宋(song)(song)寧宗(zong)慶(qing)元四年(nian)(nian)(1198年(nian)(nian))十(shi)(shi)月十(shi)(shi)六日,江(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)于今江(jiang)(jiang)西省都昌縣陽峰鄉共升府(fu)(fu)前(qian)村(cun),名(ming)臨,字子遠,號古心(xin),萬(wan)(wan)里(li)是其(qi)(qi)(qi)出仕后的(de)(de)用(yong)名(ming)。與弟江(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)載、江(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)頃因為(wei)先后科(ke)舉高中(zhong),且(qie)又都登仕宋(song)(song)庭(ting)高官(guan),最(zui)后又先后殉國(guo)(guo)(guo)(guo),被(bei)時(shi)人(ren)(ren)和(he)后世雅稱為(wei)江(jiang)(jiang)氏(shi)“三(san)古”或江(jiang)(jiang)氏(shi)“三(san)昆玉”。南(nan)宋(song)(song)著(zhu)名(ming)愛國(guo)(guo)(guo)(guo)丞相,民(min)(min)(min)(min)族(zu)英(ying)雄,是南(nan)宋(song)(song)末年(nian)(nian)仕林和(he)文壇(tan)領袖,中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)十(shi)(shi)三(san)世紀著(zhu)名(ming)的(de)(de)政(zheng)(zheng)治家(jia)和(he)教育(yu)家(jia)。一(yi)人(ren)(ren)獨(du)自創(chuang)立三(san)所(suo)高等(deng)學府(fu)(fu),為(wei)古今中(zhong)外之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)第一(yi)人(ren)(ren),尤其(qi)(qi)(qi)是其(qi)(qi)(qi)所(suo)創(chuang)辦的(de)(de)白鷺洲書(shu)院(yuan),延續千(qian)年(nian)(nian),在中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)科(ke)舉時(shi)代共培(pei)養出文天祥等(deng)十(shi)(shi)七位狀元,2700多(duo)名(ming)進士,書(shu)院(yuan)所(suo)在的(de)(de)江(jiang)(jiang)西吉(ji)安科(ke)舉中(zhong)選人(ren)(ren)數幾(ji)近此后中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)千(qian)年(nian)(nian)科(ke)舉的(de)(de)一(yi)半,被(bei)稱為(wei)千(qian)年(nian)(nian)“文章(zhang)節義之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)邦”為(wei)中(zhong)國(guo)(guo)(guo)(guo)古代書(shu)院(yuan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)最(zui)。江(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)為(wei)官(guan)清廉,敢言直(zhi)諫,無論朝官(guan)還是放任(ren)地方府(fu)(fu)省均政(zheng)(zheng)績斐然(ran),為(wei)官(guan)府(fu)(fu)和(he)百姓所(suo)稱道(dao);一(yi)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)雖(sui)屢受(shou)權奸(jian)(jian)排擠,屢遭罷貶,而(er)(er)始終不(bu)(bu)畏(wei)權奸(jian)(jian),不(bu)(bu)泯憂(you)國(guo)(guo)(guo)(guo)愛民(min)(min)(min)(min)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)心(xin);在南(nan)宋(song)(song)末民(min)(min)(min)(min)族(zu)矛盾激化,國(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)危難(nan)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)際(ji),始則“手(shou)培(pei)國(guo)(guo)(guo)(guo)本,力濟時(shi)艱”,“但(dan)見拳拳于國(guo)(guo)(guo)(guo)事,未嘗汲汲于身(shen)謀”,“極力破權門之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)死(si)黨,奮身(shen)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)善(shan)類之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)齊盟,精白一(yi)心(xin),創(chuang)切百奏,風彩聳聞(wen)于列辟,霜棱愈棱于內臺,其(qi)(qi)(qi)序升橫榻之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)班,以增(zeng)重本朝之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)勢”,“以淳(chun)心(xin)正學,輔國(guo)(guo)(guo)(guo)視政(zheng