米(mi)友(you)仁,書法(fa)(fa)繪畫(hua)(hua)(hua)皆(jie)承(cheng)家(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)學(xue),故與(yu)(yu)父米(mi)芾(fei)并(bing)稱(cheng)(cheng)“大小米(mi)”。深得宋高宗(zong)的(de)賞識(shi),他(ta)(ta)承(cheng)繼并(bing)發展(zhan)米(mi)芾(fei)的(de)山(shan)水(shui)(shui)技法(fa)(fa),奠定“米(mi)氏云(yun)山(shan)”的(de)特殊表(biao)現(xian)方(fang)式,就是以表(biao)現(xian)雨后(hou)山(shan)水(shui)(shui)的(de)煙雨濛(meng)濛(meng)、變(bian)幻空靈而見稱(cheng)(cheng)。早(zao)年(nian)以書畫(hua)(hua)(hua)知名,北宋宣和(he)四(si)年(nian)(1122年(nian))應選(xuan)入掌書學(xue),南渡后(hou)備受高宗(zong)優遇,官至(zhi)兵部侍郎、敷文閣直學(xue)士,高宗(zong)趙構曾命他(ta)(ta)鑒(jian)定法(fa)(fa)書。但對鑒(jian)別書畫(hua)(hua)(hua)“往往有一(yi)(yi)時附會迎合上(shang)意者”。工書法(fa)(fa),雖(sui)不逮(dai)其(qi)(qi)(qi)父,然(ran)如(ru)王、謝(xie)家(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)子弟(di),卻(que)自(zi)(zi)有一(yi)(yi)種風格(ge)。他(ta)(ta)和(he)其(qi)(qi)(qi)父米(mi)芾(fei),均為(wei)收藏家(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)、鑒(jian)賞家(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)。其(qi)(qi)(qi)山(shan)水(shui)(shui)畫(hua)(hua)(hua)脫盡古人窠臼,發展(zhan)了(le)米(mi)芾(fei)技法(fa)(fa),自(zi)(zi)成(cheng)一(yi)(yi)家(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)法(fa)(fa)。所作用水(shui)(shui)墨橫點,連點成(cheng)片,雖(sui)草(cao)草(cao)而成(cheng)卻(que)不失天真,每(mei)畫(hua)(hua)(hua)自(zi)(zi)題其(qi)(qi)(qi)畫(hua)(hua)(hua)曰“墨戲”。其(qi)(qi)(qi)運(yun)用“落茄皴”(即“米(mi)點皴”)加渲染之(zhi)表(biao)現(xian)方(fang)法(fa)(fa)抒寫山(shan)川自(zi)(zi)然(ran)之(zhi)情,世(shi)稱(cheng)(cheng)“米(mi)家(jia)(jia)(jia)(jia)(jia)山(shan)水(shui)(shui)”,對后(hou)來(lai)“文人畫(hua)(hua)(hua)”影響(xiang)較大。其(qi)(qi)(qi)做官后(hou)甚自(zi)(zi)秘重,所畫(hua)(hua)(hua)雖(sui)親朋好友(you)亦(yi)無(wu)緣得之(zhi),眾嘲曰:“解作無(wu)根樹,能描濛(meng)鴻云(yun);如(ru)今供御也(ye),不肯(ken)與(yu)(yu)閑人。”
臨江仙
昨夜扁舟(zhou)沙外艤,淮(huai)山微雨初(chu)晴。斷(duan)云飛過月還明。一天(tian)風(feng)露重,人在(zai)玉壺(hu)清。
水(shui)際(ji)不知(zhi)何許是,遙林□辨微青。醉(zui)迷歸夢強□凌。誰言東去雁,解寄此時情。
小重山
醉倚(yi)朱闌一解衣。碧云迷望眼,斷虹低。近來休(xiu)說(shuo)帶寬圍。人千里(li),還是燕雙飛(fei)。
深院日初遲。綺窗簾幕靜,恨(hen)生眉。不堪虛度是(shi)花(hua)時。鴻來速,爭解寄相思(si)。
漁家傲
從古荊(jing)溪(xi)名勝(sheng)地。溪(xi)光萬頃琉璃翠。極望荷花三十里。香噴鼻。我舟日在(zai)花間艤。
向(xiang)晚余霞收散綺。遙山抹黛(dai)天如水。滿(man)引一尊明月里。微風起(qi)。蕭然真在華胥氏。
臨江仙
米友仁《手札》
米友仁《手札》
一曲陽關腸斷處,臨風慘對(dui)離尊(zun)。紅妝揭(jie)調十分斟(zhen)。古來多聚散,正似嶺頭云。昨(zuo)夜晴霄千里月(yue),向人無限多情。娟娟今夜滿虛庭。一帆隨(sui)浪去(qu),卻照(zhao)畫(hua)船輕。
漁家傲(ao)(和晏元獻(xian)韻)
郊外(wai)春和宜散(san)步(bu)。百花枝上(shang)初凝(ning)露(lu)。福地神仙多外(wai)府。藏(zang)奇(qi)趣。幽尋歷遍溪邊(bian)路。
薄宦(huan)浮(fu)家(jia)無定處(chu)。萍飄(piao)梗(geng)泛前人語。與(yu)子未須(xu)鄉(xiang)國去。來同(tong)住。且看(kan)群(qun)岫煙中雨。
臨江仙
寶晉軒窗臨望(wang)處(chu),山圍水繞林縈。不堪回首(shou)到江(jiang)城(cheng)。墻趺圍瓦礫(li),鷗鷺見人驚。
日愿太平歸舊里,更無余事關情。小營(ying)茅舍倚(yi)云汀。四(si)時風月里,還我醉(zui)騰騰。
臨江仙
野外不堪無(wu)勝侶,笑談安得君同。四時景物一壺中。醉余(yu)臨望(wang)處,遠(yuan)岫數重重。
溪(xi)上(shang)新荷初出(chu)水(shui),花房半弄微紅。曉風(feng)蕭爽韻(yun)疏松。娟(juan)娟(juan)明月上(shang),人在廣寒宮。
