其一
蟬鳴空(kong)桑林,八月(yue)蕭關道。
出塞(sai)(sai)入塞(sai)(sai)寒,處處黃蘆草。
從來幽并客,皆共沙塵(chen)老。
不學游俠兒,矜夸(kua)紫(zi)騮好。
其二
飲馬(ma)渡(du)秋(qiu)水(shui),水(shui)寒(han)風(feng)似(si)刀。
平沙日未沒(mei),黯(an)黯(an)見臨洮。
昔日長城戰,咸言(yan)意(yi)氣高。
黃塵足今古,白骨亂蓬蒿。
其三
奉詔甘泉(quan)宮,總征天下兵。
朝廷備禮出,郡國(guo)豫(yu)郊迎。
紛(fen)紛(fen)幾萬人(ren),去者(zhe)無全生。
臣愿節宮廄,分以賜邊城(cheng)。
其四
邊頭何慘(can)慘(can),已葬霍將軍。
部(bu)曲皆(jie)相吊,燕南代北聞。
功勛多(duo)被黜,兵馬(ma)亦(yi)尋分。
更遣黃龍戍,唯當(dang)哭(ku)塞云。
空(kong)(kong)桑林(lin):桑林(lin)因(yin)秋來落葉而變得空(kong)(kong)曠、稀疏。
蕭關(guan):寧夏古關(guan)塞名。
入塞寒:一作復入塞。
幽并(bing):幽州和并(bing)州,今河北、山西(xi)和陜西(xi)一部分(fen)。
游俠兒:都市游俠少年。
矜(jin):自夸。紫騮(liu):紫紅色的駿馬(ma)。
飲(yìn)馬:給馬喝水。
平(ping)沙:廣漠(mo)的(de)沙原。
黯(àn)黯:昏(hun)暗(an)模(mo)糊(hu)的(de)樣子(zi)。臨(lin)洮(tao):古縣名,秦(qin)置,治所(suo)在(zai)今甘肅岷縣,以臨(lin)近洮(tao)水得名。秦(qin)筑長(chang)城,西(xi)起于(yu)此,故有“昔日長(chang)城戰(zhan)”之語(yu)。
昔(xi):一(yi)作“當”。長(chang):一(yi)作“龍”。
足:一作“漏”,一作“是(shi)”。
蓬(peng)蒿:蓬(peng)草(cao)蒿草(cao)之類(lei)雜(za)草(cao)。
詩末(mo)全詩校:“一本無以下二首。同《塞上曲》題作三(san)首。”
奉詔:敬受天子詔書。甘泉(quan)宮(gong):明《讀(du)史(shi)方輿紀(ji)要(yao)》引(yin)《括(kuo)地志》云:“甘泉(quan)山有宮(gong),秦始皇所(suo)作(zuo)林光宮(gong), 周匝十余里(li)。漢武帝元封二年于林光宮(gong)旁更(geng)作(zuo)甘泉(quan)宮(gong)。”這里(li)借(jie)指(zhi)唐宮(gong)。
總征:普遍征召(zhao)。
備禮:安(an)排好命將出征的禮節儀式(shi)。
宮廄(jiù):宮中(zhong)馬(ma)舍(she)。這里指(zhi)專供宮中(zhong)享樂用(yong)的馬(ma)匹(pi)。
霍(huo)將軍(jun):即漢代名將霍(huo)去病。這(zhe)里借指當(dang)時戰(zhan)功卓著、以身殉國(guo)的將軍(jun)。
部曲(qū):古代軍(jun)隊編制單位。《后漢書·百官志》謂將軍(jun)領(ling)軍(jun)皆有部曲,大(da)將軍(jun)營五部,部下有曲。此指“部下”。
燕南(nan)代(dai)北:泛(fan)指(zhi)當(dang)時的(de)北部邊(bian)塞。
黜(chù):貶斥,廢免。
尋:不久。
黃龍:古城(cheng)名,即龍城(cheng)。故址在今(jin)遼(liao)寧(ning)朝(chao)陽。
其一
知(zhi)了在枯禿的桑林鳴叫,八(ba)月的蕭關道(dao)氣爽秋高(gao)。
出塞(sai)(sai)后再入(ru)塞(sai)(sai)氣候變(bian)冷,關(guan)內關(guan)外盡是黃黃蘆(lu)草。
自古來河北山西(xi)的豪杰,都與塵土黃沙(sha)伴隨到老。
莫學那(nei)自恃勇武游(you)俠(xia)兒,自鳴不凡地把駿馬夸耀。
其二
牽馬飲水渡過了那大(da)河,水寒刺(ci)骨秋風(feng)如(ru)劍如(ru)刀。
沙場(chang)廣袤夕(xi)陽尚未下落,昏暗中看見遙遠(yuan)的臨洮。
