曹(cao)(cao)彬的(de)父親曹(cao)(cao)蕓,任(ren)成德軍(jun)節度都知(zhi)兵馬使。曹(cao)(cao)彬出生周歲時,他的(de)父母把各種(zhong)玩(wan)具(ju)擺放在桌子上,看他取什么。曹(cao)(cao)彬左手(shou)拿干戈(ge),右手(shou)抓俎(zu)豆,過一(yi)會兒又拿一(yi)方印(yin),其(qi)他的(de)不屑一(yi)顧,人(ren)們都感到驚異。曹(cao)(cao)彬年長后(hou),稟性(xing)淳厚。
后(hou)漢乾祐年間,任(ren)成德軍牙將。成德軍節度(du)使武行德見他(ta)端重謹(jin)慎,指著(zhu)他(ta)對身邊的(de)(de)人說:“這人是有遠大志向與才能(neng)的(de)(de),不是平(ping)常之流。”
曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)的姨母張氏,嫁(jia)于后(hou)漢(han)樞密使郭威(wei)(后(hou)周(zhou)太祖(zu))。廣順元年(nian)(951年(nian)),郭威(wei)稱帝,建立(li)后(hou)周(zhou)政權(quan),張氏被封(feng)為(wei)(wei)貴妃。郭威(wei)召曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)回京城,隸(li)屬(shu)其養(yang)子柴(chai)榮(后(hou)周(zhou)世宗)軍中(zhong),并隨其從鎮(zhen)守澶(chan)淵,補任供(gong)奉官,升(sheng)為(wei)(wei)河(he)中(zhong)都監。河(he)中(zhong)節度(du)使王(wang)仁(ren)鎬(hao)(hao)因曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)身份特殊,對他特別(bie)禮遇。曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)不但(dan)沒有驕傲(ao)自(zi)大,反(fan)而(er)越發恭敬(jing),公府舉行宴會時,整天態度(du)端重(zhong),從不旁(pang)視。王(wang)仁(ren)鎬(hao)(hao)對屬(shu)吏(li)們說:“我自(zi)認(ren)為(wei)(wei)夙夜匪(fei)懈,到(dao)看(kan)到(dao)監軍矜嚴端重(zhong),才感覺自(zi)己的散率啊。”
顯德三年(956年),曹彬被改授為潼關(guan)監軍,又升任西(xi)上(shang)閣門使。
顯德五年(nian)(958年(nian)),曹(cao)彬奉命出(chu)使吳越國。他完成使命后(hou)即刻(ke)回朝,不接受吳越國主的饋(kui)贈(zeng)。吳越國主派人(ren)乘輕舟追送財(cai)物(wu)給(gei)他,曹(cao)彬再三推辭,仍不接受。過一(yi)會兒,他說:“我最終拒(ju)絕他們,是(shi)近于邀名啊。”于是(shi)接受。返京后(hou),他將這些財(cai)物(wu)一(yi)一(yi)登記,全部(bu)送給(gei)官府。柴榮強(qiang)行賜還給(gei)他,曹(cao)彬才拜謝接受,將之全部(bu)分(fen)給(gei)親朋舊友,自己不留一(yi)錢。
其后(hou)(hou),曹(cao)彬(bin)又外出任晉州兵(bing)馬都監。一天,曹(cao)彬(bin)與主將(jiang)及賓客們在野外環坐(zuo),遇鄰道守將(jiang)騎馬帶著書(shu)信來到,使者從來不認(ren)識曹(cao)彬(bin),暗地里問人(ren)說:“誰(shui)是曹(cao)監軍?”有人(ren)給他指認(ren)曹(cao)彬(bin),使者以為是騙自(zi)己(ji),笑著說:“哪里有國(guo)戚近臣,而有穿綈袍(pao)、坐(zuo)樸素的胡床的人(ren)呢?”審(shen)視半(ban)天后(hou)(hou),使者才(cai)相信是曹(cao)彬(bin)。后(hou)(hou)升任引進使。
當初(chu),殿前(qian)都點檢趙匡(kuang)胤(宋(song)太祖)管領禁兵,權勢(shi)頗重。曹(cao)彬不偏(pian)不倚,不遇公事從不登門拜訪,群居宴會,他也很少參預,因此得到器(qi)重。
建隆二年(961年),曹(cao)彬從(cong)平(ping)(ping)(ping)陽(yang)被(bei)召回朝,趙匡(kuang)胤對他(ta)說(shuo):“往日我(wo)常想(xiang)親近你,你為(wei)什么總是(shi)疏遠我(wo)呢?”曹(cao)彬叩頭(tou)謝罪(zui)說(shuo):“我(wo)是(shi)周室的近親,又忝任宮內職務(wu),端正做官,害(hai)怕有過失,哪里(li)敢妄自交結呢?”趙匡(kuang)胤授其為(wei)客省使,與王(wang)全斌(bin)、郭進率領(ling)騎兵攻(gong)打北漢的樂平(ping)(ping)(ping)縣(xian)(今山西昔陽(yang)),戰(zhan)降敵將王(wang)超(chao)、侯霸榮等一(yi)千(qian)八百(bai)人(ren),俘獲敵人(ren)一(yi)千(qian)多人(ren)。不久賊將蔚進率領(ling)軍隊來增援,三次(ci)作戰(zhan)都打敗敵人(ren)。朝廷于(yu)是(shi)改置樂平(ping)(ping)(ping)建為(wei)平(ping)(ping)(ping)晉(jin)軍。
乾德元年(963年),曹彬(bin)(bin)被改任(ren)左神武(wu)將(jiang)軍(jun)(jun)。次年,宋軍(jun)(jun)攻克遼州。北漢欲借遼兵(bing)(bing)收復遼州,引遼軍(jun)(jun)六萬騎兵(bing)(bing)來(lai)進攻平晉軍(jun)(jun),曹彬(bin)(bin)與昭義軍(jun)(jun)節度使李繼勛等人率軍(jun)(jun)六萬迎戰,在城(cheng)下大破漢遼聯軍(jun)(jun)。不久,曹彬(bin)(bin)兼(jian)任(ren)樞密(mi)承旨。
