歐(ou)洲,少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)雄于(yu)(yu)地球(qiu)則(ze)(ze)(ze)(ze)國(guo)(guo)雄于(yu)(yu)地球(qiu)。紅日(ri)初升,其(qi)道大(da)光(48)。河出(chu)伏流(liu),一瀉汪洋。潛龍騰淵,鱗(lin)爪(zhua)飛(fei)揚(yang)。乳虎(hu)嘯(xiao)谷(gu),百(bai)獸震惶。鷹(ying)隼試翼,風塵(chen)翕張(又作風塵(chen)吸張)。奇花(hua)初胎,矞矞皇皇(49)。干將發硎,有作其(qi)芒(50)。天戴其(qi)蒼,地履其(qi)黃。縱有千古,橫有八荒(huang)。前途似海(hai),來(lai)(lai)日(ri)方(fang)長。美哉(zai)我(wo)(wo)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)中(zhong)(zhong)(zhong)國(guo)(guo),與(yu)(yu)(yu)(yu)天不老(lao)!壯哉(zai)我(wo)(wo)中(zhong)(zhong)(zhong)國(guo)(guo)少(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian),與(yu)(yu)(yu)(yu)國(guo)(guo)無(wu)疆!
“三十功名(ming)塵與土,八千里(li)路云和月。莫等閑,白了少年頭(tou),空悲切。”此(ci)岳飛《滿(man)江紅·怒發沖(chong)冠》詞(ci)句也,作者自六(liu)歲時(shi)即口受記憶,至今(jin)喜誦之(zhi)不衰。自今(jin)以(yi)往,棄“哀時(shi)客(ke)”之(zhi)名(ming),更自名(ming)曰“少年中國之(zhi)少年”。
1.本(ben)(ben)文(wen)作于光(guang)緒二十六年(nian)(nian)(1900年(nian)(nian)),文(wen)章從駁斥日本(ben)(ben)和西方列強(qiang)污蔑(mie)我國(guo)為(wei)“老大帝國(guo)”入(ru)手,說明中(zhong)國(guo)是一(yi)個正在成長的(de)少(shao)年(nian)(nian)中(zhong)國(guo)。本(ben)(ben)文(wen)所說的(de)“國(guo)”,是理想的(de)資(zi)產階級共(gong)和國(guo)。文(wen)章認為(wei)封(feng)建專制制度和封(feng)建官吏已經(jing)腐朽,希望寄托在中(zhong)國(guo)少(shao)年(nian)(nian)身上,并且堅信(xin)中(zhong)國(guo)少(shao)年(nian)(nian)必有(you)志(zhi)士,能使國(guo)家富(fu)強(qiang),雄立于地球。反映了(le)作者渴(ke)望祖國(guo)繁榮昌盛(sheng)的(de)愛國(guo)思想和積極樂觀的(de)民(min)族自信(xin)心(xin)。文(wen)章緊扣(kou)主題(ti),運用排(pai)比句法,層(ceng)層(ceng)推進(jin),逐(zhu)次闡發,寫得極有(you)感情,極有(you)氣(qi)勢。
2.歐西人:泛指西方英、法(fa)、美(mei)、等國的人。
3.惡(wū):表示感嘆的助(zhu)詞,猶“唉”,這里有(you)反(fan)對(dui)的意思(si)。
4.金字(zi)塔:古代埃及王墓,以石筑成,底面為(wei)四方形(xing),側面作(zuo)三角形(xing)之方尖塔,望之狀如“金”字(zi),故(gu)譯(yi)名“金字(zi)塔”。金字(zi)塔與下句“西(xi)伯(bo)利(li)亞鐵路(lu)”對舉,取其古雅而無實用意。
5.西(xi)比利(li)亞:一作“西(xi)伯利(li)亞”。
6.死海:湖名,一名咸(xian)海。因水中含鹽量高(gao),魚(yu)類不(bu)生(sheng),故名。在約旦(dan)、以(yi)色列和巴(ba)勒斯(si)坦間。潴(zhu)(zhū):聚積(ji)的水流。
7.“潯(xun)(xun)陽”六句:用白居易《琵琶行》詩(shi)所寫的(de)(de)故事(shi)。琵琶婦原是長(chang)安歌(ge)女(此(ci)處誤為洛(luo)陽歌(ge)女),老大(da)嫁作商(shang)人婦。商(shang)人離她經商(shang)而去(qu)。在潯(xun)(xun)陽江(jiang)頭的(de)(de)夜晚(wan),楓葉瑟瑟,她回(hui)想往事(shi),有不勝(sheng)零(ling)落之感。潯(xun)(xun)陽江(jiang),在今九(jiu)江(jiang)市(shi)北,長(chang)江(jiang)流(liu)經九(jiu)江(jiang)市(shi)的(de)(de)一段。
8.“西宮(gong)(gong)(gong)”六句:就白居(ju)(ju)易《長恨歌》所(suo)詠唐(tang)(tang)玄宗(zong)與(yu)楊(yang)貴(gui)妃事(shi)(shi),用元稹《行宮(gong)(gong)(gong)》“白頭宮(gong)(gong)(gong)女在,閑坐(zuo)說玄宗(zong)”詩(shi)意,謂安史之亂(luan)后,白頭宮(gong)(gong)(gong)人憶(yi)及(ji)當(dang)年事(shi)(shi),倍感凄涼。西宮(gong)(gong)(gong),唐(tang)(tang)太(tai)極(ji)宮(gong)(gong)(gong);南內,唐(tang)(tang)興(xing)慶(qing)宮(gong)(gong)(gong)。李隆(long)基自四川返京后,先(xian)居(ju)(ju)興(xing)慶(qing)宮(gong)(gong)(gong),后遷西宮(gong)(gong)(gong)。霓裳羽衣曲,本(ben)名《婆羅門》,源出印度,開(kai)元中傳(chuan)入中國。傳(chuan)說李隆(long)基夢游(you)月宮(gong)(gong)(gong),聽諸(zhu)仙奏曲,默記(ji)其調,醒后令樂(le)工(gong)譜(pu)成。南內:唐(tang)(tang)代的(de)興(xing)慶(qing)宮(gong)(gong)(gong),在皇城東南,故稱南內。
9.“青門(men)(men)”四(si)句:用漢(han)初邵平(ping)(ping)(ping)故事。邵平(ping)(ping)(ping)在秦末為(wei)東陵侯。秦亡(wang)后(hou),在長安(an)東門(men)(men)外種瓜為(wei)生。(見《三輔黃圖》)此句謂邵平(ping)(ping)(ping)回(hui)想當年的(de)繁華,頗為(wei)感傷。青門(men)(men),漢(han)長安(an)東門(men)(men)。孺(ru)(ru)人,古代(dai)(dai)大夫之妻稱孺(ru)(ru)人,明、清兩(liang)代(dai)(dai)七(qi)品(pin)官(guan)的(de)妻子封孺(ru)(ru)人。珠履,用珠子裝飾(shi)的(de)鞋(xie)。雜遝(tà踏),雜亂。
10.拿破侖(lun)(lun):即拿破侖(lun)(lun)一世。法(fa)(fa)國資(zi)產階級政治家、軍事家。他(ta)于1804年為法(fa)(fa)國皇帝,曾(ceng)稱霸歐洲(zhou)。1814年各國聯軍攻破巴(ba)黎,拿破侖(lun)(lun)被流放(fang)于厄爾巴(ba)島(dao)。厄蔑:即厄爾巴(ba)島(dao),在意大利半島(dao)和法(fa)(fa)國科西嘉(jia)島(dao)之間。⑩阿(a)剌飛:指埃及民族解(jie)放(fang)運動(dong)領袖阿(a)拉(la)比(bi),曾(ceng)率眾推翻英、法(fa)(fa)殖(zhi)民統治。1882年,英國侵略軍進攻埃及,阿(a)拉(la)比(bi)領導軍隊抗擊,戰敗被流放(fang)于錫蘭。
11.偉烈(lie)(lie):豐功偉績。烈(lie)(lie),功績。賈(jia)誼《過秦論》:“及至始皇,奮六世之馀烈(lie)(lie),振長策而(er)御宇(yu)內。”
12.撫髀(bi)(bì):《三國(guo)志(zhi)·蜀志(zhi)·先主傳》裴注引《九州春(chun)秋(qiu)》:“備住(zhu)荊州數年(nian),嘗于(劉(liu))表(biao)坐(zuo)起(qi)至(zhi)廁(ce),見髀(bi)里(li)肉生(sheng),慨然流涕(ti)。還坐(zuo),表(biao)怪問備,備曰:‘吾(wu)常(chang)身不(bu)離鞍,髀(bi)肉皆消;今不(bu)復騎(qi),髀(bi)里(li)肉生(sheng)。日月若馳,老(lao)將至(zhi)矣,而(er)功業不(bu)建,是以悲耳!’”髀(bi),大腿。
13.幽(you)郁:深沉的憂郁。
14.拏(na)云:上干(gan)云霄之意。李(li)賀《致酒(jiu)行》詩:“少年心事當(dang)拏(na)云。”
15.回天:使(shi)天地倒轉,喻改變局(ju)勢(shi)。
16.挾山超海:喻英雄壯(zhuang)舉。《孟子·梁惠王(wang)上》:“挾泰(tai)山以超北海。”
17.唐(tang)虞三代:指唐(tang)堯、虞舜(shun)和(he)夏、商、周(zhou)三代。
18.郅(zhì)治(zhi):至治(zhi),把國家治(zhi)理得太平(ping)強盛。郅,極,至。
19.十八省(sheng):清初全(quan)國共分十八個(ge)省(sheng)。光(guang)緒(xu)末年增至二十三省(sheng),但人(ren)們(men)習慣上仍稱(cheng)十八省(sheng)。
20.四百(bai)兆:即(ji)四億(yi),當(dang)時中(zhong)國有四億(yi)人口。
21.注(zhu)(zhu)籍(ji)之奴:注(zhu)(zhu)入戶籍(ji)的奴隸。這里指失去自由的人。
22.老大嫁作商人婦:白居易(yi)《琵琶行(xing)》中的詩句。
23.楚(chu)囚(qiu)相(xiang)對:喻(yu)遇到強敵,窘迫無(wu)計。《晉(jin)書·王導傳》載,晉(jin)元(yuan)帝(di)時,國家動(dong)亂,中州(zhou)人(ren)士紛(fen)紛(fen)避(bi)亂江左。“過江人(ren)士,每至暇(xia)日,相(xiang)要出新亭飲宴。周顗(yi)中坐(zuo)而嘆曰(yue):‘風景不(bu)殊,舉目有江河之異。’皆相(xiang)視流(liu)涕。惟(王)導愀(qiao)然變色曰(yue):‘當共(gong)戮力王室,克復神州(zhou),何(he)至作楚(chu)囚(qiu)相(xiang)對泣邪?”