米(mi)(mi)友(you),父(fu)子二(er)人(ren)(ren)(ren)(ren)有(you)(you)大、小之(zhi)稱。他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)也(ye)(ye)(ye)是(shi)(shi)(shi)(shi)一位(wei)早慧(hui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)天才(cai),在(zai)(zai)19歲(sui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)時候(hou),他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)父(fu)親將(jiang)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)所作(zuo)《楚山清曉圖》獻給宋(song)(song)徽(hui)宗(zong),得(de)到了宋(song)(song)徽(hui)宗(zong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)賞賜。在(zai)(zai)南宋(song)(song)時,他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)官(guan)至(zhi)工(gong)部(bu)侍(shi)郎、敷文(wen)閣(ge)直學(xue)士,甚得(de)宋(song)(song)高宗(zong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)寵(chong)愛,往(wang)往(wang)讓他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)鑒定書(shu)畫。現(xian)在(zai)(zai),在(zai)(zai)很(hen)多古書(shu)畫上(shang)面可(ke)以看見他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)跋尾。談米(mi)(mi)友(you)仁(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa),也(ye)(ye)(ye)不(bu)(bu)能(neng)(neng)不(bu)(bu)提米(mi)(mi)芾(fei)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa)。米(mi)(mi)芾(fei)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa)先是(shi)(shi)(shi)(shi)學(xue)習唐人(ren)(ren)(ren)(ren),當(dang)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)發(fa)覺越(yue)學(xue)越(yue)失去魅力的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)時候(hou),他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)就開始(shi)上(shang)溯唐人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa)。直到發(fa)現(xian)唐人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa)不(bu)(bu)如(ru)晉(jin)人(ren)(ren)(ren)(ren)那樣(yang)天真自然(ran)(ran)(ran)之(zhi)后,他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)就開始(shi)直接以晉(jin)人(ren)(ren)(ren)(ren)書(shu)法(fa)(fa)(fa)為(wei)(wei)(wei)楷模了。但是(shi)(shi)(shi)(shi)在(zai)(zai)大體(ti)上(shang),他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)是(shi)(shi)(shi)(shi)以二(er)王(wang)(wang)為(wei)(wei)(wei)宗(zong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)──尤(you)其逼(bi)肖于(yu)(yu)王(wang)(wang)獻之(zhi)──現(xian)在(zai)(zai)我們(men)可(ke)看到的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)很(hen)多王(wang)(wang)獻之(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)作(zuo)品,很(hen)可(ke)能(neng)(neng)是(shi)(shi)(shi)(shi)出自于(yu)(yu)米(mi)(mi)芾(fei)之(zhi)手(shou)。他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa)成(cheng)(cheng)就極高,與蔡襄、蘇軾、黃(huang)庭堅并(bing)稱為(wei)(wei)(wei)“宋(song)(song)四家”。不(bu)(bu)過,在(zai)(zai)此四家之(zhi)中,人(ren)(ren)(ren)(ren)們(men)卻更(geng)(geng)喜(xi)愛他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa),因為(wei)(wei)(wei)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)更(geng)(geng)像一位(wei)純粹(cui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa)家。他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)筆(bi)(bi)墨技巧是(shi)(shi)(shi)(shi)無人(ren)(ren)(ren)(ren)能(neng)(neng)敵的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),至(zhi)今(jin)仍(reng)然(ran)(ran)(ran)如(ru)此。