昔(xi)人已乘黃鶴去(qu),此地空余黃鶴樓。
黃(huang)鶴(he)一去不復返,白云(yun)千載空(kong)悠悠。
晴川歷歷漢陽樹,芳草萋萋鸚(ying)鵡洲。
日暮(mu)鄉關何處是?煙波江上使人愁。
黃(huang)鶴樓(lou):三國吳黃(huang)武二年修建。為古代名樓(lou),舊址在湖北(bei)武昌黃(huang)鶴磯(ji)上,俯見大江,面(mian)對大江彼岸的龜山。
昔人:傳說古(gu)代有一(yi)位名叫費(fei)祎的仙人,在此乘鶴登仙。
悠悠:飄(piao)蕩的樣子。
晴川(chuan):陽(yang)光照(zhao)耀下的晴明江面。川(chuan),平(ping)原。歷歷:清(qing)楚(chu)可數。漢(han)陽(yang):地名,在黃鶴(he)樓之西,漢(han)水北(bei)岸(an)。
萋萋:形容草木(mu)茂盛。鸚(ying)鵡(wu)(wu)洲(zhou):在(zai)湖北省武昌縣西南(nan),根據后漢書記載,漢黃(huang)祖擔任江夏太守時,在(zai)此大宴賓客,有人獻上鸚(ying)鵡(wu)(wu),故(gu)稱鸚(ying)鵡(wu)(wu)洲(zhou)。
鄉關:故(gu)鄉家(jia)園(yuan)。
煙波:暮靄沉沉的江面。
昔日的仙人(ren)已乘(cheng)著黃鶴飛去,這地方只留下空蕩(dang)的黃鶴樓。
黃鶴一(yi)去再也沒(mei)有返回(hui)這(zhe)里,千萬年來只有白云飄飄悠悠。
漢(han)陽(yang)晴川(chuan)閣(ge)的碧樹歷歷可辨,更能看清芳草繁茂的鸚鵡(wu)洲。
時至黃昏(hun)不知(zhi)何處(chu)是我家鄉?看(kan)江面煙(yan)波渺(miao)渺(miao)更使人(ren)煩(fan)愁!
這(zhe)(zhe)首詩具體創作(zuo)時(shi)間(jian)已無從考證。黃(huang)(huang)鶴(he)樓(lou)(lou)(lou)因其所(suo)在之(zhi)武昌黃(huang)(huang)鶴(he)山(又名蛇山)而得名,傳說古代仙人子(zi)安(an)乘黃(huang)(huang)鶴(he)過此(見《齊諧記》);又傳說費祎登(deng)(deng)仙駕鶴(he)于此(見《太平寰宇記》),這(zhe)(zhe)首詩就是從樓(lou)(lou)(lou)名之(zhi)由(you)來寫(xie)起(qi)的。詩人登(deng)(deng)臨黃(huang)(huang)鶴(he)樓(lou)(lou)(lou),覽眼前景物(wu),即景生情,詩興大作(zuo),創作(zuo)了這(zhe)(zhe)首詩。
崔顥(704?—754),唐(tang)代(dai)詩(shi)人。汴州(zhou)(zhou)(今河南開(kai)封市)人。開(kai)元(yuan)十一年(nian)(723年(nian))登(deng)進士第。唐(tang)玄(xuan)宗開(kai)元(yuan)(713—741)后期,曾(ceng)在(zai)代(dai)州(zhou)(zhou)都督杜希(xi)望(杜佑父(fu))門下任職。唐(tang)玄(xuan)宗天寶(742—756年(nian))初(chu)年(nian),入(ru)朝為太仆(pu)寺丞,官終(zhong)尚書(shu)司勛員(yuan)外郎。其前期詩(shi)作多寫閨情(qing),流于浮(fu)艷輕薄;后來的邊塞生活使(shi)他的詩(shi)風(feng)大振,忽變常體,風(feng)骨凜然(ran),尤其是邊塞詩(shi)慷慨豪邁,雄渾奔放,名著(zhu)當時(shi)。《全唐(tang)詩(shi)》存其詩(shi)四十二(er)首。
元人(ren)辛(xin)文房《唐才子(zi)傳》記李白登(deng)黃鶴樓本(ben)欲賦(fu)詩(shi),因見崔顥此(ci)(ci)作(zuo),為(wei)(wei)之斂手(shou),說(shuo):“眼前有景(jing)道不得,崔顥題詩(shi)在上(shang)頭。”傳說(shuo)或出于后人(ren)附會,未(wei)必真有其(qi)事。然李白確曾兩次作(zuo)詩(shi)擬(ni)此(ci)(ci)詩(shi)格(ge)調。其(qi)《鸚(ying)(ying)鵡洲》詩(shi)前四句說(shuo):“鸚(ying)(ying)鵡東過吳江(jiang)水(shui),江(jiang)上(shang)洲傳鸚(ying)(ying)鵡名。鸚(ying)(ying)鵡西飛隴山去,芳洲之樹何(he)青青。”與(yu)崔詩(shi)如出一轍。又有《登(deng)金陵鳳凰(huang)臺(tai)》詩(shi)亦是明顯地摹學此(ci)(ci)詩(shi)。為(wei)(wei)此(ci)(ci),說(shuo)詩(shi)者眾口交(jiao)譽,如嚴(yan)羽《滄浪詩(shi)話(hua)》謂:“唐人(ren)七言律詩(shi),當以崔顥《黃鶴樓》為(wei)(wei)第一。”這一來,崔顥的(de)《黃鶴樓》的(de)名氣(qi)就更大了(le)。