)(zheng),起賢遠識,為(wei)時(shi)奇(qi)艾,若朝廷(ting)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)典章(zhang),軍(jun)國(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)機務(wu),生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)民(min)(min)(min)(min)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)休戚,政(zheng)(zheng)治之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)得失(shi),皆常履而(er)(er)知(zhi)矣(yi)”當(dang)其(qi)(qi)(qi)窮盡一(yi)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng),年(nian)(nian)老體弱,無力補(bu)天之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)時(shi),則“從容坐守,以為(wei)民(min)(min)(min)(min)望”“死(si)不(bu)(bu)離城(cheng)”繼而(er)(er)“去生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)就(jiu)死(si),義節忠(zhong)肝”恨(hen)“生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)面(mian)被(bei)執,為(wei)國(guo)(guo)(guo)(guo)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)恥(chi)”,“憤(fen)國(guo)(guo)(guo)(guo)家(jia)云之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)亡,恥(chi)腥(xing)膻之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)移,雖(sui)神林故鄉可以終其(qi)(qi)(qi)天年(nian)(nian),旦不(bu)(bu)肯為(wei),而(er)(er)況于屈身(shen)事虜者(zhe)哉!”最(zui)終“左右攜孫,自為(wei)紛(fen)紛(fen),父忠(zhong)子孝,兄貞(zhen)弟烈(lie),天義婦順,笑赴止水”“從之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)者(zhe)同知(zhi)君,積(ji)尸如疊,不(bu)(bu)審其(qi)(qi)(qi)偕老之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)媛,而(er)(er)婢仆亦爭以盡”。在國(guo)(guo)(guo)(guo)破家(jia)亡之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)際(ji),江(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)與其(qi)(qi)(qi)子江(jiang)(jiang)鎬,毅然(ran)率(lv)180多(duo)家(jia)人(ren)(ren)投(tou)止水池(chi)殉國(guo)(guo)(guo)(guo),希望以自己及家(jia)人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)死(si)喚醒(xing)“天下忠(zhong)義節烈(lie)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)士聞(wen)風而(er)(er)起,聚集萬(wan)(wan)千(qian)眾人(ren)(ren)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)力,保江(jiang)(jiang)山(shan)社(she)稷不(bu)(bu)移腥(xing)膻,道(dao)德(de)文章(zhang)不(bu)(bu)墮宇內”,其(qi)(qi)(qi)一(yi)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)堪稱古今之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)完人(ren)(ren),千(qian)古道(dao)德(de)風范之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)楷(kai)模。
宋嘉定十(shi)(shi)五年(nian)(nian)(nian)(nian)(1222年(nian)(nian)(nian)(nian)),江(jiang)萬(wan)(wan)里(li)貢入大(da)學(xue)(xue),太子趙(zhao)昀(宋理(li)宗)極為(wei)賞識(shi),曾(ceng)書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)“江(jiang)萬(wan)(wan)里(li)”三(san)(san)(san)字于(yu)幾硯之(zhi)(zhi)間。寶(bao)慶(qing)二(er)年(nian)(nian)(nian)(nian)(1226年(nian)(nian)(nian)(nian))以(yi)舍(she)(she)選登進士第,所作策(ce)論(lun),《郭(guo)子儀單騎(qi)見虎》文(wen)中(zhong)表露對(dui)郭(guo)子儀的(de)膽(dan)識(shi)和愛國情操仰慕之(zhi)(zhi)情,主(zhu)(zhu)(zhu)考(kao)官閱卷為(wei)之(zhi)(zhi)動情,欣然(ran)批道(dao)(dao):“立意新而(er)措詞妙,高(gao)古(gu)(gu)文(wen)也。”