幼時能背誦《訓(xun)童蒙韻語》,十五歲到州學(xue)(xue)就讀。一(yi)天州學(xue)(xue)前演出(chu)大戲,州學(xue)(xue)學(xue)(xue)生都棄學(xue)(xue)外(wai)出(chu)看(kan)熱鬧,僅安國一(yi)人安心誦讀,州學(xue)(xue)老師(shi)非常感動,賞贈他紙(zhi)筆佳硯。早年拜程顥、程頤弟子(zi)楊時為師(shi),研究性命之學(xue)(xue)。
兩年后(hou),入太(tai)學學習。胡安國入太(tai)學后(hou),以理(li)學家(jia)程(cheng)頤之友朱長文及靳裁之為師。靳裁之與他(ta)討論經史大義,非常器重他(ta)。
北宋哲(zhe)宗(zong)(zong)紹圣四年(nian)(1097年(nian)),胡(hu)安國參加(jia)科舉(ju)考試,主管(guan)廷(ting)試的(de)考官定他為(wei)(wei)(wei)第一,宰相以(yi)他的(de)試卷(juan)里沒(mei)有詆毀元政治的(de)言語,降低了(le)他的(de)名次。哲(zhe)宗(zong)(zong)又提拔(ba)為(wei)(wei)(wei)第三名。任命他為(wei)(wei)(wei)太學(xue)博士(shi)。提舉(ju)湖(hu)北路學(xue)事。旋改使湖(hu)南路學(xue)事。徽宗(zong)(zong)、欽宗(zong)(zong)朝升遷數職,皆辭不就。
北宋政和元年(1111年),胡安(an)國(guo)任職成(cheng)都府。
北(bei)宋政(zheng)和(he)二年(1112年),遭母親(qin)喪事,遷居到江東。恰巧父(fu)親(qin)又(you)(you)去(qu)世,他便對弟子說:“我過去(qu)做官是為二老(lao)雙親(qin),如今即使有萬貫俸祿我又(you)(you)給誰呢?”從(cong)此(ci)就(jiu)稱病退(tui)出仕途,在父(fu)母墓(mu)旁建造房屋,耕田種地以自給,準備(bei)終老(lao)于(yu)此(ci)。
宣(xuan)和五(wu)年(1123年)始撰《春秋傳(chuan)》。
北宋宣和末年(1125年),別人薦舉胡(hu)安(an)國(guo)擔任(ren)屯(tun)田郎,他推辭了。
宋欽(qin)宗(zong)繼(ji)位(wei)(1126年(nian)),任命他(ta)(ta)為(wei)太常少卿(qing),他(ta)(ta)又(you)推辭了;再任命他(ta)(ta)做(zuo)(zuo)起居郎,他(ta)(ta)還是(shi)(shi)推辭。欽(qin)宗(zong)頒(ban)(ban)旨催促他(ta)(ta),他(ta)(ta)到(dao)了京師,以(yi)有(you)病為(wei)由(you)(you)請假(jia)。欽(qin)宗(zong)召(zhao)見(jian)(jian)他(ta)(ta),他(ta)(ta)啟奏(zou)說(shuo):“賢明的(de)(de)(de)(de)(de)君主以(yi)倡導(dao)學術(shu)為(wei)最急之事(shi)(shi),圣人(ren)之學以(yi)端(duan)正(zheng)心(xin)術(shu)為(wei)要(yao)害,心(xin)是(shi)(shi)萬(wan)事(shi)(shi)之宗(zong),正(zheng)心(xin)是(shi)(shi)判斷事(shi)(shi)情掌理(li)(li)萬(wan)物的(de)(de)(de)(de)(de)前(qian)提,希望皇帝能(neng)提拔那些精通治(zhi)國(guo)平(ping)天下的(de)(de)(de)(de)(de)道理(li)(li)的(de)(de)(de)(de)(de)人(ren),虛心(xin)向他(ta)(ta)們咨詢,盡量發掘(jue)他(ta)(ta)們過人(ren)的(de)(de)(de)(de)(de)智能(neng)。”又(you)說(shuo):“國(guo)家一定(ding)要(yao)有(you)穩定(ding)不(bu)(bu)變(bian)的(de)(de)(de)(de)(de)政(zheng)策,謀(mou)議(yi)既然定(ding)下來了,君臣(chen)就(jiu)一定(ding)遵守。這(zhe)樣,設想的(de)(de)(de)(de)(de)事(shi)(shi)就(jiu)可以(yi)做(zuo)(zuo)成,治(zhi)理(li)(li)天下的(de)(de)(de)(de)(de)功業也可以(yi)確立。