《黃鶴樓》之所以成為千古傳頌的(de)名篇佳作,主要還在(zai)于詩歌本身具(ju)有的(de)美(mei)學(xue)意蘊(yun)。
一(yi)是意中有(you)象、虛實結合的(de)(de)意境美。詩從樓(lou)的(de)(de)命名之由(you)來著想,借傳(chuan)說落筆,然(ran)后生發開去。仙(xian)人跨鶴,本屬虛無,現以無作有(you),說它“一(yi)去不復返(fan)”,就有(you)歲月不再(zai)、古人不可見之憾;仙(xian)去樓(lou)空,唯余天(tian)際白云,悠(you)(you)悠(you)(you)千載,正能表現世(shi)事茫茫之慨。詩人這幾筆寫出了那個時(shi)代登(deng)黃鶴樓(lou)的(de)(de)人們常(chang)有(you)的(de)(de)感受,氣概蒼莽,感情真摯(zhi)。
二是氣象(xiang)恢宏(hong)、色(se)彩(cai)繽紛(fen)的(de)(de)(de)(de)繪畫美。詩(shi)中有(you)畫,歷來被認為(wei)是山水寫景(jing)(jing)詩(shi)的(de)(de)(de)(de)一種藝術標準,《黃(huang)(huang)(huang)鶴樓(lou)(lou)(lou)(lou)》也達到了這(zhe)個高妙(miao)的(de)(de)(de)(de)境(jing)界。首聯(lian)在融入仙人乘鶴的(de)(de)(de)(de)傳說中,描繪了黃(huang)(huang)(huang)鶴樓(lou)(lou)(lou)(lou)的(de)(de)(de)(de)近景(jing)(jing),隱含著此樓(lou)(lou)(lou)(lou)枕山臨江,崢嶸縹緲之形勢。頷聯(lian)在感嘆“黃(huang)(huang)(huang)鶴一去不復返”的(de)(de)(de)(de)抒情中,描繪了黃(huang)(huang)(huang)鶴樓(lou)(lou)(lou)(lou)的(de)(de)(de)(de)遠景(jing)(jing),表現了此樓(lou)(lou)(lou)(lou)聳入天際、白云繚繞的(de)(de)(de)(de)壯(zhuang)觀。頸聯(lian)游目騁懷(huai),直接勾勒出黃(huang)(huang)(huang)鶴樓(lou)(lou)(lou)(lou)外江上(shang)(shang)明(ming)朗的(de)(de)(de)(de)日(ri)景(jing)(jing)。尾(wei)聯(lian)徘徊低吟(yin),間接呈現出黃(huang)(huang)(huang)鶴樓(lou)(lou)(lou)(lou)下(xia)江上(shang)(shang)朦朧的(de)(de)(de)(de)晚景(jing)(jing)。詩(shi)篇所展現的(de)(de)(de)(de)整幅畫面上(shang)(shang),交替出現的(de)(de)(de)(de)有(you)黃(huang)(huang)(huang)鶴樓(lou)(lou)(lou)(lou)的(de)(de)(de)(de)近景(jing)(jing)、遠景(jing)(jing)、日(ri)景(jing)(jing)、晚景(jing)(jing),變化奇妙(miao),氣象(xiang)恢宏(hong);相(xiang)互映襯的(de)(de)(de)(de)則有(you)仙人黃(huang)(huang)(huang)鶴、名樓(lou)(lou)(lou)(lou)勝地、藍天白云、晴(qing)川沙洲、綠樹芳草、落日(ri)暮江,形象(xiang)鮮明(ming),色(se)彩(cai)繽紛(fen)。全詩(shi)在詩(shi)情之中充滿(man)了畫意,富于繪畫美。