寶(bao)慶(qing)六(liu)年(nian)(nian)(nian)(nian),以(yi)舍(she)(she)選出(chu)身,任(ren)池州(zhou)教授(shou)。后(hou)召(zhao)(zhao)館試,歷(li)任(ren)著作佐郎(lang),權(quan)(quan)尚左(zuo)郎(lang)官兼(jian)樞密院(yuan)檢(jian)詳文(wen)字。嘉熙四年(nian)(nian)(nian)(nian)(1240年(nian)(nian)(nian)(nian))出(chu)知吉(ji)州(zhou)軍,其(qi)所作《勸(quan)農(nong)詩(shi)》云:“父老前來吾語爾,官民相近古(gu)(gu)遺風。欲(yu)知太守樂(le)其(qi)樂(le),樂(le)在(zai)田(tian)家歡(huan)笑(xiao)中(zhong)。”從政之(zhi)(zhi)余,特別熱心教育。淳(chun)(chun)祜元年(nian)(nian)(nian)(nian)(1241年(nian)(nian)(nian)(nian))于(yu)吉(ji)州(zhou)州(zhou)治(zhi)廬陵(ling)縣城東(dong)贛江(jiang)之(zhi)(zhi)心,創(chuang)建(jian)白鷺(lu)州(zhou)書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)院(yuan),廣(guang)泛(fan)收(shou)藏圖書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu),收(shou)授(shou)門徒(tu)。奏聞朝廷,理(li)宗御書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)賜(si)匾(bian)額“白鷺(lu)州(zhou)書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)院(yuan)”。當時(shi)書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)院(yuan)沒(mei)有另任(ren)山長,他自(zi)主(zhu)(zhu)(zhu)其(qi)事,自(zi)為(wei)諸生講(jiang)授(shou),忘(wang)其(qi)為(wei)大(da)府(fu)。后(hou)人為(wei)他立碑,表彰他的(de)辦學(xue)(xue)功(gong)道(dao)(dao):江(jiang)萬(wan)(wan)里(li)創(chuang)白鷺(lu)書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)院(yuan),使“縉紳(即(ji)官宦(huan)代(dai)稱)德之(zhi)(zhi),吏民憐之(zhi)(zhi),悍卒(zu)(勇猛之(zhi)(zhi)人)化之(zhi)(zhi)”。第二(er)年(nian)(nian)(nian)(nian),遷直(zhi)秘閣(ge),知隆興(xing)府(fu),又在(zai)隆興(xing)府(fu)建(jian)宗濂精舍(she)(she),廣(guang)聚生徒(tu),講(jiang)學(xue)(xue)其(qi)中(zhong)。奏聞朝廷,理(li)宗又親賜(si)書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)御書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)匾(bian)額。這期間,他還(huan)囑(zhu)告(gao)南安知軍林壽公在(zai)其(qi)軍治(zhi)大(da)庾縣源三(san)(san)(san)先生祠(祀周(zhou)敦頤,程(cheng)頤,程(cheng)顥)擴建(jian)為(wei)周(zhou)程(cheng)書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)院(yuan)。因辦學(xue)(xue)成績卓著,于(yu)淳(chun)(chun)祜三(san)(san)(san)年(nian)(nian)(nian)(nian)遷考(kao)功(gong)郎(lang)官,兼(jian)直(zhi)秘閣(ge),主(zhu)(zhu)(zhu)管(guan)健康府(fu)崇禧(xi)觀。不(bu)(bu)久,改任(ren)紹興(xing)府(fu)千秋鳴禧(xi)觀,后(hou)又以(yi)駕部(bu)郎(lang)官召(zhao)(zhao),遷尚右兼(jian)侍(shi)(shi)講(jiang)。五年(nian)(nian)(nian)(nian)(1245年(nian)(nian)(nian)(nian))三(san)(san)(san)月,與(yu)理(li)宗談論(lun)諸事得失(shi),曾(ceng)說:“君子只(zhi)知有事非,不(bu)(bu)知有利害(hai)。”他秉性耿(geng)直(zhi),剛正不(bu)(bu)阿,十(shi)(shi)一月上(shang)書(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)(shu)彈(dan)劾林光遷等依權(quan)(quan)附勢之(zhi)(zhi)徒(tu)。十(shi)(shi)二(er)月不(bu)(bu)顧主(zhu)(zhu)(zhu)降派反對(dui),勸(quan)說理(li)宗啟(qi)用趙(zhao)葵主(zhu)(zhu)(zhu)持兵事,陳(chen)韋單主(zhu)(zhu)(zhu)持財政,使主(zhu)(zhu)(zhu)戰派一度得以(yi)執掌朝政,為(wei)此(ci)屢遭(zao)主(zhu)(zhu)(zhu)降派攻擊。六(liu)年(nian)(nian)(nian)(nian),他升(sheng)遷監察御史(shi)兼(jian)侍(shi)(shi)講(jiang),未幾,又升(sheng)殿中(zhong)侍(shi)(shi)御史(shi)。這時(shi)的(de)江(jiang)萬(wan)(wan)里(li),“器(qi)望(wang)清(qing)峻(jun),論(lun)議(yi)風采,傾動于(yu)時(shi)。”但(dan)忤者(zhe)嫉妒,謗言(yan)興(xing)起,言(yan)其(qi)母病未能及時(shi)到(dao)家送終(zhong),使其(qi)遭(zao)受酷(ku)罰,坐廢十(shi)(shi)二(er)年(nian)(nian)(nian)(nian)。
