潘美(mei)(925年—991年),字仲詢(xun),漢族,大名(ming)(今河北(bei)省大名(ming)縣(xian))人,北(bei)宋開國名(ming)將。潘美(mei)與宋太祖趙匡胤關系(xi)素來深(shen)厚,宋朝建(jian)立(li)后,受到重用。李重進(jin)叛亂(luan),太祖親(qin)征,潘美(mei)為行營都監從征。
開(kai)寶三(san)年(970),為(wei)行營諸軍(jun)都(dou)部署、朗州(zhou)團(tuan)練使,率軍(jun)滅南(nan)漢,以功(gong)拜(bai)山南(nan)東道(dao)節度使、知(zhi)廣州(zhou)兼(jian)市舶使、兼(jian)任(ren)嶺南(nan)道(dao)轉運使。
開寶八(ba)年(975)助都(dou)部署曹彬伐南(nan)唐(tang),南(nan)唐(tang)滅亡,加檢(jian)校太傅、宣徽北院使。
太(tai)平興國(guo)四年(978)正月,任(ren)(ren)北路(lu)都招討制置使,判太(tai)原行(xing)府(fu)事。隨太(tai)宗征范陽,任(ren)(ren)知幽州行(xing)府(fu)事。及班師,命(ming)兼三交都部(bu)署,留屯以捍北邊(bian)。
太(tai)(tai)平(ping)(ping)興(xing)國五年(nian)(980)三月雁(yan)門(men)關之捷,封代國公,太(tai)(tai)平(ping)(ping)興(xing)國八年(nian)(983年(nian)),改(gai)忠武(wu)軍節(jie)度使,進封韓國公。雍熙(xi)三年(nian)(986年(nian)),宋兵三路北(bei)伐遼朝(chao),潘美為云(yun)、應、朔等(deng)州行營(ying)都部署(shu),率西(xi)路軍出雁(yan)門(men),所向克捷。不久(jiu),因曹彬所領(ling)東路軍大(da)敗于岐(qi)溝關,潘美等(deng)受(shou)詔(zhao)撤(che)軍,并護(hu)(hu)送(song)寰(huan)、朔、云(yun)、應等(deng)四州百(bai)姓隨軍內(nei)遷。在護(hu)(hu)送(song)邊民內(nei)遷途中(zhong),潘美指揮失當,致名(ming)將楊業陷(xian)敵被俘而(er)死。為此,潘美被削秩三等(deng),降為檢校(xiao)太(tai)(tai)保。明年(nian),復檢校(xiao)太(tai)(tai)師。知真定府,未幾,改(gai)都部署(shu)、判并州。加(jia)同平(ping)(ping)章(zhang)事(shi),數(shu)月卒,年(nian)六十(shi)七。贈中(zhong)書令,謚(shi)武(wu)惠。咸平(ping)(ping)二(er)年(nian)(999),配饗(xiang)太(tai)(tai)宗廟庭(ting)。宋真宗時追封為鄭王(wang)。明洪武(wu)二(er)十(shi)一年(nian)(1388)從祀于帝(di)王(wang)廟。
潘美(925—991),字仲詢,漢族,大名(今河北省大名縣)人。父璘,以軍(jun)校戍常山。美少倜(ti)儻(tang),隸府中典謁。潘美年輕(qing)時(shi)風流倜(ti)儻(tang),附屬于府中典謁。曾經對家鄉人王密(mi)說(shuo):“漢代(dai)(后漢)將(jiang)要結(jie)束了,奸臣恣肆行虐,天下有(you)改朝換代(dai)的征兆。大丈夫不在這個時(shi)候(hou)建立功(gong)名,謀取富貴,碌碌無為與(yu)萬物一并滅亡,直是羞恥(chi)啊。”
后(hou)漢乾佑(you)三(san)年(nian)(950)冬,后(hou)漢樞密使(shi)郭威兵變。次(ci)年(nian)(951)正月稱帝(di)建立后(hou)周,柴(chai)(chai)榮任(ren)(ren)(ren)開封府(fu)尹,任(ren)(ren)(ren)柴(chai)(chai)榮的侍從(cong)。廣順四(si)年(nian)即顯(xian)德元年(nian)(954年(nian))正月,周世(shi)宗柴(chai)(chai)榮即位,潘(pan)美補供(gong)奉官(guan)。是年(nian)三(san)月,北(bei)漢與(yu)遼國聯合攻打后(hou)周,周世(shi)宗迎戰(zhan)(zhan)于澤(ze)州,在高平大敗北(bei)漢劉崇(chong)。從(cong)征髙平,配(pei)潘(pan)美精卒(zu)數千(qian)扼江渚嶺,虜果由其路(lu)來援,美堅壁不與(yu)戰(zhan)(zhan),虜遁去,以功遷(qian)西上(shang)閣門副使(shi)。不久,后(hou)出(chu)任(ren)(ren)(ren)陜州(今河南三(san)門峽市)監(jian)軍,改任(ren)(ren)(ren)引(yin)進使(shi)。當柴(chai)(chai)榮準備用兵于隴、蜀(shu)二(er)地時,命潘(pan)美統率永(yong)興的屯兵,管(guan)理西部(bu)戰(zhan)(zhan)事(shi)。