如今皇帝登(deng)基(ji)臨朝已(yi)經(jing)(jing)半年(nian)了,而(er)朝廷(ting)(ting)法(fa)(fa)紀制度還處于混(hun)亂狀態,社會風氣日益敗壞;施(shi)政(zheng)方針(zhen)老出(chu)現違背(bei)常理(li)(li)的(de)(de)(de)(de)(de)內(nei)容;大(da)臣(chen)相互排(pai)擠,結黨營私(si)的(de)(de)(de)(de)(de)苗頭已(yi)經(jing)(jing)出(chu)現;各(ge)(ge)種(zhong)職位(wei)和事(shi)(shi)物都有(you)人(ren)在暗中(zhong)追求,各(ge)(ge)種(zhong)讒(chan)言蜂起;用人(ren)失當;頒(ban)(ban)布一項政(zheng)令竟(jing)數度變(bian)更,導(dao)致(zhi)臣(chen)民(min)無(wu)法(fa)(fa)信任朝廷(ting)(ting)。若(ruo)不(bu)(bu)掃除這(zhe)些舊習,乘勢改(gai)弦易轍,恐怕大(da)廈一旦傾斜,不(bu)(bu)可能(neng)再扶正(zheng)。請皇上征求大(da)臣(chen)的(de)(de)(de)(de)(de)意見(jian)(jian),讓(rang)他(ta)(ta)們各(ge)(ge)陳己見(jian)(jian)。若(ruo)是(shi)(shi)大(da)臣(chen)的(de)(de)(de)(de)(de)策略有(you)不(bu)(bu)足,則(ze)參用臺諫(jian)之臣(chen)的(de)(de)(de)(de)(de)意見(jian)(jian);若(ruo)臺諫(jian)之臣(chen)辯駁不(bu)(bu)當,則(ze)專用大(da)臣(chen)謀(mou)劃的(de)(de)(de)(de)(de)方法(fa)(fa)。要(yao)在朝中(zhong)由(you)(you)眾臣(chen)提出(chu)自己的(de)(de)(de)(de)(de)看(kan)法(fa)(fa),由(you)(you)皇帝做(zuo)(zuo)最后(hou)決斷,以(yi)此做(zuo)(zuo)為(wei)治(zhi)國(guo)之策,依次施(shi)行。敢有(you)動搖(yao)基(ji)本國(guo)策的(de)(de)(de)(de)(de),必(bi)受懲罰,決無(wu)赦免。這(zhe)樣經(jing)(jing)過一段時(shi)間實踐,新政(zheng)能(neng)夠推廣,中(zhong)興大(da)業必(bi)能(neng)成功。”
南宋紹興(xing)元年(1131年)為(wei)(wei)中書舍(she)人兼侍(shi)講,上《時政(zheng)論(lun)》21篇(pian),其(qi)(qi)內(nei)容包括定(ding)(ding)計、建都、設險(xian)、制國(guo)(guo)(guo)、恤民(min)、立(li)政(zheng)、尚(shang)志、正心、養(yang)(yang)氣等。其(qi)(qi)《定(ding)(ding)計》篇(pian)大意(yi)說(shuo)(shuo):“陛下登基(ji)已經(jing)六年了,要(yao)(yao)是(shi)(shi)建都,則(ze)未必有(you)(you)一(yi)定(ding)(ding)能(neng)(neng)堅(jian)守的(de)(de)(de)地點;要(yao)(yao)是(shi)(shi)征討(tao)賊寇,則(ze)未必有(you)(you)不(bu)(bu)再(zai)變動的(de)(de)(de)策略;要(yao)(yao)是(shi)(shi)建立(li)政(zheng)事(shi),則(ze)未必有(you)(you)一(yi)定(ding)(ding)能(neng)(neng)執(zhi)行(xing)不(bu)(bu)再(zai)反復(fu)(fu)(fu)(fu)的(de)(de)(de)政(zheng)令;要(yao)(yao)是(shi)(shi)任用官吏,則(ze)未必有(you)(you)一(yi)定(ding)(ding)能(neng)(neng)信任不(bu)(bu)疑(yi)的(de)(de)(de)臣子(zi)。舍(she)棄今天(tian)(tian)這個機會不(bu)(bu)再(zai)圖強(qiang),后(hou)悔就來不(bu)(bu)及了。”其(qi)(qi)《建都》篇(pian)大意(yi)說(shuo)(shuo):“宜定(ding)(ding)都建康(南京)以鄰(lin)近關中、河(he)內(nei),作為(wei)(wei)復(fu)(fu)(fu)(fu)興(xing)的(de)(de)(de)基(ji)業。”