平滅后蜀
乾德二年(nian)(964年(nian))冬,趙匡胤下(xia)詔攻伐后蜀,任命(ming)(ming)劉(liu)光義(即劉(liu)廷讓(rang))為歸州行營前軍副部(bu)署(shu),曹彬任都監。峽中(zhong)郡縣都被攻下(xia),諸將都想通過屠城(cheng)來逞其殺欲,只有曹彬下(xia)令收斂部(bu)下(xia),所到各地都感悅聽(ting)命(ming)(ming)。趙匡胤聽(ting)說,特地下(xia)詔褒獎他(ta)。
后蜀(shu)滅亡后,西川行營前軍(jun)(jun)(jun)都部署王(wang)全(quan)斌等人晝夜宴飲,不體恤軍(jun)(jun)(jun)士,部下漁奪百姓不停(ting),蜀(shu)人深(shen)感痛苦。曹彬多次(ci)請求(qiu)班師,王(wang)全(quan)斌等人不聽從。不久,后蜀(shu)舊將(jiang)全(quan)師雄等人作(zuo)亂,聚集軍(jun)(jun)(jun)隊十萬(wan)人,曹彬又與(yu)劉光義在(zai)新繁大敗敵軍(jun)(jun)(jun),最終平定蜀(shu)亂。
當時,諸將(jiang)多取子女玉帛,而(er)曹彬的行裝中只有圖書及(ji)衣物(wu)。回(hui)朝后,趙(zhao)匡(kuang)胤將(jiang)王全斌等人交給(gei)法司治(zhi)罪(zui)。他認為曹彬清介廉謹,授任為宣(xuan)徽南院使(shi)、義(yi)成軍節度使(shi)。曹彬入宮朝見趙(zhao)匡(kuang)胤,謝絕(jue)說:“征西將(jiang)士都被治(zhi)罪(zui),我單(dan)獨受到(dao)賞賜,恐怕不能以示勸勉(mian)。”趙(zhao)匡(kuang)胤說:“你(ni)立有大功,又(you)不自我夸耀功勞,即使(shi)有點小錯(cuo),王仁贍(滅蜀將(jiang)領(ling)之一(yi))等哪里值得提(ti)呢(ni)?朕執(zhi)行勸勉(mian)大臣效忠國家(jia)的常典,你(ni)不必辭讓。”
征伐北漢
乾德六年(968年),趙匡胤派李繼勛(xun)及(ji)侍衛步軍都指揮使黨(dang)進等(deng)率軍征伐北(bei)漢(han)(han),曹(cao)彬任前軍都監(jian)。曹(cao)彬在(zai)洞(dong)渦河擊敗北(bei)漢(han)(han)軍,斬首二千余級,俘獲許多北(bei)漢(han)(han)士兵。
開寶二(er)年(969年),趙匡(kuang)胤(yin)準備親(qin)征北漢,又任命曹彬為前軍(jun)都監,率軍(jun)先行。曹彬駐軍(jun)團柏谷(gu)(今山(shan)西祁縣東南(nan)),戰降北漢將(jiang)領陳廷山(shan)。又在太原城南(nan)與北漢軍(jun)作戰,逼近濠(hao)橋(qiao),奪得(de)戰馬一千多匹。等(deng)趙匡(kuang)胤(yin)到來時(shi),曹彬已在四面分設營寨,而(er)自己主管北面。
開寶六年(nian)(nian)(973年(nian)(nian)),曹(cao)彬(bin)進升為檢(jian)校太傅(fu)。
開(kai)寶七年(974年),朝廷準備(bei)討伐南(nan)唐(tang)。九月(yue)(yue),曹(cao)彬(bin)(bin)奉詔與李漢瓊、田欽祚先行到荊南(nan)征發(fa)(fa)戰(zhan)艦(jian),潘美率領步兵接(jie)著出發(fa)(fa)。十(shi)(shi)月(yue)(yue),詔令任命曹(cao)彬(bin)(bin)為升州(zhou)西南(nan)路行營馬步軍戰(zhan)艦(jian)都部(bu)署,分兵從荊南(nan)順流而東,攻(gong)破峽口寨,接(jie)著攻(gong)克池州(zhou),連續攻(gong)克當涂(tu)、蕪湖(hu)二縣,駐扎在采石磯。十(shi)(shi)一月(yue)(yue),造浮橋,橫(heng)跨(kua)大江以渡過部(bu)隊。十(shi)(shi)二月(yue)(yue)大破南(nan)唐(tang)軍于(yu)白鷺洲(今(jin)江蘇南(nan)京水西門外)。
開(kai)寶八(ba)年(975年)正月,又在(zai)新林港大(da)破(po)南唐(tang)(tang)軍隊(dui),二月,軍隊(dui)進駐秦(qin)淮,南唐(tang)(tang)水陸軍隊(dui)十多(duo)萬(wan)人在(zai)城下列陣,宋(song)軍大(da)敗(bai)南唐(tang)(tang)軍,斬殺、俘(fu)獲一(yi)萬(wan)多(duo)敵人。浮橋造成后,南唐(tang)(tang)出兵抵抗,宋(song)軍在(zai)白鷺(lu)洲大(da)敗(bai)南唐(tang)(tang)。從三(san)月到(dao)八(ba)月,連(lian)連(lian)擊敗(bai)敵軍,又攻克潤州。金陵(ling)城被(bei)圍,到(dao)此(ci)時一(yi)共有三(san)個時辰(chen),居民(min)砍柴的(de)路被(bei)斷絕,南唐(tang)(tang)軍屢次被(bei)打敗(bai),南唐(tang)(tang)國主李(li)煜(yu)極(ji)感危急,派遣其大(da)臣徐鉉送(song)表到(dao)朝廷,乞(qi)求(qiu)緩師停戰,趙(zhao)匡胤(yin)不同意。