寶祐三(san)年(nian)(nian)(nian)(nian)(1255年(nian)(nian)(nian)(nian)),由于陸德興為江萬(wan)里辨白(bai)而得以啟用,任(ren)福(fu)(fu)建轉運使。開慶(qing)元(yuan)年(nian)(nian)(nian)(nian)(1259年(nian)(nian)(nian)(nian))正月,投入京湖宣撫大使賈似道(dao)幕下任(ren)參謀官。十月賈似道(dao)入相,萬(wan)里同(tong)時入朝兼(jian)國子(zi)監祭灑,侍讀。景(jing)(jing)定元(yuan)年(nian)(nian)(nian)(nian)(1260年(nian)(nian)(nian)(nian))入對。遷刑部(bu)侍郎。不(bu)久,升(sheng)吏部(bu)尚書(shu)。次(ci)年(nian)(nian)(nian)(nian)(1261年(nian)(nian)(nian)(nian))。進遷端(duan)(duan)明殿(dian)學(xue)(xue)士,同(tong)簽書(shu)樞(shu)密院院事(shi)兼(jian)太(tai)子(zi)賓客。這年(nian)(nian)(nian)(nian),萬(wan)里已年(nian)(nian)(nian)(nian)逾六(liu)十,是賈似道(dao)府中之任(ren)職(zhi)(zhi)最(zui)久者。他開始雖府仰默客,為賈似道(dao)所用,但他秉性(xing)耿(geng)直,臨事(shi)不(bu)能無言(yan)。賈似道(dao)惡(討厭(yan))其(qi)輕發(輕率,說(shuo)話(hua)不(bu)夠慎重(zhong)),經常(chang)觸怒賈似道(dao),故第每次(ci)都(dou)不(bu)能久在其(qi)位。這年(nian)(nian)(nian)(nian)。又(you)因言(yan)論(lun)而被(bei)解職(zhi)(zhi),只以端(duan)(duan)明殿(dian)學(xue)(xue)士提臨安(an)府洞霄宮。至(zhi)景(jing)(jing)定四(si)年(nian)(nian)(nian)(nian),才(cai)以原(yuan)職(zhi)(zhi)出任(ren)福(fu)(fu)州(zhou)知州(zhou)兼(jian)福(fu)(fu)建安(an)撫使。
景定四(si)年(nian)(nian)十一月(yue)(yue),宋度(du)(du)宗即位,詔求直(zhi)言(yan)善(shan)諫之士(shi),召(zhao)江萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)(li)(li)回行(xing)都臨安(an)。咸(xian)(xian)淳元年(nian)(nian)(1265年(nian)(nian))二(er)月(yue)(yue),任(ren)萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)(li)(li)同知(zhi)樞密(mi)院事(shi),兼(jian)(jian)參知(zhi)政(zheng)事(shi),又(you)(you)與賈(jia)似(si)(si)道同朝(chao)。賈(jia)似(si)(si)道擅(shan)政(zheng)后(hou),位極(ji)人(ren)臣,極(ji)力(li)推行(xing)賣(mai)國張(zhang),使(shi)(shi)疆土日削,國勢日危,萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)(li)(li)不(bu)能(neng)耐何,便(bian)于同年(nian)(nian)七(qi)月(yue)(yue),奏請(qing)歸(gui)田,未允。十二(er)月(yue)(yue),賈(jia)似(si)(si)道辭職要(yao)挾度(du)(du)宗,宋度(du)(du)宗涕泣,欲拜留,萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)(li)(li)當(dang)即以(yi)身掖帝(di)云:“自古無此(ci)君臣禮,陛下(xia)不(bu)可拜。”又(you)(you)一次觸怒了賈(jia)。帝(di)在講筵(yan),每問(wen)經(jing)史及古人(ren)姓名,賈(jia)不(bu)能(neng)對,萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)(li)(li)常從旁代答,使(shi)(shi)賈(jia)積怒而謀逐(zhu)出萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)(li)(li)。江萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)(li)(li)與賈(jia)似(si)(si)道每每相(xiang)忤,不(bu)得已四(si)次上書求退,于咸(xian)(xian)淳三年(nian)(nian)出知(zhi)太平(ping)州兼(jian)(jian)江東轉(zhuan)運使(shi)(shi),后(hou)又(you)(you)轉(zhuan)湖(hu)南任(ren)安(an)撫(fu)大(da)使(shi)(shi),咸(xian)(xian)淳五年(nian)(nian),又(you)(you)自湖(hu)南召(zhao)拜參知(zhi)政(zheng)事(shi),封南康(kang)郡(jun)公,剛(gang)到(dao)任(ren),又(you)(you)拜左丞相(xiang)兼(jian)(jian)樞密(mi)使(shi)(shi)。六年(nian)(nian),蒙古軍(jun)(jun)圍(wei)攻襄陽,萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)(li)(li)屢請(qing)派援軍(jun)(jun)救護,賈(jia)似(si)(si)道不(bu)許,于是萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)(li)(li)又(you)(you)因此(ci)被委以(yi)觀文殿大(da)學士(shi)出知(zhi)福州兼(jian)(jian)福建安(an)撫(fu)大(da)使(shi)(shi),萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)(li)(li)堅(jian)持,依(yi)舊職提舉(ju)洞霄宮。