前人有“文以氣(qi)為(wei)主”之說,此(ci)詩(shi)(shi)(shi)前四句(ju)(ju)看似隨(sui)口說出(chu),一氣(qi)旋轉,順(shun)勢(shi)而下(xia),絕(jue)無半點(dian)滯(zhi)礙。“黃鶴(he)(he)”二(er)字再三出(chu)現(xian),卻因(yin)其氣(qi)勢(shi)奔騰直下(xia),使讀者“手揮五弦,目送飛鴻”,急忙讀下(xia)去,無暇(xia)覺(jue)察到它(ta)的(de)重疊(die)出(chu)現(xian),而這是律(lv)(lv)詩(shi)(shi)(shi)格律(lv)(lv)上(shang)(shang)之大忌(ji),詩(shi)(shi)(shi)人好(hao)像忘記了(le)是在(zai)寫“前有浮聲(sheng),后須切(qie)響”、字字皆有定聲(sheng)的(de)七律(lv)(lv)。試看:首聯(lian)的(de)五、六字同出(chu)“黃鶴(he)(he)”;第三句(ju)(ju)幾乎全(quan)用(yong)(yong)仄聲(sheng);第四句(ju)(ju)又用(yong)(yong)“空悠(you)悠(you)”這樣(yang)的(de)三平(ping)調煞尾;亦不顧什么對(dui)仗(zhang),用(yong)(yong)的(de)全(quan)是古體詩(shi)(shi)(shi)的(de)句(ju)(ju)法。詩(shi)(shi)(shi)人未必(bi)是有意(yi)在(zai)寫拗律(lv)(lv),但他跟后來杜甫的(de)律(lv)(lv)詩(shi)(shi)(shi)有意(yi)自創(chuang)別調的(de)情況也(ye)不同,是知之而不顧,如《紅樓夢》中林黛(dai)玉教人做詩(shi)(shi)(shi)時所(suo)說的(de),“若是果(guo)有了(le)奇句(ju)(ju),連(lian)平(ping)仄虛實不對(dui)都使得(de)的(de)”。在(zai)這里,崔顥是依(yi)據詩(shi)(shi)(shi)以立意(yi)為(wei)要和“不以詞害意(yi)”的(de)原則去進行(xing)實踐的(de),所(suo)以才(cai)寫出(chu)這樣(yang)七律(lv)(lv)中罕見的(de)高唱入云的(de)詩(shi)(shi)(shi)句(ju)(ju)。此(ci)外,雙(shuang)聲(sheng)、疊(die)韻和疊(die)音(yin)詞或詞組的(de)多(duo)次運(yun)用(yong)(yong),如“黃鶴(he)(he)”、“復返”等(deng)雙(shuang)聲(sheng)詞,雙(shuang)聲(sheng)詞組,“此(ci)地”,“江(jiang)上(shang)(shang)”等(deng)疊(die)韻詞組,以及“悠(you)悠(you)”、“歷歷”、“萋萋”等(deng)疊(die)音(yin)詞,造成了(le)此(ci)詩(shi)(shi)(shi)聲(sheng)音(yin)鏗(keng)鏘(qiang),清朗和諧,富于音(yin)樂美。
此(ci)(ci)詩(shi)前(qian)半(ban)首用散調(diao)變(bian)(bian)格(ge),后(hou)半(ban)首就(jiu)整飭歸(gui)(gui)正,實寫樓(lou)中所(suo)見(jian)所(suo)感,寫從樓(lou)上(shang)(shang)眺(tiao)望漢(han)陽城、鸚鵡洲的(de)(de)(de)(de)芳草綠樹(shu)并由此(ci)(ci)而(er)(er)引起(qi)的(de)(de)(de)(de)鄉愁(chou),這(zhe)是(shi)先(xian)放后(hou)收。倘只放不(bu)(bu)(bu)(bu)收,一味(wei)不(bu)(bu)(bu)(bu)拘常規,不(bu)(bu)(bu)(bu)回到格(ge)律(lv)上(shang)(shang)來,那么,它就(jiu)不(bu)(bu)(bu)(bu)是(shi)一首七(qi)律(lv),而(er)(er)成為七(qi)古了(le)。此(ci)(ci)詩(shi)前(qian)后(hou)似成兩截,其實文(wen)勢是(shi)從頭(tou)一直貫注到底的(de)(de)(de)(de),中間只不(bu)(bu)(bu)(bu)過是(shi)換了(le)一口氣罷了(le)。這(zhe)種(zhong)似斷實續的(de)(de)(de)(de)連接(jie),從律(lv)詩(shi)的(de)(de)(de)(de)起(qi)、承、轉(zhuan)、合來看,也(ye)(ye)最有章(zhang)法(fa)。