當年(nian)長城曾經一次鏖戰,都(dou)說(shuo)戍邊戰士的(de)意氣高。
自古以來這(zhe)里(li)黃塵(chen)迷漫,遍地白骨零亂夾(jia)著(zhu)野草。
其三
一位(wei)大(da)將從(cong)宮中奉旨(zhi)出征,全權征調天下的(de)兵馬(ma)。
朝廷用很重的禮儀拜將出征,沿途(tu)州縣皆(jie)出城迎送。
參(can)戰(zhan)數(shu)萬將(jiang)士多而(er)雜(za)亂,經(jing)過戰(zhan)斗后(hou)卻無一(yi)生還。
我希望宮中享樂用的馬,能(neng)把賜給守邊將(jiang)士以(yi)御外敵。
其四
邊關是一(yi)片悲(bei)戚的氣氛,因為剛剛埋葬了(le)因戰(zhan)殉國的霍將軍。
他的部分都來吊唁他,他的死震動了(le)北(bei)方地區。
將(jiang)軍離世,部下功勛被(bei)廢,他們不久也(ye)將(jiang)被(bei)分調。
將軍的部下(xia)仍被派(pai)去守邊,而他(ta)們悲(bei)憤,也只能仰天(tian)痛哭。
唐(tang)代(dai)邊事頻仍,其(qi)中有(you)抵御外族入(ru)侵(qin)的(de)(de)戰(zhan)爭,也有(you)許多(duo)拓地開(kai)邊的(de)(de)非正義戰(zhan)爭。這些戰(zhan)事給國家造成了沉(chen)重的(de)(de)負擔,給人民帶(dai)來極大的(de)(de)痛(tong)苦。無(wu)休止的(de)(de)窮兵(bing)黷武。主要(yao)由于統治者(zhe)(zhe)的(de)(de)好大喜功(gong)。同時也有(you)統治者(zhe)(zhe)煽動起來的(de)(de)某些人的(de)(de)戰(zhan)爭狂(kuang)熱作祟。這首小詩,顯然是(shi)對后者(zhe)(zhe)的(de)(de)功(gong)誡。
這首詩可(ke)分(fen)前后兩層意(yi)思。前四句為(wei)第一(yi)層,描(miao)(miao)繪(hui)邊(bian)塞(sai)的(de)(de)(de)秋景(jing)。作品所寫是(shi)“八月(yue)蕭關道”的(de)(de)(de)景(jing)象,但詩人首先(xian)描(miao)(miao)繪(hui)的(de)(de)(de)則是(shi)一(yi)幅內地(di)的(de)(de)(de)秋色(se)圖:“蟬(chan)鳴空(kong)桑(sang)林”,綠色(se)的(de)(de)(de)桑(sang)林葉落杈疏,顯得冷落而(er)蕭條,又(you)(you)加之寒(han)蟬(chan)的(de)(de)(de)鳴叫(jiao),更(geng)寒(han)意(yi)大起(qi),詩中的(de)(de)(de)主人公就在這樣的(de)(de)(de)季節踏上奔赴蕭關的(de)(de)(de)道路,走出一(yi)個(ge)關塞(sai)又(you)(you)進入另外一(yi)個(ge)關塞(sai),邊(bian)塞(sai)的(de)(de)(de)景(jing)色(se)就更(geng)為(wei)凄涼不堪了(le):他看到的(de)(de)(de)只是(shi)“處(chu)處(chu)黃蘆草”。詩人先(xian)以內地(di)的(de)(de)(de)秋景(jing)為(wei)襯墊,進而(er)將邊(bian)塞(sai)的(de)(de)(de)秋景(jing)描(miao)(miao)寫得蒼涼之極,其(qi)用意(yi)在于暗示(shi)戰爭的(de)(de)(de)殘酷和表(biao)達詩人對(dui)此的(de)(de)(de)厭惡之情。