24.澌亡:滅亡。澌,盡。
25.官支:五官、四肢。
26.文、武、成、康:周(zhou)朝(chao)初年的(de)幾代(dai)帝王。周(zhou)文王奠(dian)定了滅商(shang)的(de)基礎;周(zhou)武王滅商(shang)建立周(zhou)朝(chao);成王、康王把(ba)國家(jia)治理得非(fei)常(chang)強盛,史稱“成康之治”。所(suo)以下句將其比(bi)作周(zhou)朝(chao)的(de)少年時代(dai)。
27.幽、厲、桓(huan)(huan)、赧(nan)(nǎn):指周(zhou)(zhou)幽王(wang)(wang)(wang)、厲王(wang)(wang)(wang)、桓(huan)(huan)王(wang)(wang)(wang)、赧(nan)王(wang)(wang)(wang)。幽王(wang)(wang)(wang)寵(chong)褒姒,廢申后,申侯聯合犬戎攻周(zhou)(zhou),幽王(wang)(wang)(wang)被殺,西周(zhou)(zhou)滅(mie)亡。周(zhou)(zhou)厲王(wang)(wang)(wang)暴虐(nve),被流放于(yu)彘(今山西霍縣)。周(zhou)(zhou)桓(huan)(huan)王(wang)(wang)(wang)時,東(dong)周(zhou)(zhou)王(wang)(wang)(wang)室衰落。周(zhou)(zhou)赧(nan)王(wang)(wang)(wang)死后不久,東(dong)周(zhou)(zhou)滅(mie)亡。
28.高、文(wen)(wen)、景、武(wu):指漢(han)初四代皇帝。漢(han)高祖滅(mie)秦、楚,建立漢(han)王朝。文(wen)(wen)帝、景帝發展(zhan)生(sheng)產,國家強(qiang)盛,史稱(cheng)“文(wen)(wen)景之治”。武(wu)帝重武(wu)功,國力(li)強(qiang)盛。
29.元(yuan)(yuan)、平、桓、靈(ling):漢(han)(han)元(yuan)(yuan)帝(di)(di)(di)(di)(di)、平帝(di)(di)(di)(di)(di)、桓帝(di)(di)(di)(di)(di)、靈(ling)帝(di)(di)(di)(di)(di)。漢(han)(han)元(yuan)(yuan)帝(di)(di)(di)(di)(di)時,西(xi)漢(han)(han)開(kai)始(shi)衰落;漢(han)(han)平帝(di)(di)(di)(di)(di)死后不久,王(wang)莽篡國,西(xi)漢(han)(han)滅(mie)亡。桓帝(di)(di)(di)(di)(di)、靈(ling)帝(di)(di)(di)(di)(di)是東漢(han)(han)末年(nian)的兩代(dai)帝(di)(di)(di)(di)(di)王(wang),其執政期(qi)間外戚、宦官專權(quan),政治黑暗(an),為東漢(han)(han)滅(mie)亡種下(xia)了禍(huo)根。
30.瑪(ma)志(zhi)尼(1805-1872):意大(da)(da)(da)利愛國(guo)(guo)者(zhe)。羅馬帝國(guo)(guo)滅亡后,意大(da)(da)(da)利受(shou)奧地利帝國(guo)(guo)奴役,瑪(ma)志(zhi)尼創立“少(shao)年意大(da)(da)(da)利黨(dang)”,創辦《少(shao)年意大(da)(da)(da)利報(bao)》,發(fa)動和組織資產階級革命,完(wan)成意大(da)(da)(da)利的獨立統一(yi)事(shi)業。他與同時(shi)的加(jia)里波的、喀(ka)富(fu)爾并稱“意大(da)(da)(da)利三(san)杰”。下文(wen)“舊物”,指國(guo)(guo)家原(yuan)有的基(ji)業。
31.羅(luo)馬(ma)亡后(hou):羅(luo)馬(ma)帝國(guo)(guo)曾跨歐亞兩(liang)洲,后(hou)分裂為(wei)二。西(xi)羅(luo)馬(ma)亡于476年,東羅(luo)馬(ma)亡于1453年。下文“土地(di)隸于教(jiao)皇(huang),政(zheng)權歸于奧國(guo)(guo)”,是指1815年后(hou),意大利(li)分為(wei)幾個邦國(guo)(guo),其(qi)中羅(luo)馬(ma)教(jiao)皇(huang)國(guo)(guo)勢力甚大,都(dou)受(shou)奧地(di)利(li)的控(kong)制。
32.《能(neng)令公少年行(xing)》:龔自(zi)珍抒懷(huai)之詩,收入《定庵全集》,原意是說(shuo)一個人不追(zhui)求名利(li),放寬胸懷(huai),就能(neng)長(chang)葆(bao)青春。這(zhe)里取其長(chang)葆(bao)青春意。
33.白折(zhe):清(qing)代科(ke)舉應試的試卷(juan)之(zhi)一。殿(dian)試取中進士后(hou),還(huan)要進行(xing)朝考,以(yi)分(fen)別授予官(guan)職。朝考用白折(zhe),即用工整的楷書寫在白紙(zhi)制(zhi)的折(zhe)子上。
34.手本:明(ming)清官場中下級晉見上級時用的名帖。
35.唱諾(nuo)(rě):古代的一種禮節(jie)。對人打恭作揖,口中出聲(sheng),叫唱喏。諾(nuo),當作“喏”。下文“請安”,系清代問候的禮節(jie),男(nan)子(zi)打千,即(ji)右膝(xi)微(wei)跪,隆重(zhong)時,雙(shuang)膝(xi)跪地,呼“請某某安”。
36.卿貳:卿是朝廷各(ge)部的長(chang)官(guan),貳指副(fu)職。
37.監司:清代通稱各省布政使(shi)、按察使(shi)及各道(dao)(dao)道(dao)(dao)員為監司。
38.五官不備:指五官功(gong)能不全(quan)。
39.搓磨(mo):磋磨(mo),切磋琢磨(mo)。原(yuan)是精(jing)益求(qiu)精(jing)意,這里指(zhi)磨(mo)去棱角(jiao)、鋒芒(mang)。
40.紅頂(ding)(ding)花翎(ling):大官(guan)的帽飾。清代官(guan)員帽頂(ding)(ding)上頂(ding)(ding)珠的顏色、質料,標志著(zhu)官(guan)階的品(pin)級(ji),一品(pin)官(guan)用(yong)(yong)紅寶石頂(ding)(ding)珠。花翎(ling),用(yong)(yong)孔雀翎(ling)做的帽飾,以翎(ling)眼(yan)多者為貴,五品(pin)以上用(yong)(yong)花翎(ling),六品(pin)以下(xia)用(yong)(yong)藍翎(ling)。
41.中(zhong)堂大(da)人(ren):清代大(da)學士(shi)相當于宰相,尊(zun)稱中(zhong)堂大(da)人(ren)。
42.烏:何,哪里。
43.三頭兩(liang)省:閩奧方言,三兩(liang)個省。
44.走無常(chang)(chang):迷信說法,陰司(si)用活人為鬼役,攝取后(hou)死者的魂(hun)。充當這種鬼差者,稱走無常(chang)(chang)。
45.僦(jiù)屋:租賃房屋。
46.庭(ting)廡(wǔ):庭(ting)院走廊。
47.臠(luán):切(qie)成小塊的肉,這里用作動詞,宰(zai)割之意。箠:棍杖(zhang)。這里用作動詞,捶打之意。
48.其道大(da)光:語(yu)出《周(zhou)易·益》:“自上下下,其道大(da)光。”光,廣大(da),發揚。
49.矞(yu)(yu)(yù)矞(yu)(yu)皇(huang)皇(huang):《太(tai)玄經·交》:“物登明(ming)堂(tang),矞(yu)(yu)矞(yu)(yu)皇(huang)皇(huang)。”一(yi)般(ban)用于書(shu)面古語,光(guang)明(ming)盛大的樣(yang)子。
50.干將發硎,有(you)作其(qi)芒(mang):意(yi)思是寶劍(jian)剛(gang)磨出(chu)來(lai),鋒(feng)刃大放(fang)光芒(mang)。干將,原是鑄劍(jian)師的名字,這里指寶劍(jian)。硎,磨刀石(shi)。
日(ri)本人(ren)稱(cheng)呼我(wo)們(men)中(zhong)國(guo),一稱(cheng)作老(lao)大(da)帝國(guo),再稱(cheng)還是(shi)(shi)老(lao)大(da)帝國(guo)。這(zhe)個(ge)稱(cheng)呼,大(da)概是(shi)(shi)承襲照(zhao)譯了歐洲西方(fang)人(ren)的話(hua)。真(zhen)是(shi)(shi)實(shi)在(zai)可嘆啊(a)!我(wo)們(men)中(zhong)國(guo)果真(zhen)是(shi)(shi)老(lao)大(da)帝國(guo)嗎?梁(liang)任公(gong)說:不!這(zhe)是(shi)(shi)什么(me)話(hua)!這(zhe)算什么(me)話(hua)!在(zai)我(wo)心(xin)中(zhong)有一個(ge)少年中(zhong)國(guo)存在(zai)。
要(yao)想說國家(jia)的(de)老(lao)(lao)(lao)與少(shao),請讓我(wo)先(xian)來(lai)說一(yi)(yi)說人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)老(lao)(lao)(lao)與少(shao)。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)喜歡(huan)回憶過(guo)(guo)去,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)則常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)喜歡(huan)考(kao)慮將(jiang)來(lai)。由(you)(you)于(yu)(yu)(yu)回憶過(guo)(guo)去,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)產生(sheng)留戀之心(xin)(xin);由(you)(you)于(yu)(yu)(yu)考(kao)慮將(jiang)來(lai),所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)產生(sheng)希望之心(xin)(xin)。由(you)(you)于(yu)(yu)(yu)留戀,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)保(bao)(bao)守;由(you)(you)于(yu)(yu)(yu)希望,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)進取(qu)。由(you)(you)于(yu)(yu)(yu)保(bao)(bao)守,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)永(yong)遠(yuan)陳舊;由(you)(you)于(yu)(yu)(yu)進取(qu),所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)日日更新。由(you)(you)于(yu)(yu)(yu)回憶過(guo)(guo)去,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)有的(de)事(shi)(shi)情(qing)都是(shi)(shi)他已(yi)經(jing)經(jing)歷的(de),所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)只知道照(zhao)慣例辦(ban)事(shi)(shi);由(you)(you)于(yu)(yu)(yu)思(si)考(kao)未(wei)來(lai),各種事(shi)(shi)情(qing)都是(shi)(shi)他所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)未(wei)經(jing)歷的(de),因(yin)此常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)敢(gan)于(yu)(yu)(yu)破格(ge)。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)多憂(you)慮,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)喜歡(huan)行(xing)樂。因(yin)為(wei)多憂(you)愁,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)容易灰心(xin)(xin);因(yin)為(wei)要(yao)行(xing)樂,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)產生(sheng)旺盛(sheng)的(de)生(sheng)氣(qi)。因(yin)為(wei)灰心(xin)(xin),所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)怯(qie)懦;因(yin)為(wei)氣(qi)盛(sheng),所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)豪壯。因(yin)為(wei)怯(qie)懦,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)只能(neng)茍且;因(yin)為(wei)豪壯,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)敢(gan)于(yu)(yu)(yu)冒(mao)險。因(yin)為(wei)茍且因(yin)循,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)必(bi)定使(shi)社(she)會走向死(si)亡;因(yin)為(wei)敢(gan)于(yu)(yu)(yu)冒(mao)險,所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)能(neng)夠創造世(shi)界。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)厭(yan)事(shi)(shi),少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)喜歡(huan)任(ren)事(shi)(shi)。因(yin)為(wei)厭(yan)于(yu)(yu)(yu)事(shi)(shi),所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)覺(jue)得(de)天下(xia)一(yi)(yi)切事(shi)(shi)情(qing)都無可(ke)作(zuo)為(wei);因(yin)為(wei)好任(ren)事(shi)(shi),所(suo)(suo)(suo)(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)常(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)(chang)覺(jue)得(de)天下(xia)一(yi)(yi)切事(shi)(shi)情(qing)都無不可(ke)為(wei)。