手(shou)卷的引首(shou)處有乾(qian)隆帝八字行(xing)楷:“楊少師韭(jiu)花帖(tie)妙跡(ji)”,中(zhong)間正(zheng)上(shang)方鈐蓋“乾(qian)隆御筆”朱文(wen)印(yin)一方,書法(fa)正(zheng)文(wen)如下:
晝寢乍(zha)興,輖饑正甚,忽蒙簡翰,猥賜盤飧。當一(yi)葉報秋之(zhi)初,乃韭花逞(cheng)味(wei)之(zhi)始,助其肥羜,實謂珍(zhen)羞,充腹(fu)之(zhi)馀。銘肌載切(qie),謹修狀(zhuang)(zhuang)陳謝伏(fu)惟(wei)鑒察。謹狀(zhuang)(zhuang)。七月(yue)十一(yi)日,狀(zhuang)(zhuang)。
“七月十一日(ri)”后有漫漶不清(qing)的“凝式(shi)”款識,具有明顯(xian)的刮擦痕跡。
該作品鑒(jian)藏(zang)(zang)(zang)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)章(zhang)(zhang)(zhang)極為繁多,其(qi)中南宋高宗趙(zhao)構(1107年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)—1187年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))時期印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)章(zhang)(zhang)(zhang)有(you):“紹興(xing)(連(lian)珠印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”“睿思殿印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)”。元(yuan)(yuan)代(dai)(dai)(dai)大(da)書畫(hua)家(jia)(jia)(jia)趙(zhao)孟頫(1254年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)—1322年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)章(zhang)(zhang)(zhang):“趙(zhao)”(朱文長方(fang)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin),兩(liang)方(fang))、“天(tian)水”“趙(zhao)子(zi)(zi)昂印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)”“松雪(xue)齋(zhai)圖書記(ji)(ji)”“趙(zhao)氏子(zi)(zi)昂(騎(qi)(qi)縫(feng)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin),兩(liang)方(fang))、“松雪(xue)齋(zhai)”。元(yuan)(yuan)代(dai)(dai)(dai)大(da)德(de)至延祜年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)間藏(zang)(zang)(zang)家(jia)(jia)(jia)張(zhang)宴(yan)(yan)(yan)(13世(shi)紀(ji)末(mo)—14世(shi)紀(ji)初(chu)期,河(he)北沙河(he)人(ren)(ren)(ren),元(yuan)(yuan)末(mo)鑒(jian)藏(zang)(zang)(zang)家(jia)(jia)(jia))私(si)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin):“張(zhang)宴(yan)(yan)(yan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)”“端本(ben)家(jia)(jia)(jia)傳”。明人(ren)(ren)(ren)項元(yuan)(yuan)汴(bian)(1525年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)—1590年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))鑒(jian)藏(zang)(zang)(zang)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)章(zhang)(zhang)(zhang)如下(xia):“項元(yuan)(yuan)汴(bian)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)”“神(shen)游心賞(shang)(shang)(shang)”“項墨(mo)林鑒(jian)賞(shang)(shang)(shang)章(zhang)(zhang)(zhang)”“墨(mo)林(連(lian)珠印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”“子(zi)(zi)京(jing)所藏(zang)(zang)(zang)”“若水軒”“元(yuan)(yuan)汴(bian)”“檇李父(fu)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)書畫(hua)記(ji)(ji)(半(ban)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”“天(tian)籟閣(兩(liang)方(fang))”“項子(zi)(zi)京(jing)家(jia)(jia)(jia)珍(zhen)藏(zang)(zang)(zang)”“子(zi)(zi)孫永寶(bao)(鳥文)”“子(zi)(zi)孫世(shi)昌(三(san)(san)方(fang))”“神(shen)品”“項墨(mo)林父(fu)秘笈之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)”“檇李項氏士家(jia)(jia)(jia)寶(bao)玩(wan)(九曲篆)”“子(zi)(zi)京(jing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(騎(qi)(qi)縫(feng)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”“宮保世(shi)家(jia)(jia)(jia)”“平生(sheng)真賞(shang)(shang)(shang)”“向叔(shu)子(zi)(zi)”“寄傲(騎(qi)(qi)縫(feng)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”“墨(mo)林子(zi)(zi)”“子(zi)(zi)京(jing)(葫蘆(lu)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”“子(zi)(zi)京(jing)(騎(qi)(qi)縫(feng)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”“神(shen)奇(連(lian)珠印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin),兩(liang)方(fang))”“檇李(圓形印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin),兩(liang)方(fang))”“墨(mo)林秘玩(wan)”“退密(mi)(騎(qi)(qi)縫(feng)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”。明代(dai)(dai)(dai)天(tian)啟(qi)崇禎(zhen)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)間藏(zang)(zang)(zang)家(jia)(jia)(jia)吳(wu)楨(zhen)(zhen)(17世(shi)紀(ji)前期,安(an)徽歙縣(xian)人(ren)(ren)(ren),生(sheng)卒年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)不(bu)詳,字周生(sheng),明天(tian)啟(qi)崇禎(zhen)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)間書畫(hua)藏(zang)(zang)(zang)家(jia)(jia)(jia))印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)章(zhang)(zhang)(zhang):“吳(wu)楨(zhen)(zhen)”“周生(sheng)”。清(qing)初(chu)四(si)王(wang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)一(yi)(yi)王(wang)時敏(1592年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)—1680年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))及其(qi)子(zi)(zi)王(wang)掞(1644—1728年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian),字藻(zao)儒,一(yi)(yi)作藻(zao)如,號顓(zhuan)(zhuan)庵(an)、西田(tian)主人(ren)(ren)(ren),江蘇(su)太倉人(ren)(ren)(ren),王(wang)時敏之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