《長恨(hen)傳》,作者(zhe)陳鴻,字天亮,唐代貞元元和間(jian)人。曾任主客郎中(zhong)等官職(zhi)。長于史學,撰有《大統紀》三(san)十卷。小說(shuo)表現的(de)是一幕(mu)唐明皇與楊貴妃的(de)愛情悲劇。這(zhe)幕(mu)悲劇不(bu)僅牽涉(she)到男(nan)女(nv)主角,而且關系到江山社稷。可以說(shuo),這(zhe)篇傳奇(qi)小說(shuo)是白居易敘事詩(shi)《長恨(hen)歌》的(de)白話版本(ben)。
開(kai)元中,泰階平,四海無(wu)(wu)事。玄宗在位歲(sui)久(jiu),倦(juan)于(yu)旰食宵衣(yi)(yi),政無(wu)(wu)大(da)小,始委于(yu)右丞(cheng)相,稍深居(ju)游(you)宴(yan),以(yi)(yi)聲色(se)自娛。先是元獻(xian)皇后、武淑妃皆(jie)有(you)寵,相次即世(shi)。宮中雖(sui)(sui)良(liang)家子千數,無(wu)(wu)可悅目者(zhe)(zhe)。上(shang)(shang)(shang)心(xin)忽忽不樂(le)。時每歲(sui)十(shi)月,駕幸華(hua)清宮,內外(wai)命婦,熠耀景從。浴日(ri)(ri)余波,賜以(yi)(yi)湯沐(mu)。春(chun)風靈液(ye),澹蕩其間。上(shang)(shang)(shang)心(xin)油然,若有(you)所遇,顧左右前后,粉色(se)如(ru)(ru)(ru)土。詔高力(li)士(shi)潛(qian)搜(sou)外(wai)宮,得弘農楊玄琰(yan)女(nv)(nv)于(yu)壽邸,既笄矣。鬢(bin)發膩理(li),纖秾中度,舉止閑冶(ye),如(ru)(ru)(ru)漢武帝李夫(fu)(fu)(fu)人(ren)。別疏湯泉,詔賜藻瑩,既出水,體弱力(li)微,若不任(ren)羅(luo)綺。光彩(cai)煥發,轉動照人(ren)。上(shang)(shang)(shang)甚悅,進(jin)見之日(ri)(ri),奏《霓裳羽衣(yi)(yi)曲(qu)》以(yi)(yi)導(dao)之;定(ding)情之夕,授金釵鈿(dian)合(he)以(yi)(yi)固之。又(you)命戴步(bu)搖,垂(chui)金珰,明年,冊為(wei)貴妃,半后服用(yong)。由是冶(ye)其容,敏其詞,婉孌萬(wan)態,以(yi)(yi)中上(shang)(shang)(shang)意,上(shang)(shang)(shang)益嬖焉。時省(sheng)風九(jiu)州,泥(ni)金五岳,驪山雪(xue)夜,上(shang)(shang)(shang)陽春(chun)朝,與(yu)上(shang)(shang)(shang)行同輦,止同室,宴(yan)專席(xi),寢專房(fang)。雖(sui)(sui)有(you)三(san)夫(fu)(fu)(fu)人(ren)、九(jiu)嬪、二十(shi)七世(shi)婦、八十(shi)一御妻,暨后宮才人(ren)、樂(le)府妓女(nv)(nv),使(shi)天子無(wu)(wu)顧盼意。自是六(liu)宮無(wu)(wu)復(fu)進(jin)幸者(zhe)(zhe)。非徒殊艷尤態致是,益才智明慧,善巧便(bian)佞,先意希旨,有(you)不可形容者(zhe)(zhe)。叔父昆弟皆(jie)列位清貴,爵為(wei)通侯(hou)。姊妹封(feng)(feng)國夫(fu)(fu)(fu)人(ren),富埒王宮,車服邸第,與(yu)大(da)長(chang)公(gong)主侔(mou)矣。而(er)恩澤勢力(li),則又(you)過之,世(shi)入禁門不問,京師長(chang)吏為(wei)之側目。故當時謠諺有(you)云(yun):“生女(nv)(nv)勿悲酸,生男勿喜歡。”又(you)曰:“男不封(feng)(feng)侯(hou)女(nv)(nv)作妃,看女(nv)(nv)卻為(wei)門上(shang)(shang)(shang)楣。”其為(wei)人(ren)心(xin)羨(xian)慕如(ru)(ru)(ru)此。
天(tian)(tian)寶末(mo),兄國忠(zhong)盜丞相位,愚弄(nong)國柄(bing)。及安祿山引兵向(xiang)闕,以(yi)討楊氏為詞。潼關不(bu)(bu)守,翠華南幸,出咸陽,道(dao)次馬嵬亭。六軍徘徊,持戟(ji)不(bu)(bu)進。從官郎吏(li)伏上(shang)馬前,請誅晁錯(cuo)以(yi)謝天(tian)(tian)下。國忠(zhong)奉牦纓盤(pan)水,死(si)于(yu)道(dao)周。左右之(zhi)意未快。上(shang)問之(zhi)。當時敢言者,請以(yi)貴(gui)妃(fei)塞天(tian)(tian)下怨。上(shang)知不(bu)(bu)免,而不(bu)(bu)忍(ren)見(jian)其死(si),反(fan)袂掩面,使(shi)牽之(zhi)而去(qu)(qu)。倉皇展轉,竟就死(si)于(yu)尺組之(zhi)下。既而玄(xuan)宗(zong)狩(shou)成都,肅(su)宗(zong)受(shou)禪靈武。明年大赦改元(yuan),大駕還都。尊玄(xuan)宗(zong)為太上(shang)皇,就養南官,自南宮遷于(yu)西內,時移事去(qu)(qu),樂盡悲來。每至春之(zhi)日(ri),冬之(zhi)夜,池蓮夏開(kai),宮槐秋(qiu)落。梨園弟子,玉琯發音,聞《霓裳羽(yu)衣(yi)》一(yi)聲(sheng),則(ze)天(tian)(tian)顏不(bu)(bu)怡,左右欷歔(xu)。三載一(yi)意,其念不(bu)(bu)衰。求之(zhi)夢魂,杳不(bu)(bu)能得(de)。
適有(you)道士(shi)自蜀來(lai),知上心(xin)念楊(yang)妃(fei)如是(shi),自言(yan)(yan)有(you)李(li)少君之(zhi)(zhi)術。玄宗大(da)喜,命致(zhi)其(qi)神。方(fang)(fang)士(shi)乃(nai)竭(jie)其(qi)術以(yi)索之(zhi)(zhi),不(bu)至。又能游神馭氣(qi),出天(tian)(tian)(tian)界,沒地(di)府以(yi)求之(zhi)(zhi),不(bu)見。又旁求四(si)虛上下,東極天(tian)(tian)(tian)海,跨(kua)蓬壺。見最高(gao)仙(xian)山(shan),上多樓闕,西廂下有(you)洞戶(hu),東向,闔其(qi)門(men),署曰(yue)“玉妃(fei)太真院”。方(fang)(fang)士(shi)抽簪(zan)扣扉,有(you)雙(shuang)鬟童女(nv)(nv),出應其(qi)門(men)。方(fang)(fang)士(shi)造(zao)次(ci)未及言(yan)(yan),而(er)(er)雙(shuang)鬟復入(ru)。俄有(you)碧(bi)(bi)衣(yi)(yi)侍(shi)(shi)女(nv)(nv)又至。詰其(qi)所(suo)從。方(fang)(fang)士(shi)因(yin)稱唐天(tian)(tian)(tian)子(zi)使者(zhe),且致(zhi)其(qi)命。碧(bi)(bi)衣(yi)(yi)云:“玉妃(fei)方(fang)(fang)寢,請少待之(zhi)(zhi)。”于時云海沈沈,洞天(tian)(tian)(tian)日曉(xiao),瓊戶(hu)重(zhong)闔,悄然無聲。方(fang)(fang)士(shi)屏息斂(lian)足,拱手門(men)下。久之(zhi)(zhi),而(er)(er)碧(bi)(bi)衣(yi)(yi)延(yan)入(ru),且曰(yue):“玉妃(fei)出。”見一(yi)人(ren)冠金蓮,披紫綃,佩紅玉,曳(ye)鳳(feng)舄,左右侍(shi)(shi)者(zhe)七(qi)八人(ren),揖方(fang)(fang)士(shi),問(wen)皇(huang)帝(di)安(an)否(fou),次(ci)問(wen)天(tian)(tian)(tian)寶十(shi)四(si)載以(yi)還事。