趙(zhao)匡胤對潘(pan)(pan)美(mei)待遇很優厚(hou),陳橋兵(bing)變以后,命令(ling)潘(pan)(pan)美(mei)先去見(jian)執政大臣(chen),宣諭(yu)圣旨于(yu)中外(wai)。陜州(zhou)主將(jiang)袁彥(yan)兇悍,信任奸佞小人(ren)(ren),喜歡殺人(ren)(ren)貪財,而且修理兵(bing)器,太祖怕他(ta)叛亂,派潘(pan)(pan)美(mei)監視他(ta)的軍隊準備(bei)處(chu)置他(ta)。潘(pan)(pan)美(mei)一人(ren)(ren)騎馬(ma)前(qian)去宣諭(yu),認為天命既定(ding),應當克守臣(chen)職,袁彥(yan)于(yu)是(shi)入朝。趙(zhao)匡胤高興地(di)說:“潘(pan)(pan)美(mei)不殺袁彥(yan),能(neng)讓他(ta)來晉見(jian),實現了我(wo)的愿望(wang)啊。”
宋太祖(zu)建隆元(yuan)年(960年),李重進叛亂,趙(zhao)匡胤親(qin)自征伐(fa),任命石守信為(wei)(wei)招討使(shi),潘美為(wei)(wei)行營都監做他的(de)助手。揚州(zhou)平定后(hou),潘美留(liu)任為(wei)(wei)巡檢,以(yi)行使(shi)鎮(zhen)撫之事,因功授為(wei)(wei)泰州(zhou)團練使(shi)。
乾德元年(963),宋(song)王朝(chao)平定(ding)湖南叛將汪端后,人心不安,于是任命(ming)潘(pan)(pan)美為(wei)潭州(今(jin)湖南長沙)防(fang)御(yu)使。南漢(han)后主劉鋹(chang)幾次侵犯桂陽、江華等地,潘(pan)(pan)美把(ba)他們都擊敗。溪峒(tong)蠻獠等民族從唐朝(chao)開始,時常(chang)侵犯內地,成為(wei)百姓的一大禍患。潘(pan)(pan)美追剿(jiao)到他們的老窩,誅殺俘獲了很(hen)多人,對其余的人加以慰撫,這些少(shao)數民族地區才安定(ding)下來。
宋太祖乾德二年(964年),潘美又隨從兵馬都(dou)監丁德裕等人率領軍(jun)隊攻克(ke)郴州。
宋太祖開寶三年(nian)(970年(nian)),宋朝(chao)下令征伐南漢(han),任命潘美為行營諸軍(jun)(jun)(jun)都部署(shu)、朗(lang)州(今湖南常(chang)德(de))團(tuan)練(lian)使(shi),尹崇珂為他(ta)的副手。軍(jun)(jun)(jun)隊進(jin)克(ke)富州(今廣(guang)西(xi)(xi)(xi)昭平(ping)縣(xian)),劉(liu)鋹派其將領(ling)(ling)率領(ling)(ling)軍(jun)(jun)(jun)隊一萬多人來增(zeng)援,潘美與他(ta)們作戰,大敗南漢(han)軍(jun)(jun)(jun),于是(shi)攻克(ke)賀州。十月(yue),又(you)攻下昭州(今廣(guang)西(xi)(xi)(xi)平(ping)樂縣(xian))、桂(gui)州(今廣(guang)西(xi)(xi)(xi)桂(gui)林(lin))、連州,西(xi)(xi)(xi)江各州相繼(ji)投降。潘美因為戰功移任南面都部署(shu),進(jin)駐韶州(今廣(guang)東韶關)。
韶(shao)州(zhou)(zhou)是(shi)廣州(zhou)(zhou)的北(bei)面門戶,敵軍十余萬(wan)人(ren)聚結在這(zhe)里。潘(pan)美指揮(hui)軍隊(dui)乘機進(jin)攻,韶(shao)州(zhou)(zhou)于是(shi)被(bei)攻下(xia),斬殺俘虜敵軍數萬(wan)人(ren)。劉鋹窮(qiong)愁急迫,派(pai)遣他(ta)(ta)(ta)(ta)的大(da)臣王珪到軍營來請求和好,又(you)派(pai)他(ta)(ta)(ta)(ta)的左仆射蕭漼(cui)、中書舍人(ren)卓(zhuo)唯休奉表請降(jiang)。潘(pan)美對他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)宣(xuan)諭趙匡胤的意思,認為能(neng)戰就(jiu)(jiu)(jiu)與他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)戰,不能(neng)戰就(jiu)(jiu)(jiu)讓(rang)他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)守,不能(neng)守就(jiu)(jiu)(jiu)讓(rang)他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)降(jiang),不能(neng)降(jiang)就(jiu)(jiu)(jiu)讓(rang)他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men)死,不能(neng)讓(rang)他(ta)(ta)(ta)(ta)死就(jiu)(jiu)(jiu)趕走他(ta)(ta)(ta)(ta)們(men),除這(zhe)五種結果外其他(ta)(ta)(ta)(ta)不得接受(shou)。潘(pan)美就(jiu)(jiu)(jiu)命令殿直冉彥袞指揮(hui)押送(song)蕭漼(cui)等人(ren)到朝廷。
劉(liu)鋹又派他的弟弟劉(liu)保興率領軍(jun)(jun)隊(dui)抵(di)抗,潘美就率領軍(jun)(jun)隊(dui)兼(jian)程行(xing)軍(jun)(jun)趕到(dao)柵頭,離南漢(han)都城廣州僅(jin)一百二十里(li)遠。南漢(han)軍(jun)(jun)隊(dui)十五萬人(ren)憑借山谷堅固陣(zhen)地等待宋軍(jun)(jun),潘美于是構筑壁壘休整部(bu)隊(dui),與將領們計議說:“敵(di)軍(jun)(jun)用竹木(mu)編為柵欄。如(ru)果用火攻,敵(di)軍(jun)(jun)一定潰亂,趁機用精銳部(bu)隊(dui)夾擊敵(di)人(ren),是萬全之(zhi)策。”于是分派丁(ding)夫幾千人(ren),每人(ren)拿(na)著(zhu)兩個火把,秘密地行(xing)軍(jun)(jun)到(dao)達南漢(han)軍(jun)(jun)的柵欄。