)子(zi)(zi))的(de)(de)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)章(zhang)(zhang)(zhang):“煙客(三(san)(san)方(fang))”“西田(tian)(葫蘆(lu)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”“顓(zhuan)(zhuan)庵(an)(騎(qi)(qi)縫(feng)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin),兩(liang)方(fang))”“王(wang)顓(zhuan)(zhuan)庵(an)書畫(hua)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)”“王(wang)掞之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)”“王(wang)掞字藻(zao)儒號顓(zhuan)(zhuan)庵(an)又(you)號退軒”。又(you)乾(qian)隆帝(di)(1711年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)—1799年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)章(zhang)(zhang)(zhang)如下(xia):“石(shi)渠寶(bao)笈”“乾(qian)隆鑒(jian)賞(shang)(shang)(shang)”“三(san)(san)希(xi)堂精鑒(jian)璽(xi)”“宜子(zi)(zi)孫”“乾(qian)清(qing)宮鑒(jian)藏(zang)(zang)(zang)寶(bao)”“古稀天(tian)子(zi)(zi)”“乾(qian)隆御(yu)(yu)覽(lan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)寶(bao)”“太上皇(huang)帝(di)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)寶(bao)”“五福(fu)五代(dai)(dai)(dai)堂古稀天(tian)子(zi)(zi)寶(bao)”“八(ba)徵耄念之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)寶(bao)”。此(ci)外尚(shang)有(you)嘉(jia)慶帝(di)(1796年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)—1820年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))“嘉(jia)慶御(yu)(yu)覽(lan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)寶(bao)”印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)章(zhang)(zhang)(zhang)一(yi)(yi)方(fang),清(qing)朝遜帝(di)溥儀(yi)(1906年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)—1967年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian))印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)章(zhang)(zhang)(zhang)兩(liang)方(fang):“宣統(tong)御(yu)(yu)覽(lan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)寶(bao)”“無(wu)(舞)逸齋(zhai)精鑒(jian)璽(xi)”。再(zai)無(wu)錫藏(zang)(zang)(zang)家(jia)(jia)(jia)薛滿生(sheng)(20世(shi)紀(ji)初(chu)期至80年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)代(dai)(dai)(dai))印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)璽(xi):“知過(guo)堂”“滿生(sheng)心賞(shang)(shang)(shang)”“薛處子(zi)(zi)”“約(yue)(yue)齋(zhai)一(yi)(yi)人(ren)(ren)(ren)”“滿生(sheng)審(shen)定”“約(yue)(yue)齋(zhai)”“梁溪薛氏滿生(sheng)珍(zhen)藏(zang)(zang)(zang)(兩(liang)方(fang))”“滿生(sheng)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(騎(qi)(qi)縫(feng)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”“曾藏(zang)(zang)(zang)薛處(騎(qi)(qi)縫(feng)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”。