元楊(yang)載(zai)《詩(shi)法(fa)家數》論(lun)律(lv)詩(shi)第(di)二聯(lian)(lian)要緊承首聯(lian)(lian)時說(shuo):“此(ci)(ci)聯(lian)(lian)要接(jie)破(po)題(首聯(lian)(lian)),要如驪龍之(zhi)(zhi)(zhi)珠,抱而(er)(er)不(bu)(bu)(bu)(bu)脫。”此(ci)(ci)詩(shi)前(qian)四(si)句正是(shi)如此(ci)(ci),敘(xu)(xu)仙(xian)人(ren)乘鶴傳說(shuo),頷聯(lian)(lian)與破(po)題相接(jie)相抱,渾然一體。楊(yang)載(zai)又論(lun)頸聯(lian)(lian)之(zhi)(zhi)(zhi)“轉(zhuan)”說(shuo):“與前(qian)聯(lian)(lian)之(zhi)(zhi)(zhi)意相避,要變(bian)(bian)化,如疾(ji)雷破(po)山(shan),觀者(zhe)驚(jing)愕。”疾(ji)雷之(zhi)(zhi)(zhi)喻,意在(zai)說(shuo)明章(zhang)法(fa)上(shang)(shang)至五、六句應有突變(bian)(bian),出人(ren)意外。此(ci)(ci)詩(shi)轉(zhuan)折處,格(ge)調(diao)上(shang)(shang)由變(bian)(bian)歸(gui)(gui)正,境(jing)(jing)界上(shang)(shang)與前(qian)聯(lian)(lian)截然異趣,恰(qia)好符(fu)合律(lv)法(fa)的(de)(de)(de)(de)這(zhe)個要求(qiu)。敘(xu)(xu)昔人(ren)黃(huang)鶴,杳然已去(qu),給人(ren)以(yi)(yi)渺(miao)不(bu)(bu)(bu)(bu)可(ke)知的(de)(de)(de)(de)感覺;忽(hu)一變(bian)(bian)而(er)(er)為晴川草樹(shu),歷歷在(zai)目,萋(qi)萋(qi)滿洲的(de)(de)(de)(de)眼前(qian)景象,這(zhe)一對比,不(bu)(bu)(bu)(bu)但能烘染出登樓(lou)遠(yuan)眺(tiao)者(zhe)的(de)(de)(de)(de)愁(chou)緒,也(ye)(ye)使文(wen)勢因此(ci)(ci)而(er)(er)有起(qi)伏波(bo)瀾。《楚辭·招隱士》曰:“王孫(sun)游兮(xi)不(bu)(bu)(bu)(bu)歸(gui)(gui),春草生(sheng)兮(xi)萋(qi)萋(qi)。”詩(shi)中“芳草萋(qi)萋(qi)”之(zhi)(zhi)(zhi)語亦借(jie)此(ci)(ci)而(er)(er)逗(dou)出結(jie)(jie)尾(wei)鄉關何(he)處、歸(gui)(gui)思難禁的(de)(de)(de)(de)意思。末聯(lian)(lian)以(yi)(yi)寫煙波(bo)江上(shang)(shang)日暮懷歸(gui)(gui)之(zhi)(zhi)(zhi)情(qing)作(zuo)結(jie)(jie),使詩(shi)意重歸(gui)(gui)于(yu)開頭(tou)那種(zhong)渺(miao)茫不(bu)(bu)(bu)(bu)可(ke)見(jian)的(de)(de)(de)(de)境(jing)(jing)界,這(zhe)樣(yang)能回應前(qian)面,如豹(bao)尾(wei)之(zhi)(zhi)(zhi)能繞額(e)的(de)(de)(de)(de)“合”,也(ye)(ye)是(shi)很符(fu)合律(lv)詩(shi)法(fa)度的(de)(de)(de)(de)。
正由于此詩藝術上出神入化,取得極(ji)大成功,它被人們推(tui)崇為題黃鶴樓的(de)絕(jue)唱,就是可(ke)以(yi)理解的(de)了。
南宋·嚴羽《滄(cang)浪(lang)詩(shi)話》:唐人七言(yan)律詩(shi),當以崔顥《黃鶴樓》為第一。
元·方回《瀛奎律(lv)髓》:此詩前四(si)句不拘對偶,氣勢(shi)雄大。李白讀之,不敢(gan)再題(ti)此樓,乃去而(er)賦《登金陵鳳凰臺》也。