言(yan)(yan)訖(qi),憫然。指碧(bi)(bi)衣(yi)(yi)女(nv)(nv)取金釵鈿合(he),各析其(qi)半(ban),授(shou)使者(zhe)曰(yue):“為我謝太上皇(huang),謹(jin)獻(xian)是(shi)物,尋(xun)舊好(hao)也。”方(fang)(fang)士(shi)受辭與信(xin),將行(xing),色有(you)不(bu)足。玉妃(fei)固征其(qi)意。復前跪致(zhi)詞:“請當時一(yi)事,不(bu)為他人(ren)聞者(zhe),驗于太上皇(huang),恐鈿合(he)金釵,負新垣平之(zhi)(zhi)詐也。”玉妃(fei)茫然退立(li),若有(you)所(suo)思,徐而(er)(er)言(yan)(yan)曰(yue):“昔(xi)天(tian)(tian)(tian)寶十(shi)載,侍(shi)(shi)輦避暑于驪山(shan)宮。秋七(qi)月,牽(qian)牛織女(nv)(nv)相見之(zhi)(zhi)夕,秦人(ren)風俗,是(shi)夜(ye)張錦繡,陳飲(yin)食,樹瓜華,焚香(xiang)于庭(ting),號為乞巧(qiao)。宮掖(ye)間尤尚之(zhi)(zhi)。時夜(ye)殆半(ban),休侍(shi)(shi)衛于東西廂,獨侍(shi)(shi)上。上憑肩而(er)(er)立(li),因(yin)仰天(tian)(tian)(tian)感牛女(nv)(nv)事,密相誓(shi)心(xin),愿世世為夫婦。言(yan)(yan)畢,執(zhi)手各嗚咽。此(ci)獨君王知之(zhi)(zhi)耳(er)。”因(yin)自悲(bei)曰(yue):“由此(ci)一(yi)念,又不(bu)得居(ju)此(ci)。復墮下界,且結后緣。或(huo)為天(tian)(tian)(tian),或(huo)為人(ren),決再(zai)相見,好(hao)合(he)如舊。”因(yin)言(yan)(yan):“太上皇(huang)亦不(bu)久人(ren)間,幸惟自安(an),無自苦耳(er)。”使者(zhe)還奏太上皇(huang),皇(huang)心(xin)震悼,日日不(bu)豫(yu)。其(qi)年夏(xia)四(si)月,南宮宴(yan)駕。
元和元年冬十二月,太原白樂(le)天自校書郎尉于(yu)(yu)盩厔,鴻與(yu)瑯琊王(wang)質夫家于(yu)(yu)是邑(yi),暇(xia)日相(xiang)攜游仙(xian)游寺,話及此事,相(xiang)與(yu)感嘆。質夫舉酒(jiu)于(yu)(yu)樂(le)天前(qian)曰:“夫希代之(zhi)事,非(fei)遇出世(shi)之(zhi)才潤色之(zhi),則與(yu)時消沒,不聞(wen)于(yu)(yu)世(shi)。樂(le)天深于(yu)(yu)詩,多于(yu)(yu)情者也。試為(wei)歌(ge)之(zhi)。如何?”樂(le)天因為(wei)《長恨歌(ge)》。意(yi)者不但(dan)感其(qi)事,亦欲(yu)懲尤物,窒亂階,垂于(yu)(yu)將來者也。歌(ge)既成,使鴻傳(chuan)焉(yan)。世(shi)所(suo)不聞(wen)者,予非(fei)開元遺民,不得知(zhi)(zhi)。世(shi)所(suo)知(zhi)(zhi)者,有《玄(xuan)宗本(ben)紀》在。今但(dan)傳(chuan)《長恨歌(ge)》云爾。
唐(tang)代安(an)(an)史(shi)年間,安(an)(an)祿山反,玄宗幸蜀,貴(gui)妃被縊死。及玄宗返京,思念(nian)貴(gui)妃不已,不久即崩(beng)。元(yuan)和元(yuan)年冬,白居易(yi)為周至縣(xian)尉,與陳(chen)(chen)鴻、王質夫等暇(xia)日游仙游寺,談及此事,陳(chen)(chen)鴻乃作《長(chang)恨傳》,而(er)白居易(yi)歌(ge)焉。