這(zhe)樣(yang),在(zai)(zai)書(shu)法(fa)(fa)(fa)方面,米(mi)(mi)友(you)仁(ren)幾(ji)乎(hu)是(shi)(shi)(shi)(shi)亦(yi)步亦(yi)趨地學(xue)著他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)父(fu)親,只是(shi)(shi)(shi)(shi)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)字沒(mei)(mei)有(you)(you)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)父(fu)親那樣(yang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)精(jing)到。在(zai)(zai)書(shu)法(fa)(fa)(fa)之(zhi)中,米(mi)(mi)芾(fei)最為(wei)(wei)(wei)自信的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de),是(shi)(shi)(shi)(shi)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)用筆(bi)(bi)與造型──他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)筆(bi)(bi)在(zai)(zai)縱擒自如(ru)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)技巧中抑揚搓(cuo)轉,而(er)造型上(shang)則蘊藏著流暢自如(ru)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)魅力。有(you)(you)時會由于(yu)(yu)痛快(kuai)淋漓的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)筆(bi)(bi)在(zai)(zai)飛舞,而(er)使書(shu)法(fa)(fa)(fa)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)結構消失在(zai)(zai)頓挫起伏(fu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)線(xian)條(tiao)之(zhi)中。這(zhe)種(zhong)微妙(miao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)處理方式,在(zai)(zai)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)之(zhi)后幾(ji)乎(hu)沒(mei)(mei)有(you)(you)人(ren)(ren)(ren)(ren)能(neng)(neng)夠做(zuo)到。古風(feng)和新意,激(ji)勵著他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)獨特的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa)藝術(shu),以致于(yu)(yu)這(zhe)一切在(zai)(zai)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)晚年(nian)得(de)到完善的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)升華,成(cheng)(cheng)為(wei)(wei)(wei)中國書(shu)法(fa)(fa)(fa)史(shi)上(shang)一座巍然(ran)(ran)(ran)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)高峰!有(you)(you)一次(ci)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)在(zai)(zai)創作(zuo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)興頭上(shang),竟然(ran)(ran)(ran)將(jiang)王(wang)(wang)羲之(zhi)與王(wang)(wang)獻之(zhi)也(ye)(ye)(ye)不(bu)(bu)放在(zai)(zai)眼里了。但是(shi)(shi)(shi)(shi)米(mi)(mi)友(you)仁(ren)卻不(bu)(bu)能(neng)(neng),他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)甚至(zhi)沒(mei)(mei)有(you)(you)一位(wei)叫(jiao)吳琚的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)寫得(de)更(geng)(geng)像米(mi)(mi)芾(fei),也(ye)(ye)(ye)比不(bu)(bu)上(shang)此時身處北國的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)王(wang)(wang)庭筠。但是(shi)(shi)(shi)(shi)在(zai)(zai)南宋(song)(song)書(shu)壇(tan)上(shang),米(mi)(mi)友(you)仁(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa)還是(shi)(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)能(neng)(neng)被輕視(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)那捭(bai)闔開張的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)字勢(shi),在(zai)(zai)以清瘦纖細為(wei)(wei)(wei)主的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)南宋(song)(song)書(shu)壇(tan)上(shang),無疑是(shi)(shi)(shi)(shi)別(bie)具一格的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。