“從來(lai)幽并客(ke),皆共沙(sha)塵(chen)老”,與王翰的(de)(de)(de)“醉臥沙(sha)場君莫笑,古來(lai)征(zheng)戰(zhan)幾(ji)人回”,可(ke)(ke)謂英(ying)雄所見(jian)(jian),異(yi)曲同工,感人至深。幽州(zhou)和并州(zhou)都是(shi)唐代邊塞(sai)之(zhi)地(di),也是(shi)許(xu)多讀(du)書人“功名(ming)只(zhi)向馬(ma)上(shang)取”、“寧為百夫長,勝作一(yi)書生(sheng)(sheng)”的(de)(de)(de)追(zhui)逐(zhu)名(ming)利的(de)(de)(de)地(di)方(fang)。然而,詩人從這(zhe)些滿懷宏圖大志的(de)(de)(de)年輕人身上(shang)看到的(de)(de)(de)卻(que)是(shi)“皆共沙(sha)塵(chen)老”的(de)(de)(de)無(wu)奈(nai)結(jie)局(ju)。末兩句,以對(dui)比作結(jie),通過(guo)對(dui)自(zi)恃勇武,炫耀紫騮善于(yu)馳騁,耀武揚威地(di)游(you)蕩,甚(shen)至惹是(shi)生(sheng)(sheng)非而擾民的(de)(de)(de)所謂游(you)俠的(de)(de)(de)諷刺,深刻地(di)表達了(le)作者(zhe)對(dui)于(yu)戰(zhan)爭的(de)(de)(de)厭惡,對(dui)于(yu)和平生(sheng)(sheng)活的(de)(de)(de)向往。前(qian)面講的(de)(de)(de)幽并客(ke)的(de)(de)(de)時候(hou),作者(zhe)還沒有(you)什么貶意,字里行(xing)間里還隱約可(ke)(ke)見(jian)(jian)對(dui)于(yu)獻(xian)身沙(sha)場壯士的(de)(de)(de)惋(wan)惜之(zhi)情。用“游(you)俠兒”來(lai)形(xing)容(rong)那些只(zhi)知道夸耀自(zi)己養(yang)有(you)良馬(ma)的(de)(de)(de)市井無(wu)賴,作者(zhe)的(de)(de)(de)反戰(zhan)情緒(xu)有(you)了(le)更深層次的(de)(de)(de)表達。
此(ci)詩寫(xie)邊塞(sai)秋景(jing),有(you)慷慨(kai)悲(bei)涼的(de)(de)建安遺韻(yun);寫(xie)戍邊征人,又(you)有(you)漢(han)樂府直抒胸臆的(de)(de)哀怨之(zhi)情;諷喻市井游俠,又(you)表現了(le)唐(tang)代錦衣少年的(de)(de)浮夸風氣。
此詩在構思上的(de)(de)(de)(de)(de)(de)特點(dian),是(shi)用側面描(miao)(miao)(miao)寫來表現主題。詩中(zhong)并(bing)沒具體(ti)描(miao)(miao)(miao)寫戰(zhan)爭(zheng)(zheng),而(er)是(shi)通過對塞外景(jing)物和昔日戰(zhan)爭(zheng)(zheng)遺跡(ji)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)描(miao)(miao)(miao)繪,來表達詩人(ren)對戰(zhan)爭(zheng)(zheng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)看(kan)法。開(kai)頭四句(ju)是(shi)從(cong)軍士飲馬渡河的(de)(de)(de)(de)(de)(de)所(suo)見所(suo)感(gan)(gan),描(miao)(miao)(miao)繪了塞外枯曠(kuang)苦(ku)寒景(jing)象(xiang)。詩人(ren)把描(miao)(miao)(miao)寫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)時間(jian)選在深秋(qiu)(qiu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)黃昏,這樣更有利于表現所(suo)寫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)內容。寫苦(ku)寒,只選擇(ze)了水(shui)和風(feng)這兩(liang)種最能表現環境特征的(de)(de)(de)(de)(de)(de)景(jing)物,筆(bi)墨簡潔,又能收到(dao)(dao)很好的(de)(de)(de)(de)(de)(de)藝術效果。