到了(le)晚上,萬余(yu)火(huo)把一齊(qi)發攻,正好天氣刮著大(da)風,火(huo)勢很強。南漢軍受到驚(jing)動(dong)來進犯,潘(pan)(pan)美(mei)急忙指(zhi)揮軍隊迎擊,南漢軍大(da)敗,宋(song)軍斬首(shou)數萬人。潘(pan)(pan)美(mei)指(zhi)揮軍隊長驅直入攻到廣(guang)州,劉(liu)鋹(chang)把他的府庫都(dou)焚燒了(le),宋(song)軍于是攻克廣(guang)州,擒俘劉(liu)鋹(chang)押送到京師(shi),并向朝廷(ting)報捷。當(dang)天,朝廷(ting)任(ren)命(ming)潘(pan)(pan)美(mei)與(yu)尹崇珂同知廣(guang)州兼市舶(bo)使。五月,任(ren)命(ming)潘(pan)(pan)美(mei)為(wei)山南東(dong)道節度使。
開寶(bao)五年(nian)(972年(nian)),潘美兼任嶺南道(dao)轉(zhuan)運使。土豪周思瓊(qiong)糾聚民(min)眾依(yi)仗海(hai)域叛亂(luan),潘美討平他們,嶺南于是安定下來。
開寶(bao)七年(974年),宋(song)王朝計劃征伐南(nan)唐(tang)(tang)(tang)。九(jiu)月(yue),派遣潘(pan)美與劉遇等將領(ling)率領(ling)軍(jun)隊先頭(tou)到達江陵(ling)(今湖北(bei)荊州)。十(shi)月(yue),任命(ming)潘(pan)美為升州道(dao)行營都監,與曹彬一起出發,進駐秦淮。當(dang)時(shi)船只沒有(you)準備好,潘(pan)美下令說:“我接(jie)(jie)受詔令,指揮驍勇(yong)善(shan)戰(zhan)的軍(jun)隊數萬人,期望能夠一定獲勝,怎(zen)能因為一條淺水(shui)所限而不敢(gan)直(zhi)接(jie)(jie)渡過去(qu)呢?”于是(shi)指揮軍(jun)隊渡江,南(nan)唐(tang)(tang)(tang)軍(jun)被(bei)擊(ji)敗。到采石磯浮橋做成時(shi),南(nan)唐(tang)(tang)(tang)用(yong)二十(shi)多艘戰(zhan)船敲響戰(zhan)鼓溯水(shui)而上乘機來攻。潘(pan)美指揮軍(jun)隊奮勇(yong)而戰(zhan),奪(duo)取(qu)南(nan)唐(tang)(tang)(tang)軍(jun)的戰(zhan)艦,擒獲南(nan)唐(tang)(tang)(tang)軍(jun)將領(ling)鄭賓等七人,又攻破南(nan)唐(tang)(tang)(tang)軍(jun)城南(nan)的水(shui)營柵(zha)欄,分(fen)派水(shui)師駐守(shou)。
潘美(mei)上(shang)奏朝廷,宋太祖趙匡胤派遣使者趕(gan)快遷移戰船(chuan),以(yi)防變故。潘美(mei)接到詔(zhao)令馬上(shang)遷移部隊。這天夜晚,南(nan)(nan)唐(tang)(tang)果然來攻水(shui)營,未(wei)能成(cheng)功。潘美(mei)進(jin)軍(jun)(jun)南(nan)(nan)唐(tang)(tang)都城(cheng)金陵(今江(jiang)蘇南(nan)(nan)京),南(nan)(nan)唐(tang)(tang)水(shui)軍(jun)(jun)、陸(lu)軍(jun)(jun)共十萬(wan)人在城(cheng)下擺下陣勢,潘美(mei)率領(ling)部隊襲擊,把南(nan)(nan)唐(tang)(tang)軍(jun)(jun)打得大敗。
南唐(tang)后主李煜(yu)非(fei)常著(zhu)急,派徐鉉(xuan)求和,趙(zhao)匡胤沒有答應。李煜(yu)連夜(ye)派部隊數千人,手持火把擊鼓來攻宋軍(jun)(jun)。潘(pan)美率精銳軍(jun)(jun)隊與南唐(tang)軍(jun)(jun)短兵(bing)相接,趁機與大將軍(jun)(jun)曹彬率領(ling)軍(jun)(jun)隊黎明攻城,分多道一齊進攻。平定南唐(tang)后,因為(wei)(wei)戰功(gong)潘(pan)美被封為(wei)(wei)宣徽北院使。
開(kai)寶九年(976年)八(ba)月,朝廷命令潘(pan)(pan)美(mei)(mei)潘(pan)(pan)美(mei)(mei)為都監,輔佐黨進進攻北漢都城(cheng)太(tai)原,兩(liang)軍在汾河上交戰,宋軍大破北漢軍。宋太(tai)宗太(tai)平(ping)興(xing)國(guo)(guo)初(chu)年(976年),改任南院使。太(tai)平(ping)興(xing)國(guo)(guo)三(san)年(978年),宋太(tai)宗趙光義(yi)加(jia)封潘(pan)(pan)美(mei)(mei)為開(kai)府(fu)儀(yi)同三(san)司。