尤(you)其值得(de)一提的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)(shi)(shi)(shi),他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)可(ke)以說是(shi)(shi)(shi)(shi)最先成(cheng)(cheng)功地使用了羊毫(hao)筆(bi)(bi)!羊毫(hao)在(zai)(zai)書(shu)法(fa)(fa)(fa)中的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)使用,增加了筆(bi)(bi)鋒在(zai)(zai)提按時的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)彈(dan)性,使線(xian)條(tiao)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)變化(hua)更(geng)(geng)為(wei)(wei)(wei)細膩,表(biao)現(xian)力更(geng)(geng)強(qiang)。這(zhe)是(shi)(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)能(neng)(neng)不(bu)(bu)特別(bie)指出的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)。然(ran)(ran)(ran)而(er)米(mi)(mi)友(you)仁(ren)還是(shi)(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)大承認自己的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)書(shu)法(fa)(fa)(fa)比誰好多少。
米(mi)(mi)芾(fei)(fei)的(de)畫(hua)(hua)(hua)雖然(ran)(ran)沒有(you)(you)(you)留(liu)下來,然(ran)(ran)而(er)他(ta)的(de)繪畫(hua)(hua)(hua)在(zai)中(zhong)國(guo)繪畫(hua)(hua)(hua)史(shi)上(shang)卻有(you)(you)(you)著不(bu)可忽(hu)(hu)視(shi)也(ye)不(bu)容忽(hu)(hu)視(shi)的(de)地位(wei)與成(cheng)就(jiu)。如果(guo)我們在(zai)中(zhong)國(guo)的(de)山水畫(hua)(hua)(hua)史(shi)上(shang)將他(ta)的(de)名字(zi)與他(ta)所(suo)創造的(de)畫(hua)(hua)(hua)法抹掉,那人(ren)(ren)們就(jiu)無法理(li)解為什么(me)從十(shi)(shi)二(er)世紀(ji)起(qi),中(zhong)國(guo)的(de)繪畫(hua)(hua)(hua)會(hui)從北宋的(de)注重寫實而(er)走向了(le)個(ge)人(ren)(ren)情緒的(de)表達(da)。吳師道(dao)《吳禮部集(ji)》卷(juan)十(shi)(shi)八《米(mi)(mi)元(yuan)暉云(yun)山圖》里(li)(li)面(mian)有(you)(you)(you)幾句話說得非常(chang)(chang)深刻:“書(shu)(shu)法畫(hua)(hua)(hua)法,至(zhi)(zhi)元(yuan)章、元(yuan)暉而(er)變。蓋(gai)其書(shu)(shu)以(yi)放易(yi)莊,畫(hua)(hua)(hua)以(yi)簡代(dai)密(mi)。然(ran)(ran)于放而(er)得妍,簡而(er)不(bu)失(shi)工,則(ze)二(er)子(zi)之所(suo)長也(ye)。”的(de)確(que),書(shu)(shu)法到(dao)了(le)米(mi)(mi)芾(fei)(fei)的(de)手(shou)中(zhong),才算放曠起(qi)來;畫(hua)(hua)(hua)法到(dao)了(le)米(mi)(mi)芾(fei)(fei)的(de)手(shou)中(zhong),也(ye)才真正簡易(yi)起(qi)來──而(er)這(zhe)(zhe)一(yi)切(qie)都在(zai)米(mi)(mi)友仁的(de)作品中(zhong)得到(dao)了(le)體現(xian)。他(ta)的(de)畫(hua)(hua)(hua)里(li)(li)面(mian)不(bu)大出現(xian)物象,而(er)只是(shi)云(yun)煙繚(liao)繞,然(ran)(ran)而(er)由于他(ta)對高超的(de)書(shu)(shu)法修養和用(yong)(yong)墨的(de)技巧,卻給(gei)了(le)他(ta)另一(yi)種力量,一(yi)點(dian)也(ye)不(bu)妨礙他(ta)的(de)個(ge)人(ren)(ren)趣味的(de)流(liu)露。他(ta)有(you)(you)(you)時興(xing)之所(suo)至(zhi)(zhi),手(shou)邊有(you)(you)(you)什么(me)就(jiu)用(yong)(yong)什么(me),如蓮蓬。也(ye)就(jiu)是(shi)這(zhe)(zhe)樣,他(ta)開(kai)創了(le)中(zhong)國(guo)繪畫(hua)(hua)(hua)史(shi)上(shang)“自(zi)(zi)娛(yu)”一(yi)派。米(mi)(mi)友仁經常(chang)(chang)在(zai)自(zi)(zi)己的(de)畫(hua)(hua)(hua)上(shang)寫著“墨戲”二(er)字(zi),就(jiu)是(shi)這(zhe)(zhe)一(yi)傳統的(de)延續(xu)。
搜(sou)集(ji)一(yi)下歷(li)代品評二米的(de)文獻,一(yi)是贊他們的(de)變古創(chuang)新,如(ru)董(dong)其昌(chang)《容臺別集(ji)》就(jiu)把(ba)米氏父子的(de)這(zhe)一(yi)創(chuang)造比(bi)之于詩圣(sheng)杜甫、大書家顏真卿那樣的(de)貢獻:“唐人畫(hua)法,至(zhi)宋乃暢,至(zhi)米又(you)一(yi)變耳!”另一(yi)個(ge)則是贊美他們的(de)妙意(yi)創(chuang)真,有如(ru)造化之生機。如(ru)錢聞(wen)詩題米友仁《瀟湘白(bai)云(yun)圖(tu)》中所說:“雨(yu)山、晴山,畫(hua)有易狀(zhuang),惟晴欲(yu)雨(yu)、雨(yu)欲(yu)霽,宿(su)霧曉(xiao)煙(yan),已(yi)泮復合,景物(wu)昧昧時,一(yi)出(chu)沒于有無間,難(nan)狀(zhuang)也(ye)。此非墨妙天下,意(yi)超物(wu)表者斷(duan)不能(neng)到!”