首句(ju)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“飲馬”者就是(shi)軍士。詩中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)“水(shui)”指洮水(shui),臨(lin)洮城就在洮水(shui)畔。“飲馬”須牽馬入水(shui),所(suo)以感(gan)(gan)覺“水(shui)寒”,看(kan)似不(bu)經意,實則工于匠心。中(zhong)原或中(zhong)原以南地區(qu),秋(qiu)(qiu)風(feng)只使人(ren)感(gan)(gan)到(dao)(dao)涼爽,但塞外的(de)(de)(de)(de)(de)(de)秋(qiu)(qiu)風(feng),卻已然“似刀”。足(zu)見其(qi)風(feng)不(bu)但猛烈,而(er)且寒冷,僅用十字,就把地域的(de)(de)(de)(de)(de)(de)特點(dian)形象(xiang)地描(miao)(miao)(miao)繪了出來。三(san)四兩(liang)句(ju)寫遠(yuan)(yuan)望臨(lin)洮的(de)(de)(de)(de)(de)(de)景(jing)象(xiang)。臨(lin)洮,古(gu)縣名(ming)(ming),因縣城臨(lin)洮水(shui)而(er)得(de)名(ming)(ming)。即今(jin)甘肅東(dong)部的(de)(de)(de)(de)(de)(de)岷縣,是(shi)長(chang)城的(de)(de)(de)(de)(de)(de)起點(dian),唐代為(wei)隴(long)右道岷州的(de)(de)(de)(de)(de)(de)治所(suo),這里常(chang)常(chang)發生(sheng)戰(zhan)爭(zheng)(zheng)。暮色(se)蒼茫(mang),廣袤的(de)(de)(de)(de)(de)(de)沙漠望不(bu)到(dao)(dao)邊,天邊掛著一輪金黃的(de)(de)(de)(de)(de)(de)落日,臨(lin)洮城遠(yuan)(yuan)遠(yuan)(yuan)地隱現在暮色(se)中(zhong)。境界(jie)闊大,氣勢恢宏。
臨洮(tao)(tao)(tao)一帶是(shi)歷代(dai)經(jing)常(chang)征戰(zhan)(zhan)的(de)(de)戰(zhan)(zhan)場。據新舊(jiu)《唐書(shu)·王晙列傳》和《吐(tu)蕃(fan)傳》等(deng)書(shu)載(zai):公(gong)元714年(nian)(開(kai)元二(er)(er)年(nian))舊(jiu)歷十月,吐(tu)蕃(fan)以(yi)精兵(bing)十萬(wan)(wan)寇(kou)臨洮(tao)(tao)(tao),朔方軍總管王晙與攝右羽林將軍薛訥等(deng)合兵(bing)拒(ju)之(zhi),先(xian)后在(zai)大來(lai)(lai)谷口(kou)、武階(jie)、長子等(deng)處大敗吐(tu)蕃(fan),前(qian)后殺獲數萬(wan)(wan),獲馬羊二(er)(er)十萬(wan)(wan),吐(tu)蕃(fan)死(si)者(zhe)枕藉,洮(tao)(tao)(tao)水為之(zhi)不(bu)流。詩中所說(shuo)的(de)(de)“長城(cheng)戰(zhan)(zhan)”,指的(de)(de)就(jiu)是(shi)這(zhe)次戰(zhan)(zhan)爭(zheng)(zheng)。“昔(xi)日長城(cheng)戰(zhan)(zhan),咸言意氣高”,這(zhe)是(shi)眾人的(de)(de)說(shuo)法。對此,詩人不(bu)是(shi)直接(jie)從(cong)正面進(jin)行辯駁或加以(yi)評論(lun)(lun),而是(shi)以(yi)這(zhe)里的(de)(de)景物和戰(zhan)(zhan)爭(zheng)(zheng)遺跡來(lai)(lai)作(zuo)回答:“黃(huang)塵(chen)足(zu)今古(gu)(gu)(gu),白骨亂蓬蒿。”