元·方回《瀛奎律(lv)髓(sui)匯(hui)評(ping)》:馮舒:何有(you)(you)聲病,即是(shi)律(lv)詩(shi),且不拘平仄,何況對偶?馮班:真奇。上半(ban)有(you)(you)千(qian)里(li)之(zhi)勢。起四句(ju)宕開,有(you)(you)萬鈞之(zhi)勢,紀(ji)昀:偶爾得之(zhi),自成絕調(diao)。然(ran)不可無一(yi),不可有(you)(you)二。再一(yi)臨摹,便成窠臼。許印芳:此(ci)篇乃變體律(lv)詩(shi),前半(ban)是(shi)古詩(shi)體、以古筆為律(lv)詩(shi)。無名氏(乙):前六(liu)句(ju)神興溢涌,結二語蘊(yun)含無窮,千(qian)秋第一(yi)絕唱。趙熙(xi):此(ci)詩(shi)萬難嗣響,其妙則殷璠(fan)所謂“神來,氣(qi)來,情來”者也(ye)。
明·高棅《唐詩品匯》:劉(liu)后(hou)村云:古人(ren)服善。李白(bai)登黃(huang)鶴樓有(you)“眼(yan)前有(you)景道不得,崔(cui)顥題詩在上頭”之(zhi)句(ju),至金陵乃作《鳳(feng)凰臺》以(yi)擬之(zhi)。今觀二詩,真敵手棋也(ye)。劉(liu)須溪云:恨以(yi)滔(tao)滔(tao)莽(mang)莽(mang),有(you)疏宕之(zhi)氣,故勝巧思。
明(ming)·高棅《批點唐詩正聲》:氣格音調,千(qian)載獨(du)步(bu)。
明·郎瑛《七修類稿》:古(gu)人(ren)不以饾饤為工,如“鸚(ying)鵡洲(zhou)”對“漢陽樹(shu)”,“白鷺洲(zhou)”對“青天外”,超(chao)然不為律縛,此(ci)氣(qi)昌而有余意也。
明(ming)·王世(shi)懋《藝(yi)圃(pu)擷余》:崔郎中作(zuo)《黃鶴樓(lou)》詩(shi),青蓮短(duan)氣,后題《鳳凰臺(tai)》,古(gu)今目(mu)為(wei)敕敵。識者謂前六句不(bu)能當,結語深悲(bei)慷慨(kai),差足勝耳(er)。然余意更(geng)有(you)不(bu)然,無論中二聯不(bu)能及(ji),即結語亦大有(you)辨(bian)。言(yan)詩(shi)須道興比賦(fu),如(ru)(ru)“日暮(mu)鄉(xiang)關”,興而賦(fu)也(ye),“浮云”“蔽日”,比而賦(fu)也(ye),以(yi)此(ci)思之(zhi)(zhi),“使人愁(chou)(chou)”三字雖同,孰(shu)為(wei)當乎?“日暮(mu)鄉(xiang)關”、“煙(yan)波(bo)江上”,本無指著(zhu),登臨者自(zi)生愁(chou)(chou)耳(er),故曰“使人愁(chou)(chou)”,煙(yan)波(bo)使之(zhi)(zhi)愁(chou)(chou)也(ye);“浮云”“蔽日”,“長(chang)安不(bu)見”,逐客自(zi)應(ying)愁(chou)(chou),寧(ning)須使之(zhi)(zhi)?青蓮才情,標映萬載,寧(ning)以(yi)予(yu)言(yan)重輕?尺有(you)所(suo)短(duan),寸(cun)有(you)所(suo)長(chang),竊以(yi)為(wei)此(ci)詩(shi)不(bu)逮,非一端也(ye),如(ru)(ru)有(you)罪我者則不(bu)敢辭。
明·胡應(ying)麟(lin)《詩藪(sou)》:崔顥《黃鶴樓》、李(li)白(bai)《鳳凰(huang)臺》,但略點題面(mian),未嘗(chang)題黃鶴、鳳凰(huang)也(ye)。……故古人之怍(zuo),往往神韻超然,絕(jue)去斧鑿。
明(ming)·李(li)攀(pan)龍(long)《唐詩(shi)廣(guang)選》:李(li)賓之曰:崔顥此詩(shi)乃(nai)律間(jian)出古,要自不(bu)厭。
明·陸時(shi)雍《唐詩鏡》:此詩氣(qi)格高迥,渾若(ruo)天成。
明·鐘惺《唐詩(shi)歸》:譚云:此詩(shi)妙在(zai)寬然有(you)余,無(wu)所不寫(xie)。使他(ta)人(ren)以歌行為之,尤覺不舒(shu),宜爾太(tai)白起敬也。
明·周(zhou)(zhou)珽《唐詩選(xuan)脈會(hui)通評林》:前四句敘樓名(ming)之(zhi)由,何(he)等流(liu)利(li)鮮活?后四句寓感慨之(zhi)思,何(he)等清迥(jiong)凄愴?蓋(gai)黃鶴無返期(qi),白(bai)云(yun)(yun)空在望(wang),睹(du)江(jiang)樹洲草(cao),自不(bu)能(neng)不(bu)觸目生愁。賦景(jing)攄情(qing),不(bu)假斧鑿痕(hen),所(suo)以(yi)成千古膾炙(zhi)。李夢陽云(yun)(yun):一氣渾成,凈亮奇瑰,太(tai)白(bai)所(suo)以(yi)見屈。周(zhou)(zhou)敬曰:通篇琉(liu)越,煞處悲(bei)壯,奇妙天成。