咸淳十年(nian)(nian)(nian)(1274),元兵(bing)大(da)舉渡江(jiang)(jiang)(jiang),江(jiang)(jiang)(jiang)萬里聞(wen)(wen)之(zhi)(zhi),泰然(ran)處之(zhi)(zhi),不(bu)走不(bu)逃。憤而(er)怒曰:“大(da)勢不(bu)可支(zhi),余雖不(bu)在位,當(dang)與(yu)宋(song)嘉定十五年(nian)(nian)(nian)(1222年(nian)(nian)(nian)),江(jiang)(jiang)(jiang)萬里貢入大(da)學(xue),太子(zi)趙昀(宋(song)理(li)(li)宗(zong))極為賞識,曾(ceng)書(shu)(shu)“江(jiang)(jiang)(jiang)萬里”三(san)字于(yu)幾硯之(zhi)(zhi)間。寶慶二(er)年(nian)(nian)(nian)(1226年(nian)(nian)(nian))以舍選登進士第,所(suo)作策論,《郭子(zi)儀單騎見虎》文中表露(lu)對(dui)郭子(zi)儀的(de)膽識和(he)愛國情(qing)操仰慕(mu)之(zhi)(zhi)情(qing),主(zhu)(zhu)考官閱卷為之(zhi)(zhi)動(dong)情(qing),欣然(ran)批道(dao):“立意(yi)新(xin)而(er)措詞(ci)妙,高古文也。”寶慶六年(nian)(nian)(nian),以舍選出身,任池州(zhou)教授(shou)。后召館試,歷任著作佐郎(lang),權尚(shang)左郎(lang)官兼(jian)(jian)樞密(mi)院(yuan)檢詳文字。嘉熙四(si)年(nian)(nian)(nian)(1240年(nian)(nian)(nian))出知(zhi)吉州(zhou)軍,其(qi)(qi)(qi)所(suo)作《勸(quan)(quan)農詩》云:“父老前來吾語爾,官民相近(jin)古遺風。欲知(zhi)太守樂(le)其(qi)(qi)(qi)樂(le),樂(le)在田家(jia)歡笑中。”從政之(zhi)(zhi)余,特別(bie)熱心教育。淳祜(hu)元年(nian)(nian)(nian)(1241年(nian)(nian)(nian))于(yu)吉州(zhou)州(zhou)治(zhi)廬陵縣城(cheng)東贛江(jiang)(jiang)(jiang)之(zhi)(zhi)心,創建白鷺州(zhou)書(shu)(shu)院(yuan),廣(guang)泛收藏圖書(shu)(shu),收授(shou)門徒。奏(zou)聞(wen)(wen)朝(chao)(chao)廷(ting),理(li)(li)宗(zong)御(yu)書(shu)(shu)賜匾(bian)額“白鷺州(zhou)書(shu)(shu)院(yuan)”。當(dang)時書(shu)(shu)院(yuan)沒有(you)(you)另任山(shan)長,他(ta)(ta)自主(zhu)(zhu)其(qi)(qi)(qi)事(shi),自為諸(zhu)生(sheng)講授(shou),忘(wang)其(qi)(qi)(qi)為大(da)府(fu)(fu)。后人(ren)為他(ta)(ta)立碑,表彰(zhang)他(ta)(ta)的(de)辦(ban)學(xue)功道(dao):江(jiang)(jiang)(jiang)萬里創白鷺書(shu)(shu)院(yuan),使(shi)“縉紳(即官宦(huan)代稱)德之(zhi)(zhi),吏民憐之(zhi)(zhi),悍卒(勇猛(meng)之(zhi)(zhi)人(ren))化之(zhi)(zhi)”。第二(er)年(nian)(nian)(nian),遷(qian)直秘(mi)閣,知(zhi)隆(long)(long)興(xing)府(fu)(fu),又(you)(you)在隆(long)(long)興(xing)府(fu)(fu)建宗(zong)濂精舍,廣(guang)聚(ju)生(sheng)徒,講學(xue)其(qi)(qi)(qi)中。奏(zou)聞(wen)(wen)朝(chao)(chao)廷(ting),理(li)(li)宗(zong)又(you)(you)親賜書(shu)(shu)御(yu)書(shu)(shu)匾(bian)額。這期間,他(ta)(ta)還囑告南安知(zhi)軍林(lin)壽公在其(qi)(qi)(qi)軍治(zhi)大(da)庾縣源三(san)先生(sheng)祠(祀周敦(dun)頤,程(cheng)頤,程(cheng)顥)擴建為周程(cheng)書(shu)(shu)院(yuan)。因辦(ban)學(xue)成績卓著,于(yu)淳祜(hu)三(san)年(nian)(nian)(nian)遷(qian)考功郎(lang)官,兼(jian)(jian)直秘(mi)閣,主(zhu)(zhu)管健康府(fu)(fu)崇禧觀。不(bu)久,改任紹興(xing)府(fu)(fu)千秋鳴禧觀,后又(you)(you)以駕部郎(lang)官召,遷(qian)尚(shang)右(you)兼(jian)(jian)侍(shi)(shi)講。五年(nian)(nian)(nian)(1245年(nian)(nian)(nian))三(san)月,與(yu)理(li)(li)宗(zong)談論諸(zhu)事(shi)得失,曾(ceng)說(shuo):“君子(zi)只知(zhi)有(you)(you)事(shi)非,不(bu)知(zhi)有(you)(you)利害。”