太平(ping)興國四年(979年),宋(song)太宗趙(zhao)光義(yi)任(ren)(ren)命將(jiang)領征伐太原(yuan),潘(pan)美(mei)任(ren)(ren)北路都招討(tao),判太原(yuan)行府事。潘(pan)美(mei)部(bu)署(shu)諸將(jiang)進討(tao),平(ping)定北漢(han)。接著征伐范陽,任(ren)(ren)潘(pan)美(mei)為(wei)知幽州行府事。到(dao)班師的(de)時候,趙(zhao)光義(yi)任(ren)(ren)命他(ta)兼任(ren)(ren)三交(jiao)都部(bu)署(shu),留下來駐守保(bao)衛北部(bu)邊(bian)境。
在三(san)交西北方三(san)百里,有個(ge)地方叫固(gu)軍(jun),地勢險阻,是北邊的咽喉之(zhi)地。潘(pan)美秘密(mi)襲(xi)擊(ji)并占領這個(ge)地方。于是貯積(ji)糧食駐扎兵馬堅守,從此以(yi)(yi)后北邊得以(yi)(yi)安定下來(lai)。
太(tai)平興國(guo)五年(nian)(980)三月,潘美言(yan)自(zi)三交口巡撫至代(dai)州,會敵(di)十萬眾侵雁門,令(ling)楊業領麾下(xia)數(shu)百騎自(zi)西陘出(chu),由小陘至雁門北口南(nan)向與美合擊之,敵(di)眾大(da)敗,殺(sha)其節(jie)度(du)使(shi)、駙馬、侍中蕭咄李,生擒馬步軍都指揮使(shi)李重誨,獲鎧甲革馬甚眾。朝廷封他為代(dai)國(guo)公。太(tai)平興國(guo)八(ba)年(nian)(983年(nian)),潘美改任忠武軍節(jie)度(du)使(shi),改封為韓國(guo)公。
雍(yong)熙(xi)三年(nian)(986年(nian)),趙光義下(xia)詔(zhao)命潘美及曹彬、崔(cui)彥進等北伐,潘美率(lv)兵單(dan)獨攻下(xia)燕云十六州的寰州(今(jin)山西朔州東)、朔州、云州(今(jin)山西大同)、應州(今(jin)山西應縣)。
恰逢曹(cao)彬的(de)(de)部隊(dui)出(chu)師不利,下(xia)詔各路(lu)軍(jun)(jun)馬撤(che)軍(jun)(jun),并命令(ling)潘(pan)(pan)(pan)美(mei)等(deng)(deng)人(ren)(ren)(ren)(ren)在(zai)(zai)撤(che)軍(jun)(jun)的(de)(de)時候(hou),保護朔(shuo)、朔(shuo)、云(yun)(yun)(yun)、應四州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)(de)百姓遷(qian)徙到內地。當(dang)潘(pan)(pan)(pan)美(mei)與楊業引兵(bing)護云(yun)(yun)(yun)、朔(shuo)、寰、應四州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)民南徙。至(zhi)朔(shuo)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)狼牙(ya)村,遼國(guo)蕭太后和(he)大(da)臣耶律(lv)漢寧、南北皮室以及五押(ya)惕隱(yin)率(lv)領(ling)軍(jun)(jun)隊(dui)十多萬(wan)人(ren)(ren)(ren)(ren),再次攻(gong)陷了寰州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)。楊業對潘(pan)(pan)(pan)美(mei)等(deng)(deng)人(ren)(ren)(ren)(ren)說:“現(xian)在(zai)(zai)遼兵(bing)兵(bing)力、士氣很旺盛,不能(neng)和(he)他們(men)交戰。朝廷只是讓我們(men)護送這幾個(ge)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)(de)百姓,只需帶領(ling)部隊(dui)從大(da)石(shi)路(lu)出(chu)發,先派人(ren)(ren)(ren)(ren)秘密告訴云(yun)(yun)(yun)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)、朔(shuo)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)(de)守將,等(deng)(deng)到大(da)軍(jun)(jun)離開代州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)(de)那天(tian),命令(ling)云(yun)(yun)(yun)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)(de)部隊(dui)先出(chu)發。我的(de)(de)部隊(dui)駐扎在(zai)(zai)應州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou),契(qi)丹人(ren)(ren)(ren)(ren)必然來抵抗,就下(xia)令(ling)讓朔(shuo)州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)百姓出(chu)城,直接進入石(shi)碣谷。派一(yi)千弓箭手埋伏在(zai)(zai)谷口(kou),命騎兵(bing)在(zai)(zai)中路(lu)支(zhi)援(yuan),那么三州(zhou)(zhou)(zhou)(zhou)的(de)(de)百姓,就能(neng)夠(gou)萬(wan)無一(yi)失了。