“足(zu)”是(shi)充(chong)滿(man)的(de)(de)意思。“白骨”是(shi)戰(zhan)(zhan)死(si)者(zhe)的(de)(de)尸骨。“今古(gu)(gu)(gu)”貫(guan)通兩句,上下句都包(bao)括在(zai)內;不(bu)僅指從(cong)古(gu)(gu)(gu)到今,還包(bao)括一年(nian)四季(ji),每月每天(tian)。意思是(shi)說(shuo),臨洮(tao)(tao)(tao)這(zhe)一帶沙漠地(di)(di)區,一年(nian)四季(ji),黃(huang)塵(chen)彌漫,戰(zhan)(zhan)死(si)者(zhe)的(de)(de)白骨,雜(za)亂地(di)(di)棄在(zai)蓬蒿間,從(cong)古(gu)(gu)(gu)到今,都是(shi)如此。這(zhe)里的(de)(de)“白骨”,包(bao)含開(kai)元二(er)(er)年(nian)這(zhe)次“長城(cheng)戰(zhan)(zhan)”戰(zhan)(zhan)死(si)的(de)(de)戰(zhan)(zhan)士,及這(zhe)以(yi)前(qian)戰(zhan)(zhan)死(si)的(de)(de)戰(zhan)(zhan)士。這(zhe)里沒有一個議論(lun)(lun)字眼,卻將戰(zhan)(zhan)爭(zheng)(zheng)的(de)(de)殘酷極其(qi)深刻地(di)(di)揭示出來(lai)(lai)。這(zhe)里是(shi)議論(lun)(lun),是(shi)說(shuo)理,但這(zhe)種(zhong)議論(lun)(lun)、說(shuo)理,卻完(wan)全是(shi)以(yi)生動的(de)(de)形象(xiang)來(lai)(lai)表現,因而更具有震撼人心的(de)(de)力量,手法極其(qi)高妙(miao)。
這首詩著重表現軍旅生(sheng)活(huo)的(de)艱辛(xin)及(ji)戰爭的(de)殘酷,其中蘊含了詩人(ren)對黷武戰爭的(de)反對情緒。
第三首詩記(ji)述了(le)一次(ci)征戰的全過程,從征兵到戰斗(dou)結(jie)束,充分揭示了(le)戰爭的殘酷(ku)性,表(biao)達了(le)對戍邊普通士卒的深深同情。
前兩(liang)句記述將軍(jun)領旨(zhi)征(zheng)(zheng)兵,暗示了(le)這(zhe)(zhe)是(shi)一次規模浩大的(de)(de)(de)會(hui)戰(zhan)(zhan),統兵者(zhe)權傾一時,名聳天下(xia)。第三、四句寫朝廷用(yong)很(hen)重的(de)(de)(de)禮(li)儀拜將出(chu)征(zheng)(zheng),而大軍(jun)沿途經過的(de)(de)(de)州郡也(ye)預(yu)先按(an)制迎(ying)送。這(zhe)(zhe)四句描寫聲(sheng)(sheng)勢浩大,為下(xia)文傷亡之(zhi)重做了(le)鋪墊。接著寫出(chu)征(zheng)(zheng)的(de)(de)(de)結果:參戰(zhan)(zhan)的(de)(de)(de)幾萬(wan)將士無一生還(huan)。雖然(ran)言語淺白,卻(que)有一種震撼人心(xin)的(de)(de)(de)力量。“紛(fen)紛(fen)”,將慷慨赴死(si)的(de)(de)(de)悲(bei)壯場面刻(ke)畫得(de)淋漓(li)盡致,但這(zhe)(zhe)些戍(shu)卒的(de)(de)(de)生命(ming)又不(bu)同草(cao)(cao)芥。作(zuo)者(zhe)隱(yin)憤難平,發出(chu)了(le)“臣(chen)愿節宮廄,分以(yi)賜邊(bian)城”的(de)(de)(de)呼聲(sheng)(sheng),這(zhe)(zhe)是(shi)作(zuo)者(zhe)那(nei)顆(ke)忠(zhong)直愛國殷殷之(zhi)心(xin)的(de)(de)(de)自然(ran)流,雖然(ran)這(zhe)(zhe)次慘敗,但亡羊補(bu)牢為時不(bu)晚。