他(ta)(ta)秉性(xing)耿直,剛(gang)正不(bu)阿,十一(yi)月上(shang)書(shu)(shu)彈(dan)劾(he)林(lin)光遷(qian)等(deng)依(yi)權附勢之(zhi)(zhi)徒。十二(er)月不(bu)顧主(zhu)(zhu)降派反對(dui),勸(quan)(quan)說(shuo)理(li)(li)宗(zong)啟(qi)用趙葵(kui)主(zhu)(zhu)持(chi)兵(bing)事(shi),陳韋單主(zhu)(zhu)持(chi)財政,使(shi)主(zhu)(zhu)戰派一(yi)度得以執掌朝(chao)(chao)政,為此(ci)屢(lv)遭主(zhu)(zhu)降派攻擊(ji)。六年(nian)(nian)(nian),他(ta)(ta)升遷(qian)監察御(yu)史兼(jian)(jian)侍(shi)(shi)講,未(wei)幾,又(you)(you)升殿中侍(shi)(shi)御(yu)史。這時的(de)江(jiang)(jiang)(jiang)萬里,“器望清峻,論議風采,傾動(dong)于(yu)時。”但忤(wu)者嫉(ji)妒,謗言興(xing)起,言其(qi)(qi)(qi)母病未(wei)能及時到家(jia)送(song)終(zhong),使(shi)其(qi)(qi)(qi)遭受(shou)酷罰(fa),坐廢十二(er)年(nian)(nian)(nian)。
寶祐三(san)年(nian)(nian)(nian)(nian)(1255年(nian)(nian)(nian)(nian)),由于陸德(de)興為江萬(wan)里辨(bian)白而得以(yi)啟用,任福(fu)(fu)建轉運(yun)使(shi)。開慶元年(nian)(nian)(nian)(nian)(1259年(nian)(nian)(nian)(nian))正(zheng)月(yue),投入(ru)京湖宣撫(fu)大使(shi)賈(jia)似道(dao)(dao)幕下任參謀官。十(shi)月(yue)賈(jia)似道(dao)(dao)入(ru)相,萬(wan)里同時入(ru)朝兼(jian)國子監祭灑,侍讀(du)。景定(ding)元年(nian)(nian)(nian)(nian)(1260年(nian)(nian)(nian)(nian))入(ru)對。遷(qian)刑部侍郎。不(bu)(bu)久(jiu),升吏部尚書(shu)。次(ci)年(nian)(nian)(nian)(nian)(1261年(nian)(nian)(nian)(nian))。進遷(qian)端明殿學士,同簽書(shu)樞密(mi)院院事兼(jian)太子賓客。這年(nian)(nian)(nian)(nian),萬(wan)里已(yi)年(nian)(nian)(nian)(nian)逾六(liu)十(shi),是賈(jia)似道(dao)(dao)府(fu)中之任職最久(jiu)者。他開始雖(sui)府(fu)仰默客,為賈(jia)似道(dao)(dao)所用,但他秉(bing)性耿直,臨事不(bu)(bu)能(neng)無(wu)言。賈(jia)似道(dao)(dao)惡(討(tao)厭)其(qi)輕發(輕率(lv),說話不(bu)(bu)夠慎(shen)重),經(jing)常觸怒賈(jia)似道(dao)(dao),故第每次(ci)都(dou)不(bu)(bu)能(neng)久(jiu)在(zai)其(qi)位。這年(nian)(nian)(nian)(nian)。又(you)因言論而被解(jie)職,只以(yi)端明殿學士提臨安府(fu)洞霄宮。至景定(ding)四年(nian)(nian)(nian)(nian),才以(yi)原(yuan)職出任福(fu)(fu)州知州兼(jian)福(fu)(fu)建安撫(fu)使(shi)。
景定四年(nian)十一(yi)月,宋度(du)宗(zong)即(ji)位,詔求直言善諫之士,召江(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)回(hui)行(xing)都(dou)臨安。咸(xian)淳(chun)元(yuan)年(nian)(1265年(nian))二(er)月,任(ren)萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)同(tong)知(zhi)樞密院事,兼參知(zhi)政(zheng)事,又(you)與賈(jia)(jia)似(si)道(dao)同(tong)朝。賈(jia)(jia)似(si)道(dao)擅(shan)政(zheng)后(hou),位極人(ren)臣,極力推行(xing)賣國張,使(shi)疆土日(ri)削(xue),國勢日(ri)危,萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)不(bu)能耐(nai)何,便于(yu)同(tong)年(nian)七(qi)月,奏請歸田,未允。十二(er)月,賈(jia)(jia)似(si)道(dao)辭職(zhi)要挾度(du)宗(zong),宋度(du)宗(zong)涕泣,欲拜留,萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)當(dang)即(ji)以身掖帝云:“自(zi)古(gu)無此君臣禮,陛下不(bu)可拜。”又(you)一(yi)次觸怒了賈(jia)(jia)。帝在講筵,每(mei)問經史(shi)及古(gu)人(ren)姓(xing)名,賈(jia)(jia)不(bu)能對(dui),萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)常從旁代答,使(shi)賈(jia)(jia)積(ji)怒而謀逐出萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)。江(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)與賈(jia)(jia)似(si)道(dao)每(mei)每(mei)相忤,不(bu)得已四次上書求退,于(yu)咸(xian)淳(chun)三年(nian)出知(zhi)太平州兼江(jiang)(jiang)東(dong)轉運(yun)使(shi),后(hou)又(you)轉湖南(nan)任(ren)安撫(fu)大(da)(da)使(shi),咸(xian)淳(chun)五年(nian),又(you)自(zi)湖南(nan)召拜參知(zhi)政(zheng)事,封南(nan)康郡公(gong),剛(gang)到任(ren),又(you)拜左丞相兼樞密使(shi)。