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)夕陽(yang)殘(can)照(zhao),少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)朝旭初陽(yang)。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)瘦瘠的(de)老(lao)(lao)(lao)牛,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)初生(sheng)的(de)虎(hu)犢。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)坐僧,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)飛俠(xia)。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)釋義的(de)字典,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)活潑的(de)戲文(wen)。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)抽了鴉片洋(yang)煙(yan),少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)喝了白蘭(lan)地烈酒。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)告別行(xing)星向黑暗(an)墜落的(de)隕石,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)海洋(yang)中不斷(duan)增生(sheng)的(de)珊(shan)瑚島。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)埃(ai)及沙漠(mo)中矗立的(de)金字塔(ta),少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)西伯(bo)利亞不斷(duan)延伸的(de)大鐵路(lu)。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)秋后(hou)的(de)柳樹,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)春前的(de)青草(cao)。老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)死(si)海已(yi)聚(ju)水成大澤,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)如(ru)(ru)(ru)(ru)長江(jiang)涓(juan)涓(juan)初發源。這些(xie)是(shi)(shi)老(lao)(lao)(lao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)與少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)性格(ge)不同(tong)的(de)大致情(qing)況。梁任(ren)公說:人(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)(ren)固然有這種不同(tong),國家(jia)也應當如(ru)(ru)(ru)(ru)此。
梁(liang)任公說:令(ling)人(ren)悲(bei)傷(shang)的(de)(de)(de)(de)老(lao)大(da)啊!潯陽江(jiang)頭琵琶女(nv),正(zheng)(zheng)當(dang)明月縈繞著(zhu)空船,楓樹(shu)葉在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)秋(qiu)(qiu)風(feng)中瑟瑟作響,衾被(bei)冷得(de)象(xiang)鐵,在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)似夢非夢的(de)(de)(de)(de)朦朧(long)之(zhi)時,回想當(dang)年在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)長安繁華的(de)(de)(de)(de)紅塵中對(dui)春(chun)花(hua)(hua)賞秋(qiu)(qiu)月的(de)(de)(de)(de)美好意趣。清(qing)冷的(de)(de)(de)(de)長安太極、興慶(qing)宮內,滿頭白(bai)發的(de)(de)(de)(de)宮娥,在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)結(jie)花(hua)(hua)如穗的(de)(de)(de)(de)燈下,三三五五相對(dui)而坐,談論開元、天寶年間的(de)(de)(de)(de)往事(shi),譜當(dang)年盛行宮內的(de)(de)(de)(de)《霓裳(shang)羽衣曲(qu)》。在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)長安東(dong)門(men)外(wai)(wai)種瓜的(de)(de)(de)(de)召平,對(dui)著(zhu)身邊的(de)(de)(de)(de)妻子(zi),戲(xi)逗自己的(de)(de)(de)(de)孩子(zi),回憶(yi)禁衛森(sen)嚴的(de)(de)(de)(de)侯門(men)之(zhi)內歌舞雜沓、明珠撒地的(de)(de)(de)(de)盛況。拿(na)破侖(lun)被(bei)流放(fang)到厄爾巴(ba)島,阿(a)拉比被(bei)幽禁在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)斯里蘭(lan)卡,與三兩個看守的(de)(de)(de)(de)獄(yu)吏,或者前來拜訪的(de)(de)(de)(de)好事(shi)的(de)(de)(de)(de)人(ren),談當(dang)年佩著(zhu)短刀獨自騎馬馳騁中原,席卷歐洲大(da)地,浴血奮戰在(zai)(zai)(zai)(zai)(zai)海港、大(da)樓,一聲怒喝,令(ling)萬國震(zhen)驚(jing)恐懼的(de)(de)(de)(de)豐功(gong)偉業,起初高興得(de)拍桌子(zi),繼而拍大(da)腿感(gan)嘆,最(zui)后持鏡自照。真可嘆啊,滿臉皺紋、牙齒(chi)落盡,白(bai)發正(zheng)(zheng)堪(kan)一把,已頹然(ran)衰老(lao)了(le)(le)!象(xiang)這(zhe)些人(ren),除(chu)了(le)(le)憂郁以(yi)外(wai)(wai)沒有(you)(you)別的(de)(de)(de)(de)思(si)緒,除(chu)了(le)(le)悲(bei)慘(can)以(yi)外(wai)(wai)沒有(you)(you)其(qi)他天地;除(chu)了(le)(le)萎靡(mi)不振以(yi)外(wai)(wai)沒有(you)(you)其(qi)他精神寄托,除(chu)了(le)(le)嘆息(xi)以(yi)外(wai)(wai)沒有(you)(you)別的(de)(de)(de)(de)聲息(xi),除(chu)了(le)(le)等死以(yi)外(wai)(wai)沒有(you)(you)其(qi)他事(shi)情。美人(ren)和(he)英雄(xiong)豪杰尚且如此,何(he)況平平常常、碌碌無為之(zhi)輩呢?生平的(de)(de)(de)(de)親戚(qi)朋友,都已入(ru)于(yu)(yu)墳墓;日常起居(ju)飲(yin)食,依(yi)賴于(yu)(yu)別人(ren)。今(jin)日得(de)過且過,匆(cong)匆(cong)哪知他日如何(he)?今(jin)年得(de)過且過,哪里有(you)(you)閑暇去考慮明年?普(pu)天之(zhi)下令(ling)人(ren)灰心喪氣的(de)(de)(de)(de)事(shi),沒有(you)(you)更甚于(yu)(yu)老(lao)大(da)的(de)(de)(de)(de)了(le)(le)。對(dui)于(yu)(yu)這(zhe)樣的(de)(de)(de)(de)人(ren),而要希(xi)望他有(you)(you)上天攬云的(de)(de)(de)(de)手段,扭轉乾坤(kun)的(de)(de)(de)(de)本領,挾山跨海的(de)(de)(de)(de)意志氣概,能(neng)還是不能(neng)?
真是可(ke)悲(bei)啊,我們(men)中國(guo)(guo)(guo)果(guo)真已經是老(lao)大(da)(da)帝國(guo)(guo)(guo)了嗎?站在今天以縱覽往昔,堯(yao)、舜和(he)夏商(shang)周三(san)代(dai),是何等(deng)(deng)(deng)美好的(de)(de)(de)(de)(de)(de)政治;秦始(shi)皇漢武(wu)帝,是何等(deng)(deng)(deng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)英雄豪杰;漢代(dai)唐代(dai)以來的(de)(de)(de)(de)(de)(de)文學(xue),是何等(deng)(deng)(deng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)興隆繁(fan)盛;康熙、乾隆年間的(de)(de)(de)(de)(de)(de)武(wu)功,是何等(deng)(deng)(deng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)盛大(da)(da)顯赫。歷史(shi)家(jia)(jia)(jia)所(suo)鋪敘記載的(de)(de)(de)(de)(de)(de),文學(xue)家(jia)(jia)(jia)所(suo)盡情(qing)謳歌的(de)(de)(de)(de)(de)(de),哪一(yi)樣(yang)不(bu)(bu)是我們(men)國(guo)(guo)(guo)民少年時代(dai)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)良辰美景、賞(shang)心(xin)樂事的(de)(de)(de)(de)(de)(de)陳跡呢!而今頹然衰老(lao)了!昨天割去五座城,明天又割去十座城,處(chu)處(chu)窮得鼠雀不(bu)(bu)見(jian)蹤(zong)影,夜夜擾得雞犬不(bu)(bu)得安寧。全國(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)土(tu)地(di)財產(chan),已成(cheng)為別人(ren)懷中的(de)(de)(de)(de)(de)(de)肥肉;四萬(wan)萬(wan)父兄同胞,已成(cheng)注名于他人(ren)戶冊上的(de)(de)(de)(de)(de)(de)奴隸,這難道不(bu)(bu)就像“老(lao)大(da)(da)嫁作(zuo)商(shang)人(ren)婦(fu)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)一(yi)樣(yang)嗎?可(ke)悲(bei)啊,請君莫說(shuo)當年事,衰老(lao)憔悴的(de)(de)(de)(de)(de)(de)光陰不(bu)(bu)忍(ren)目睹!象束手待斃的(de)(de)(de)(de)(de)(de)楚(chu)囚相(xiang)對(dui),孤單地(di)自(zi)顧垂(chui)危(wei)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)身影,性(xing)命險(xian)危(wei),可(ke)謂(wei)朝不(bu)(bu)保夕,國(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)(jia)成(cheng)為等(deng)(deng)(deng)死的(de)(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)(jia),國(guo)(guo)(guo)民成(cheng)為等(deng)(deng)(deng)死的(de)(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)(guo)民。萬(wan)事已到了無可(ke)奈何的(de)(de)(de)(de)(de)(de)地(di)步,一(yi)切都聽憑他人(ren)作(zuo)弄,也沒有什么值得奇(qi)怪的(de)(de)(de)(de)(de)(de)!
梁(liang)任(ren)公說:我們中(zhong)國(guo)(guo)果真(zhen)是(shi)(shi)(shi)(shi)老大(da)(da)(da)帝(di)國(guo)(guo)嗎?這(zhe)(zhe)是(shi)(shi)(shi)(shi)今(jin)(jin)天(tian)地(di)(di)(di)球上的(de)(de)(de)(de)(de)一大(da)(da)(da)問(wen)題。如(ru)(ru)果是(shi)(shi)(shi)(shi)老大(da)(da)(da)帝(di)國(guo)(guo),那么(me)中(zhong)國(guo)(guo)就(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)過去的(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)家(jia)(jia)(jia),即(ji)地(di)(di)(di)球上原來(lai)就(jiu)有(you)(you)這(zhe)(zhe)個國(guo)(guo)家(jia)(jia)(jia),而(er)今(jin)(jin)漸(jian)(jian)漸(jian)(jian)消滅了(le),以(yi)(yi)(yi)后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)命運(yun)大(da)(da)(da)概也差(cha)不(bu)多快(kuai)完結了(le)。如(ru)(ru)果不(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)老大(da)(da)(da)帝(di)國(guo)(guo),那么(me)中(zhong)國(guo)(guo)就(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)未來(lai)的(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)家(jia)(jia)(jia),即(ji)地(di)(di)(di)球上過去從(cong)未出現這(zhe)(zhe)個國(guo)(guo)家(jia)(jia)(jia),而(er)今(jin)(jin)漸(jian)(jian)漸(jian)(jian)發達起(qi)來(lai),以(yi)(yi)(yi)后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)前程正來(lai)日(ri)方長。要想(xiang)判斷(duan)今(jin)(jin)日(ri)的(de)(de)(de)(de)(de)中(zhong)國(guo)(guo)是(shi)(shi)(shi)(shi)老大(da)(da)(da)?