明·許學夷《詩源辨體》:崔《黃鶴》、《雁門》,讀之(zhi)有金石宮商之(zhi)聲,蓋晚年作也(ye)。
明·邢(xing)昉《唐風定》:本歌(ge)行(xing)體也,作律更入神(shen)境。云(yun)卿《古意》猶涉鍛(duan)煉(lian),此最高矣。
明·吳逸(yi)一《唐詩(shi)歸折(zhe)衷》:吳敬夫(fu)云(yun):吊古傷今,意到筆到之(zhi)作。
明·譚(tan)宗《近(jin)體秋(qiu)陽》:灝高排空,愴渾絕(jue)世,此(ci)(ci)與太白(bai)《鳳凰臺》篇當(dang)同冠(guan)七言。顧太白(bai)不拘(ju)粘(zhan),唯心師之,不敢(gan)輒(zhe)以程后學,不得不獨推此(ci)(ci)作(zuo)爾。
明·金圣嘆《貫華堂選批唐才子詩(shi)》:此(ci)詩(shi)正以浩浩大(da)(da)筆,連寫三“黃(huang)鶴”字(zi)(zi)(zi)為奇(qi)耳。……四之忽(hu)陪“白(bai)云”,正妙(miao)于有(you)意(yi)(yi)(yi)無(wu)意(yi)(yi)(yi),有(you)謂無(wu)謂。通解(jie)細尋(xun),他(ta)何(he)曾(ceng)是(shi)作(zuo)詩(shi),直(zhi)是(shi)直(zhi)上(shang)直(zhi)下(xia)放眼恣看,看見道理卻是(shi)如此(ci),于是(shi)立起身,提筆濡墨,前向(xiang)樓頭(tou)白(bai)粉壁(bi)上(shang),恣意(yi)(yi)(yi)大(da)(da)書一行。既已(yi)書畢,亦(yi)(yi)便(bian)自(zi)看,并不(bu)解(jie)其(qi)好之與否。單只(zhi)覺(jue)得(de)修(xiu)已(yi)不(bu)須修(xiu),補(bu)已(yi)不(bu)須補(bu),添已(yi)不(bu)可添,減(jian)(jian)已(yi)不(bu)可減(jian)(jian),于是(shi)滿心(xin)滿意(yi)(yi)(yi),即(ji)便(bian)留卻去(qu)休(xiu)回,實不(bu)料后(hou)(hou)來有(you)人看見,已(yi)更不(bu)能(neng)跳出其(qi)籠罩也。且(qie)后(hou)(hou)人之不(bu)能(neng)跳出,亦(yi)(yi)只(zhi)是(shi)修(xiu)補(bu)添減(jian)(jian)俱用不(bu)著(zhu),于是(shi)便(bian)復袖手而去(qu),非謂其(qi)有(you)字(zi)(zi)(zi)法、句(ju)(ju)法、章法,都被占盡(jin),遂更不(bu)能(neng)爭奪也。此(ci)解(jie)(按:指后(hou)(hou)四句(ju)(ju))又(you)妙(miao)于更不(bu)牽連上(shang)文,只(zhi)一意(yi)(yi)(yi)憑高望遠,別(bie)吐自(zi)家懷抱,任憑后(hou)(hou)來讀者自(zi)作(zuo)如何(he)會通,真為大(da)(da)家規摹(mo)也。五六(liu)只(zhi)是(shi)翻跌“鄉(xiang)關何(he)處是(shi)”五字(zi)(zi)(zi),言(yan)此(ci)處歷歷是(shi)樹,此(ci)處凄凄是(shi)洲,獨有(you)目斷鄉(xiang)關,卻是(shi)不(bu)知何(he)處。他(ta)只(zhi)于句(ju)(ju)上(shang)橫安得(de)“日暮”二(er)字(zi)(zi)(zi),便(bian)令前解(jie)四句(ju)(ju)二(er)十八(ba)字(zi)(zi)(zi),字(zi)(zi)(zi)字(zi)(zi)(zi)一齊搖動入(ru)來,此(ci)為絕(jue)奇(qi)之筆也。
明·王夫之《唐詩評選》:鵬飛象行,驚(jing)人以遠大。竟從(cong)懷古起(qi),是題(ti)樓詩,非登樓。一結自不如《鳳凰臺》,以意多礙氣(qi)也。
清·周容《春(chun)酒堂詩(shi)話》:評贊(zan)者無過隨太白為虛聲(sheng)耳。獨喜(xi)譚友(you)夏(xia)“寬然有余(yu)”四(si)字,不(bu)特盡崔詩(shi)之境,且可推之以悟詩(shi)道。非(fei)學問博大,性情深厚,則(ze)蓄縮羞赧,如(ru)牧豎咶席見諸將矣。
清·吳(wu)昌祺《刪訂唐詩解》:不(bu)古不(bu)律,亦古亦律,千秋(qiu)絕唱,何獨李唐?