此(ci)外,尚(shang)有(you)一(yi)(yi)些無(wu)法確定印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)主或者疑偽的(de)(de)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)章(zhang)(zhang)(zhang):“古玩(wan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)章(zhang)(zhang)(zhang)(白文)”“鄭元(yuan)(yuan)齡(ling)氏(朱文)”“棱(leng)嚴精舍(騎(qi)(qi)縫(feng)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))”“經筵講(jiang)官(騎(qi)(qi)縫(feng)印(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin)(yin))“墨(mo)妙”。畫(hua)心后(hou)是諸(zhu)家(jia)(jia)(jia)題(ti)跋(ba),依次是張(zhang)宴(yan)(yan)(yan)跋(ba)文:大(da)德(de)壬寅(yin)忠宣后(hou)人(ren)(ren)(ren)張(zhang)宴(yan)(yan)(yan)嘗(chang)收。宣和書譜(pu)載,楊凝式正書韭花帖,商旅(lv)般(ban)渡(du),紹興(xing)以厚價購(gou)得之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi),故傳之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)于(yu)江南。可與(yu)參(can)政涮(浙)西回(hui),攜來相(xiang)惠。大(da)德(de)八(ba)年(nian)(nian)(nian)(nian)(nian)(nian),歲(sui)在甲辰(chen)三(san)(san)月(yue)初(chu)十(shi)日,集賢學士嘉(jia)議大(da)夫兼樞(shu)密(mi)院判(pan)張(zhang)宴(yan)(yan)(yan)敬書。
后鈐朱(zhu)文(wen)印“張宴私(si)印”。
乾隆帝跋文:
名翰留傳謝韭花,軒(xuan)軒(xuan)舉欲擬飛(fei)霞。馳情詎為盤餐計(ji),乞米流風本一(yi)家。甲(jia)戌早春重(zhong)展因題御(yu)筆。
后鈐(qian)白文(wen)印(yin)“幾(ji)暇怡情”和“退佳趣”兩方。再:
楊凝式書(shu),筆跡遒放,每(mei)以(yi)欹側取態,評者稱為(wei)魯公后(hou)一(yi)人(ren)。此帖(tie)收(shou)入宣(xuan)和譜(pu)中(zhong),尤膾炙人(ren)口(kou),今閱世(shi)幾千年,紙(zhi)墨完好,神采(cai)奕奕,如(ru)初(chu)落(luo)筆時,乃知古今尤物,每(mei)有丁甲(jia)護(hu)持,良(liang)非偶然。而書(shu)譜(pu)所載諸跋,如(ru)張宴、賈希朱,真跡猶(you)存。獨董華亭容臺集中(zhong)一(yi)跋,不知何(he)時割去,致(zhi)可惜(xi)也(ye)。庚午立春,勺辛盤(pan)初(chu)獻,早韭新嘗,時與興俱,一(yi)再展閱,輒志(zhi)數(shu)言于尾,用寄清賞。乾(qian)隆御(yu)筆。”
后鈐(qian)朱(zhu)文(wen)連(lian)珠印“乾”“隆”。
明正德年間(1506年—1521年)賈希(xi)朱跋文:
此帖元奎章閣舊(jiu)蓄也,頒賜與封巨鹿王(wang)時公。元社屋時,王(wang)弟(di)攜避通許(xu)(xu)蘆氏里(li),國初希(xi)朱高祖文稿中有此題跋,決唐(tang)物無(wu)疑也。今其孫瑭與其婿(xu)崔應(ying)奎秀才(cai)始(shi)售之。聞被賜時,有蘇武牧羊圖一,玉壺印一,今止存此帖云(yun)。正德壬申夏,通許(xu)(xu)人賈希(xi)朱記(ji)”。
后鈐朱文印(yin)“渫旵”。
明(ming)陳(chen)繼儒(1558年—1639年)跋:
楊(yang)少師韭花帖,米元章一見(jian),得正(zheng)書之變。余與(yu)董思翁(weng)見(jian)之秀(xiu)州項鑒臺齋(zhai)中。今年丁丑八十,子毗攜(xie)過山中,老眼摩(mo)挲,頓覺一番明凈。陳繼儒(ru)記(ji)。”
后鈐(qian)朱文連珠印:“醇”“儒”。
明末徐守(shou)如(明代安徽歙縣藏家,字(zi)號頗多(duo),計(ji)有(you)朗白、朗白父、清真居(ju)士、晉(jin)逸、若水等)題跋:
題楊少師韭花帖后
春(chun)畦(qi)雨后(hou)滋(zi)蔬(shu)甲(jia),五代風流映韭花(hua)。八百年來誰作祖,十三行外自成家。涪翁美(mei)譽(yu)塵埃絕,米(mi)老清評品格(ge)賒。博雅翩翩張學士(shi),珍(zhen)藏妙(miao)跡果非差。
韭花燁燁動秋蔬,歷歲(sui)經霜久未枯。味(wei)壓侯鯖思學圃,氣凌奉橘欲吞(tun)吳。與顏(yan)上下(xia)名何重,并柳低昂(ang)品不孤,七(qi)百(bai)卜年尚(shang)完美(mei),若非(fei)神護定為芻。崇禎十(shi)七(qi)年甲(jia)申(shen)冬至日,朗白(bai)父徐守(shou)如(ru)。
后鈐白(bai)文(wen)印:“守如私(si)印”“朗白(bai)”。
陸世韶跋文:
韭花(hua)帖膾炙舊譜(pu),今觀(guan)真跡,風度(du)凝(ning)遠,古法進逸,虞、歐后欲(yu)自(zi)作祖(zu)矣。楊少師故(gu)是參悟一流,卓然見(jian)其道(dao)韻蹁躚(xian)高邁,襄陽驚嘆(tan),何(he)怪焉?余輩得見(jian)此八百年神明物,良是大幸(xing)事。周生兄鑒(jian)藏一何(he)多奇,時倪遁庵(an)同在座(zuo),咀嘆(tan)不能舍去。同社鏡衲韶識。”
后鈐自文印(yin):“陸世韶(shao)印(yin)”,朱文印(yin):“鏡汭”。
張照(1691年(nian)—1745年(nian))跋文:
楊(yang)少師韭花(hua)帖,董香光刻入鴻堂中者(zhe)也。少時(shi)曾在(zai)平湖高文恪家見之,今再入仙源,自(zi)嘆凡骨如(ru)故。卷首有煙客奉(feng)常顓庵相國父子圖書,知其曾貯西廬。裝池(chi)騎(qi)縫,松雪印(yin)識宛然,不特真(zhen)帖。閱七(qi)百余年(nian),印(yin)裱(biao)綾亦(yi)自(zi)元時(shi)到今日矣(yi)。東坡有云(yun),無(wu)奈天(tian)公(gong)令(ling)鬼守,又(you)云(yun)人生(sheng)安得如(ru)汝壽,斯之謂歟(yu)。乾隆五(wu)年(nian)九月張照家識。
后鈐(qian)自(zi)文(wen)印:“張(zhang)照(zhao)私印”。
最后(hou)一(yi)行(xing)跋(ba)文是(shi)行(xing)楷書,乃是(shi)項元汴的題識:
五代楊凝式韭(jiu)花帖(tie)名賢題識(shi),項元汴真賞。其(qi)值三百金(jin)。
后鈐朱文(wen)葫蘆(lu)印(yin):“子京”,白文(wen)印(yin):“墨(mo)林主(zhu)人” 。
楊凝式(shi)的(de)父(fu)親楊涉是身居高(gao)位的(de)宰輔,楊凝式(shi)也(ye)歷仕后(hou)梁、后(hou)唐、后(hou)晉、后(hou)漢、后(hou)周五朝,卻都做(zuo)不圓(yuan)滿,常以“心疾”為由(you)推辭官場事務,又曾(ceng)佯瘋行于(yu)(yu)世上,為人所難理解。但是,楊凝式(shi)對于(yu)(yu)書法十分敏感,由(you)于(yu)(yu)異(yi)于(yu)(yu)常人,又令人感到(dao)驚奇。《韭花帖》是楊凝式(shi)記述他自己(ji)晝寢之后(hou),感覺饑餓無(wu)比(bi),得韭花珍饈而食,心中(zhong)愜意無(wu)比(bi),于(yu)(yu)是靈感大發寫下此作。
楊凝式(873~954),字景度,號(hao)虛白,又自(zi)稱(cheng)希維居(ju)士(shi)、關(guan)西老農,因出生于癸巳(si)年(nian),由此自(zi)號(hao)癸巳(si)人,陜西華陰人。他的祖(zu)輩均為(wei)唐(tang)朝(chao)重臣(chen),父親楊涉(she)更是官(guan)至宰(zai)相。自(zi)唐(tang)昭宗時中進(jin)士(shi)后,曾任秘書郎一職。唐(tang)朝(chao)滅(mie)亡后,梁(liang)、唐(tang)、晉、漢、周五個朝(chao)代頻繁更替,楊凝式這個出身官(guan)宦之家(jia)的才(cai)子(zi),亦“大為(wei)時輩所推”。他文才(cai)風(feng)流,文章為(wei)世(shi)人喜(xi)愛,在詩作上(shang),亦有佳名傳世(shi),如“院似(si)禪心(xin)靜,心(xin)如覺性圓”,清麗而脫俗。
整體
《韭花帖》用(yong)筆和(he)緩,不同于(yu)《蘭(lan)亭序(xu)》的(de)(de)(de)(de)輕(qing)快巧麗,筆畫的(de)(de)(de)(de)氣息(xi)更(geng)加質樸沉著。在結(jie)(jie)體(ti)上(shang),奇中(zhong)寓險(xian)(xian),險(xian)(xian)中(zhong)見奇。在用(yong)墨上(shang)盡力使墨氣沉入紙下,充分吸收。章法布局(ju)(ju)上(shang)將字(zi)距與行距拉得很開(kai),是真正(zheng)的(de)(de)(de)(de)清朗寬綽(chuo),這(zhe)(zhe)種布局(ju)(ju)在楊(yang)凝式(shi)以(yi)(yi)前的(de)(de)(de)(de)作(zuo)品(pin)中(zhong)是很少見到的(de)(de)(de)(de),這(zhe)(zhe)大(da)概是因(yin)為他此時已經不是年少輕(qing)狂,而(er)更(geng)追求(qiu)簡淡(dan)瀟散(san),追求(qiu)自然。