還是(shi)(shi)(shi)(shi)少(shao)(shao)年?則不(bu)可(ke)不(bu)先弄(nong)清“國(guo)(guo)”字的(de)(de)(de)(de)(de)涵(han)義。所(suo)(suo)謂國(guo)(guo)家(jia)(jia)(jia),到(dao)底(di)是(shi)(shi)(shi)(shi)什么(me)呢?那是(shi)(shi)(shi)(shi)有(you)(you)土地(di)(di)(di)、有(you)(you)人(ren)民(min)、以(yi)(yi)(yi)居住(zhu)生息在這(zhe)(zhe)片土地(di)(di)(di)上的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)民(min),治(zhi)理他們這(zhe)(zhe)塊(kuai)土地(di)(di)(di)上的(de)(de)(de)(de)(de)事情,自己(ji)制定法律而(er)自己(ji)遵守(shou)它;有(you)(you)主權,有(you)(you)服從(cong),人(ren)人(ren)是(shi)(shi)(shi)(shi)有(you)(you)主權的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren),人(ren)人(ren)又是(shi)(shi)(shi)(shi)遵守(shou)法律的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren),如(ru)(ru)果做到(dao)這(zhe)(zhe)樣,這(zhe)(zhe)就(jiu)可(ke)以(yi)(yi)(yi)稱之為名(ming)符(fu)其實的(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)家(jia)(jia)(jia)。地(di)(di)(di)球上開始有(you)(you)名(ming)符(fu)其實的(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)家(jia)(jia)(jia),只是(shi)(shi)(shi)(shi)近百年以(yi)(yi)(yi)來(lai)的(de)(de)(de)(de)(de)事。完全(quan)名(ming)符(fu)其實的(de)(de)(de)(de)(de),是(shi)(shi)(shi)(shi)壯(zhuang)年的(de)(de)(de)(de)(de)事情。未能完全(quan)合(he)格(ge)而(er)漸(jian)(jian)漸(jian)(jian)演(yan)進成名(ming)符(fu)其實的(de)(de)(de)(de)(de),是(shi)(shi)(shi)(shi)少(shao)(shao)年的(de)(de)(de)(de)(de)事情。所(suo)(suo)以(yi)(yi)(yi)我可(ke)以(yi)(yi)(yi)用一句話判斷(duan)他們說:歐洲列國(guo)(guo)今(jin)(jin)天(tian)是(shi)(shi)(shi)(shi)壯(zhuang)年國(guo)(guo),而(er)我們中(zhong)國(guo)(guo)今(jin)(jin)天(tian)是(shi)(shi)(shi)(shi)少(shao)(shao)年國(guo)(guo)。
大凡古代(dai)中國(guo),雖然(ran)有(you)國(guo)家(jia)(jia)的(de)(de)(de)(de)名義(yi),然(ran)而(er)(er)(er)并未(wei)(wei)具備國(guo)家(jia)(jia)的(de)(de)(de)(de)形式(shi)。或(huo)(huo)是(shi)(shi)作為(wei)家(jia)(jia)族的(de)(de)(de)(de)國(guo)家(jia)(jia),或(huo)(huo)是(shi)(shi)作為(wei)酋長的(de)(de)(de)(de)國(guo)家(jia)(jia),或(huo)(huo)是(shi)(shi)作為(wei)封建(jian)諸侯的(de)(de)(de)(de)國(guo)家(jia)(jia),或(huo)(huo)是(shi)(shi)作為(wei)一王專(zhuan)制的(de)(de)(de)(de)國(guo)家(jia)(jia)。雖種類(lei)不(bu)一樣,總而(er)(er)(er)言之,他(ta)(ta)們對于(yu)國(guo)家(jia)(jia)應具備的(de)(de)(de)(de)體制來(lai)說,都是(shi)(shi)有(you)其(qi)(qi)中一部(bu)分而(er)(er)(er)缺少另一部(bu)分。正如嬰兒從胚胎(tai)變成(cheng)(cheng)兒童,他(ta)(ta)身體上一兩(liang)種肢體器(qi)官,先開始(shi)發(fa)(fa)育形成(cheng)(cheng),此外(wai)的(de)(de)(de)(de)部(bu)分雖已基本(ben)具備,但尚未(wei)(wei)能(neng)得到(dao)它(ta)的(de)(de)(de)(de)用處。所以唐虞堯舜(shun)以前為(wei)我(wo)國(guo)的(de)(de)(de)(de)胚胎(tai)時代(dai),殷(yin)周之際為(wei)我(wo)國(guo)的(de)(de)(de)(de)乳哺時代(dai),從孔子(zi)而(er)(er)(er)來(lai)直至(zhi)(zhi)現在是(shi)(shi)兒童時代(dai)。逐漸發(fa)(fa)達,至(zhi)(zhi)今才開始(shi)將進入(ru)兒童以上的(de)(de)(de)(de)少年(nian)時代(dai)。他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)發(fa)(fa)育成(cheng)(cheng)長之所以如此遲緩的(de)(de)(de)(de)原因(yin),是(shi)(shi)歷代(dai)的(de)(de)(de)(de)民(min)賊阻礙遏止他(ta)(ta)生機(ji)的(de)(de)(de)(de)結果。猶如童年(nian)多病,反而(er)(er)(er)像衰老的(de)(de)(de)(de)樣子(zi),有(you)的(de)(de)(de)(de)甚至(zhi)(zhi)懷(huai)疑他(ta)(ta)死期就(jiu)要到(dao)了,而(er)(er)(er)不(bu)知道他(ta)(ta)全是(shi)(shi)因(yin)為(wei)沒(mei)(mei)有(you)完全成(cheng)(cheng)長沒(mei)(mei)有(you)名符(fu)其(qi)(qi)實的(de)(de)(de)(de)緣故。這(zhe)不(bu)是(shi)(shi)針對過(guo)去說的(de)(de)(de)(de),而(er)(er)(er)是(shi)(shi)放(fang)眼未(wei)(wei)來(lai)說的(de)(de)(de)(de)。
況且我們中國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)過(guo)(guo)去,哪里曾出現過(guo)(guo)所(suo)(suo)謂的(de)(de)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)呢?不(bu)過(guo)(guo)僅僅有(you)過(guo)(guo)朝(chao)廷(ting)罷(ba)了(le)!我黃帝(di)子(zi)孫,聚族而居,自(zi)立(li)于這(zhe)個(ge)(ge)(ge)地(di)球上既有(you)數千年,然而問一(yi)問這(zhe)個(ge)(ge)(ge)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)叫什么(me)(me)名稱(cheng),則竟沒有(you)名稱(cheng)。前所(suo)(suo)謂唐、虞、夏、商、周(zhou)(zhou)、秦、漢、魏、晉、宋、齊(qi)、梁、陳(chen)、隋、唐、宋、元、明、清的(de)(de),都是(shi)(shi)朝(chao)廷(ting)的(de)(de)名稱(cheng)罷(ba)了(le)。所(suo)(suo)謂朝(chao)廷(ting),乃(nai)是(shi)(shi)一(yi)家(jia)的(de)(de)私有(you)財(cai)產(chan)(chan)。所(suo)(suo)謂國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia),乃(nai)是(shi)(shi)人(ren)民公(gong)有(you)的(de)(de)財(cai)產(chan)(chan)。朝(chao)代(dai)(dai)(dai)有(you)朝(chao)代(dai)(dai)(dai)的(de)(de)老(lao)與(yu)少(shao)(shao),國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)也有(you)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)的(de)(de)老(lao)與(yu)少(shao)(shao)。朝(chao)廷(ting)與(yu)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)既是(shi)(shi)不(bu)同的(de)(de)事物,那(nei)么(me)(me)不(bu)能(neng)以(yi)(yi)(yi)朝(chao)廷(ting)的(de)(de)老(lao)少(shao)(shao)指(zhi)代(dai)(dai)(dai)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)老(lao)少(shao)(shao)的(de)(de)道理就很(hen)明白(bai)了(le)。文(wen)王(wang)(wang)、武(wu)王(wang)(wang)、成(cheng)王(wang)(wang)、康王(wang)(wang)時(shi)代(dai)(dai)(dai),是(shi)(shi)周(zhou)(zhou)朝(chao)的(de)(de)少(shao)(shao)年時(shi)代(dai)(dai)(dai)。至幽王(wang)(wang)、厲王(wang)(wang)、桓王(wang)(wang)、赧王(wang)(wang)時(shi)代(dai)(dai)(dai),就是(shi)(shi)周(zhou)(zhou)朝(chao)的(de)(de)老(lao)年時(shi)代(dai)(dai)(dai)了(le)。高祖(zu)、文(wen)帝(di)、景帝(di)、武(wu)帝(di)時(shi)代(dai)(dai)(dai),是(shi)(shi)漢朝(chao)的(de)(de)少(shao)(shao)年時(shi)代(dai)(dai)(dai)。至元帝(di)、平帝(di)、桓帝(di)、靈帝(di)時(shi)代(dai)(dai)(dai),就是(shi)(shi)漢朝(chao)的(de)(de)老(lao)年時(shi)代(dai)(dai)(dai)了(le)。自(zi)漢以(yi)(yi)(yi)后各代(dai)(dai)(dai),沒有(you)一(yi)個(ge)(ge)(ge)朝(chao)代(dai)(dai)(dai)不(bu)具有(you)少(shao)(shao)年時(shi)代(dai)(dai)(dai)和老(lao)年時(shi)代(dai)(dai)(dai)的(de)(de)。凡此種(zhong)(zhong)種(zhong)(zhong)稱(cheng)為一(yi)個(ge)(ge)(ge)朝(chao)廷(ting)老(lao)化是(shi)(shi)可以(yi)(yi)(yi)的(de)(de),稱(cheng)為一(yi)個(ge)(ge)(ge)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)老(lao)化就不(bu)可以(yi)(yi)(yi)。一(yi)個(ge)(ge)(ge)朝(chao)廷(ting)衰老(lao)將(jiang)(jiang)死(si),猶如一(yi)個(ge)(ge)(ge)人(ren)衰老(lao)將(jiang)(jiang)死(si)一(yi)樣(yang),與(yu)我所(suo)(suo)說的(de)(de)中國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)有(you)什么(me)(me)相干呢。那(nei)么(me)(me),我們中國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),只(zhi)不(bu)過(guo)(guo)以(yi)(yi)(yi)前尚未出現在世(shi)界上,而今(jin)才剛(gang)剛(gang)開始萌芽罷(ba)了(le)。天地(di)是(shi)(shi)多么(me)(me)廣大啊,前途是(shi)(shi)多么(me)(me)遼闊啊,多么(me)(me)美啊我的(de)(de)少(shao)(shao)年中國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)!
瑪(ma)志尼,是意大(da)(da)利(li)(li)三杰中的(de)魁(kui)首(shou)。因為(wei)國(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)的(de)事被判罪,逃竄到其(qi)他(ta)國(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)。于(yu)是創立一(yi)(yi)個(ge)(ge)會,叫(jiao)做(zuo)“少(shao)(shao)年意大(da)(da)利(li)(li)”。全國(guo)(guo)(guo)有志之士,象(xiang)云(yun)涌霧集(ji)一(yi)(yi)般響應他(ta)。最后終于(yu)統一(yi)(yi)復興舊邦,使意大(da)(da)利(li)(li)成(cheng)為(wei)歐洲一(yi)(yi)大(da)(da)強國(guo)(guo)(guo)。意大(da)(da)利(li)(li),乃是歐洲的(de)第(di)一(yi)(yi)老(lao)大(da)(da)帝(di)國(guo)(guo)(guo)。自從羅馬帝(di)國(guo)(guo)(guo)滅亡后,全國(guo)(guo)(guo)土(tu)地(di)隸屬于(yu)教(jiao)皇,政權卻歸之于(yu)奧地(di)利(li)(li),這大(da)(da)概是所謂衰老(lao)而瀕臨于(yu)死期的(de)國(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)了。但產(chan)生(sheng)一(yi)(yi)個(ge)(ge)瑪(ma)志尼,就能使全國(guo)(guo)(guo)變成(cheng)少(shao)(shao)年意大(da)(da)利(li)(li),何況(kuang)我們中國(guo)(guo)(guo)確實處在少(shao)(shao)年時代呢!堂(tang)堂(tang)四百多個(ge)(ge)州的(de)國(guo)(guo)(guo)土(tu),凜凜然有四萬(wan)萬(wan)國(guo)(guo)(guo)民,難道就不能產(chan)生(sheng)一(yi)(yi)個(ge)(ge)像(xiang)瑪(ma)志尼這樣(yang)的(de)人物嗎!