在此(ci)之(zhi)前,宋軍(jun)排(pai)列成三寨,潘(pan)美(mei)鎮守偏北(bei)方,把戰(zhan)爭(zheng)形勢(shi)繪(hui)成圖送給趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)。趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)指著(zhu)北(bei)寨對使者說:“南(nan)唐(tang)必定夜晚(wan)出兵來(lai)進攻,你趕快回去(qu),命令曹彬迅(xun)速挖溝來(lai)鞏固陣(zhen)地,不要中了敵人的詭計(ji)。”深溝挖成后,南(nan)唐(tang)軍(jun)果然夜里來(lai)突襲,潘(pan)美(mei)率領所屬部隊(dui)依(yi)靠新溝抵抗,南(nan)唐(tang)大敗。上奏戰(zhan)報到朝(chao)廷時,趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)笑著(zhu)說:“果然如此(ci)。”
長期(qi)的(de)(de)圍城(cheng)中(zhong),曹(cao)(cao)彬(bin)(bin)(bin)(bin)常(chang)常(chang)緩攻,希望(wang)李(li)(li)煜(yu)(yu)(yu)能(neng)(neng)歸降(jiang)。十一(yi)(yi)月,曹(cao)(cao)彬(bin)(bin)(bin)(bin)又派人(ren)曉諭他(ta)(ta):“事勢已經如此,只可惜一(yi)(yi)城(cheng)的(de)(de)百(bai)姓,如果你能(neng)(neng)歸降(jiang),真是(shi)上策啊。”金陵(ling)(ling)城(cheng)即將被(bei)攻克(ke)時,曹(cao)(cao)彬(bin)(bin)(bin)(bin)忽然(ran)稱(cheng)病(bing)(bing)不(bu)(bu)(bu)(bu)處理事務,諸將都來探病(bing)(bing)。曹(cao)(cao)彬(bin)(bin)(bin)(bin)說:“我的(de)(de)病(bing)(bing)不(bu)(bu)(bu)(bu)是(shi)藥石能(neng)(neng)治好(hao)的(de)(de),只要(yao)諸公(gong)誠心立誓,克(ke)城(cheng)之日,不(bu)(bu)(bu)(bu)妄(wang)殺(sha)一(yi)(yi)人(ren),就(jiu)會(hui)自動(dong)痊愈。”諸將答應下來,一(yi)(yi)起焚香立誓。次日,他(ta)(ta)自稱(cheng)病(bing)(bing)情稍(shao)微(wei)好(hao)轉。再過一(yi)(yi)天,金陵(ling)(ling)城(cheng)被(bei)攻陷。李(li)(li)煜(yu)(yu)(yu)與他(ta)(ta)的(de)(de)大臣(chen)們一(yi)(yi)百(bai)多人(ren)到軍營(ying)請罪,曹(cao)(cao)彬(bin)(bin)(bin)(bin)安慰(wei)他(ta)(ta),用貴賓禮(li)接待他(ta)(ta),請李(li)(li)煜(yu)(yu)(yu)入(ru)(ru)宮換裝,曹(cao)(cao)彬(bin)(bin)(bin)(bin)只派幾個騎兵等(deng)在(zai)宮門外。部下暗(an)地對曹(cao)(cao)彬(bin)(bin)(bin)(bin)說:“李(li)(li)煜(yu)(yu)(yu)入(ru)(ru)宮如有(you)不(bu)(bu)(bu)(bu)測,怎么辦(ban)?”曹(cao)(cao)彬(bin)(bin)(bin)(bin)笑著說:“李(li)(li)煜(yu)(yu)(yu)向(xiang)來懦弱不(bu)(bu)(bu)(bu)能(neng)(neng)果斷,既然(ran)已經投降(jiang),一(yi)(yi)定不(bu)(bu)(bu)(bu)會(hui)自殺(sha)。”李(li)(li)煜(yu)(yu)(yu)的(de)(de)君(jun)臣(chen),最終賴(lai)以保全(quan),從出師到凱旋,士卒們都畏服他(ta)(ta),不(bu)(bu)(bu)(bu)敢(gan)輕舉妄(wang)動(dong)。入(ru)(ru)宮朝見時,名帖上自稱(cheng)“奉令(ling)到江南(nan)辦(ban)事回來”,他(ta)(ta)的(de)(de)謙恭(gong)不(bu)(bu)(bu)(bu)夸耀就(jiu)像這(zhe)樣。
當初,曹彬(bin)統領軍(jun)隊,趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)對他(ta)說(shuo)(shuo):“等攻克李煜后(hou)(hou),任(ren)(ren)命(ming)你為使相(xiang)。”副帥潘(pan)(pan)美(mei)預(yu)先向他(ta)祝賀。曹彬(bin)說(shuo)(shuo):“不是這樣,這次行(xing)動,仰仗天(tian)威,遵照朝(chao)(chao)廷(ting)謀略,才(cai)能(neng)成功,我(wo)又(you)有什(shen)(shen)么(me)功勞呢(ni)?何(he)況使相(xiang)是極品嗎?”潘(pan)(pan)美(mei)說(shuo)(shuo):“怎(zen)么(me)說(shuo)(shuo)呢(ni)?”曹彬(bin)說(shuo)(shuo):“太原(指(zhi)北(bei)(bei)漢)尚(shang)未平(ping)定啊。”回朝(chao)(chao)后(hou)(hou),舉行(xing)獻(xian)俘儀式。趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)對曹彬(bin)說(shuo)(shuo):“本來要授任(ren)(ren)你為使相(xiang),但是劉(liu)繼元(yuan)(北(bei)(bei)漢皇(huang)帝)沒有攻滅,暫(zan)且稍微等待(dai)一(yi)些(xie)時候。”聽(ting)見這句話(hua)后(hou)(hou),潘(pan)(pan)美(mei)偷看曹彬(bin)微笑。宋太祖發(fa)(fa)覺后(hou)(hou),于是責問他(ta)為什(shen)(shen)么(me)發(fa)(fa)笑,潘(pan)(pan)美(mei)不敢(gan)隱瞞(man),于是按實情(qing)回答。趙(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)也大笑起來,賜(si)給曹彬(bin)錢(qian)二十(shi)萬。曹彬(bin)退朝(chao)(chao)后(hou)(hou)說(shuo)(shuo):“人生(sheng)何(he)必作使相(xiang),好官也不過多得些(xie)錢(qian)罷了。”不久后(hou)(hou),他(ta)被任(ren)(ren)命(ming)為樞(shu)密使、檢校太尉、忠武軍(jun)節度(du)使。