清(qing)·毛(mao)奇齡《唐(tang)七(qi)律選(xuan)》:此律法之最變者,然(ran)系意興所(suo)至、信筆(bi)抒寫而(er)得之,如(ru)神(shen)駒出水(shui),任其跋踔,無行步工拙,裁(cai)摩擬便惡劣矣。前人品此為唐(tang)律第一(yi),或未必然(ran),然(ran)安可有二也(ye)。
清·黃白(bai)山《增訂唐詩摘鈔》:前(qian)半(ban)一氣(qi)(qi)直走,竟不作(zuo)對,律之(zhi)變體。五六“州”一類,“草”“樹(shu)”一類,上下(xia)互換成對(犄角對)。前(qian)半(ban)即(ji)吊古之(zhi)意,憑空而(er)下(xia)。“晴(qing)川歷(li)歷(li)”、“芳草萋萋”,即(ji)從(cong)“白(bai)云”“悠悠”生(sheng)出。結從(cong)“漢陽樹(shu)”、“鸚鵡洲(zhou)”生(sheng)出“鄉關”,見作(zuo)者身分(fen);點破“江上”,指明其(qi)地;又以“煙波(bo)”喚起“愁”字(zi)(zi),以“愁”字(zi)(zi)綰上前(qian)半(ban)。前(qian)半(ban)四句筆矯,中二句氣(qi)(qi)和,結又健舉,橫(heng)插“煙波(bo)”二字(zi)(zi)點睛(jing)。雄渾(hun)傲(ao)岸,全(quan)以氣(qi)(qi)勝,直如《國策》文字(zi)(zi),而(er)其(qi)法又極(ji)細密。
清·盛傳敏《磧砂唐詩》:今(jin)細求(qiu)之,一(yi)氣(qi)渾(hun)成,律(lv)中帶古(gu),自不必言。即(ji)“晴(qing)川(chuan)”二句,清迥絕倫,他(ta)再有作,皆不過眼前景矣。而且痕跡俱(ju)消,所以獨步千古(gu)乎?
清(qing)·查慎行《初白庵詩(shi)(shi)評》:此(ci)詩(shi)(shi)為后來七律之袓,取(qu)其氣(qi)局開展。
清(qing)·何焯《唐三體(ti)詩評》:此(ci)篇體(ti)勢可與老(lao)杜《登岳陽樓》匹敵(di)。
清·屈復《唐詩成法》:格律(lv)脫(tuo)灑(sa),律(lv)調葉和,以青(qing)蓮仙(xian)才即時(shi)閣(ge)筆(bi),已高絕千(qian)古(gu)。《鳳凰臺》諸作(zuo)屢擬此篇,邯鄲(dan)學步(bu),并故(gu)步(bu)失之矣。《鸚鵡洲》前半(ban)(ban)神似,后半(ban)(ban)又謬(miu)以千(qian)里(li)者(zhe),律(lv)調不葉也(ye)。在崔實(shi)本之《龍池篇》,而沈(shen)之字句雖本范云(yun),調則自制,崔一拍便合(he),當是才性所近。蓋此為平(ping)商流利(li)之調,而謫仙(xian)乃宮音也(ye)。
清·徐增《而庵說唐詩(shi)》:字(zi)字(zi)針鋒相(xiang)湊,如此作轉(zhuan)。方(fang)是名(ming)手。
清(qing)·王阮亭《唐(tang)賢三(san)(san)昧集箋注》:此(ci)詩得(de)一疊字訣,全從《三(san)(san)百篇》化出。
清·沈(shen)德潛《唐詩別裁(cai)》:意得象先,神(shen)行語(yu)外(wai),縱筆寫去,遂(sui)擅千(qian)古(gu)之奇。
清·趙臣瑗《山滿樓箋注唐詩(shi)七(qi)言律(lv)》:妙在(zai)一曰(yue)黃(huang)鶴(he),再曰(yue)黃(huang)鶴(he),三(san)曰(yue)黃(huang)鶴(he),令讀(du)者不(bu)嫌其復,不(bu)覺其煩,不(bu)訝其何謂。尤妙在(zai)一曰(yue)黃(huang)鶴(he),再曰(yue)黃(huang)鶴(he),三(san)曰(yue)黃(huang)鶴(he),而忽然(ran)接(jie)以白云,令讀(du)者不(bu)嫌其突,不(bu)覺其生,不(bu)訝其無(wu)端。此何故耶?由其氣足以充(chong)之(zhi),神足以運之(zhi)而已矣。若論作法,則崔之(zhi)妙在(zai)凌駕(jia),李之(zhi)妙在(zai)安(an)頓,豈(qi)相(xiang)礙乎?
清·方東樹《昭昧詹(zhan)言》:崔顥(hao)《黃鶴樓》,此千古(gu)(gu)擅名之(zhi)作,只(zhi)是以文筆行(xing)之(zhi),一氣(qi)轉折。五六雖斷寫景,而(er)氣(qi)亦(yi)(yi)(yi)直(zhi)下噴溢。收亦(yi)(yi)(yi)然。所以可(ke)貴(gui)。此體不可(ke)再學(xue),學(xue)則(ze)無味,亦(yi)(yi)(yi)不奇矣。細(xi)細(xi)校之(zhi),不如“盧家(jia)少(shao)婦”有法度(du),可(ke)以為法千古(gu)(gu)也。
清·張(zhang)世煒(wei)《唐七律雋》:毛(mao)秋晴云:張(zhang)南士謂(wei)人不(bu)(bu)(bu)識他詩(shi)不(bu)(bu)(bu)礙,惟(wei)崔(cui)司勛《黃鶴樓》、沈(shen)詹事《古(gu)意》,若心不(bu)(bu)(bu)能記、口不(bu)(bu)(bu)能誦,便為(wei)不(bu)(bu)(bu)識字白丁矣(yi)。
清·吳烶(ting)《唐詩(shi)選勝(sheng)直(zhi)解》:此(ci)體全是(shi)賦體,前四句因登樓而生感。
近代·王闿運《湘綺樓說詩(shi)》:起有(you)飄(piao)然之致,觀(guan)太白(bai)《鳳凰臺(tai)》、《鸚鵡洲(zhou)》詩(shi)學此,方知工拙。
近(jin)代·高(gao)步瀛《唐(tang)宋詩(shi)舉要》:吳曰(yue):渺茫無際,高(gao)唱入云(yun),太白尚心(xin)折,何況余子?