其(qi)(qi)《設險(xian)》篇(pian)大意(yi)說(shuo)(shuo):“要(yao)(yao)想(xiang)鞏(gong)固長(chang)江(jiang)上游,必須保有(you)(you)漢水(shui)、沔水(shui);要(yao)(yao)想(xiang)鞏(gong)固長(chang)江(jiang)下游,必須守住淮(huai)水(shui)、泗水(shui);要(yao)(yao)想(xiang)鞏(gong)固長(chang)江(jiang)中游,必須以重兵(bing)(bing)鎮守安(an)陸。”其(qi)(qi)《尚(shang)志》篇(pian)大意(yi)說(shuo)(shuo):“應(ying)當(dang)立(li)下一(yi)定(ding)(ding)能(neng)(neng)恢復(fu)(fu)(fu)(fu)中原、去恭敬地祭祀(si)先帝(di)陵寢的(de)(de)(de)志向;應(ying)當(dang)立(li)下一(yi)定(ding)(ding)能(neng)(neng)掃除敵寇,奉迎二帝(di)回國(guo)(guo)(guo)的(de)(de)(de)志向。”其(qi)(qi)《正心》篇(pian)大意(yi)說(shuo)(shuo):“當(dang)務(wu)之(zhi)急是(shi)(shi)軍務(wu),希望能(neng)(neng)選拔正直(zhi)的(de)(de)(de)臣子(zi),具(ju)備見多識廣(guang)、為(wei)(wei)國(guo)(guo)(guo)分(fen)憂(you)、敢于(yu)直(zhi)言的(de)(de)(de)品質,安(an)排在皇帝(di)左右,從早(zao)到晚與皇帝(di)討(tao)論(lun)國(guo)(guo)(guo)事(shi),以求(qiu)協(xie)助皇帝(di)決策。”其(qi)(qi)《養(yang)(yang)氣》篇(pian)大意(yi)說(shuo)(shuo):“用兵(bing)(bing)之(zhi)勝負,軍隊之(zhi)強(qiang)弱,將帥之(zhi)勇怯,都與人君(jun)(jun)所養(yang)(yang)之(zhi)氣有(you)(you)直(zhi)接關系(xi)。但愿君(jun)(jun)主多注(zhu)意(yi)為(wei)(wei)善,注(zhu)意(yi)更新(xin)自(zi)己的(de)(de)(de)道德修養(yang)(yang)水(shui)準,使(shi)他頒布的(de)(de)(de)政(zheng)令能(neng)(neng)夠在中國(guo)(guo)(guo)執(zhi)行(xing),讓百姓(xing)信服而(er)又能(neng)(neng)讓夷狄知道,使(shi)剛(gang)正之(zhi)氣充滿天(tian)(tian)地之(zhi)間,這樣(yang)君(jun)(jun)王就可以使(shi)天(tian)(tian)下安(an)定(ding)(ding)了。”復(fu)(fu)(fu)(fu)任為(wei)(wei)給(gei)事(shi)中,到職(zhi)十余(yu)日(ri)求(qiu)去,攜家(jia)寓居(ju)湖(hu)北(bei)荊(jing)門。荊(jing)門一(yi)帶兵(bing)(bing)荒馬亂,準備遷居(ju)。
南宋紹興二年(1132年),適逢湘(xiang)潭(tan)(tan)士(shi)人黎明、楊訓(xun)備(bei)船(chuan)迎接(jie),于是溯(su)湘(xiang)江抵湘(xiang)潭(tan)(tan),至(zhi)碧(bi)泉定居,遂落籍湘(xiang)潭(tan)(tan)。筑碧(bi)泉書(shu)堂(tang),著書(shu)講學(xue)(xue),從游弟子數(shu)十人,潛心續撰《春(chun)秋(qiu)傳》。胡安國(guo)志(zhi)在經世濟民,感(gan)于時事,往往借《春(chun)秋(qiu)》寓(yu)意,不拘(ju)章句訓(xun)詁(gu),成(cheng)為宋代理(li)學(xue)(xue)家以義理(li)治《春(chun)秋(qiu)》的代表作。
紹興五(wu)年(nian)(1135),因胡(hu)安(an)(an)國(guo)修纂的(de)《春秋傳》成書,朝(chao)(chao)廷任(ren)(ren)命他為(wei)提舉(ju)(ju)萬(wan)壽觀兼(jian)侍讀。胡(hu)安(an)(an)國(guo)還未就職,諫(jian)官陳(chen)公輔上(shang)疏攻(gong)擊那(nei)些自稱是繼承(cheng)了(le)程頤之學(xue)的(de)人。胡(hu)安(an)(an)國(guo)的(de)奏疏上(shang)達(da)朝(chao)(chao)廷,陳(chen)公輔等(deng)人則抨擊胡(hu)安(an)(an)國(guo)的(de)觀點荒唐。改(gai)任(ren)(ren)胡(hu)安(an)(an)國(guo)永州(zhou)知州(zhou),胡(hu)安(an)(an)國(guo)推辭未就任(ren)(ren),后(hou)又改(gai)提舉(ju)(ju)太平觀,升寶文閣直(zhi)學(xue)士(shi)。