六年(nian),蒙(meng)古(gu)軍(jun)圍攻(gong)襄陽(yang),萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)屢請派(pai)援軍(jun)救護,賈(jia)(jia)似(si)道(dao)不(bu)許,于(yu)是萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)又(you)因此被委以觀文殿大(da)(da)學士出知(zhi)福州兼福建安撫(fu)大(da)(da)使(shi),萬(wan)(wan)(wan)里(li)(li)堅(jian)持,依舊職(zhi)提舉(ju)洞(dong)霄宮。
咸淳十(shi)年(1274),元兵大舉渡(du)江(jiang)(jiang),江(jiang)(jiang)萬里聞之(zhi),泰(tai)然處之(zhi),不(bu)(bu)走不(bu)(bu)逃。憤而怒曰:“大勢不(bu)(bu)可支(zhi),余雖不(bu)(bu)在位,當與國(guo)共(gong)存(cun)亡。”德祐(you)元年(1275),饒(rao)州(zhou)城破之(zhi)日,正(zheng)是(shi)(shi)江(jiang)(jiang)萬里率(lv)子侄(zhi)多人投止(zhi)水(shui)自盡(jin)殉國(guo)之(zhi)時(shi)。朝(chao)野(ye)(ye)上下為(wei)(wei)(wei)之(zhi)震(zhen)動(dong),國(guo)人志(zhi)士無不(bu)(bu)致哀,文天(tian)祥(xiang)更是(shi)(shi)哭曰:“星抒臺衡(heng)地,斯(si)文去矣(yi)休。湖(hu)光與天(tian)遠,屈(qu)注滄(cang)江(jiang)(jiang)流。”后張世杰收(shou)(shou)復(fu)饒(rao)州(zhou),宋恭帝為(wei)(wei)(wei)之(zhi)輟(chuo)朝(chao)哀悼(dao),詔(zhao)贈(zeng)太傅(fu)、益國(guo)公(gong)。后加贈(zeng)太師(shi),謚號(hao)文忠。江(jiang)(jiang)萬里之(zhi)門(men)人后學,或(huo)(huo)(huo)追隨文天(tian)祥(xiang)起兵,或(huo)(huo)(huo)與義(yi)軍(jun)轉(zhuan)戰南(nan)北,或(huo)(huo)(huo)為(wei)(wei)(wei)岳麓(lu)(lu)書(shu)院諸(zhu)生(sheng)保衛(wei)潭州(zhou),或(huo)(huo)(huo)隱匿(ni)(ni)山林(lin)(lin)屢(lv)征不(bu)(bu)出(chu),或(huo)(huo)(huo)就(jiu)教書(shu)院終老(lao)林(lin)(lin)泉。國(guo)共(gong)存(cun)亡。”德祐(you)元年(1275),饒(rao)州(zhou)城破之(zhi)日,正(zheng)是(shi)(shi)江(jiang)(jiang)萬里率(lv)子侄(zhi)多人投止(zhi)水(shui)自盡(jin)殉國(guo)之(zhi)時(shi)。朝(chao)野(ye)(ye)上下為(wei)(wei)(wei)之(zhi)震(zhen)動(dong),國(guo)人志(zhi)士無不(bu)(bu)致哀,文天(tian)祥(xiang)更是(shi)(shi)哭曰:“星抒臺衡(heng)地,斯(si)文去矣(yi)休。湖(hu)光與天(tian)遠,屈(qu)注滄(cang)江(jiang)(jiang)流。”后張世杰收(shou)(shou)復(fu)饒(rao)州(zhou),宋恭帝為(wei)(wei)(wei)之(zhi)輟(chuo)朝(chao)哀悼(dao),詔(zhao)贈(zeng)太傅(fu)、益國(guo)公(gong)。后加贈(zeng)太師(shi),謚號(hao)文忠。江(jiang)(jiang)萬里之(zhi)門(men)人后學,或(huo)(huo)(huo)追隨文天(tian)祥(xiang)起兵,或(huo)(huo)(huo)與義(yi)軍(jun)轉(zhuan)戰南(nan)北,或(huo)(huo)(huo)為(wei)(wei)(wei)岳麓(lu)(lu)書(shu)院諸(zhu)生(sheng)保衛(wei)潭州(zhou),或(huo)(huo)(huo)隱匿(ni)(ni)山林(lin)(lin)屢(lv)征不(bu)(bu)出(chu),或(huo)(huo)(huo)就(jiu)教書(shu)院終老(lao)林(lin)(lin)泉。
江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)一(yi)生(sheng)歷(li)兩朝,宦海(hai)幾度沉浮(fu),先后任(ren)(ren)(ren)(ren)過吉(ji)州、隆興知府、駕(jia)御(yu)郎(lang)官、尚右兼侍讀、監察御(yu)史(shi)、右正(zheng)言殿中待御(yu)史(shi)、左丞相(xiang)兼樞密使(shi),但(dan)他(ta)(ta)無論是位高權重還是貶(bian)謫期間,始終不(bu)忘愛國,正(zheng)所(suo)謂“屆廟堂之高,則(ze)憂其君;處江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)湖之遠,則(ze)憂其民”。南(nan)宋(song)(song)理宗時(shi)(shi),江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)任(ren)(ren)(ren)(ren)待御(yu)史(shi),其母病(bing)危,江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)因(yin)公務繁忙不(bu)能脫身(shen),只是派(pai)其弟回家(jia)探(tan)望,當他(ta)(ta)親(qin)自返(fan)家(jia)里(li)(li)(li),其母已病(bing)故(gu)。