太平興(xing)國元年(976年),宋(song)太宗趙(zhao)光(guang)(guang)義即位,加授曹彬為同平章事(shi),成為使相。趙(zhao)光(guang)(guang)義與群臣商議(yi)征伐(fa)北(bei)(bei)漢,召曹彬來問道:“周(zhou)世宗及太祖(指趙(zhao)匡胤)都親(qin)征(北(bei)(bei)漢),為什么不能攻克(ke)?”曹彬說:“周(zhou)世宗時,史彥(yan)超在(zai)石嶺(ling)關兵敗身死,軍情驚(jing)擾(rao),所(suo)以(yi)班師;太祖在(zai)甘草地駐扎部隊(dui),正遇(yu)天氣酷熱下雨,士兵們(men)大多(duo)染上疾病,于是(shi)中途停止。”趙(zhao)光(guang)(guang)義說:“如今現在(zai)我(wo)打(da)算北(bei)(bei)征,你認(ren)為怎(zen)么樣?”曹彬說:“以(yi)國家的(de)精(jing)兵,剪除北(bei)(bei)漢這個孤壘,簡直就像摧枯拉朽,為什么不可以(yi)呢(ni)?”趙(zhao)光(guang)(guang)義于是(shi)決議(yi)出征。
太(tai)平興國三(san)年(nian)(978年(nian)),曹彬(bin)(bin)進位(wei)檢校太(tai)師,隨趙光(guang)義(yi)(yi)征討北漢,加兼侍中。太(tai)平興國八年(nian)(983年(nian)),曹彬(bin)(bin)被弭德超誣(wu)陷,罷官任天平軍節度使。十多(duo)天后(hou),趙光(guang)義(yi)(yi)醒悟,進封他為魯國公,對(dui)其愈發厚待。
雍(yong)熙三(san)年(986年),趙光(guang)義(yi)詔令(ling)(ling)曹(cao)彬(bin)率領幽州行營前軍(jun)(jun)馬(ma)步水陸軍(jun)(jun)隊,與潘美等(deng)人北伐,分路進討。三(san)月,在(zai)固安(an)打(da)敗遼軍(jun)(jun),攻克涿州,戎人來增援,宋軍(jun)(jun)在(zai)城(cheng)(cheng)南大敗援兵(bing)。四月,又(you)與米信一起在(zai)新(xin)城(cheng)(cheng)打(da)敗遼軍(jun)(jun),殺敵二百人。五月,曹(cao)彬(bin)等(deng)在(zai)歧溝關之戰中(zhong)大敗,退守易州,面對易水扎營。趙光(guang)義(yi)聽說(shuo),急忙分派諸(zhu)將分兵(bing)屯守邊城(cheng)(cheng),追令(ling)(ling)北伐諸(zhu)將回朝(chao)。
在(zai)此(ci)之(zhi)前(qian),賀(he)令(ling)圖等人(ren)對趙光(guang)義說(shuo)(shuo)(shuo):“契丹主(遼圣宗)年(nian)少,母后專政,寵幸大(da)臣(chen)們用事(shi),請趁(chen)其災(zai)禍,攻取幽薊。”他(ta)(ta)于(yu)是派(pai)曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)與(yu)崔彥進(jin)、米信從雄州(zhou)(zhou)(今河北雄縣),田(tian)重進(jin)赴(fu)飛(fei)狐,潘(pan)(pan)美(mei)從雁門出發(fa),約期一齊出兵(bing)。將(jiang)(jiang)(jiang)出發(fa)時(shi),趙光(guang)義對曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)說(shuo)(shuo)(shuo):“潘(pan)(pan)美(mei)所(suo)部(bu)先奔赴(fu)云(yun)(yun)、應(ying)二州(zhou)(zhou),你們以十萬(wan)人(ren)聲(sheng)言攻取幽州(zhou)(zhou)(今北京),但要持重緩行,不(bu)(bu)得貪(tan)求(qiu)功(gong)利。敵(di)(di)人(ren)聽(ting)說(shuo)(shuo)(shuo)大(da)軍(jun)到(dao)了(le),一定全軍(jun)救(jiu)范陽,無(wu)暇(xia)救(jiu)山(shan)后。”不(bu)(bu)久(jiu),潘(pan)(pan)美(mei)的(de)(de)(de)部(bu)隊先攻下寰、朔、云(yun)(yun)、應(ying)等州(zhou)(zhou),田(tian)重進(jin)又攻取飛(fei)狐、靈丘、蔚州(zhou)(zhou),得到(dao)很多山(shan)后要害之(zhi)地,曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)也連連攻下州(zhou)(zhou)縣,聲(sheng)勢(shi)(shi)大(da)振。每次(ci)奏本到(dao)來(lai),趙光(guang)義已經很驚訝曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)進(jin)軍(jun)太快。曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)駐扎涿州(zhou)(zhou)時(shi),十天食盡(jin),于(yu)是退到(dao)雄州(zhou)(zhou)補充糧草。趙光(guang)義聽(ting)說(shuo)(shuo)(shuo)后說(shuo)(shuo)(shuo):“哪(na)有(you)敵(di)(di)人(ren)在(zai)前(qian),反退兵(bing)補充糧草之(zhi)理,真(zhen)是太失策(ce)了(le)。”急忙派(pai)使者阻止他(ta)(ta)前(qian)進(jin),讓他(ta)(ta)馬上引軍(jun)沿著(zhu)白溝河與(yu)米信會師(shi),按(an)兵(bing)不(bu)(bu)動,蓄精養銳,聲(sheng)張西軍(jun)的(de)(de)(de)軍(jun)勢(shi)(shi);等潘(pan)(pan)美(mei)等人(ren)全部(bu)攻占山(shan)后之(zhi)地后,與(yu)田(tian)重進(jin)會師(shi)向東,合勢(shi)(shi)攻取幽州(zhou)(zhou)。當(dang)時(shi)曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)的(de)(de)(de)部(bu)將(jiang)(jiang)(jiang),聽(ting)說(shuo)(shuo)(shuo)潘(pan)(pan)美(mei)和田(tian)重進(jin)屢建軍(jun)功(gong),而自(zi)己手握重兵(bing)不(bu)(bu)能有(you)所(suo)攻取,謀議蜂起。曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)不(bu)(bu)得已,于(yu)是又帶著(zhu)糧草再(zai)去進(jin)攻涿州(zhou)(zhou)。契丹大(da)軍(jun)當(dang)前(qian),當(dang)時(shi)正(zheng)值(zhi)氣候炎(yan)熱(re)、軍(jun)士(shi)困乏,糧草即將(jiang)(jiang)(jiang)耗盡(jin),曹(cao)(cao)(cao)彬(bin)倉促退兵(bing),軍(jun)陣混亂,于(yu)是被(bei)契丹追破。
曹彬等(deng)人回朝(chao)后,詔令(ling)由尚書(shu)省審(shen)訊、翰林(lin)學士賈黃中等(deng)負責懲治,曹彬等(deng)人供認違(wei)令(ling)、失律之罪(zui)。諸將依次被(bei)貶(bian)降,其中曹彬被(bei)貶(bian)為(wei)右驍(xiao)衛上(shang)將軍。
雍(yong)熙四(si)年(nian)(987年(nian)),曹彬被起用為侍(shi)中、武寧軍節度使。
淳化(hua)五年(994年),遷(qian)任(ren)平(ping)盧軍節(jie)度使。
至道三年(997年),宋(song)真宗趙恒即位,恢復曹彬(bin)檢校太師、同平章事之(zhi)職。數月后,曹彬(bin)被召(zhao)回朝廷,再次擔(dan)任樞密(mi)使(shi)一職。
咸平二年(999年),曹彬生病。趙(zhao)恒親自看望,親手(shou)替他和藥(yao),又賜他白金(jin)萬兩。
趙恒(heng)向(xiang)曹彬(bin)詢問后(hou)事(shi),他回(hui)答(da)說:“臣(chen)無事(shi)可(ke)奏。臣(chen)的兩(liang)個(ge)兒子(曹璨(can)、曹瑋)才能可(ke)以(yi)被(bei)任用(yong),臣(chen)如果內舉,他們都堪任為將。”趙恒(heng)問他們誰優誰劣,他回(hui)答(da)說:“曹璨(can)不如曹瑋。”
同年六月,曹(cao)彬去世,終年六十九歲。趙恒親(qin)自痛哭致(zhi)祭,對大臣們說到曹(cao)彬時,必定流涕哭泣。追贈中書令、濟(ji)陽郡王(wang),賜謚號(hao)為(wei)“武惠(hui)”,并且(qie)贈其妻高氏(shi)為(wei)韓國夫人;任命(ming)他(ta)的親(qin)族、門客(ke)、親(qin)校十多人為(wei)官(guan)。后來(lai),曹(cao)彬經歷多次封贈至太師(shi)、尚書令,累封冀王(wang)、魯王(wang)。
咸平二(er)年(nian)(999年(nian))八月(yue)二(er)十(shi)五(wu)日(ri),經(jing)翰林(lin)學士承旨宋白等商議,宋真(zhen)宗趙恒(heng)詔(zhao)令(ling)由曹彬與趙普配(pei)享(xiang)宋太祖廟庭。
寶(bao)慶二(er)年(nian)(1226年(nian)),宋(song)理宗(zong)趙昀(yun)圖畫(hua)二(er)十四(si)功(gong)臣像于(yu)昭(zhao)勛(xun)閣,曹彬位列其中。
洪武二十一(yi)年(1388年),明太(tai)祖朱(zhu)元(yuan)璋取古今功臣三十七(qi)人(ren)配(pei)享(xiang)(xiang)歷(li)代(dai)(dai)帝(di)王廟,其中(zhong)就有曹彬。至(zhi)清(qing)代(dai)(dai)時,曹彬的塑像還被(bei)請到(dao)太(tai)廟中(zhong),成為四十一(yi)位陪臣之一(yi),與歷(li)代(dai)(dai)帝(di)王共享(xiang)(xiang)皇(huang)家祭祀。
曹(cao)彬(bin)嚴(yan)于治軍,尤重軍紀,受宋(song)太祖趙匡胤(yin)信任。
滅南唐(tang):開(kai)寶(bao)七年(nian)(nian)(974年(nian)(nian)),曹彬作(zuo)為主帥,親率水陸(lu)軍十萬南征(zheng)。次年(nian)(nian)克(ke)金(jin)陵,滅南唐(tang)。
攻(gong)后蜀:乾德(de)二年(nian)(nian)(964年(nian)(nian)),宋軍兩路(lu)伐后蜀,曹彬與劉光義(yi)(即(ji)劉廷讓)連克峽中郡(jun)縣,以不濫殺(sha)著稱(cheng)。