南宋(song)紹興八年四月(yue)(1138年),胡(hu)安國(guo)逝世(shi),葬隱山,朝廷破格(ge)賜謚(shi)文(wen)定。
南(nan)宋紹興八年(nian)六(liu)月至八月,宋高宗賜金、帛委命湖南(nan)監(jian)司安置喪(sang)事,由潭州官(guan)府(fu)所建。
《春秋傳(chuan)》、《資治通(tong)鑒舉要補遺》一百(bai)卷,《文(wen)集(ji)》十五卷,《宋史》立傳(chuan),《宋元學案》中的《武(wu)夷學案》
胡(hu)(hu)安國是兩宋(song)時(shi)(shi)期著名的經學(xue)家(jia)、理學(xue)家(jia)和(he)政治(zhi)家(jia),對兩宋(song)之際(ji)的政治(zhi)和(he)學(xue)術領域(yu)均(jun)產生了較大的影響。胡(hu)(hu)安國以其《時(shi)(shi)政論》、《治(zhi)國論》、《春秋傳》奠定了將心性之學(xue)與(yu)經世致用(yong)相結合的“湘派”風,一方面(mian)為理學(xue)的發(fa)揚光大做出了重(zhong)要(yao)貢獻(xian),同時(shi)(shi)也為統治(zhi)階級提(ti)供(gong)了一套(tao)有用(yong)的治(zhi)國寶典。
胡安國講(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue)碧(bi)泉,傳學(xue)(xue)(xue)(xue)胡宏(hong)及(ji)弟(di)子。胡宏(hong)傳學(xue)(xue)(xue)(xue)張栻(chi)(chi)。張栻(chi)(chi)湘(xiang)(xiang)中門人(ren)眾多,僅見于《岳(yue)麓(lu)學(xue)(xue)(xue)(xue)案》的即有(you)33人(ren)。他們先(xian)后(hou)講(jiang)學(xue)(xue)(xue)(xue)于碧(bi)泉、岳(yue)麓(lu)、南岳(yue)、主(zhu)一(yi)等書院(yuan),培養(yang)大(da)批(pi)學(xue)(xue)(xue)(xue)者,形成(cheng)胡氏學(xue)(xue)(xue)(xue)派,一(yi)稱“隱山之(zhi)學(xue)(xue)(xue)(xue)”。黃宗羲稱“湖南學(xue)(xue)(xue)(xue)派”,說“湖南一(yi)派,在當時為(wei)最(zui)盛”。也稱“衡岳(yue)湖湘(xiang)(xiang)之(zhi)學(xue)(xue)(xue)(xue)”或(huo)“湖湘(xiang)(xiang)學(xue)(xue)(xue)(xue)派”。王闿運稱“潭學(xue)(xue)(xue)(xue)”,說“胡開潭學(xue)(xue)(xue)(xue),朱張繼響”;又說:“道(dao)學(xue)(xue)(xue)(xue)開自周(zhou)敦(dun)頤,鄉(xiang)邦無傳其(qi)學(xue)(xue)(xue)(xue)者。至安國及(ji)子寅(yin)、宏(hong)來發明(ming)之(zhi)。湖湘(xiang)(xiang)之(zhi)學(xue)(xue)(xue)(xue),比于關(guan)洛。”湖湘(xiang)(xiang)學(xue)(xue)(xue)(xue)派研究傳統理學(xue)(xue)(xue)(xue),有(you)歷史(shi)局限性(xing),但提倡(chang)修(xiu)身為(wei)學(xue)(xue)(xue)(xue),主(zhu)張經世致用,重教化(hua),講(jiang)名節,輕利(li)祿,憎邪惡,對湘(xiang)(xiang)潭乃至湖南的人(ren)文教化(hua)和(he)道(dao)德風尚有(you)深遠影響。
胡寅稱其“宏綱大(da)用(yong),奧(ao)義微(wei)辭,既于筆削之(zhi)書發揮底蘊”,而“記誦訓詁、辨說(shuo)詞華之(zhi)習,一不與焉”(《進先公文集序》);
胡寅如是(shi)評價其(qi)父:“公少時(shi),有作為文章立名后世之(zhi)意,其(qi)后篤志于(yu)天人性命之(zhi)學,乃不(bu)復(fu)作。”
謝良佐稱(cheng)其“胡(hu)康侯就像嚴冬大雪時,百草枯死而松(song)柏挺然獨秀。”