龔自(zi)(zi)珍詩集中(zhong)(zhong)有(you)(you)一(yi)(yi)(yi)首詩,題目叫《能(neng)(neng)(neng)令(ling)公少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)行(xing)》。我(wo)曾經十(shi)(shi)(shi)分(fen)愛讀它,喜歡體味(wei)它用意的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)所在(zai)(zai)(zai)。我(wo)們(men)(men)(men)(men)(men)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)民(min)(min)(min)自(zi)(zi)己(ji)說(shuo)自(zi)(zi)己(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)話,那(nei)(nei)便(bian)果(guo)真成老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)了(le)(le)(le)(le);我(wo)們(men)(men)(men)(men)(men)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)民(min)(min)(min)自(zi)(zi)己(ji)了(le)(le)(le)(le)解自(zi)(zi)己(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian),那(nei)(nei)便(bian)真是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)了(le)(le)(le)(le)。西(xi)方(fang)有(you)(you)句(ju)民(min)(min)(min)間(jian)諺語說(shuo):“有(you)(you)三(san)歲(sui)(sui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)翁,有(you)(you)百(bai)歲(sui)(sui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)兒童(tong)。”那(nei)(nei)么(me)(me)(me),國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)與少(shao),又(you)無(wu)(wu)確定(ding)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)形態,而(er)(er)(er)實(shi)在(zai)(zai)(zai)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)隨著(zhu)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)民(min)(min)(min)人(ren)(ren)(ren)心的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)力(li)量變(bian)化而(er)(er)(er)增減的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。我(wo)既看(kan)到(dao)(dao)(dao)(dao)瑪志(zhi)尼能(neng)(neng)(neng)使(shi)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)變(bian)成少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),我(wo)又(you)目睹我(wo)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)官吏(li)士(shi)民(min)(min)(min)能(neng)(neng)(neng)使(shi)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)變(bian)成老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)帝國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)。我(wo)為(wei)這(zhe)一(yi)(yi)(yi)點(dian)感到(dao)(dao)(dao)(dao)恐懼!象這(zhe)樣(yang)壯麗(li)濃(nong)郁、風度優(you)美舉世無(wu)(wu)雙的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),竟讓(rang)(rang)歐洲和日本(ben)人(ren)(ren)(ren)稱(cheng)我(wo)們(men)(men)(men)(men)(men)為(wei)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)帝國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),這(zhe)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)為(wei)什(shen)么(me)(me)(me)呢?這(zhe)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)因(yin)為(wei)掌握國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)大(da)權的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)都(dou)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)朽之人(ren)(ren)(ren)。非(fei)得(de)(de)(de)(de)(de)吟(yin)誦幾(ji)(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)八股文,非(fei)得(de)(de)(de)(de)(de)寫(xie)幾(ji)(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)考(kao)卷,非(fei)得(de)(de)(de)(de)(de)當(dang)(dang)幾(ji)(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)差使(shi),非(fei)得(de)(de)(de)(de)(de)熬幾(ji)(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)俸給,非(fei)得(de)(de)(de)(de)(de)遞幾(ji)(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)名帖,非(fei)得(de)(de)(de)(de)(de)唱幾(ji)(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)喏,非(fei)得(de)(de)(de)(de)(de)磕(ke)幾(ji)(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)頭(tou),非(fei)得(de)(de)(de)(de)(de)請幾(ji)(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)安(an),否則必(bi)定(ding)不能(neng)(neng)(neng)得(de)(de)(de)(de)(de)到(dao)(dao)(dao)(dao)一(yi)(yi)(yi)官,提升(sheng)一(yi)(yi)(yi)職。那(nei)(nei)些(xie)在(zai)(zai)(zai)朝(chao)中(zhong)(zhong)任正副部長以(yi)上(shang),外出擔(dan)任監司以(yi)上(shang)官職的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),一(yi)(yi)(yi)百(bai)人(ren)(ren)(ren)當(dang)(dang)中(zhong)(zhong),其中(zhong)(zhong)五官不全(quan)(quan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),大(da)概有(you)(you)九十(shi)(shi)(shi)六七(qi)人(ren)(ren)(ren)。不是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)眼(yan)瞎(xia)就(jiu)(jiu)(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)耳(er)聾,不是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)手打顫就(jiu)(jiu)(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)腳瘸跛(bo),再(zai)不就(jiu)(jiu)(jiu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)半(ban)身風癱(tan),他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)自(zi)(zi)己(ji)自(zi)(zi)身的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)飲食走路、看(kan)東(dong)西(xi)、聽聲(sheng)音、說(shuo)話,尚且不能(neng)(neng)(neng)自(zi)(zi)己(ji)處理(li),必(bi)須(xu)由(you)三(san)四個(ge)人(ren)(ren)(ren)在(zai)(zai)(zai)左右(you)扶著(zhu)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)挾著(zhu)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta),才(cai)能(neng)(neng)(neng)過日子,像這(zhe)樣(yang)而(er)(er)(er)要(yao)叫他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)擔(dan)負起國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)大(da)事,這(zhe)與豎起無(wu)(wu)數木(mu)偶而(er)(er)(er)讓(rang)(rang)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)(men)治(zhi)理(li)天下有(you)(you)什(shen)么(me)(me)(me)兩(liang)樣(yang)呢!況且那(nei)(nei)些(xie)家(jia)(jia)伙,自(zi)(zi)從他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)壯年(nian)(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)時候(hou)就(jiu)(jiu)(jiu)本(ben)已不知(zhi)道亞(ya)細亞(ya)、歐羅巴(ba)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)什(shen)么(me)(me)(me)地方(fang),漢高祖(zu)唐太宗是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)哪一(yi)(yi)(yi)朝(chao)皇帝,還嫌(xian)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)愚笨僵(jiang)化腐(fu)敗沒有(you)(you)到(dao)(dao)(dao)(dao)達極(ji)點(dian),又(you)必(bi)定(ding)要(yao)去搓磨他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta),陶冶(ye)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta),等他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)腦(nao)髓已經干涸(he),血(xue)管已經堵塞,氣(qi)息奄奄,與死(si)鬼作鄰居之時,然后(hou)將(jiang)(jiang)我(wo)二萬(wan)(wan)里山河,四萬(wan)(wan)萬(wan)(wan)人(ren)(ren)(ren)命(ming),一(yi)(yi)(yi)舉而(er)(er)(er)交付在(zai)(zai)(zai)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)手中(zhong)(zhong)。真可悲啊(a)!老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)帝國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),確實(shi)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)大(da)啊(a)!而(er)(er)(er)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)(men)那(nei)(nei)些(xie)人(ren)(ren)(ren),積聚了(le)(le)(le)(le)自(zi)(zi)己(ji)幾(ji)(ji)十(shi)(shi)(shi)年(nian)(nian)(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)八股、白(bai)折、當(dang)(dang)差、捱(ai)俸、手本(ben)、唱喏、磕(ke)頭(tou)、請安(an),千辛萬(wan)(wan)苦,千苦萬(wan)(wan)辛,才(cai)剛剛得(de)(de)(de)(de)(de)到(dao)(dao)(dao)(dao)這(zhe)個(ge)紅頂(ding)花翎的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)官服(fu),中(zhong)(zhong)堂大(da)人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)名號,于是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)使(shi)出他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)全(quan)(quan)副的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)精(jing)神,用盡他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)畢生的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)力(li)量,以(yi)保(bao)持它。就(jiu)(jiu)(jiu)象那(nei)(nei)乞丐拾到(dao)(dao)(dao)(dao)金子一(yi)(yi)(yi)錠,雖然轟隆隆的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)響(xiang)雷盤旋在(zai)(zai)(zai)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)頭(tou)頂(ding)上(shang),而(er)(er)(er)雙手仍緊抱著(zhu)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)裝錢的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)囊袋,其他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)事情就(jiu)(jiu)(jiu)不是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)想(xiang)顧(gu)及(ji),不是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)想(xiang)知(zhi)道,不是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)想(xiang)聽到(dao)(dao)(dao)(dao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)了(le)(le)(le)(le)。在(zai)(zai)(zai)這(zhe)個(ge)時候(hou)你告訴他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)要(yao)亡國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)了(le)(le)(le)(le),要(yao)瓜(gua)分(fen)了(le)(le)(le)(le),他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)怎(zen)么(me)(me)(me)會跟(gen)從你聽這(zhe)些(xie)消息,怎(zen)么(me)(me)(me)會跟(gen)從你相信(xin)這(zhe)些(xie)消息!即使(shi)果(guo)真亡了(le)(le)(le)(le),果(guo)真被瓜(gua)分(fen)了(le)(le)(le)(le),而(er)(er)(er)我(wo)今年(nian)(nian)(nian)(nian)已七(qi)十(shi)(shi)(shi)歲(sui)(sui)了(le)(le)(le)(le),八十(shi)(shi)(shi)歲(sui)(sui)了(le)(le)(le)(le),但只求這(zhe)一(yi)(yi)(yi)兩(liang)年(nian)(nian)(nian)(nian)之內,洋人(ren)(ren)(ren)不來,強盜(dao)不起,我(wo)已快活(huo)地過了(le)(le)(le)(le)一(yi)(yi)(yi)世了(le)(le)(le)(le)!如果(guo)不得(de)(de)(de)(de)(de)已,就(jiu)(jiu)(jiu)割讓(rang)(rang)兩(liang)三(san)個(ge)省的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)土地雙手獻(xian)上(shang)以(yi)示(shi)恭賀敬禮,以(yi)換(huan)取(qu)我(wo)幾(ji)(ji)個(ge)衙門(men);賣幾(ji)(ji)百(bai)萬(wan)(wan)人(ren)(ren)(ren)民(min)(min)(min)作為(wei)仆人(ren)(ren)(ren)奴隸,以(yi)贖取(qu)我(wo)一(yi)(yi)(yi)條老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)命(ming),有(you)(you)什(shen)么(me)(me)(me)不可?有(you)(you)什(shen)么(me)(me)(me)難辦?真是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)可悲啊(a)!今天所謂的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)后(hou)、老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)臣、老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)將(jiang)(jiang)、老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)吏(li),他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)(men)(men)(men)(men)修身齊(qi)家(jia)(jia)治(zhi)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)平天下的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)手段,全(quan)(quan)都(dou)在(zai)(zai)(zai)這(zhe)里了(le)(le)(le)(le)。西(xi)風一(yi)(yi)(yi)夜催(cui)人(ren)(ren)(ren)老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao),凋盡朱顏白(bai)盡頭(tou)。讓(rang)(rang)走無(wu)(wu)常來當(dang)(dang)醫生,攜著(zhu)催(cui)命(ming)符以(yi)祝壽,唉,令(ling)人(ren)(ren)(ren)悲痛啊(a)!以(yi)用這(zhe)樣(yang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)辦法來統(tong)治(zhi)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia),這(zhe)哪能(neng)(neng)(neng)不老(lao)(lao)(lao)(lao)(lao)而(er)(er)(er)將(jiang)(jiang)死(si)呢,甚至我(wo)怕(pa)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)未(wei)到(dao)(dao)(dao)(dao)年(nian)(nian)(nian)(nian)歲(sui)(sui)就(jiu)(jiu)(jiu)夭折了(le)(le)(le)(le)。