征北(bei)(bei)(bei)漢(han)(han):建隆(long)二年(nian)(nian)(nian)(961年(nian)(nian)(nian)),曹(cao)彬與王全斌、郭進等(deng)攻(gong)克(ke)北(bei)(bei)(bei)漢(han)(han)樂(le)平(ping)縣(xian)(今山(shan)西(xi)昔陽),降(jiang)服(fu)敵軍(jun)(jun)三千余(yu)人,并擊破北(bei)(bei)(bei)漢(han)(han)援軍(jun)(jun)。乾(qian)德(de)二年(nian)(nian)(nian)(964年(nian)(nian)(nian)),北(bei)(bei)(bei)漢(han)(han)引遼軍(jun)(jun)六萬騎兵來(lai)進攻(gong)平(ping)晉軍(jun)(jun)(即(ji)樂(le)平(ping)縣(xian)),曹(cao)彬與昭義(yi)節度(du)使李繼(ji)勛等(deng)率軍(jun)(jun)六萬迎戰,大破漢(han)(han)遼聯軍(jun)(jun)。乾(qian)德(de)六年(nian)(nian)(nian)(968年(nian)(nian)(nian)),曹(cao)彬以(yi)前軍(jun)(jun)都監身份隨李繼(ji)勛等(deng)北(bei)(bei)(bei)征,于洞渦河敗北(bei)(bei)(bei)漢(han)(han)軍(jun)(jun),斬首二千余(yu)級(ji)。次年(nian)(nian)(nian),趙匡胤親(qin)征北(bei)(bei)(bei)漢(han)(han),曹(cao)彬率軍(jun)(jun)先(xian)行,于團柏(bo)谷(今山(shan)西(xi)祁縣(xian)東(dong)南)降(jiang)北(bei)(bei)(bei)漢(han)(han)將領陳廷山(shan)。進而包(bao)圍(wei)北(bei)(bei)(bei)漢(han)(han)都城太(tai)原(yuan)。宋太(tai)宗(zong)趙光義(yi)即(ji)位后,曹(cao)彬又力贊(zan)北(bei)(bei)(bei)伐,于太(tai)平(ping)興(xing)國(guo)三年(nian)(nian)(nian)(978年(nian)(nian)(nian))隨太(tai)宗(zong)親(qin)征北(bei)(bei)(bei)漢(han)(han),攻(gong)克(ke)太(tai)原(yuan)。
伐遼國:雍熙三(san)年(nian)(986年(nian)),宋(song)太(tai)宗(zong)分兵(bing)三(san)路攻遼,曹(cao)彬為東路軍主將。他先在(zai)固(gu)安等地連破(po)遼軍,攻克涿州,但(dan)最終因(yin)為孤軍冒進、兵(bing)疲糧乏撤軍,于岐溝關(guan)之戰大敗,致使(shi)宋(song)軍全線(xian)潰退。
曹(cao)彬(bin)為人(ren)仁敬和厚(hou),在朝廷從(cong)未違旨,也從(cong)未談別人(ren)的過失(shi)。討伐后蜀、南唐,絲毫(hao)無所取。位(wei)兼將(jiang)相,不(bu)(bu)以等第威勢自異于(yu)人(ren)。在路上遇到士大夫(fu),一(yi)(yi)定引車回(hui)(hui)避,不(bu)(bu)稱呼(hu)手下(xia)官(guan)吏(li)(li)的名字,每次手下(xia)官(guan)吏(li)(li)談政(zheng)事(shi),一(yi)(yi)定先整冠才接見(jian)。做(zuo)官(guan),俸祿分給宗(zong)族,沒有(you)余積。平定后蜀回(hui)(hui)朝后,宋太(tai)祖從(cong)容(rong)問(wen)及官(guan)吏(li)(li)的善(shan)惡,他(ta)回(hui)(hui)答(da)說(shuo):“軍(jun)政(zheng)之外,不(bu)(bu)是我應該聞見(jian)的。”再三問(wen)他(ta),只推薦隨軍(jun)轉運(yun)使(shi)沈倫廉(lian)潔(jie)端謹可用。任節度使(shi)知徐州時(shi)(shi),有(you)個屬吏(li)(li)犯罪,已經(jing)結案(an),一(yi)(yi)年以后才杖打(da)他(ta),人(ren)們不(bu)(bu)知道為什么。曹(cao)彬(bin)道:“我聽說(shuo)這(zhe)個人(ren)剛(gang)娶媳婦,如(ru)果杖打(da)他(ta),他(ta)的父母(mu)必定認為是媳婦克夫(fu),而朝夕(xi)鞭打(da)辱罵她(ta),使(shi)她(ta)不(bu)(bu)能活下(xia)去(qu)。所以我遲緩處罰(fa),然而也沒有(you)枉法。”北征失(shi)律后,趙昌言上表請求對(dui)他(ta)執行軍(jun)法。到趙昌言從(cong)延安回(hui)(hui)來時(shi)(shi),被彈劾,不(bu)(bu)能入宮見(jian)宋太(tai)宗(zong)。曹(cao)彬(bin)在宰(zai)府,替(ti)他(ta)向宋太(tai)宗(zong)請求,方(fang)允許趙昌言朝見(jian)。
趙恒:國朝將相家能(neng)以聲(sheng)名自立,不墜門閥,唯(李(li))昉(fang)與曹彬家爾。
王仁贍:清謙畏謹,不負陛下任使者,惟曹(cao)彬一(yi)人(ren)耳。
李(li)宗諤:彬性仁(ren)恕清慎,遜言恭色,在朝廷未(wei)嘗(chang)抗辭(ci)忤旨(zhi)。博(bo)覽強記,美談(tan)論,被服(fu)清素,有(you)同(tong)儒者。尤疎財,未(wei)嘗(chang)聚蓄。伐(fa)二(er)國,秋毫無所取。位兼(jian)將相(xiang),不(bu)(bu)以(yi)等威自(zi)異(yi)。造(zao)其(qi)門者,皆為揖客不(bu)(bu)名(ming)(ming)。下吏每白事,不(bu)(bu)冠(guan)不(bu)(bu)見。局(ju)量(liang)寬(kuan)博(bo),喜慍(yun)不(bu)(bu)形,未(wei)嘗(chang)言人過。……保功名(ming)(ming),守法度,近代良將,稱(cheng)為第一,真宗屢對近臣稱(cheng)嘆其(qi)名(ming)(ming)德。