王(wang)侁(shen)(shen)(shen)反駁他的建議說:“帶領好幾萬(wan)精兵(bing)(bing)卻如此畏懼怯懦。只需直奔雁門北川,大(da)張旗(qi)鼓的前(qian)進(jin)。”劉文裕也贊成王(wang)侁(shen)(shen)(shen)。楊(yang)業說:“不(bu)(bu)(bu)行,這樣一(yi)定會失敗(bai)。”王(wang)侁(shen)(shen)(shen)說:“將(jiang)軍(jun)一(yi)直號稱‘無敵(di)’,現(xian)在(zai)(zai)看到敵(di)人(ren)(ren)卻猶(you)豫不(bu)(bu)(bu)前(qian),難道有(you)別的心(xin)思嗎?”楊(yang)業說:“我(wo)不(bu)(bu)(bu)是(shi)怕死,只是(shi)時(shi)(shi)機對(dui)我(wo)們不(bu)(bu)(bu)利,白白讓士卒死傷卻立不(bu)(bu)(bu)了功(gong)。現(xian)在(zai)(zai)您責(ze)怪(guai)(guai)我(wo)為(wei)何不(bu)(bu)(bu)死,我(wo)應(ying)當在(zai)(zai)大(da)家(jia)前(qian)面(mian)。”將(jiang)要出發,哭著對(dui)潘(pan)美說:“這次(ci)行動一(yi)定對(dui)我(wo)們不(bu)(bu)(bu)利。我(wo),是(shi)太(tai)原的降將(jiang),按理應(ying)當處死。皇(huang)上(shang)(shang)沒有(you)殺(sha)我(wo),恩寵我(wo)讓我(wo)做了將(jiang)帥,交給我(wo)兵(bing)(bing)權。不(bu)(bu)(bu)是(shi)我(wo)放過(guo)敵(di)人(ren)(ren)不(bu)(bu)(bu)去攻(gong)擊,只是(shi)想等時(shi)(shi)機,準備立點軍(jun)功(gong)來(lai)報效國(guo)家(jia)。現(xian)在(zai)(zai)大(da)家(jia)責(ze)怪(guai)(guai)我(wo)躲避敵(di)人(ren)(ren),我(wo)應(ying)當率(lv)先(xian)死命殺(sha)敵(di)。”并指著陳家(jia)谷口說:“各路軍(jun)馬在(zai)(zai)這里擺開(kai)步兵(bing)(bing)、弓箭(jian),支(zhi)援左右翼的兵(bing)(bing)力(li),等我(wo)轉戰到這里,就用步兵(bing)(bing)夾擊敵(di)人(ren)(ren)救援你(ni)們,否則(ze),都(dou)會被敵(di)人(ren)(ren)所殺(sha)。”潘(pan)美于(yu)是(shi)和王(wang)侁(shen)(shen)(shen)率(lv)領部(bu)下的兵(bing)(bing)馬在(zai)(zai)谷口布陣(zhen)。從寅時(shi)(shi)到巳時(shi)(shi),王(wang)侁(shen)(shen)(shen)派人(ren)(ren)登上(shang)(shang)托邏臺眺望,以為(wei)遼軍(jun)被打(da)敗(bai)撤走,都(dou)打(da)算(suan)爭功(gong),立即率(lv)兵(bing)(bing)離開(kai)谷口。潘(pan)美不(bu)(bu)(bu)能控制,于(yu)是(shi)沿著交河向西南行軍(jun)二十里。不(bu)(bu)(bu)久(jiu)楊(yang)業戰死,潘(pan)美立即帶兵(bing)(bing)后退。
宋太(tai)宗聽說楊業殉(xun)國(guo)后(hou),十分痛心,潘美被削秩(zhi)三(san)級,責(ze)授為(wei)檢校太(tai)保(bao)。雍熙四(si)年(nian)(nian)(987年(nian)(nian)),任(ren)檢校太(tai)師。任(ren)真定(ding)知府(fu),不久(jiu),改任(ren)都(dou)部署、并州通判。加官同平章事,數月后(hou)去世,終年(nian)(nian)六十七歲。追贈中書(shu)令,賜(si)謚號為(wei)武惠(hui)。
《楊家將》相關的小說、戲(xi)曲將潘(pan)美的名字改為潘(pan)仁美(或虛構成潘(pan)洪,字仁美),進行了丑化,成為一代權奸(jian),處(chu)處(chu)與楊家作對,并且勾結(jie)遼(liao)人,圖謀奪取(qu)宋朝江山。這是傳統文藝(yi)對潘(pan)美關于楊業之死的責任,無限的藝(yi)術夸張、擴大化的結(jie)果。
《宋史》:潘(pan)美(mei)(mei)(mei)素厚太祖,信(xin)任于得位之(zhi)(zhi)(zhi)初,遂受征討之(zhi)(zhi)(zhi)托。劉鋹遣(qian)使乞降(jiang),觀美(mei)(mei)(mei)所(suo)喻,辭(ci)義(yi)嚴正(zheng),得奉辭(ci)伐罪之(zhi)(zhi)(zhi)體;則其威名之(zhi)(zhi)(zhi)重,豈待平嶺表、定江南、征太原、鎮北門而后(hou)見哉?二人(潘(pan)美(mei)(mei)(mei)、曹彬(bin))皆(jie)謚武惠,皆(jie)與配饗,兩家子孫,皆(jie)能樹立,享富(fu)貴。而光獻、章懷皆(jie)稱賢后(hou),非偶然也。君子謂仁(ren)恕清慎,能保功名,守法度,唯彬(bin)為宋良將第一,豈無意哉?