米友仁(ren)的(de)(de)(de)畫(hua)是(shi)心靈(ling)對(dui)自然的(de)(de)(de)直(zhi)接反映,生(sheng)氣(qi)遠出,儀態萬千。他不是(shi)局限于(yu)(yu)自然物象(xiang)的(de)(de)(de)一(yi)(yi)(yi)時一(yi)(yi)(yi)地,或(huo)者(zhe)一(yi)(yi)(yi)草一(yi)(yi)(yi)木,而是(shi)將大自然全幅生(sheng)動的(de)(de)(de)山川草木都收于(yu)(yu)紙面之(zhi)上,云煙晦明(ming),才足以表征我們心胸中蓬勃(bo)無盡的(de)(de)(de)靈(ling)感與氣(qi)韻(yun)。米友仁(ren)曾經談到自己的(de)(de)(de)創(chuang)作方(fang)式:“畫(hua)之(zhi)老境(jing),于(yu)(yu)世海中一(yi)(yi)(yi)毛發事泊然無著染(ran),每(mei)靜(jing)室僧趺(fu),忘懷萬慮,與碧虛寥廓同其流!”宗白(bai)華(hua)先生(sheng)在(zai)引這(zhe)句話后(hou),把它比(bi)作尼采的(de)(de)(de)阿波羅(Apollo)式的(de)(de)(de)精(jing)神,以寧靜(jing)的(de)(de)(de)心態,涵(han)映這(zhe)個世界(jie)的(de)(de)(de)廣(guang)大精(jing)微(wei)。所以米友仁(ren)這(zhe)種微(wei)妙境(jing)界(jie)的(de)(de)(de)實現,端在(zai)于(yu)(yu)他能以平素的(de)(de)(de)精(jing)神涵(han)養(yang),培養(yang)一(yi)(yi)(yi)片天機(ji),然后(hou)在(zai)凝(ning)神寂照(zhao)中突然一(yi)(yi)(yi)揮而就的(de)(de)(de)。
繪畫(hua)(hua)的(de)(de)(de)題(ti)(ti)款(kuan)(kuan)始(shi)自于(yu)蘇(su)東(dong)坡和(he)米芾(fei),然而(er)他(ta)(ta)(ta)(ta)們卻(que)幾(ji)乎(hu)沒(mei)有(you)這方(fang)面的(de)(de)(de)作(zuo)品(pin)留下來,現(xian)存(cun)作(zuo)品(pin)只有(you)米友仁(ren)(ren)的(de)(de)(de)。清(qing)人方(fang)薰《山靜居畫(hua)(hua)論》中(zhong)有(you)一(yi)(yi)(yi)段說:“款(kuan)(kuan)題(ti)(ti)始(shi)于(yu)蘇(su)、米,至元、明遂多以題(ti)(ti)語位置畫(hua)(hua)境者(zhe),畫(hua)(hua)亦因(yin)題(ti)(ti)益妙。高情逸思,畫(hua)(hua)之(zhi)(zhi)不(bu)足,題(ti)(ti)以發之(zhi)(zhi),后(hou)(hou)世乃濫觴(shang)。”從這個意義上(shang)來說,詩(shi)、書(shu)、畫(hua)(hua)的(de)(de)(de)結合(he),于(yu)此大(da)開(kai)法門,無論如何也(ye)(ye)要算上(shang)米友仁(ren)(ren)一(yi)(yi)(yi)份功勞的(de)(de)(de)。如他(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)《瀟湘(xiang)奇觀圖》,前畫(hua)(hua)后(hou)(hou)題(ti)(ti),又錄(lu)了(le)許多別人所作(zuo)的(de)(de)(de)詩(shi)歌(ge),它們三者(zhe)渾(hun)然一(yi)(yi)(yi)體,在米友仁(ren)(ren)之(zhi)(zhi)前,是(shi)無論如何也(ye)(ye)找不(bu)出(chu)(chu)來的(de)(de)(de)。還(huan)需要特殊提(ti)到(dao)的(de)(de)(de),米芾(fei)在繪畫(hua)(hua)的(de)(de)(de)形式方(fang)面,也(ye)(ye)大(da)有(you)開(kai)創:是(shi)他(ta)(ta)(ta)(ta)第一(yi)(yi)(yi)個絕不(bu)在絹上(shang)作(zuo)畫(hua)(hua),而(er)只在紙(zhi)上(shang)面作(zuo)畫(hua)(hua),以更能發揮毛筆與宣紙(zhi)的(de)(de)(de)特性(xing);第二(er),是(shi)他(ta)(ta)(ta)(ta)開(kai)創了(le)掛軸小幅。像(xiang)后(hou)(hou)來的(de)(de)(de)冊頁之(zhi)(zhi)類,就(jiu)是(shi)由這種掛軸小幅而(er)來的(de)(de)(de)。這一(yi)(yi)(yi)點當在米友仁(ren)(ren)那里(li)有(you)所發揚。米友仁(ren)(ren)的(de)(de)(de)詩(shi)。他(ta)(ta)(ta)(ta)沒(mei)有(you)專門的(de)(de)(de)詩(shi)文集,手跡傳世又少,除幾(ji)首題(ti)(ti)畫(hua)(hua)詩(shi)外,《玉真法書(shu)贊》里(li)有(you)他(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)《陽春(chun)詞(ci)》一(yi)(yi)(yi)卷,近(jin)人朱祖謀輯其詞(ci)校刻(ke)于(yu)《強村叢書(shu)》里(li)面,唐圭璋(zhang)先生又錄(lu)入《全宋詞(ci)》里(li)。他(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)詩(shi)多平(ping)易,近(jin)似于(yu)白描,偶爾用典,也(ye)(ye)不(bu)艱深,詩(shi)中(zhong)時(shi)有(you)灑脫滑稽的(de)(de)(de)地方(fang)。他(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)本色更像(xiang)一(yi)(yi)(yi)位詞(ci)人,所作(zuo)詞(ci)屬柔婉一(yi)(yi)(yi)路,但并不(bu)顯得弱不(bu)禁風,清(qing)而(er)見(jian)骨,有(you)時(shi)化用古人現(xian)成的(de)(de)(de)詩(shi)句很妙,有(you)如己(ji)出(chu)(chu)。如果他(ta)(ta)(ta)(ta)的(de)(de)(de)詞(ci)數量再多一(yi)(yi)(yi)些,相信在詞(ci)的(de)(de)(de)創作(zuo)史上(shang),也(ye)(ye)會留下濃重的(de)(de)(de)一(yi)(yi)(yi)筆。