宋(song)庠:①逮魯武惠王(wang)之(zhi)(zhi)興,功蓋(gai)盟府,擁旄服袞。綢(chou)繆累圣,率(lv)義(yi)而上。追(zhui)賁烜赫,王(wang)又重之(zhi)(zhi)。以(yi)勞(lao)謙明(ming)德,保躬不伐。歿從太烝,為(wei)宋(song)宗臣。使(shi)今天下(xia)言諸侯王(wang)世家者,以(yi)曹為(wei)首。②以(yi)明(ming)允篤(du)誠,道參運始。禽(qin)吳馘蜀,助平(ping)天下(xia)。翊(yi)亮三(san)圣,卒為(wei)元老(lao),諗謀帷幄。溢動旗常,生(sheng)極師臣之(zhi)(zhi)尊,沒從大享之(zhi)(zhi)配。顯(xian)揚追(zhui)賁,為(wei)時第一。
田況:曹冀王彬遭會(hui)興(xing)運,勛效寖著。諸將平蜀,競(jing)掠財貨,彬獨不(bu)犯厘(li)忽,由是太祖益知之。性兢(jing)畏(wei)不(bu)伐,破偽唐回入都城,令監門者(zhe)但報自(zi)江南(nan)勾當公事(shi)回。及勛望曰隆(long),名寵亦(yi)峻,愈謙下誡懼,以保祿(lu)位。每(mei)出鎮藩閫(kun),卑躬(gong)待(dai)士。遇計臺巡(xun)視封部(bu),雖(sui)朝(chao)籍、省部(bu)位至(zhi)下者(zhe),亦(yi)屏遠從者(zhe),端笏迓于路左。使者(zhe)見之,無不(bu)愧恐。
歐陽修:曹(cao)武惠(hui)王,國朝名將,勛業(ye)之盛,無與為比。
陶弼:蒐兵四解(jie)降王(wang)縛,教子(zi)三登(deng)上將壇。
王陶:曹彬(bin)、潘(pan)美統(tong)王師平(ping)江南。二將(jiang)皆知(zhi)兵善戰,曹之識慮尤遠,潘(pan)所不迨。
司馬光:曹侍中彬為(wei)人仁愛多恕,平數國,未嘗妄(wang)斬人。
王(wang)辟(pi)之(zhi):曹冀王(wang)彬,前后帥師征討諸國,凡降四國主:江南、西(xi)川、廣南、湖(hu)南也(ye),未嘗殺一無辜,功(gong)名顯著,為諸將之(zhi)首(shou)。
王稱(cheng):曹、潘二武惠,俱(ju)以大將(jiang)(jiang)之材(cai),慷慨(kai)仗義(yi),征伐四克,勒(le)功帝籍(ji)。而彬操履忠厚,戒誓諸(zhu)將(jiang)(jiang),不妄(wang)殺戮,得王師吊(diao)伐之體,則(ze)美有不逮矣。……父子俱(ju)配食清(qing)廟,其最優也夫。
楊萬里(li):本朝(chao)曺武恵配(pei)(pei)享(xiang)(xiang)太祖,武穆配(pei)(pei)享(xiang)(xiang)仁宗(zong);韓(han)忠(zhong)獻配(pei)(pei)享(xiang)(xiang)英(ying)宗(zong),文定配(pei)(pei)享(xiang)(xiang)徽(hui)宗(zong)。父子配(pei)(pei)享(xiang)(xiang),自昔所無也(ye)。
黃震:下江南、蜀、廣、湖(hu)南四國(guo),未(wei)(wei)嘗殺一(yi)不辜。天(tian)生藝祖,以仁(ren)(ren)濟世,吉德參防,武惠之助多焉。平生惴惴亷謹,接小吏未(wei)(wei)嘗以名(ming)呼,雖蟄蟲不忍(ren)傷其生。而能(neng)獎率三(san)軍,令(ling)行禁止,仁(ren)(ren)者之勇夫(fu)。
劉清之:曹彬(bin)在朝忠厚(hou)寬和(he),足師表一(yi)世。
羅大經(jing):①漢惟一(yi)趙充國,唐惟一(yi)王忠嗣,本朝惟一(yi)曹(cao)彬,有三代將帥氣(qi)象。②至(zhi)于(yu)曹(cao)彬之平江南,功亦不(bu)細矣,然使相之除,終至(zhi)吝(lin)惜(xi),止于(yu)賜錢百萬而(er)已(yi)。夫太(tai)祖豈食言之君,而(er)曹(cao)彬亦豈飽則揚去之人哉!英君誼(yi)辟遠慮(lv)微權,眾人固不(bu)識也。
樓(lou)鑰(yao):藝祖(趙匡胤)之造邦,武惠(hui)之元勛(xun),不(bu)容贊(zan)嘆。……人徒以為(wei)武惠(hui)為(wei)熊羆之士,不(bu)知其用兵行師,不(bu)妄殺一人,所謂不(bu)二心之臣。
李(li)冶:彬伐江(jiang)南,未嘗妄殺一人(ren),擬之方叔、召虎可也。漢之韓、彭、衛、霍,在(zai)所(suo)不論。
忽(hu)必烈:古之善(shan)取江南(nan)者,唯(wei)曹彬(bin)一(yi)人。
許衡:帝王之將(jiang),翼義羽仁。泛(fan)埽氛祲(jin),湛布陽春(chun)。雷歸電熄,天宇清明。不(bu)矜不(bu)伐,流慶殷(yin)殷(yin)。
脫脫:曹彬以器識受知(zhi)太祖,遂膺柄用。平居,于百蟲之蟄猶不(bu)忍傷(shang),出使吳越,籍上私饋,悉(xi)用施(shi)予,而(er)不(bu)留一(yi)錢;則(ze)其總(zong)戎(rong)專征,而(er)秋毫無(wu)犯,不(bu)妄(wang)戮一(yi)人(ren)(ren)者(zhe),益可(ke)信矣(yi)。……二人(ren)(ren)(曹彬、潘美)皆謚(shi)武惠,皆與配饗,兩家(jia)子(zi)孫,皆能樹立(li),享富貴。而(er)光獻(慈圣光獻皇后)、章懷(章懷皇后)皆稱賢后,非(fei)偶然也(ye)。君子(zi)謂(wei)仁恕(shu)清(qing)慎,能保功(gong)名,守法度(du),唯彬為(wei)宋良將第一(yi),豈無(wu)意哉?