近代·俞陛云(yun)《詩(shi)境(jing)淺說(shuo)(shuo)》:此詩(shi)向推(tui)絕唱,而未言(yan)(yan)(yan)其(qi)(qi)(qi)故,讀者(zhe)欲索其(qi)(qi)(qi)佳(jia)(jia)處(chu)(chu)而無從(cong)(cong)。評此詩(shi)者(zhe),謂(wei)其(qi)(qi)(qi)“意得象先,神行語外”,崔詩(shi)誠足當(dang)之(zhi),然讀者(zhe)仍未喻其(qi)(qi)(qi)妙(miao)也(ye)。余(yu)謂(wei)其(qi)(qi)(qi)佳(jia)(jia)處(chu)(chu)有二:七(qi)(qi)律(lv)能一氣(qi)旋轉(zhuan)者(zhe),五律(lv)已(yi)(yi)難,七(qi)(qi)律(lv)尤難,大歷以(yi)后(hou),能手無多(duo)。崔詩(shi)飄然不(bu)群,若仙(xian)人行空(kong),趾不(bu)履(lv)地,足以(yi)抗衡李、杜(du),其(qi)(qi)(qi)佳(jia)(jia)處(chu)(chu)在(zai)格高(gao)而意超也(ye)。黃鶴(he)(he)(he)樓(lou)(lou)與(yu)岳陽樓(lou)(lou)并踞(ju)江(jiang)湖之(zhi)勝,杜(du)少陵、孟(meng)襄陽登岳陽樓(lou)(lou)詩(shi),皆就江(jiang)湖壯(zhuang)闊(kuo)發押。黃鶴(he)(he)(he)樓(lou)(lou)當(dang)江(jiang)漢之(zhi)交,水天浩蕩(dang),登臨(lin)者(zhe)每易(yi)從(cong)(cong)此著(zhu)想(xiang),設崔亦專詠江(jiang)景,未必能出(chu)杜(du)、孟(meng)范圍(wei),而崔獨從(cong)(cong)“黃鶴(he)(he)(he)樓(lou)(lou)”三字(zi)著(zhu)想(xiang)。首二句點(dian)明(ming)題字(zi),言(yan)(yan)(yan)鶴(he)(he)(he)去樓(lou)(lou)空(kong),乍觀之(zhi),若平直(zhi)鋪敘,其(qi)(qi)(qi)意若謂(wei)仙(xian)人跨鶴(he)(he)(he),事屬虛(xu)無,不(bu)欲質言(yan)(yan)(yan)之(zhi)。故三句緊(jin)接(jie)黃鶴(he)(he)(he)已(yi)(yi)去,本無重來之(zhi)望,猶《長恨歌(ge)》言(yan)(yan)(yan)入地升天、茫(mang)茫(mang)不(bu)見也(ye)。樓(lou)(lou)以(yi)仙(xian)得名,仙(xian)去樓(lou)(lou)空(kong),余(yu)者(zhe)唯天際白(bai)云(yun),悠(you)悠(you)千載耳(er)。謂(wei)其(qi)(qi)(qi)望云(yun)思仙(xian)固(gu)可(ke),謂(wei)其(qi)(qi)(qi)因仙(xian)不(bu)可(ke)知,而對此蒼茫(mang),百端交集,尤覺(jue)有無窮之(zhi)感,不(bu)僅切定“黃鶴(he)(he)(he)樓(lou)(lou)”三字(zi)著(zhu)筆(bi),其(qi)(qi)(qi)佳(jia)(jia)處(chu)(chu)在(zai)托想(xiang)之(zhi)空(kong)靈、寄情(qing)之(zhi)高(gao)遠也(ye)。通篇以(yi)虛(xu)處(chu)(chu)既已(yi)(yi)說(shuo)(shuo)盡,五六句自(zi)當(dang)實寫(xie)樓(lou)(lou)中所見,而以(yi)戀闕懷鄉之(zhi)意總結全篇。猶岳陽樓(lou)(lou)二詩(shi),前半首皆實寫(xie),后(hou)半首皆虛(xu)寫(xie),虛(xu)實相生(sheng),五七(qi)(qi)言(yan)(yan)(yan)同此律(lv)法(fa)也(ye)。