王(wang)陶:曹彬、潘(pan)美統王(wang)師平江南。二將皆知(zhi)兵善(shan)戰(zhan),曹之識慮尤遠,潘(pan)所不迨。
朱元璋:如漢(han)陳平(ping)、馮異(yi)、宋潘美皆(jie)節義,兼善始終(zhong),可以廟祀。
歸有光:宋太(tai)祖(zu)受周之(zhi)(zhi)禪,去五(wu)代戰爭(zheng)之(zhi)(zhi)患,致(zhi)天下于太(tai)平,則有趙普、潘美(mei)、曹彬之(zhi)(zhi)輩殫(dan)其謀。
黃道周:潘美丈夫,羞稱碌(liu)碌(liu)。宋祖開基,美為(wei)力(li)戮。袁彥諭歸,峒蠻征伏(fu)。擒鋹(chang)送京,數萬斬獲(huo)。同下江南,其(qi)功更足。上征范陽,幽州以屬。美善(shan)守之,屯兵積(ji)粟。再破遼(liao)兵,徙民入腹。不(bu)意遼(liao)兵,突攻(gong)陳谷。楊業(ye)戰亡(wang),降秩削祿。試(shi)問功名,是(shi)榮是(shi)辱。
王夫之:曹彬之謙謹而(er)(er)不(bu)(bu)居(ju)功,以(yi)(yi)避(bi)權(quan)也;潘美(mei)之陷楊業(ye)而(er)(er)不(bu)(bu)肯救(jiu),以(yi)(yi)避(bi)功也。將避(bi)權(quan)而(er)(er)與士(shi)卒不(bu)(bu)親;將避(bi)功而(er)(er)敗(bai)(bai)可(ke)無咎,勝乃自危;貿士(shi)卒之死以(yi)(yi)自全,而(er)(er)無有不(bu)(bu)敗(bai)(bai)者矣。
七十一:潘(pan)(pan)美本宋(song)初名將,以(yi)(yi)功(gong)名令終。近世小說所謂(wei)《楊家將》者,獨丑(chou)詆(di)之(zhi),不遺余力。或以(yi)(yi)為楊業之(zhi)死,潘(pan)(pan)與有(you)責焉。按李廣(guang)之(zhi)死,責在(zai)衛青,后世不聞詆(di)青以(yi)(yi)伸廣(guang)者。潘(pan)(pan)美乃(nai)無端(duan)蒙惡名,誠所謂(wei)有(you)幸有(you)不幸哉!按潘(pan)(pan)美性(xing)最平易近人,有(you)功(gong)益謹慎,能(neng)(neng)保令名以(yi)(yi)終者,非無故也(ye)(ye)。潘(pan)(pan)美處(chu)功(gong)高震主(zhu)之(zhi)地而(er)能(neng)(neng)謹慎,宜守保令名以(yi)(yi)終也(ye)(ye)。獨其身(shen)后無端(duan)之(zhi)毀,不知(zhi)從(cong)何而(er)來?