此外,《韭花帖》雖不及楊(yang)凝式(shi)其他作(zuo)品(pin)那樣以(yi)(yi)欹側取態,卻在單字(zi)結(jie)(jie)體(ti)上(shang)獨出機杼。從書(shu)法意(yi)趣的(de)(de)(de)(de)追求(qiu)來看,唐(tang)(tang)人尚(shang)法,宋人尚(shang)意(yi);唐(tang)(tang)人喜寫楷書(shu),宋人愛作(zuo)行草。楊(yang)凝式(shi)處(chu)在唐(tang)(tang)完(wan)結(jie)(jie)而(er)宋未開(kai)啟的(de)(de)(de)(de)這(zhe)(zhe)樣一個時間段(duan)內,早年師法歐(ou)陽詢、顏真卿、懷素和(he)柳公(gong)權,再上(shang)溯“二(er)王”,取眾家精髓而(er)又不被任何一家圈(quan)禁(jin),于(yu)不期然中(zhong)走出了(le)唐(tang)(tang)人書(shu)法的(de)(de)(de)(de)境界而(er)開(kai)一片天地,身后又開(kai)啟了(le)宋代(dai)尚(shang)意(yi)書(shu)法的(de)(de)(de)(de)先河。
此帖(tie)字(zi)體(ti)點畫生動(dong),結(jie)構(gou)端(duan)穩,風神(shen)簡靜,全帖(tie)表(biao)現出(chu)入規(gui)入矩(ju)的(de)端(duan)莊與溫雅(ya),結(jie)體(ti)妍麗,并以(yi)精嚴(yan)的(de)技巧表(biao)達出(chu)含蓄(xu)內(nei)在的(de)文人之(zhi)氣。用筆(bi)一(yi)絲(si)不茍,卻不顯得(de)古板(ban)呆滯,巧妙(miao)地將(jiang)內(nei)擫和(he)外拓的(de)筆(bi)法融為一(yi)體(ti)。結(jie)構(gou)嚴(yan)謹卻不失森嚴(yan)密(mi)布(bu),通篇秀雅(ya)恬(tian)淡,二王精髓(sui)畢現,魏晉風神(shen)十(shi)足,可謂是作者“心手雙暢,翰逸神(shen)飛”的(de)佳作。筆(bi)畫遒勁(jing),結(jie)體(ti)趨長,勁(jing)健而不乏嫵媚(mei),章法布(bu)局更是獨特——字(zi)距較大(da),行距更寬,疏(shu)朗而又(you)渾然一(yi)體(ti),在空間之(zhi)中充滿了平和(he)之(zhi)氣,這種行距、字(zi)距都(dou)留得(de)很寬綽(chuo)的(de)章法,得(de)益(yi)于甲骨(gu)文、兩周金文和(he)漢(han)隸的(de)疏(shu)散(san)排(pai)布(bu)。
該(gai)作品洋溢的(de)(de)逸氣靈韻,以及作為其表(biao)現特征之(zhi)一(yi)的(de)(de)疏闊章法,則(ze)是由楊凝式(shi)首(shou)開其風(feng)的(de)(de)。在(zai)分章布白(bai)上,《韭(jiu)花帖》的(de)(de)最大(da)特點(dian),在(zai)于字(zi)(zi)距(ju)或緊密或疏離,總體上字(zi)(zi)與字(zi)(zi)間(jian)距(ju)明顯(xian)(xian)拉大(da)。行間(jian)距(ju)寬度更(geng)被人為地夸大(da)了,顯(xian)(xian)著(zhu)超過字(zi)(zi)距(ju),可謂前無古人。楊凝式(shi)以精到(dao)的(de)(de)中鋒用筆、流美的(de)(de)線條分割空白(bai),形成(cheng)虛實(shi)相生、變化無窮的(de)(de)空間(jian)。在(zai)時空交錯中,點(dian)畫振動(dong),計白(bai)當(dang)黑,墨華鮮潤,云光(guang)徘徊。
局部
首先(xian)(xian)是(shi)該(gai)帖用(yong)筆(bi)(bi)的筆(bi)(bi)法對二王(wang)精神的繼承。《韭花帖》有“五代蘭亭”的美譽,這緣于該(gai)帖閑適、瀟灑的體貌給欣賞(shang)者帶(dai)(dai)來的感動(dong)。“夫三(san)端之(zhi)妙莫先(xian)(xian)乎(hu)用(yong)筆(bi)(bi)” ,《韭花帖》在(zai)筆(bi)(bi)法和(he)(he)意境上都(dou)追摹《蘭亭序》的遺蹤,用(yong)筆(bi)(bi)精致(zhi)含婉,平和(he)(he)中又(you)寄(ji)以(yi)異態,行(xing)筆(bi)(bi)乍行(xing)乍楷(kai),纖絲連帶(dai)(dai)自然(ran)生動(dong),全然(ran)一(yi)股二王(wang)風度。