最后兩(liang)句含(han)(han)蓄地揭示了(le)這(zhe)(zhe)次慘敗的(de)(de)(de)重要原(yuan)因,即(ji)戰(zhan)(zhan)略(lve)物資奇(qi)缺,以(yi)步(bu)兵之(zhi)帥與(yu)強大的(de)(de)(de)游牧騎兵部落在廣漠里作(zuo)戰(zhan)(zhan),必然(ran)失(shi)敗。所謂兵者(zhe),國之(zhi)大事,不(bu)得(de)已而用(yong)之(zhi),戰(zhan)(zhan)前不(bu)作(zuo)充(chong)分的(de)(de)(de)準務,就(jiu)倉(cang)促應戰(zhan)(zhan),其失(shi)敗也(ye)就(jiu)可想而知了(le)。這(zhe)(zhe)兩(liang)句也(ye)含(han)(han)蓄地諷刺了(le)唐(tang)王朝視戰(zhan)(zhan)爭(zheng)如兒戲的(de)(de)(de)草(cao)(cao)菅人命(ming)行為。
第四首前兩(liang)句以漢朝霍去病代指唐朝立下(xia)赫(he)赫(he)戰功的(de)(de)邊疆將(jiang)領(ling)。一片(pian)悲戚的(de)(de)氣氛,因為剛(gang)剛(gang)埋(mai)葬(zang)了因戰殉國的(de)(de)將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)。然后寫(xie)將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)的(de)(de)部(bu)下(xia)都前來祭奠他,他的(de)(de)死(si)訊使廣大的(de)(de)北方(fang)邊境為之震動。這四句從(cong)側(ce)面烘托了將(jiang)軍(jun)(jun)(jun)生前深孚(fu)眾望,深受士卒愛戴,威震邊疆的(de)(de)名將(jiang)風采,他的(de)(de)死(si)是天下(xia)百姓(xing)的(de)(de)一大損失。
第五、六句寫了忠實的(de)部(bu)曲在(zai)將(jiang)軍生前(qian)隨他(ta)(ta)轉(zhuan)戰(zhan)北方廣大而(er)漫長的(de)邊境(jing)地(di)帶(dai),立(li)下了赫(he)赫(he)戰(zhan)功(gong),而(er)今將(jiang)軍去(qu)世,他(ta)(ta)們(men)的(de)功(gong)勛(xun)人(ren)多被(bei)取消了,而(er)且他(ta)(ta)們(men)所率領的(de)部(bu)隊不(bu)(bu)久也會被(bei)調離(li)開去(qu)。接著寫將(jiang)軍的(de)舊部(bu)們(men)雖被(bei)剝奪了功(gong)勛(xun),但還將(jiang)被(bei)派往別處(chu)的(de)的(de)邊地(di)駐防,他(ta)(ta)們(men)悲憤(fen)不(bu)(bu)已,卻也只能(neng)是對天痛哭。
全待敘事嚴整(zheng)有(you)序(xu),筆力(li)雄(xiong)健奔放(fang),格調悲壯沉雄(xiong),詩人以高度凝(ning)練的語言(yan)記錄了(le)(le)一(yi)(yi)位將(jiang)(jiang)領(ling)的喪葬場(chang)面,并由(you)此而折射出(chu)軍隊之中(zhong)由(you)于(yu)有(you)功(gong)(gong)難賞,致使英雄(xiong)流涕的不公平(ping)現像,從(cong)一(yi)(yi)定程(cheng)度上揭示了(le)(le)封建社會中(zhong)深(shen)刻的內部矛盾,對(dui)有(you)功(gong)(gong)將(jiang)(jiang)士(shi)的遭遇寄予了(le)(le)深(shen)切的同情。“更遣”二字值得玩味,愈顯朝(chao)廷(ting)對(dui)有(you)功(gong)(gong)將(jiang)(jiang)士(shi)的不公,扼腕(wan)嘆息。