唐休璟(jing)自幼父親早逝,先后拜(bai)馬嘉運(yun)、賈公彥為師,學(xue)習《易(yi)經》、《禮經》,后考中(zhong)明(ming)經科。
唐高宗(zong)永徽年間,唐休(xiu)璟擔任吳(wu)王府典簽,受累于吳(wu)王李恪謀反,貶任營(ying)州(zhou)(今(jin)遼寧朝陽)戶(hu)曹。
679年(nian)(調露元年(nian)),突厥(jue)阿史那泥熟匐背(bei)叛唐朝,煽動奚族和契丹造反,營(ying)州(zhou)都督(du)駙馬周道務(wu)派唐休璟迎戰(zhan)。唐休璟在獨護山大破突厥(jue),因功升任豐州(zhou)(今(jin)內蒙古五原南)司馬。
683年(永(yong)淳二年),突厥圍攻豐(feng)州(zhou)(zhou)(zhou),斬(zhan)殺(sha)都(dou)督崔智辯。朝(chao)(chao)廷(ting)(ting)震動,多數大臣(chen)都(dou)主張放棄豐(feng)州(zhou)(zhou)(zhou),將百姓遷(qian)(qian)至(zhi)靈州(zhou)(zhou)(zhou)、夏州(zhou)(zhou)(zhou)一帶。唐休璟上表道:“豐(feng)州(zhou)(zhou)(zhou)自秦漢便是國家重鎮,土地肥(fei)沃,適合農牧生產。隋末大亂,將當地百姓遷(qian)(qian)移(yi)到寧(ning)慶二州(zhou)(zhou)(zhou),致(zhi)使胡寇深(shen)入,以靈夏二州(zhou)(zhou)(zhou)為(wei)邊境(jing);貞觀末年,朝(chao)(chao)廷(ting)(ting)移(yi)民充實豐(feng)州(zhou)(zhou)(zhou),西(xi)北才得以安(an)寧(ning)。今若廢(fei)棄豐(feng)州(zhou)(zhou)(zhou),則黃(huang)河邊上的土地將再次為(wei)胡寇所有,靈夏等州(zhou)(zhou)(zhou)人(ren)民不能(neng)安(an)居(ju)樂(le)業,這(zhe)對國家非(fei)常不利。”朝(chao)(chao)廷(ting)(ting)采納了他的意見。
后(hou)來,唐休璟調任(ren)(ren)安(an)西副(fu)都(dou)護(hu),駐守碎葉城。689年(永(yong)昌元年),吐蕃(fan)攻(gong)克焉(yan)耆(今新(xin)疆焉(yan)耆)等(deng)地,文(wen)昌右(you)相韋待價西征兵敗。唐休璟便收(shou)集殘軍(jun),堅(jian)守西州(今新(xin)疆高昌故城),改任(ren)(ren)西州都(dou)督。692年(長壽(shou)元年),在唐休璟的(de)請求下(xia),武則天派王孝杰收(shou)復安(an)西四(si)鎮。
699年(圣歷二年),唐休璟調(diao)任司衛卿(qing),兼涼州(今(jin)甘肅武威)都(dou)督、右肅政御史大夫,持節隴(long)右諸軍州大使。
700年(久視元年),吐蕃大將麹莽布支(zhi)攻打涼(liang)州,兵至洪源谷,打算圍攻昌松縣(今甘肅武威(wei)東(dong)南)。唐休(xiu)璟(jing)(jing)率軍迎擊,他見吐蕃軍衣甲鮮盛,對部將道:“麹莽布支(zhi)麾(hui)下(xia)都是些貴(gui)族子(zi)弟,雖然(ran)看(kan)起來強盛,但是不通(tong)軍事,你們(men)看(kan)我破敵。”唐休(xiu)璟(jing)(jing)親自披(pi)甲上陣,躍馬沖殺(sha),六戰六克,并積(ji)尸做京觀(guan)。
702年(長(chang)安二年),唐休璟入朝,因(yin)吐蕃遣使請和,被提拔為右(you)武(wu)威、右(you)金吾二衛大將軍。
703年(nian)(長安三年(nian)),突騎(qi)施首領(ling)烏質勒(le)與西(xi)突厥各(ge)部落互相攻(gong)伐,導致安西(xi)和大唐之間斷絕(jue)聯系。唐休璟與宰(zai)相們商(shang)議對策,并謀劃出應該實施的策略,與后來(lai)的形勢完全相符。武(wu)則天嘆道:“我重用你太晚了。”提拔他為(wei)夏官尚書、同鳳(feng)閣(ge)鸞臺三品。不久,唐休璟改(gai)任太子(zi)右庶子(zi),仍舊參與處理朝政。
704年(長(chang)安四年),宰相韋安石上表彈劾張(zhang)(zhang)易之(zhi)、張(zhang)(zhang)昌宗,武則天便命唐(tang)休(xiu)璟(jing)調(diao)查此事。這時(shi),契丹叛亂(luan),唐(tang)休(xiu)璟(jing)再(zai)次擔任夏官尚書,并兼任檢校幽營等州都督、安東都護。唐(tang)休(xiu)璟(jing)臨行(xing)前,對皇太子李顯(xian)道:“張(zhang)(zhang)易之(zhi)兄弟依恃恩寵,有不臣之(zhi)心,日后(hou)必將作亂(luan),您應加以防備。”