提到(dao)米(mi)友(you)仁,一(yi)(yi)(yi)定要(yao)先(xian)提一(yi)(yi)(yi)下他(ta)的父親米(mi)芾才行(xing)。米(mi)友(you)仁的山水畫(hua)(hua)(hua)脫盡(jin)古人窠臼,發展了米(mi)芾技法,自(zi)(zi)(zi)成(cheng)一(yi)(yi)(yi)家法。所作用水墨(mo)橫點(dian),連點(dian)成(cheng)片,雖(sui)草草而(er)成(cheng)卻不失天真,每(mei)畫(hua)(hua)(hua)自(zi)(zi)(zi)題其(qi)畫(hua)(hua)(hua)曰(yue)“墨(mo)戲”。其(qi)運用“落茄(qie)皴(cun)”(即“米(mi)點(dian)皴(cun)”)加渲染之(zhi)表現方(fang)法抒寫山川(chuan)自(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)之(zhi)情,世稱“米(mi)家山水”,對后來“文(wen)人畫(hua)(hua)(hua)”影響(xiang)較大(da)。其(qi)做官后甚自(zi)(zi)(zi)秘重,所畫(hua)(hua)(hua)雖(sui)親朋好友(you)亦無緣得之(zhi),眾嘲曰(yue):“解作無根樹,能描濛鴻云;如今(jin)供御也,不肯(ken)與閑人。”米(mi)友(you)仁的畫(hua)(hua)(hua)是(shi)(shi)心(xin)靈(ling)對自(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)的直(zhi)接反映,生氣遠出,儀態萬千。他(ta)不是(shi)(shi)局限于(yu)自(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)物象的一(yi)(yi)(yi)時一(yi)(yi)(yi)地(di),或者一(yi)(yi)(yi)草一(yi)(yi)(yi)木(mu),而(er)是(shi)(shi)將大(da)自(zi)(zi)(zi)然(ran)(ran)全(quan)幅生動的山川(chuan)草木(mu)都收于(yu)紙面之(zhi)上,云煙晦明,才足以表征我們心(xin)胸中(zhong)蓬勃(bo)無盡(jin)的靈(ling)感(gan)與氣韻。米(mi)友(you)仁曾經談到(dao)自(zi)(zi)(zi)己的創作方(fang)式:“畫(hua)(hua)(hua)之(zhi)老境,于(yu)世海中(zhong)一(yi)(yi)(yi)毛(mao)發事泊然(ran)(ran)無著染,每(mei)靜室僧趺,忘(wang)懷萬慮,與碧虛(xu)寥廓同其(qi)流!”
米芾(fei)(fei)(1051-1107),字元章,號(hao)鹿門居(ju)士,又(you)稱(cheng)海岳外(wai)史、襄陽(yang)漫士等。山西太(tai)原人(ren),后遷居(ju)湖(hu)北襄陽(yang)。他(ta)(ta)因借母(mu)親曾經侍奉宣仁皇后的(de)(de)(de)(de)光而出仕做官,曾任禮部員(yuan)(yuan)外(wai)郎(lang),知淮(huai)陽(yang)軍,世(shi)亦稱(cheng)米南宮。他(ta)(ta)是(shi)一(yi)位古今(jin)罕(han)見的(de)(de)(de)(de)藝術天(tian)才。在(zai)(zai)普遍(bian)的(de)(de)(de)(de)顯示強烈新意與精神的(de)(de)(de)(de)藝術風(feng)氣中(zhong),米芾(fei)(fei)雖(sui)然是(shi)這群人(ren)中(zhong)的(de)(de)(de)(de)一(yi)員(yuan)(yuan),但在(zai)(zai)書法(fa)方面(mian)(mian),卻是(shi)努力將自己納入(ru)到(dao)古典傳統的(de)(de)(de)(de)制(zhi)約之下(xia),一(yi)方面(mian)(mian)以與蘇(su)、黃等人(ren)的(de)(de)(de)(de)書風(feng)相(xiang)抗衡(heng),一(yi)方面(mian)(mian)也與古代的(de)(de)(de)(de)書法(fa)大師(shi)相(xiang)抗衡(heng)──而在(zai)(zai)另(ling)外(wai)的(de)(de)(de)(de)角度(du)上,他(ta)(ta)的(de)(de)(de)(de)繪畫(hua)(hua)則被視為古所未有(you)的(de)(de)(de)(de)新畫(hua)(hua)法(fa)。這種新畫(hua)(hua)法(fa),便(bian)構成了(le)米友仁的(de)(de)(de)(de)畫(hua)(hua)風(feng)。現在(zai)(zai)米芾(fei)(fei)的(de)(de)(de)(de)畫(hua)(hua)一(yi)張也沒有(you)傳下(xia)來,所以只(zhi)能(neng)從米友仁的(de)(de)(de)(de)畫(hua)(hua)風(feng)一(yi)睹(du)其風(feng)采了(le)。
米友仁作品-遠岫晴云(yun)圖
米友仁作(zuo)品-遠岫晴云(yun)圖