其次是該帖章法與(yu)(yu)《蘭亭(ting)序(xu)》的(de)(de)(de)(de)(de)排列有著(zhu)異曲同(tong)工之(zhi)妙。此帖在大塊空(kong)(kong)(kong)白的(de)(de)(de)(de)(de)襯托下(xia)文字主體顯得更(geng)加空(kong)(kong)(kong)靈秀(xiu)美、淡雅平(ping)和(he)。前(qian)兩行的(de)(de)(de)(de)(de)字距較(jiao)小,連(lian)接緊(jin)(jin)密,但相(xiang)互有穿插(cha),避免了(le)平(ping)如算(suan)子(zi)的(de)(de)(de)(de)(de)棋(qi)盤式布局。這(zhe)種(zhong)內外(wai)空(kong)(kong)(kong)間的(de)(de)(de)(de)(de)巧妙處理得益于二王(wang)(wang)的(de)(de)(de)(de)(de)作品,也(ye)能從王(wang)(wang)羲(xi)之(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)《蘭亭(ting)序(xu)》中發現作者(zhe)的(de)(de)(de)(de)(de)肇端,但楊凝式強化這(zhe)種(zhong)美。他不僅使字內空(kong)(kong)(kong)間的(de)(de)(de)(de)(de)表(biao)現突破(po)了(le)王(wang)(wang)羲(xi)之(zhi)的(de)(de)(de)(de)(de)含蓄工穩,最(zui)主要的(de)(de)(de)(de)(de)是強化外(wai)部空(kong)(kong)(kong)間,除(chu)了(le)前(qian)兩行字與(yu)(yu)字、行與(yu)(yu)行之(zhi)間連(lian)接的(de)(de)(de)(de)(de)比較(jiao)緊(jin)(jin)密之(zhi)外(wai),其他部分皆極盡疏朗之(zhi)能。從第三行開始行距越來越大,逐步疏朗開闊,節奏也(ye)越來越舒緩。
《韭花帖》散(san)置的(de)單字看上去似(si)乎各自獨立,無牽絲連(lian)筆(bi)。但字與(yu)字間(jian),藏鋒(feng)起筆(bi)間(jian)氣(qi)勢呼(hu)應,形散(san)神(shen)聚,無爛(lan)漫(man)凋疏之蔽,所謂“散(san)僧入圣”是也。第(di)三行“乃(nai)”字一(yi)撇,用隸(li)筆(bi)作楷法,但一(yi)筆(bi)并未到底(di),似(si)向半空高(gao)抬左(zuo)腳,真是“最喜(xi)小兒(er)無賴”,稚態可掬。第(di)四行“珍(zhen)羞(xiu)”二字。“珍(zhen)”字向后欹(yi)側;“羞(xiu)”字的(de)“羊”頭躬身前傾(qing),“羞(xiu)”字一(yi)撇“長舒左(zuo)足”,“丑(chou)”部如右腿環彎,弓(gong)馬(ma)步般穩(wen)穩(wen)撐(cheng)住。其單字軸線形成折角,脫盡(jin)凡骨。
最(zui)有趣(qu)的(de)(de)是(shi)“寢(qin)(qin)”、“實”、“察(cha)”三(san)字(zi)(zi)的(de)(de)“宀”頭,從字(zi)(zi)的(de)(de)構成角度看,有些像(xiang)斜戴的(de)(de)帽(mao)(mao)子。古今中(zhong)外,人們多(duo)(duo)以側帽(mao)(mao)為(wei)美。而“察(cha)”字(zi)(zi)的(de)(de)“祭”部,寫得圓融流(liu)走,剛勁婀娜(na),如曼妙少女(nv)別有韻味。而第一行“寢(qin)(qin)”字(zi)(zi),不(bu)衫(shan)不(bu)履,則像(xiang)“側帽(mao)(mao)風流(liu)”的(de)(de)北周貴族獨孤(gu)信。第四行“實”字(zi)(zi),“宀”像(xiang)懸浮空中(zhong)的(de)(de)帽(mao)(mao)子,使人想起“孟嘉落帽(mao)(mao)”風流(liu)軼事(shi)。《韭花帖》中(zhong)三(san)個“宀”的(de)(de)寫法,多(duo)(duo)年來成為(wei)書論界的(de)(de)熱門(men)話題。
“實”之上的三個字(zi),步(bu)步(bu)左移,寫到(dao)(dao)“實”時,其“宀”仍保持(chi)這一(yi)趨(qu)勢(shi),也(ye)許為了(le)糾偏,作者將其下(xia)的“貫”大幅度向(xiang)右向(xiang)下(xia)挪動,造成間離、錯位,翻空出奇(qi),收到(dao)(dao)意想不到(dao)(dao)的效果。
明董其昌:“少(shao)師(shi)《韭花帖》略帶(dai)行(xing)體,瀟散有致,比少(shao)師(shi)他書(shu)敬側取(qu)態(tai)者有殊。然敬側有態(tai),故是少(shao)師(shi)佳處。”
清(qing)王文治《論書(shu)絕句》:“《韭花》一帖重謬琳,千古華亭(董(dong)其昌)最賞音。想見晝眠人乍起,麥光鋪案寫秋陰。”
清(qing)末(mo)民初李瑞(rui)清(qing):“楊(yang)景度為(wei)由唐人(ren)一宋一大樞紐,《韭(jiu)花帖》筆筆斂鋒,《蘭(lan)亭》法(fa)也。”此帖布白疏(shu)闊寬朗(lang),令人(ren)耳目一新,尤為(wei)后世稱(cheng)贊。