胡助:飛龍(long)見知,不欺其主。位高志下,寵厚憂巨(ju)。平吳降蜀(shu),勛業最(zui)隆。出將入相(xiang),善始令終。
孫承恩:懿美濟陽,仁(ren)厚慎敬。總(zong)師專征,武略亦競。義殺(sha)不(bu)妄,秋毫不(bu)私(si)。一代(dai)元(yuan)戎,忠(zhong)貞(zhen)無(wu)疵。
歸有光:宋太祖受周之(zhi)(zhi)禪,去(qu)五(wu)代戰爭之(zhi)(zhi)患,致天下于太平,則有趙普、潘美、曹彬之(zhi)(zhi)輩(bei)殫其謀。
李廷機(ji):曹(cao)彬總(zong)兵權(quan),士卒無傷損。
黃道(dao)周(zhou):曹彬為將,與眾(zhong)不同。仁以戢下,廉(lian)以治(zhi)躬。奉詔伐蜀(shu),圖書自封(feng)。毫不矜伐,上賀(he)其功(gong)。江南之伐,命之總戎。城危將下,忽作病容。誓不妄(wang)殺,方(fang)起(qi)而攻。李煜伏(fu)罪,賓待(dai)甚恭。盡賀(he)使相,彬曰無庸。但(dan)多得錢,何(he)必位崇。既而待(dai)異,北(bei)伐食窮。歷念前績,祿位善終。
朱軾:古稱元首股肱明一體,相(xiang)待而成,非(fei)獨輔弼之(zhi)臣也(ye),征伐爪牙之(zhi)將亦有之(zhi)。藝祖初興(xing),武惠著節,擾攘軍旅之(zhi)間,躬(gong)擐甲胄,日不暇給,乃能(neng)以仁恕恭讓(rang)為本。廉儉律身,以禮進退(tui),可謂鞠躬(gong)君(jun)子也(ye)。
《宋會要輯稿》:此父子(曹彬、曹瑋(wei))二人(ren)皆(jie)配享功臣(chen),昭勛崇德(de)閣,忠賢之報乎!
愛新覺羅(luo)·昭梿:宋人(ren)伐遼(liao)之役,人(ren)皆怪曹、潘(pan)二(er)公(gong),當時(shi)宿將,何以僨(fen)軍(jun)至此,不(bu)知二(er)人(ren)固有(you)所避忌也。太宗(zong)(zong)性猜(cai)忌,高(gao)梁之役,自有(you)棄軍(jun)之恥(chi),曹、潘(pan)咸太祖時(shi)舊臣,若使進克幽(you)州(zhou),必招太宗(zong)(zong)之忌,鳥盡弓藏之感,良有(you)以也。二(er)將頗識其意,故濟陽(yang)之師已至涿(zhuo)鹿,乃反退雄州(zhou)就(jiu)食,雖粗知兵者所不(bu)肯(ken)為(wei)。而彬(bin)顧不(bu)知耶,適為(wei)僨(fen)軍(jun)之計(ji)耳。
朱文(wen)翰:彬(bin)實(shi)披堅執銳(rui),冒死攻(gong)城,渡(du)不測(ce)之(zhi)江,系降(jiang)王之(zhi)頸,功冠(guan)諸將。
鄭觀應:古(gu)之所謂將(jiang)(jiang)(jiang)才者,曰(yue)儒(ru)將(jiang)(jiang)(jiang)、曰(yue)大將(jiang)(jiang)(jiang)、曰(yue)才將(jiang)(jiang)(jiang)、曰(yue)戰將(jiang)(jiang)(jiang)。韓信、馮異(yi)、王(wang)猛(meng)、賀若弼、李(li)靖(jing)、郭子(zi)儀、曹彬、徐達籌(chou),大將(jiang)(jiang)(jiang)也。
黃彭年:持己欲(yu)靜,待士欲(yu)寬,臨事(shi)欲(yu)謹,治軍欲(yu)節,貧毋(wu)(wu)盜,富毋(wu)(wu)溢,毋(wu)(wu)侵有司、毋(wu)(wu)虐百姓,靜也,曹彬近之。
蔡(cai)東藩(fan):宋初(chu)健將,首(shou)為曹彬(bin),其次莫如潘美,然彬(bin)謙仁有(you)(you)余,智勇(yong)(yong)不足(zu),岐溝之敗,誤在不智,又誤在不勇(yong)(yong)。勇(yong)(yong)者非浪戰之謂也,遇事有(you)(you)斷,是(shi)謂之勇(yong)(yong)。