在(zai)(zai)繪(hui)(hui)(hui)畫(hua)(hua)(hua)方面(mian),米(mi)芾(fei)(fei)遠(yuan)宗王洽的(de)(de)潑墨法(fa),摻合董(dong)源(yuan)的(de)(de)落茄點(dian),而(er)(er)(er)創造(zao)了(le)(le)“米(mi)點(dian)山(shan)水”。后人(ren)(ren)極(ji)喜歡他的(de)(de)這種別出新意(yi)與自成一(yi)(yi)(yi)家。在(zai)(zai)創作中(zhong),有時他并(bing)不(bu)只(zhi)用毛筆,而(er)(er)(er)用任何可(ke)以表述情感的(de)(de)東西。他的(de)(de)藝術(shu)就(jiu)是(shi)(shi)(shi)筆墨游戲的(de)(de)產物(wu)。但是(shi)(shi)(shi)米(mi)芾(fei)(fei)傳下來的(de)(de)繪(hui)(hui)(hui)畫(hua)(hua)(hua)作品(pin)中(zhong)幾乎(hu)沒(mei)(mei)有可(ke)信的(de)(de)──唯一(yi)(yi)(yi)可(ke)信的(de)(de),就(jiu)是(shi)(shi)(shi)他的(de)(de)一(yi)(yi)(yi)件書法(fa)作品(pin)《珊瑚帖(tie)》上(shang)面(mian)有他隨意(yi)涂下的(de)(de)一(yi)(yi)(yi)只(zhi)筆架(jia)。雖然不(bu)能(neng)更準確地分析(xi)他的(de)(de)繪(hui)(hui)(hui)畫(hua)(hua)(hua)藝術(shu),但是(shi)(shi)(shi),這種風格(ge)由米(mi)友(you)仁(ren)繼承(cheng)和發揚下來了(le)(le):在(zai)(zai)中(zhong)國(guo)繪(hui)(hui)(hui)畫(hua)(hua)(hua)史(shi)(shi)(shi)上(shang)的(de)(de)印象,正是(shi)(shi)(shi)云山(shan)滿卷,全用墨色為之(zhi),稍加重墨點(dian)運,一(yi)(yi)(yi)派蒙渾之(zhi)景(jing),樹木蕭疏,其云氣以淡(dan)(dan)墨細鉤,在(zai)(zai)隱顯(xian)之(zhi)間(jian),超(chao)妙絕塵,變態(tai)無盡。而(er)(er)(er)且,米(mi)在(zai)(zai)中(zhong)國(guo)繪(hui)(hui)(hui)畫(hua)(hua)(hua)批評(ping)史(shi)(shi)(shi)上(shang)的(de)(de)貢(gong)獻也(ye)極(ji)大──他是(shi)(shi)(shi)第一(yi)(yi)(yi)個提倡“平(ping)淡(dan)(dan)境界(jie)”的(de)(de),也(ye)是(shi)(shi)(shi)他第一(yi)(yi)(yi)個特(te)意(yi)提高(gao)了(le)(le)董(dong)源(yuan)在(zai)(zai)文(wen)人(ren)(ren)畫(hua)(hua)(hua)史(shi)(shi)(shi)上(shang)的(de)(de)地位:“董(dong)源(yuan)平(ping)淡(dan)(dan)天(tian)真多(duo),唐無此(ci)品(pin),在(zai)(zai)畢宏上(shang)。近世神品(pin),格(ge)高(gao)無比也(ye)。峰巒出沒(mei)(mei),云霧顯(xian)晦,不(bu)裝(zhuang)巧趣,皆得(de)天(tian)真”《畫(hua)(hua)(hua)史(shi)(shi)(shi)》。像高(gao)克(ke)恭(gong)、方從(cong)義、倪瓚、董(dong)其昌等(deng)人(ren)(ren),無不(bu)在(zai)(zai)圖式上(shang)吸(xi)收(shou)了(le)(le)米(mi)芾(fei)(fei)的(de)(de)創造(zao),而(er)(er)(er)謂之(zhi)為“米(mi)家山(shan)水”──在(zai)(zai)中(zhong)國(guo)繪(hui)(hui)(hui)畫(hua)(hua)(hua)史(shi)(shi)(shi)上(shang),像這樣能(neng)夠開宗立(li)派的(de)(de)人(ren)(ren)物(wu)是(shi)(shi)(shi)不(bu)多(duo)的(de)(de)。然而(er)(er)(er)后人(ren)(ren)看到的(de)(de)米(mi)芾(fei)(fei)的(de)(de)畫(hua)(hua)(hua),卻(que)只(zhi)能(neng)從(cong)米(mi)友(you)仁(ren)的(de)(de)畫(hua)(hua)(hua)中(zhong)揣摸一(yi)(yi)(yi)二,所以后人(ren)(ren)無論拿什(shen)么樣的(de)(de)美麗詞句來稱贊米(mi)芾(fei)(fei),都無異(yi)于在(zai)(zai)那里(li)給米(mi)友(you)仁(ren)唱贊歌(ge)。
米(mi)友(you)仁(ren)(字元暉(hui)),家學(xue)淵源,也(ye)和他(ta)(ta)父親一(yi)(yi)(yi)樣,既寫得(de)一(yi)(yi)(yi)手好字,又長于作畫,尤其喜愛(ai)古人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)作品。有(you)一(yi)(yi)(yi)次,他(ta)(ta)在別(bie)(bie)(bie)人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)船上看(kan)見(jian)王羲之(zhi)真(zhen)筆字帖,歡喜得(de)什么似的(de)(de)(de)(de)(de)(de),立即要拿一(yi)(yi)(yi)幅好畫交換。主人(ren)(ren)(ren)(ren)不同(tong)意,他(ta)(ta)急(ji)得(de)大叫,攀(pan)著(zhu)船舷(xian)就往(wang)(wang)(wang)水(shui)里跳,幸虧別(bie)(bie)(bie)人(ren)(ren)(ren)(ren)很(hen)快把他(ta)(ta)抱住(zhu),才(cai)(cai)不致(zhi)落(luo)水(shui)。他(ta)(ta)有(you)一(yi)(yi)(yi)樣很(hen)大的(de)(de)(de)(de)(de)(de)本(ben)領,便是(shi)(shi)(shi)(shi)能(neng)模仿(fang)古人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)畫品。他(ta)(ta)在漣水(shui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)時候,曾經向(xiang)人(ren)(ren)(ren)(ren)借(jie)(jie)回(hui)一(yi)(yi)(yi)幅“松牛圖”描(miao)摹(mo)(mo)。