705年(神(shen)龍元年),李顯(xian)復位,是為唐中(zhong)宗。唐休(xiu)璟被征回朝中(zhong),進(jin)拜輔國大將軍、同中(zhong)書門(men)下三品,封酒泉郡公,不久又加特進(jin)、尚書右仆射。
后來,水災爆發,唐休璟兩次上表朝廷,請求引(yin)咎辭職,但未(wei)被允許。不久,唐休璟改任中書(shu)令、京師留守(shou)、又加檢(jian)校吏部尚書(shu),進封宋國公。
706年(神龍二年),唐(tang)(tang)休璟(jing)(jing)致(zhi)仕退(tui)休。當時,唐(tang)(tang)休璟(jing)(jing)年過八十,但(dan)卻不愿引退(tui),又命(ming)兒子娶尚(shang)宮(gong)賀婁氏的養(yang)女(nv)為妻(qi),希望借(jie)助(zhu)賀婁氏得以復起,受到(dao)人們的譏諷。709年(景龍三(san)年),唐(tang)(tang)休璟(jing)(jing)被(bei)起復為太子少師(shi)、同中書門下三(san)品,并監修國史。
710年(nian)(nian)(nian)(景(jing)云元年(nian)(nian)(nian)),李旦繼(ji)位,是為唐睿宗(zong),拜唐休璟為特進、朔方道行(xing)軍大總管,命他防備(bei)突厥。711年(nian)(nian)(nian)(景(jing)云二年(nian)(nian)(nian)),唐休璟再次退休。
712年(nian)(延和(he)元(yuan)年(nian)),唐休璟(jing)病(bing)逝,終年(nian)八十六歲,追贈荊州大都督,謚號為忠(zhong)。
《舊唐(tang)(tang)書(shu)(shu)·卷九十(shi)(shi)三(san)·列(lie)傳(chuan)第四十(shi)(shi)三(san)》、《新唐(tang)(tang)書(shu)(shu)·卷一(yi)(yi)百一(yi)(yi)十(shi)(shi)一(yi)(yi)·列(lie)傳(chuan)第三(san)十(shi)(shi)六》、《資治通鑒·唐(tang)(tang)紀》十(shi)(shi)八(ba)到二(er)十(shi)(shi)六有(you)記(ji)載。
《全唐文》收錄有其文二篇:《乞(qi)解職(zhi)待罪表》、《諫(jian)罷豐州書》
武(wu)則(ze)天:休璟(jing)諳練(lian)邊(bian)事(shi),卿等(deng)十不當一也。
劉(liu)昫:①休(xiu)璟尤諳練邊(bian)事,自碣石西逾四鎮,綿亙萬里,山川(chuan)要害(hai),皆能(neng)記之。②王(wang)孝(xiao)杰(jie),唐(tang)休(xiu)璟、張(zhang)仁(ren)(ren)愿(yuan)(yuan)、薛(xue)訥、王(wang)晙(jun)等,皆韜武(wu)干,亟立邊(bian)功。然孝(xiao)杰(jie)失于(yu)再擒,休(xiu)璟虧于(yu)余行。先敗后勝,薛(xue)訥何慚;止(zhi)雪(xue)回風,王(wang)晙(jun)難掩;仁(ren)(ren)愿(yuan)(yuan)操履(lv),中否相(xiang)兼。③唐(tang)、張(zhang)、訥、晙(jun),善陣能(neng)師。共服戎(rong)虜,不憂邊(bian)陲。
宋(song)祁:①休璟以(yi)儒者(zhe)(zhe)號(hao)知兵,自碣石逾四(si)鎮,其間綿地(di)幾萬(wan)里(li),山川夷坦,障塞之(zhi)(zhi)(zhi)要,皆能言之(zhi)(zhi)(zhi),故行師(shi)料敵未嘗(chang)敗。②唐所以(yi)能威振夷荒、斥(chi)大(da)封域(yu)者(zhe)(zhe),亦有(you)虎臣為之(zhi)(zhi)(zhi)牙距也。至師(shi)行數千萬(wan)里(li),窮討(tao)殊(shu)斗,獵取其國由鹿豕(shi)然(ran),可謂選值其才歟!夫(fu)宰(zai)相(xiang)代天秩物,燮化人神,惟(wei)有(you)德者(zhe)(zhe)宜之(zhi)(zhi)(zhi)。若休璟、仁(ren)愿(yuan),用以(yi)丞弼,非強所不能邪?據功(gong)名之(zhi)(zhi)(zhi)地(di),則綽綽矣。③宰(zai)相(xiang)文武(wu)兼(jian)者(zhe)(zhe),當時稱李靖(jing)、郭元振、唐休璟、劉(liu)仁(ren)愿(yuan)。
王夫之(zhi)(zhi):李日知、魏元忠、唐休璟、韋安(an)石當武氏(shi)(shi)之(zhi)(zhi)世,折(zhe)酷(ku)吏之(zhi)(zhi)威,斥宣淫之(zhi)(zhi)魂,制兇(xiong)豎之(zhi)(zhi)頑,懷興復之(zhi)(zhi)志,張(zhang)撻伐之(zhi)(zhi)功,皆自命為偉人(ren),而為天下(xia)所屬望(wang)者(zhe)也。及(ji)其暮(mu)年,潦(liao)倒于韋氏(shi)(shi)淫昏之(zhi)(zhi)世,與(yu)宵小旅進旅退,尸(shi)三事之(zhi)(zhi)位,濡需于豢養,殆(dai)無異于鄙夫。