梁任公說(shuo)(shuo):造成今(jin)天(tian)衰(shuai)老(lao)腐朽(xiu)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de),是(shi)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)衰(shuai)老(lao)腐朽(xiu)人(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)罪孽(nie)。創建未來的(de)(de)(de)(de)(de)(de)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de),是(shi)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)一(yi)代的(de)(de)(de)(de)(de)(de)責(ze)任。那(nei)些衰(shuai)老(lao)腐朽(xiu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)有(you)(you)(you)什么(me)可(ke)(ke)說(shuo)(shuo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de),他(ta)(ta)們(men)(men)(men)與(yu)(yu)(yu)這(zhe)(zhe)(zhe)個世界(jie)(jie)(jie)告別(bie)(bie)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)日(ri)子(zi)不(bu)遠了(le),而我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)(men)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)才(cai)是(shi)新(xin)來并將(jiang)與(yu)(yu)(yu)世界(jie)(jie)(jie)結緣。如(ru)租賃房屋的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)一(yi)樣,他(ta)(ta)們(men)(men)(men)明(ming)天(tian)就(jiu)將(jiang)遷到別(bie)(bie)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)地(di)(di)方去(qu)住,而我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)(men)今(jin)天(tian)才(cai)搬(ban)進這(zhe)(zhe)(zhe)間屋子(zi)居(ju)住。將(jiang)要遷居(ju)別(bie)(bie)處(chu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren),不(bu)愛護(hu)這(zhe)(zhe)(zhe)間屋子(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)窗戶,不(bu)清掃(sao)治理這(zhe)(zhe)(zhe)間房舍的(de)(de)(de)(de)(de)(de)庭(ting)院走(zou)廊,這(zhe)(zhe)(zhe)是(shi)俗人(ren)(ren)(ren)常情(qing),又(you)有(you)(you)(you)什么(me)值得奇怪的(de)(de)(de)(de)(de)(de)!至于象我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)(men)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)人(ren)(ren)(ren),前程浩浩遠大(da),回顧遼(liao)闊(kuo)(kuo)深遠。中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)如(ru)果(guo)成為牛馬奴隸(li),那(nei)么(me)烹燒(shao)、宰(zai)割、鞭打的(de)(de)(de)(de)(de)(de)慘酷遭遇,只(zhi)有(you)(you)(you)我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)(men)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)承受(shou)。中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)如(ru)果(guo)稱(cheng)霸世界(jie)(jie)(jie),主宰(zai)地(di)(di)球,那(nei)么(me)發(fa)號施(shi)令左顧右盼的(de)(de)(de)(de)(de)(de)尊(zun)貴(gui)光(guang)榮(rong),也(ye)只(zhi)有(you)(you)(you)我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)(men)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)享受(shou);這(zhe)(zhe)(zhe)對(dui)于那(nei)些氣息奄奄將(jiang)與(yu)(yu)(yu)死(si)鬼(gui)做鄰居(ju)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)老(lao)朽(xiu)有(you)(you)(you)什么(me)關系?他(ta)(ta)們(men)(men)(men)如(ru)果(guo)漠(mo)然對(dui)待這(zhe)(zhe)(zhe)一(yi)問題還可(ke)(ke)以說(shuo)(shuo)得過(guo)去(qu)。我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)(men)如(ru)果(guo)漠(mo)然地(di)(di)對(dui)待這(zhe)(zhe)(zhe)一(yi)問題,就(jiu)說(shuo)(shuo)不(bu)過(guo)去(qu)了(le)。假(jia)如(ru)使全(quan)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)果(guo)真(zhen)成為充滿(man)朝氣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian),那(nei)么(me)我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)(men)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)作為未來的(de)(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia),它的(de)(de)(de)(de)(de)(de)進步是(shi)不(bu)可(ke)(ke)限量(liang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de);假(jia)如(ru)全(quan)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)也(ye)變(bian)成衰(shuai)老(lao)腐朽(xiu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren),那(nei)么(me)我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)(men)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)就(jiu)會成為從(cong)前那(nei)樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia),它的(de)(de)(de)(de)(de)(de)滅亡(wang)不(bu)久就(jiu)要到來。所以說(shuo)(shuo)今(jin)天(tian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)責(ze)任,不(bu)在(zai)別(bie)(bie)人(ren)(ren)(ren)身上,全(quan)在(zai)我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)們(men)(men)(men)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)身上。少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)聰明(ming)我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)就(jiu)聰明(ming),少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)富(fu)裕我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)就(jiu)富(fu)裕,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)強大(da)我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)就(jiu)強大(da),少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)獨立(li)我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)就(jiu)獨立(li),少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)自由我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)就(jiu)自由,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)進步我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)就(jiu)進步,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)勝(sheng)(sheng)過(guo)歐洲,我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)就(jiu)勝(sheng)(sheng)過(guo)歐洲,少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)稱(cheng)雄于世界(jie)(jie)(jie),我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)(jia)就(jiu)稱(cheng)雄于世界(jie)(jie)(jie)。紅日(ri)剛(gang)剛(gang)升起,道路充滿(man)霞光(guang);黃(huang)河從(cong)地(di)(di)下冒出(chu)來,洶涌奔瀉浩浩蕩(dang)蕩(dang);潛龍(long)從(cong)深淵中(zhong)騰躍而起,它的(de)(de)(de)(de)(de)(de)鱗爪舞(wu)動飛(fei)揚(yang);小老(lao)虎在(zai)山(shan)谷吼叫,所有(you)(you)(you)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)野獸都害怕驚慌,雄鷹隼(sun)鳥(niao)振翅欲飛(fei),風和(he)塵土高卷飛(fei)揚(yang);奇花剛(gang)開始(shi)孕起蓓蕾(lei),燦(can)爛明(ming)麗(li)(li)茂盛茁壯;干將(jiang)劍新(xin)磨,閃(shan)射出(chu)光(guang)芒。頭頂著(zhu)蒼天(tian),腳(jiao)踏著(zhu)大(da)地(di)(di),從(cong)縱的(de)(de)(de)(de)(de)(de)時間看(kan)有(you)(you)(you)悠久的(de)(de)(de)(de)(de)(de)歷史,從(cong)橫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)空(kong)間看(kan)有(you)(you)(you)遼(liao)闊(kuo)(kuo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)疆域。前途像海(hai)一(yi)般寬廣(guang),未來的(de)(de)(de)(de)(de)(de)日(ri)子(zi)無限遠長。美麗(li)(li)啊(a)我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo),將(jiang)與(yu)(yu)(yu)天(tian)地(di)(di)共(gong)存不(bu)老(lao)!雄壯啊(a)我(wo)(wo)(wo)(wo)(wo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)少(shao)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian),他(ta)(ta)們(men)(men)(men)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)精神與(yu)(yu)(yu)胸襟(jin)將(jiang)和(he)祖國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)大(da)地(di)(di)一(yi)樣博大(da)遼(liao)闊(kuo)(kuo)!
八(ba)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)聯(lian)軍(jun)(jun)侵華,民(min)族危(wei)機(ji)空前嚴重(zhong)。《少年(nian)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)說》寫(xie)于1900年(nian),正在(zai)戊(wu)戌(xu)變(bian)(bian)法后,作者梁(liang)啟(qi)(qi)超(chao)流(liu)亡日(ri)(ri)本(ben)(ben)之時(shi)。那年(nian)是(shi)(shi)庚子年(nian),當(dang)時(shi)由(you)于帝國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)主(zhu)義(yi)(yi)的(de)侵略,中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)爆發了(le)(le)義(yi)(yi)和團愛國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)運動。帝國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)主(zhu)義(yi)(yi)聯(lian)合起來,組(zu)成八(ba)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)聯(lian)軍(jun)(jun),勾結清政府(fu),鎮(zhen)壓義(yi)(yi)和團運動,攻陷了(le)(le)天(tian)津(jin)和北(bei)京等地。當(dang)時(shi)八(ba)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)聯(lian)軍(jun)(jun)制(zhi)造輿論(lun)(lun),污蔑中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)是(shi)(shi)“老大帝國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)”,是(shi)(shi)“東亞(ya)病夫”,是(shi)(shi)“一(yi)(yi)盤(pan)散(san)沙”,不(bu)能自立,只能由(you)列強(qiang)共管(guan)或瓜分。而(er)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)人中(zhong),有(you)一(yi)(yi)些無(wu)(wu)知(zhi)昏(hun)庸者,也(ye)(ye)跟(gen)著叫嚷“中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)不(bu)亡是(shi)(shi)無(wu)(wu)天(tian)理”“任(ren)何列強(qiang)三日(ri)(ri)內就(jiu)可以滅亡中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)”,散(san)布悲觀情(qing)緒(xu),民(min)族危(wei)機(ji)空前嚴重(zhong)。戊(wu)戌(xu)變(bian)(bian)法失敗迫(po)使梁(liang)啟(qi)(qi)超(chao)逃亡日(ri)(ri)本(ben)(ben),但他(ta)并沒有(you)就(jiu)此放棄變(bian)(bian)法圖強(qiang)的(de)努力,到日(ri)(ri)本(ben)(ben)的(de)當(dang)年(nian)就(jiu)創辦了(le)(le)《清議(yi)報(bao)》,通過(guo)媒(mei)介竭力推動維新運動的(de)繼續。當(dang)時(shi)帝國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)主(zhu)義(yi)(yi)制(zhi)造輿論(lun)(lun),污蔑中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)是(shi)(shi)“老大帝國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)”。為了(le)(le)駁斥帝國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)主(zhu)義(yi)(yi)分子的(de)無(wu)(wu)恥濫言,也(ye)(ye)糾(jiu)正國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)內一(yi)(yi)些人自暴自棄、崇洋(yang)媚外的(de)奴性心理,喚起人民(min)的(de)愛國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)熱(re)情(qing),激(ji)起民(min)族的(de)自尊(zun)心和自信心,梁(liang)啟(qi)(qi)超(chao)適(shi)時(shi)地寫(xie)出這篇(pian)《少年(nian)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)(guo)說》。
梁啟超(chao)(chao)(1873年2月23日(ri)—1929年1月19日(ri)),字(zi)卓如,號任公,又號飲冰(bing)室主(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)、飲冰(bing)子、哀(ai)時客、中國之新(xin)民、自由(you)齋主(zhu)(zhu)人(ren)(ren)(ren)等,清(qing)朝光緒年間廣東新(xin)會(hui)人(ren)(ren)(ren)。近(jin)代中國啟蒙(meng)思(si)想(xiang)家(jia)(jia),資產階級改良主(zhu)(zhu)義(yi)政治家(jia)(jia)、教育家(jia)(jia),史學(xue)(xue)(xue)家(jia)(jia)和(he)文學(xue)(xue)(xue)家(jia)(jia),戊戌變(bian)法(fa)運動領袖(xiu)之一。1890年赴京會(hui)試(shi),不(bu)中。后投康有(you)(you)(you)為門下(xia),接受康有(you)(you)(you)為的(de)(de)思(si)想(xiang)學(xue)(xue)(xue)說并(bing)由(you)此走上(shang)改良維(wei)(wei)新(xin)的(de)(de)道路(lu),人(ren)(ren)(ren)稱“康梁”。1895年春,梁啟超(chao)(chao)再(zai)次赴京會(hui)試(shi),并(bing)協助(zhu)康有(you)(you)(you)為發(fa)動在(zai)(zai)京應試(shi)舉人(ren)(ren)(ren)聯(lian)名請愿,是為“公車上(shang)書”。1898年,梁啟超(chao)(chao)回京參加變(bian)法(fa)維(wei)(wei)新(xin)。其間,梁啟超(chao)(chao)表現活躍(yue),他的(de)(de)許(xu)多(duo)政論(lun)借助(zhu)早期的(de)(de)媒體宣(xuan)傳開(kai)始在(zai)(zai)社會(hui)上(shang)產生影響。變(bian)法(fa)失(shi)敗(bai)后,梁啟超(chao)(chao)逃亡日(ri)本并(bing)大量介紹西方社會(hui)政治學(xue)(xue)(xue)說,在(zai)(zai)當時的(de)(de)知識(shi)分子中影響很大。梁啟超(chao)(chao)涉獵廣泛,在(zai)(zai)哲學(xue)(xue)(xue)、文學(xue)(xue)(xue)、史學(xue)(xue)(xue)、經學(xue)(xue)(xue)、法(fa)學(xue)(xue)(xue)、倫理(li)學(xue)(xue)(xue)、宗(zong)教學(xue)(xue)(xue)等領域,均有(you)(you)(you)建樹,一生著述宏富,其《飲冰(bing)室合集》凡148卷,計一千余萬字(zi)。
《少年(nian)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)說》是梁啟超(chao)的(de)代表作(zuo)之(zhi)一(yi),是當時發表在《清議報》上的(de)一(yi)篇著(zhu)名(ming)文章(zhang)。此文影響頗大,是一(yi)篇篇幅較長的(de)政論文,作(zuo)者站(zhan)在資(zi)產階級改良派的(de)立場(chang)上,在文中(zhong)將封建古老(lao)的(de)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)與他心目(mu)中(zhong)的(de)少年(nian)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)作(zuo)了(le)鮮明的(de)對比,極(ji)(ji)力贊揚(yang)少年(nian)勇于改革(ge)的(de)精神(shen),鼓勵人(ren)們肩負(fu)起建設少年(nian)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)的(de)重任,表達了(le)要求(qiu)祖(zu)國(guo)(guo)(guo)繁榮富(fu)強的(de)愿望(wang)和積極(ji)(ji)進取的(de)精神(shen)。被(bei)公認為梁啟超(chao)著(zhu)作(zuo)中(zhong)思想意(yi)義最(zui)積極(ji)(ji),情(qing)感色(se)彩最(zui)激越的(de)篇章(zhang),作(zuo)者本人(ren)也把它視為自己“開文章(zhang)之(zhi)新體,激民所之(zhi)暗(an)潮”的(de)代表作(zuo)。
《少(shao)年(nian)(nian)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)說》開(kai)篇以駁斥西方列(lie)強和日本帝(di)國(guo)(guo)(guo)對(dui)“我(wo)(wo)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)侮辱性的(de)(de)(de)(de)(de)(de)稱呼“老(lao)大(da)帝(di)國(guo)(guo)(guo)”入筆(bi)(bi),引(yin)出梁(liang)(liang)啟超遠大(da)而(er)美好的(de)(de)(de)(de)(de)(de)政(zheng)(zheng)治(zhi)(zhi)理想——“少(shao)年(nian)(nian)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)”。作家(jia)(jia)以開(kai)闊的(de)(de)(de)(de)(de)(de)視野、博大(da)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)胸,撫(fu)今追昔,在歷數唐(tang)虞(yu)郅治(zhi)(zhi)、秦漢雄杰、漢唐(tang)隆(long)盛、康乾武功的(de)(de)(de)(de)(de)(de)基礎上,筆(bi)(bi)鋒頓(dun)挫,一(yi)轉而(er)至(zhi)感慨萬千(qian):疇昔已隨(sui)歲月流轉為陳跡(ji),“而(er)今頹然老(lao)矣”!風(feng)雨飄搖(yao)、山河(he)破碎、人命危淺、朝不(bu)(bu)慮夕:國(guo)(guo)(guo)為待死之國(guo)(guo)(guo),民(min)(min)為待死之民(min)(min)。字里行(xing)間(jian)充(chong)滿(man)著痛心(xin)疾首(shou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)深沉焦慮與憂愁。隨(sui)后,作家(jia)(jia)從(cong)政(zheng)(zheng)治(zhi)(zhi)家(jia)(jia)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)遠見卓識指出造成國(guo)(guo)(guo)勢(shi)衰微的(de)(de)(de)(de)(de)(de)根源——“中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)老(lao)朽(xiu)”,亦(yi)即制度的(de)(de)(de)(de)(de)(de)因襲、官員(yuan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)守舊(jiu)。進而(er),作家(jia)(jia)指出創造少(shao)年(nian)(nian)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)力量(liang)在于“中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)少(shao)年(nian)(nian)”——富(fu)有(you)創新精(jing)神和愛國(guo)(guo)(guo)志向的(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)代(dai)民(min)(min)族新人。與此(ci)同時,形象化(hua)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)表現手法揭(jie)示了(le)(le)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)老(lao)朽(xiu)與中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)少(shao)年(nian)(nian)對(dui)于民(min)(min)族和時代(dai)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)迥乎不(bu)(bu)同的(de)(de)(de)(de)(de)(de)責任心(xin)。在鮮明、冷峻(jun)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)對(dui)照(zhao)中(zhong)(zhong),作家(jia)(jia)提出了(le)(le)“今日之責任,不(bu)(bu)在他人,而(er)全(quan)在我(wo)(wo)少(shao)年(nian)(nian)”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)政(zheng)(zheng)治(zhi)(zhi)主張。在此(ci)基礎上,梁(liang)(liang)啟超以激昂飽滿(man)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)詩人般(ban)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)筆(bi)(bi)觸描繪了(le)(le)一(yi)幅中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)少(shao)年(nian)(nian)奮(fen)發有(you)為而(er)少(shao)年(nian)(nian)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)豪邁崛起的(de)(de)(de)(de)(de)(de)振(zhen)奮(fen)民(min)(min)志、激動人心(xin)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)畫面:美哉我(wo)(wo)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo),與天(tian)不(bu)(bu)老(lao);壯哉我(wo)(wo)中(zhong)(zhong)國(guo)(guo)(guo)少(shao)年(nian)(nian),與國(guo)(guo)(guo)無疆!