后來他(ta)(ta)把真(zhen)本(ben)留下,將摹(mo)(mo)本(ben)還給別(bie)(bie)(bie)人(ren)(ren)(ren)(ren),這(zhe)人(ren)(ren)(ren)(ren)當(dang)(dang)時沒有(you)覺(jue)(jue)察出(chu)來,直(zhi)至過(guo)了好些日才(cai)(cai)來討(tao)還原(yuan)本(ben)。米(mi)友(you)仁(ren)問他(ta)(ta)怎么看(kan)得(de)出(chu)來,那人(ren)(ren)(ren)(ren)回(hui)答說:“真(zhen)本(ben)中的(de)(de)(de)(de)(de)(de)眼睛里面有(you)牧(mu)童(tong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)影子,而(er)(er)你還我(wo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)這(zhe)一(yi)(yi)(yi)幅卻(que)沒有(you)。”可是(shi)(shi)(shi)(shi)米(mi)友(you)仁(ren)模仿(fang)古人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)畫品,很(hen)少(shao)被人(ren)(ren)(ren)(ren)發覺(jue)(jue)。他(ta)(ta)經常(chang)千方(fang)百計向(xiang)人(ren)(ren)(ren)(ren)借(jie)(jie)古畫描(miao)摹(mo)(mo),而(er)(er)摹(mo)(mo)完以(yi)(yi)后,總是(shi)(shi)(shi)(shi)拿樣本(ben)和真(zhen)本(ben)一(yi)(yi)(yi)齊送(song)給主人(ren)(ren)(ren)(ren),請主人(ren)(ren)(ren)(ren)自己(ji)選(xuan)擇。由于他(ta)(ta)模仿(fang)古畫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)技(ji)藝(yi)很(hen)精,主人(ren)(ren)(ren)(ren)往(wang)(wang)(wang)往(wang)(wang)(wang)把模本(ben)當(dang)(dang)成(cheng)(cheng)真(zhen)本(ben)收回(hui)去,米(mi)友(you)仁(ren)便因(yin)此(ci)(ci)獲(huo)得(de)了許(xu)多(duo)名貴的(de)(de)(de)(de)(de)(de)真(zhen)本(ben)古畫。米(mi)友(you)仁(ren)是(shi)(shi)(shi)(shi)一(yi)(yi)(yi)個有(you)才(cai)(cai)能(neng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)藝(yi)術家,值得(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)們(men)敬仰,可是(shi)(shi)(shi)(shi)他(ta)(ta)用(yong)那種模仿(fang)假本(ben)換取(qu)(qu)別(bie)(bie)(bie)人(ren)(ren)(ren)(ren)真(zhen)本(ben)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)行(xing)為(wei)(wei),卻(que)是(shi)(shi)(shi)(shi)為(wei)(wei)人(ren)(ren)(ren)(ren)鄙棄和不齒的(de)(de)(de)(de)(de)(de)。所以(yi)(yi)有(you)人(ren)(ren)(ren)(ren)把他(ta)(ta)這(zhe)種用(yong)巧(qiao)(qiao)妙方(fang)法騙取(qu)(qu)別(bie)(bie)(bie)人(ren)(ren)(ren)(ren)真(zhen)本(ben)古畫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)行(xing)為(wei)(wei),叫做(zuo)“巧(qiao)(qiao)偷(tou)豪(hao)奪”,后來的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)引(yin)申成(cheng)(cheng)“巧(qiao)(qiao)取(qu)(qu)豪(hao)奪”這(zhe)句成(cheng)(cheng)語(yu),用(yong)來形容人(ren)(ren)(ren)(ren)用(yong)不正(zheng)當(dang)(dang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)巧(qiao)(qiao)妙方(fang)法,攫取(qu)(qu)自己(ji)不應得(de)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)財(cai)物(wu)(wu)。“巧(qiao)(qiao)取(qu)(qu)”,騙取(qu)(qu)也(ye);“豪(hao)奪”,搶占也(ye)。而(er)(er)用(yong)此(ci)(ci)種方(fang)法攫取(qu)(qu)財(cai)物(wu)(wu),也(ye)往(wang)(wang)(wang)往(wang)(wang)(wang)便利又所得(de)很(hen)多(duo),故(gu)有(you)“巧(qiao)(qiao)偷(tou)豪(hao)奪,故(gu)所得(de)多(duo)多(duo)”(見(jian)《清波雜志》)之(zhi)語(yu)。例(li)如:以(yi)(yi)神物(wu)(wu)做(zuo)幌子的(de)(de)(de)(de)(de)(de)神棍,常(chang)常(chang)巧(qiao)(qiao)立名目,假借(jie)(jie)做(zuo)什么佛事,騙取(qu)(qu)無知的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人(ren)(ren)(ren)(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)財(cai)物(wu)(wu),這(zhe)便是(shi)(shi)(shi)(shi)“巧(qiao)(qiao)取(qu)(qu)豪(hao)奪”了。