這(zhe)時(shi)(shi),朝中有人(ren)誹議說他(ta)(ta)“不(bu)忠不(bu)孝”,這(zhe)在(zai)(zai)當時(shi)(shi)可(ke)是不(bu)小的(de)(de)罪(zui)狀(zhuang),江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)因(yin)此(ci)在(zai)(zai)家(jia)賦閑(xian)12年。宋(song)(song)度宗即位,度宗念江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)之遠見卓識,任(ren)(ren)(ren)(ren)命他(ta)(ta)擔任(ren)(ren)(ren)(ren)同知樞密院事(shi)兼參知政事(shi),逢權臣賈似道得寵(chong),與(yu)賈曲阿逢迎(ying)不(bu)同,江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)因(yin)剛直不(bu)阿而為(wei)賈不(bu)容,江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)被再次(ci)罷(ba)官。南(nan)宋(song)(song)將亡,宋(song)(song)度宗再次(ci)想起曾被自己譽為(wei)“國之柱(zhu)石”的(de)(de)江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li),遂任(ren)(ren)(ren)(ren)命江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)為(wei)左丞相(xiang)兼樞密院使(shi)。江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)一(yi)身(shen)領兩府,加(jia)上時(shi)(shi)局(ju)維艱,公務更為(wei)繁忙。因(yin)湖北襄(xiang)陽(yang)被元(yuan)兵圍困(kun),臨安危在(zai)(zai)旦夕(軍事(shi)家(jia)有“襄(xiang)陽(yang)破(po),南(nan)宋(song)(song)亡”之說),江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)力主抗元(yuan),提出襄(xiang)陽(yang)解(jie)圍良策,與(yu)賈似道相(xiang)抵觸被再度罷(ba)官。罷(ba)官賦閑(xian)后的(de)(de)江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬(wan)(wan)里(li)(li)(li)對(dui)前來(lai)探(tan)望的(de)(de)學生(sheng)文(wen)天祥執手相(xiang)看(kan)淚眼(yan),囑(zhu)予國事(shi)并寄予殷(yin)切的(de)(de)希望。
作(zuo)為(wei)著名(ming)學(xue)者,史(shi)書稱江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬里(li)“問學(xue)德(de)望,優于諸臣”,“議論風(feng)采,傾動(dong)一(yi)時”,是歷(li)史(shi)公(gong)(gong)認的(de)與歐(ou)(ou)陽修、司馬(ma)光齊名(ming)的(de)歷(li)史(shi)文(wen)(wen)化名(ming)人,文(wen)(wen)天(tian)祥稱江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬里(li)“都范(范仲(zhong)俺(an))、馬(ma)(司馬(ma)光)之望于一(yi)身”。文(wen)(wen)天(tian)祥曾(ceng)在《賀(he)江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)左(zuo)丞相除湖南安撫使判潭洲》一(yi)文(wen)(wen)中對江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬里(li)的(de)學(xue)問名(ming)節(jie)有過(guo)精(jing)(jing)彩的(de)評(ping)述:“……修名(ming)偉節(jie),以日月為(wei)明,泰山為(wei)高;奧學(xue)精(jing)(jing)言(yan),為(wei)天(tian)地立心,生民(min)立命……”江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)萬里(li)壯烈殉國后,門生劉辰翁(著名(ming)愛(ai)國詩(shi)人)在《江(jiang)(jiang)(jiang)(jiang)文(wen)(wen)忠公(gong)(gong)祠(ci)堂記》中說:“自(zi)斯文(wen)(wen)一(yi)變(bian)而(er)至(zhi)歐(ou)(ou)公(gong)(gong),再變(bian)而(er)至(zhi)先生……其好(hao)士似歐(ou)(ou)公(gong)(gong)”論諫似歐(ou)(ou)公(gong)(gong),變(bian)文(wen)(wen)體似歐(ou)(ou)公(gong)(gong),而(er)又得謚似歐(ou)(ou)公(gong)(gong)”。
作(zuo)為書(shu)院(yuan)教育家(jia),江萬(wan)里依然成(cheng)就斐然。他先后創辦了白鷺洲書(shu)院(yuan)、道源書(shu)院(yuan)、宗濂精舍等三所書(shu)院(yuan),就是在被貶期間還被邀請到安(an)徽黟縣石鼓(gu)寺(si)講學(xue)。江萬(wan)里一(yi)生獎掖人才(cai),培(pei)養出了一(yi)批以文天(tian)祥為代表的杰出人士(shi),另外還有劉南圃(pu)、劉辰翁、歐(ou)陽守道、鄧(deng)光薦等都是他的學(xue)生。