從思(si)想上(shang)來說,《少(shao)年(nian)(nian)中(zhong)國(guo)說》具(ju)有強烈的(de)(de)(de)抒(shu)(shu)情(qing)(qing)性。一方面,文章極具(ju)批(pi)判(pan)的(de)(de)(de)力度(du),對中(zhong)國(guo)這個“老(lao)大(da)帝國(guo)”逐層(ceng)進行解剖(pou),并對那些手握國(guo)柄而(er)又(you)老(lao)朽不堪的(de)(de)(de)人(ren)的(de)(de)(de)心(xin)理狀態(tai)作(zuo)了無情(qing)(qing)的(de)(de)(de)批(pi)判(pan)。另一方面,作(zuo)者反復(fu)描述(shu)的(de)(de)(de)“少(shao)年(nian)(nian)中(zhong)國(guo)”則又(you)寄托了作(zuo)者渴望(wang)祖國(guo)繁榮(rong)昌(chang)盛的(de)(de)(de)愛國(guo)思(si)想和(he)積極樂觀的(de)(de)(de)民族自信心(xin),同樣(yang)具(ju)有濃郁(yu)的(de)(de)(de)抒(shu)(shu)情(qing)(qing)特(te)質。因此,梁啟超的(de)(de)(de)“新(xin)文體”政論(lun)文往往以抒(shu)(shu)情(qing)(qing)之筆出政論(lun)之說。《少(shao)年(nian)(nian)中(zhong)國(guo)說》通篇(pian)不是用冷靜的(de)(de)(de)分(fen)析、嚴密的(de)(de)(de)邏輯逐層(ceng)論(lun)證,而(er)似(si)乎是順看情(qing)(qing)感的(de)(de)(de)奔(ben)流,縱橫“詩”筆而(er)成”文”。
從藝術上來說,《少年(nian)中(zhong)(zhong)國說》的(de)(de)(de)(de)價值(zhi)首先在于其顛覆性地豐(feng)富(fu)了傳統散(san)文的(de)(de)(de)(de)意象體系(xi)(xi)。文章不僅用(yong)“夕照”、“瘠牛”、“秋柳”、“隕(yun)石”等民族的(de)(de)(de)(de)、傳統的(de)(de)(de)(de)、為(wei)人熟(shu)知的(de)(de)(de)(de)形象對(dui)“老”作(zuo)多(duo)側面的(de)(de)(de)(de)展示,從而(er)對(dui)清帝國的(de)(de)(de)(de)衰敗萎頓進行了系(xi)(xi)統批(pi)判;而(er)且大量地運(yun)用(yong)了“死海(hai)”、“金字塔”、“西伯利(li)亞大鐵路(lu)”等新(xin)(xin)時代、新(xin)(xin)生(sheng)活、新(xin)(xin)知識、新(xin)(xin)事物提供的(de)(de)(de)(de)豐(feng)富(fu)形象,從而(er)巧妙地把(ba)讀者的(de)(de)(de)(de)目光(guang)引向中(zhong)(zhong)華帝國之(zhi)外的(de)(de)(de)(de)更為(wei)廣闊、豐(feng)富(fu)、鮮活、躍動的(de)(de)(de)(de)新(xin)(xin)世界。
從文(wen)(wen)(wen)體(ti)(ti)語言上來說,《少年(nian)中國(guo)說》也很有(you)代表性(xing),長短(duan)交替(ti)的(de)句式、韻散(san)結(jie)合的(de)文(wen)(wen)(wen)風(feng),尤(you)其是(shi)前此提(ti)及的(de)新詞(ci)匯、新意象的(de)大量引入或創造,無疑是(shi)對中國(guo)古代散(san)文(wen)(wen)(wen)使(shi)用的(de)詞(ci)法、句法系統(tong)進行了顛(dian)覆。就文(wen)(wen)(wen)體(ti)(ti)而言,《少年(nian)中國(guo)說》融辭賦(fu)、四(si)六、律句、古文(wen)(wen)(wen)于一爐,各體(ti)(ti)之間自由(you)穿梭而又(you)流利暢達,彰顯出作家深厚的(de)操作文(wen)(wen)(wen)體(ti)(ti)的(de)藝術(shu)功力。在(zai)中國(guo)文(wen)(wen)(wen)學語言、文(wen)(wen)(wen)體(ti)(ti)演進史上,梁啟超(chao)的(de)散(san)文(wen)(wen)(wen)無疑是(shi)從文(wen)(wen)(wen)言文(wen)(wen)(wen)轉變為白(bai)(bai)話文(wen)(wen)(wen)的(de)過渡形態,并直接導出了五四(si)白(bai)(bai)話文(wen)(wen)(wen)運動的(de)方向。
《少年中(zhong)國說(shuo)》謳歌(ge)了祖(zu)國未來的英姿及(ji)其(qi)光輝燦爛的前程,對(dui)肩負著(zhu)建設少年中(zhong)國重任的中(zhong)國少年寄予無(wu)限希(xi)望(wang),鼓勵他們奮然(ran)而起(qi),投入(ru)到改造中(zhong)國的戰斗(dou)中(zhong)去(qu)。文字語言特點是高度凝練、概括(kuo),氣勢宏大,感(gan)情飽(bao)滿(man)。文章多為四字一句,而且押(ya)韻(yun),處(chu)運用反復、對(dui)偶、比喻、排比等修辭方法,大量地引用了典(dian)故(gu),使(shi)文章具有(you)較強的說(shuo)服力(li)和感(gan)染力(li),讀起(qi)來鏗鏘有(you)力(li),朗朗上口。
層層遞進,邏輯(ji)嚴密。
從全文(wen)看(kan),作(zuo)者(zhe)開篇就提出外國人(ren)(ren)認(ren)為(wei)中國是“老(lao)(lao)大帝國”的(de)(de)問(wen)題,爾后闡明(ming)(ming)“老(lao)(lao)大帝國”的(de)(de)實(shi)(shi)際含義,進而辨明(ming)(ming)今日之(zhi)中國實(shi)(shi)非“老(lao)(lao)大帝國”,因(yin)此激勵青年要為(wei)“少年之(zhi)中國”而努力(li)(li)奮(fen)斗。在圓融貫通的(de)(de)層次中體(ti)現出嚴(yan)謹(jin)周(zhou)至的(de)(de)邏輯力(li)(li)量(liang),具有極強的(de)(de)說服(fu)力(li)(li)。從個(ge)別(bie)段落上看(kan),也是環環相扣(kou),步(bu)步(bu)深入。如第二段中,由老(lao)(lao)年人(ren)(ren)“常(chang)思既(ji)往”推(tui)出:“故(gu)生留(liu)戀心(xin)”,“故(gu)保守”,“故(gu)永舊(jiu)”;由老(lao)(lao)年人(ren)(ren)“常(chang)多(duo)憂(you)慮”,推(tui)出:“故(gu)灰心(xin)”,“故(gu)怯懦(nuo)”,“故(gu)茍且”,“故(gu)能(neng)滅(mie)世界”。行文(wen)中排比、遞進句法的(de)(de)運用,更顯示出作(zuo)者(zhe)思維的(de)(de)明(ming)(ming)晰和推(tui)理(li)的(de)(de)嚴(yan)謹(jin)。
語言形象生(sheng)動,對比鮮明。
全(quan)文在闡(chan)發辨(bian)析“老(lao)大帝(di)國”與“少(shao)年中(zhong)國”的過程中(zhong),圍繞“老(lao)大”與“少(shao)年”的基本形象進行(xing)鮮明的對(dui)比(bi)(bi)(bi)(bi)。如(ru)有少(shao)年人(ren)與老(lao)年人(ren)的對(dui)比(bi)(bi)(bi)(bi)、中(zhong)國過去(qu)強盛(sheng)與今日(ri)頹老(lao)的對(dui)比(bi)(bi)(bi)(bi),有“如(ru)其老(lao)大”與“如(ru)其非老(lao)大”的對(dui)比(bi)(bi)(bi)(bi)。而在每(mei)一對(dui)比(bi)(bi)(bi)(bi)中(zhong)都大量(liang)運用鮮明的形象來說(shuo)明,如(ru)將老(lao)年人(ren)比(bi)(bi)(bi)(bi)作(zuo)“夕照”、“瘠(ji)牛”;少(shao)年人(ren)比(bi)(bi)(bi)(bi)作(zuo)“朝陽”、“乳虎”;將老(lao)朽為(wei)保其位比(bi)(bi)(bi)(bi)為(wei)乞兒拾(shi)金錠(ding);將老(lao)朽、少(shao)年與中(zhong)國之關系比(bi)(bi)(bi)(bi)為(wei)遷(qian)居者(zhe)、入室者(zhe)與屋之關系。形象的對(dui)比(bi)(bi)(bi)(bi)不(bu)但使抽象的事理(li)具體化,還使文章(zhang)顯得搖(yao)曳多姿,奇彩紛呈。
感情充(chong)沛,富有(you)氣勢。
為表達奔(ben)放的(de)(de)(de)感(gan)情,作者運用了(le)多種(zhong)修辭手(shou)法(fa),或(huo)(huo)(huo)排(pai)比、博喻,或(huo)(huo)(huo)復沓、呼應,使(shi)文章氣勢濃重熾烈。作者還(huan)常用多變(bian)的(de)(de)(de)句(ju)式表述激情,或(huo)(huo)(huo)感(gan)嘆,或(huo)(huo)(huo)設問,或(huo)(huo)(huo)奇或(huo)(huo)(huo)偶(ou),或(huo)(huo)(huo)韻(yun)或(huo)(huo)(huo)白,或(huo)(huo)(huo)駢或(huo)(huo)(huo)散,節奏明快(kuai)。無論是(shi)新舊雅俗之(zhi)語,還(huan)是(shi)古詩名句(ju)西諺,寫到痛快(kuai)之(zhi)處信手(shou)拈來(lai),毫無檢束。這種(zhong)酣暢淋漓的(de)(de)(de)用筆使(shi)全(quan)文情感(gan)真摯,熱烈動人,富有(you)極大的(de)(de)(de)鼓動性。
《中外名(ming)家經典作品選(xuan)》:這篇(pian)演(yan)講寫于戊戌變法(fa)失敗(bai)后的(de)(de)(de)(de)1900年(nian)(nian),極力歌頌少年(nian)(nian)的(de)(de)(de)(de)朝(chao)氣蓬勃(bo),指(zhi)出(chu)封建(jian)統治下(xia)的(de)(de)(de)(de)中國(guo)是(shi)“老大帝國(guo)”,熱切希望出(chu)現“少年(nian)(nian)中國(guo)”,字里行間飽含愛國(guo)激情,對處于內外交困情況下(xia)的(de)(de)(de)(de)中國(guo)知識分子,具(ju)有較強的(de)(de)(de)(de)感染力。時(shi)隔(ge)一個(ge)多世紀,重溫這篇(pian)演(yan)講,仍使人心潮澎湃、熱血沸(fei)騰。青年(nian)(nian)是(shi)一個(ge)民族的(de)(de)(de)(de)希望與脊梁,青年(nian)(nian)肩負著保衛和建(jian)設祖國(guo)的(de)(de)(de)(de)重任。因此,青年(nian)(nian)必須(xu)發憤(fen)圖強,以只爭朝(chao)夕(xi)的(de)(de)(de)(de)精神為理(li)想而(er)奮斗(dou)。
《閱讀梁啟(qi)超》:梁啟(qi)超的《少年(nian)(nian)中國(guo)說(shuo)》是青(qing)春中國(guo)誕生的第(di)一口呼吸,足見其于(yu)當時青(qing)年(nian)(nian)影響之大。
《世界名人經典演講詞》:1898年(nian)戊戌變法(fa)失敗后,梁啟超逃亡日本(ben),有感(gan)于(yu)清廷的(de)腐(fu)敗,列(lie)強(qiang)的(de)欺(qi)凌,于(yu)1900年(nian)發表(biao)了(le)(le)《少年(nian)中(zhong)國(guo)說(shuo)》這篇(pian)著(zhu)名的(de)演說(shuo)。表(biao)現了(le)(le)當時中(zhong)國(guo)人民、中(zhong)國(guo)知識分子所共有的(de)強(qiang)國(guo)愿望,有著(zhu)強(qiang)烈(lie)的(de)時代感(gan)。在(zai)表(biao)達上,鋪陳強(qiang)調,酣暢淋漓(li),在(zai)語言的(de)運用上,或(huo)散或(huo)駢,或(huo)文或(huo)白,或(huo)中(zhong)或(huo)外,從而形成一種崇高、奔放的(de)風格(ge)。
《影響中國(guo)歷史的十(shi)篇政治美文(wen)》:梁啟超(chao)是介乎(hu)古文(wen)和白話文(wen)之間的文(wen)章大家。其文(wen)風感情(qing)充沛,酣暢(chang)淋漓,妙在有獨到的思想、大膽(dan)的立論,卻又(you)能(neng)以極美的語言暢(chang)快地表達,堪(kan)稱近代政治美文(wen)的典(dian)范。本文(wen)形、事、情(qing)、理、典(dian),五訣齊用;比(bi)喻、對(dui)仗、排(pai)比(bi)、遞進(jin),輪番上陣。讀其文(wen)如觀(guan)滄海(hai),直覺作者胸中激情(qing)如潮(chao),文(wen)思如海(hai),奔騰而來。本文(wen)幾(ji)乎(hu)通(tong)篇都是美言美句。
《愛國主義教育手冊》:文章(zhang)以充(chong)暢的(de)(de)氣勢,謳歌了(le)祖(zu)國未來的(de)(de)英姿及“前途(tu)似海,來日(ri)方長(chang)”的(de)(de)燦爛(lan)前程。對肩負著建設(she)少年中國重任(ren)的(de)(de)中國少年寄予無(wu)限希望(wang),并(bing)鼓勵他們奮然而起(qi),努力投身于改造舊中國的(de)(de)戰(zhan)斗。表現(xian)出作(zuo)者熱切盼望(wang)祖(zu)國繁榮富強的(de)(de)強烈的(de)(de)愛國情感,也(ye)表現(xian)了(le)作(zuo)者對“縱有千(qian)古,橫有八荒”的(de)(de)偉大祖(zu)國充(chong)滿了(le)眷(juan)戀(lian)情和自豪感。
《中(zhong)外(wai)著(zhu)名演說(shuo)鑒(jian)賞(上)》:這篇演說(shuo)詞(ci)抨擊(ji)了清政府的(de)腐敗統(tong)治和帝國主義的(de)野蠻侵略,強(qiang)烈地表(biao)現了當時(shi)中(zhong)國人(ren)民、中(zhong)國知(zhi)識分子所共有(you)的(de)強(qiang)國愿望,情緒飽滿,格調高昂,是有(you)強(qiang)烈的(de)時(shi)代(dai)感,在表(biao)達上,鋪(pu)陳強(qiang)調,酣暢淋漓(li),“筆(bi)鋒常帶感情”,在語言(yan)的(de)運用上,或(huo)奇或(huo)偶,或(huo)散或(huo)駢,或(huo)文或(huo)白,或(huo)中(zhong)或(huo)外(wai),“縱筆(bi)所至不檢束”,從而形成了一種崇高、奔放的(de)風格。(林雨)
晉(jin)崖(ya):開文章之(zhi)新體 激民氣之(zhi)暗(an)潮
李承林:此(ci)文(wen)思想(xiang)積極(ji),感情飽滿,氣(qi)勢昂揚,具有非常強大的震撼(han)力(li)!
趙(zhao)博:這篇《少年(nian)中國(guo)(guo)說(shuo)(shuo)》最(zui)鮮明的(de)(de)特點首(shou)先表現(xian)為(wei)它強烈的(de)(de)批判性(xing),用犀利的(de)(de)語言(yan)對中國(guo)(guo)這個“老大帝國(guo)(guo)”逐層進(jin)行解剖。與此同時,《少年(nian)中國(guo)(guo)說(shuo)(shuo)》通篇不是用冷靜的(de)(de)分析、嚴密的(de)(de)邏輯逐層論證,而(er)是順(shun)著(zhu)情(qing)感(gan)的(de)(de)奔流,縱(zong)筆而(er)成。一落(luo)筆,“欲言(yan)國(guo)(guo)之(zhi)老少,請言(yan)人之(zhi)老少”。就像久遭禁錮的(de)(de)情(qing)感(gan)的(de)(de)火山,突然爆發。目的(de)(de)就是為(wei)了(le)克服(fu)氏族傳承5000年(nian)的(de)(de)謊(huang)言(yan),斷了(le)崇洋媚外的(de)(de)根源,了(le)結(jie)賣(mai)國(guo)(guo)而(er)偷生的(de)(de)情(qing)愫,對于當時那(nei)些空懷(huai)報國(guo)(guo)之(zhi)志,卻無救(jiu)國(guo)(guo)之(zhi)方的(de)(de)仁人志士們來說(shuo)(shuo)具(ju)有強烈的(de)(de)激勵性(xing)和啟(qi)發性(xing)。
張賽玉:《少年中國說》蘊含諸多的(de)(de)先(xian)進思(si)想(xiang),善于從教(jiao)育的(de)(de)運行規(gui)律著眼、進行教(jiao)育立意(yi)的(de)(de)深(shen)(shen)化(hua),特別對當代的(de)(de)思(si)想(xiang)政治(zhi)教(jiao)育具有極重要而深(shen)(shen)遠的(de)(de)影(ying)響。
梁(liang)啟(qi)超近(jin)一生坎坷波(bo)折(zhe),將(jiang)民主進步之光帶給(gei)民眾,成(cheng)為(wei)近(jin)代(dai)中(zhong)(zhong)國偉(wei)大啟(qi)蒙者。毛澤東說(shuo),年(nian)輕(qing)時(shi)影響(xiang)他(ta)最大的人(ren)就是(shi)梁(liang)啟(qi)超;胡適說(shuo),少(shao)年(nian)時(shi)讀了(le)梁(liang)啟(qi)超的文字像(xiang)受到(dao)電擊。戊戌變法已(yi)經過去一百多年(nian),梁(liang)啟(qi)超卻從未淡出中(zhong)(zhong)國社會改(gai)革者的視野,每次我們回望梁(liang)啟(qi)超,都能夠強(qiang)烈(lie)感(gan)受到(dao)新的啟(qi)迪與沖擊。
臺灣(wan)大學中(zhong)文系教授(shou)梅(mei)家(jia)玲說:“他提出的對(dui)文化遺產的檢討(tao)的理念,對(dui)于青春、對(dui)于一個(ge)全新國家(jia)形態的憧憬(jing)和追求,感(gan)染并召喚了(le)新一代的知識(shi)分(fen)子,直到現在(zai),都有很(hen)大的影響力。”
梁啟(qi)超《少年(nian)中國(guo)說》的(de)風(feng)行,將(jiang)“少年(nian)”一(yi)(yi)詞在清末社會里變(bian)成一(yi)(yi)種(zhong)時尚的(de)革命名(ming)詞,彼時追求進步的(de)年(nian)輕知識分子競相以“少年(nian)中國(guo)之少年(nian)”或“新中國(guo)之少年(nian)”自稱。1902年(nian)南洋公(gong)學學生組織“少年(nian)中國(guo)之革命軍(jun)”,而汪(wang)精衛后(hou)來(lai)密(mi)謀行刺醇(chun)親(qin)王載灃被捕,吟出“引刀成一(yi)(yi)快,不(bu)負(fu)少年(nian)頭”的(de)名(ming)句(ju),“少年(nian)也已經從(cong)概念、理想(xiang)化身為血肉之軀、革命的(de)先鋒、未來(lai)歷史的(de)塑(su)造者”。
梁啟(qi)超面(mian)對腐敗無能的封建統治(zhi)、殖(zhi)民地半殖(zhi)民地國家的情(qing)勢,為喚醒民眾,救國圖(tu)強,寫下氣吞山河的《少年中國說》。這篇文章蘊含諸多的先進(jin)(jin)思(si)想(xiang),善于從教(jiao)育(yu)運行規律著眼,進(jin)(jin)行教(jiao)育(yu)立意的深化,尤其(qi)在當代對加(jia)強與(yu)改進(jin)(jin)思(si)想(xiang)政治(zhi)教(jiao)育(yu)具有深遠的影響。
梁啟超《少年(nian)中國說》的主要(yao)思想對(dui)當代思想政治(zhi)教(jiao)育(yu)的啟示:1。注重(zhong)民族精神和時代精神的培(pei)育(yu)2。要(yao)始終貫穿理想信念教(jiao)育(yu)3。大力加強社會主義榮辱觀教(jiao)育(yu)4。堅(jian)定(ding)不移(yi)地貫徹對(dui)外開放基本國策,是加強和改(gai)進思想政治(zhi)教(jiao)育(yu)的必然選擇(ze)。