昭梿:宋人伐遼之(zhi)役,人皆怪曹、潘二公,當時宿將,何(he)以(yi)僨軍至(zhi)此,不(bu)(bu)知二人固有(you)所避忌(ji)也。太宗性猜忌(ji),高梁之(zhi)役,自(zi)有(you)棄軍之(zhi)恥,曹、潘咸太祖時舊臣,若使進克幽(you)州(zhou),必招(zhao)太宗之(zhi)忌(ji),鳥盡(jin)弓藏之(zhi)感,良有(you)以(yi)也。二將頗識其意(yi),故濟(ji)陽(yang)之(zhi)師已至(zhi)涿鹿,乃反退雄州(zhou)就食(shi),雖粗知兵者所不(bu)(bu)肯為。而彬顧不(bu)(bu)知耶(ye),適為僨軍之(zhi)計耳。潘美亦(yi)然。
蔡(cai)東藩:宋初健將(jiang),首為曹(cao)彬,其次莫如潘(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)……若潘(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)則更(geng)不足(zu)道(dao)矣,楊業(ye)(ye)驍將(jiang)也(ye),久(jiu)歷行陣,匪惟勇(yong)號(hao)無敵,即料事(shi)度勢(shi),亦有先見之明,美(mei)(mei)(mei)乃(nai)不信(xin)其言,反誤信(xin)一忮(zhi)刻之王侁(shen),卒至孤(gu)軍應(ying)敵,力竭身亡,侁(shen)之罪(zui)固不容誅,美(mei)(mei)(mei)之罪(zui)亦豈可逭?后人憫業(ye)(ye)嫉美(mei)(mei)(mei),至生(sheng)出種種訛傳,目潘(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)為大奸(jian),雖屬言之過甚,然究非盡出無稽,以視(shi)曹(cao)彬之不伐不矜,相(xiang)去尤遠甚焉。
馮君實(shi)(shi):平心而(er)論,潘美一生的戰功(gong)要比楊業大(da)(da)得多,宋朝廷實(shi)(shi)際將他(ta)看作是大(da)(da)忠臣(chen)。
宋真宗繼位,以章懷故,潘(pan)美美追封鄭(zheng)王。咸平二年(nian)(999年(nian)),配(pei)置(zhi)于宋太宗廟附祀。
宋元佑年(1086-1094)間起(qi),潘(pan)美以茂勛(xun)清徳的廣州(zhou)官員,供奉廣州(zhou)府學宮仰(yang)髙祠的“宋八賢(xian)堂”。
崇寧元年(nian)(1102),配享功(gong)臣之(zhi)位,設(she)于(yu)殿庭之(zhi)次,潘美位于(yu)第(di)二次。
紹(shao)興(xing)八年,繪輔(fu)弼勛勞之臣(chen)像于景(jing)靈(ling)宮之壁,鄭(zheng)王潘美在其中。
明洪(hong)武二(er)十一年(1388),潘美從祀(si)于帝(di)王廟。
趙(zhao)(zhao)匡(kuang)胤(yin)(yin)(yin)奪取皇(huang)位后(hou)初次(ci)進入皇(huang)宮,見到宮中嬪妃抱著(zhu)一(yi)(yi)個(ge)(ge)小孩(hai)子(zi)(zi)(zi),問(wen)(wen)是(shi)誰(shui),回(hui)答說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“這(zhe)(zhe)是(shi)周世(shi)(shi)宗(zong)的兒子(zi)(zi)(zi)。”當時范(fan)質、趙(zhao)(zhao)普、潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)(mei)等人隨侍趙(zhao)(zhao)匡(kuang)胤(yin)(yin)(yin)左(zuo)右(you),趙(zhao)(zhao)匡(kuang)胤(yin)(yin)(yin)回(hui)頭詢問(wen)(wen)對(dui)(dui)趙(zhao)(zhao)普,趙(zhao)(zhao)普等人說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“除掉(diao)他。”潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)(mei)與另一(yi)(yi)名元帥在趙(zhao)(zhao)匡(kuang)胤(yin)(yin)(yin)身后(hou)不(bu)(bu)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)話(hua),趙(zhao)(zhao)匡(kuang)胤(yin)(yin)(yin)招呼潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)(mei)詢問(wen)(wen),潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)(mei)不(bu)(bu)敢回(hui)答,趙(zhao)(zhao)匡(kuang)胤(yin)(yin)(yin)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“我(wo)即位于周世(shi)(shi)宗(zong),如果殺(sha)(sha)了(le)(le)他的兒子(zi)(zi)(zi),不(bu)(bu)忍心這(zhe)(zhe)么做(zuo)(zuo)。”潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)(mei)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“臣與陛下(xia)曾都是(shi)周世(shi)(shi)宗(zong)的臣子(zi)(zi)(zi),勸說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)陛下(xia)殺(sha)(sha)掉(diao)這(zhe)(zhe)個(ge)(ge)孩(hai)子(zi)(zi)(zi),則(ze)辜(gu)負了(le)(le)周世(shi)(shi)宗(zong),勸說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)陛下(xia)不(bu)(bu)殺(sha)(sha),陛下(xia)必定對(dui)(dui)我(wo)生疑(yi)。”趙(zhao)(zhao)匡(kuang)胤(yin)(yin)(yin)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo):“送給你做(zuo)(zuo)侄子(zi)(zi)(zi)。周世(shi)(shi)宗(zong)的兒子(zi)(zi)(zi)不(bu)(bu)可以做(zuo)(zuo)你的兒子(zi)(zi)(zi)。”潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)(mei)于是(shi)帶著(zhu)這(zhe)(zhe)個(ge)(ge)孩(hai)子(zi)(zi)(zi)回(hui)家。之后(hou)趙(zhao)(zhao)匡(kuang)胤(yin)(yin)(yin)也不(bu)(bu)問(wen)(wen)這(zhe)(zhe)個(ge)(ge)孩(hai)子(zi)(zi)(zi)的情(qing)況,潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)(mei)也不(bu)(bu)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)。這(zhe)(zhe)個(ge)(ge)孩(hai)子(zi)(zi)(zi)就是(shi)潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)惟吉,后(hou)來(lai)做(zuo)(zuo)到了(le)(le)刺(ci)史。潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)(mei)本(ben)來(lai)沒有兄弟,潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)惟吉只稱潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)美(mei)(mei)(mei)(mei)為父(fu)親卻不(bu)(bu)說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)祖父(fu)。這(zhe)(zhe)個(ge)(ge)版本(ben)出自(zi)(zi)王鞏的記(ji)載,他聲稱聽說(shuo)(shuo)(shuo)(shuo)自(zi)(zi)潘(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)(pan)惟吉的后(hou)裔。
另一個略有不(bu)(bu)同的版本出自王铚的記載:趙(zhao)(zhao)(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)(yin)陳橋兵變后(hou)(hou)進入皇宮(gong)(gong),后(hou)(hou)宮(gong)(gong)嬪(pin)妃迎(ying)接跪拜,宮(gong)(gong)人還抱(bao)著(zhu)兩個小(xiao)孩子(zi)來參(can)拜,趙(zhao)(zhao)(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)(yin)詢問得(de)知(zhi)這是(shi)周世宗(zong)的兩個兒子(zi)紀王和(he)蘄王。趙(zhao)(zhao)(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)(yin)回頭對(dui)部(bu)將(jiang)說:“這還留著(zhu)干什么?”左右就將(jiang)兩個孩子(zi)提走,只有潘美在趙(zhao)(zhao)(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)(yin)身后(hou)(hou)用手(shou)掐著(zhu)宮(gong)(gong)殿的柱子(zi),低頭不(bu)(bu)說話。趙(zhao)(zhao)(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)(yin)說:“你認為不(bu)(bu)可以(yi)這樣嗎?”潘美回答(da)說:“臣怎(zen)么敢認為不(bu)(bu)可以(yi),但是(shi)這在道(dao)理(li)上不(bu)(bu)安心。”趙(zhao)(zhao)(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)(yin)即刻命(ming)令將(jiang)兩人追回,以(yi)其中一人賜予潘美,潘美將(jiang)他收養為兒子(zi),趙(zhao)(zhao)(zhao)匡(kuang)(kuang)胤(yin)(yin)此后(hou)(hou)也(ye)不(bu)(bu)再過問。
備考(kao):周(zhou)世(shi)宗七子,宜哥與其二(er)皆(jie)為漢誅,紀王熙(xi)謹964年卒,柴宗訓973年卒,曹王熙(xi)讓宋時世(shi)居(ju)河北省滄州,蘄王熙(xi)誨宋臣盧(lu)(lu)璇(xuan)收養(yang)名盧(lu)(lu)璇(xuan)。故潘美收養(yang)的(de)既不(bu)是潘惟正(約1005年卒),也非潘惟吉(1010年卒)。
據《后山談(tan)叢》記(ji)載(zai):“代北界天池,止荒遠(yuan)巡候(hou)不(bu)至。潘美節度河東,新(xin)廟舍,作脊記(ji),歲遣府倅(cui)祀之。”后來,遼(liao)國(guo)“來爭地界”,企圖多(duo)占(zhan)宋朝國(guo)土。由于有碑文記(ji)載(zai),遼(liao)國(guo)才沒有得逞。
潘璘,以軍校(xiao)戍常山。
潘惟(wei)德,官至宮苑使(shi)。
潘(pan)惟固,官西上閣門使。
潘惟正,官西(xi)京作(zuo)坊使
潘(pan)惟清,官(guan)拜崇儀(yi)使。
潘惟熙,娶秦王(wang)趙(zhao)德芳之(zhi)女(nv),官(guan)拜平州(zhou)刺史。
一女,嫁大理寺評事張昭允;
一女,真宗潘皇后,嫁(jia)給了(le)宋真宗趙(zhao)恒;
一女,封馮翊(yi)郡夫人,嫁曹(cao)彬子曹(cao)瑋(wei)。
潘惟吉,累資(zi)為天雄軍駐泊(bo)都監(jian)。
潘承規(gui),惟(wei)熈子,為閤門祗候。
潘(pan)承僅(jin),惟熈子。見蔡(cai)京撰(zhuan)《宋宗室監(jian)亳州衛(wei)真縣鹽(yan)酒稅左班殿(dian)直(趙士穁)妻潘(pan)氏墓志》。
潘承宗,衛尉寺丞。
潘(pan)(pan)仁(ren)(ren)(承(cheng))炬,閣門祗(zhi)候,惟(wei)熈子。見(jian)司馬(ma)光《皇從蛭(zhi)蓬州(zhou)刺史夫人仁(ren)(ren)和縣君潘(pan)(pan)氏(shi)墓志(zhi)銘》。
潘承(cheng)裕,東(dong)頭供奉(feng)官,1027年去世。潘惟吉之子。見新出土(tu)《潘承(cheng)裕及其(qi)夫人(ren)王氏墓(mu)志(zhi)》。
潘孝嚴,供備庫(ku)使(shi)。
潘孝安,東頭供奉官(guan)。父承僅。見蔡京撰《宋宗室監亳州衛(wei)真縣鹽酒(jiu)稅左(zuo)班殿直(趙士穁(rong))妻(qi)潘氏墓志(zhi)》。
潘(pan)夙,潘(pan)承裕(yu)子。知荊南、鄂州,卒;
潘(pan)震,任左侍禁。潘(pan)承(cheng)裕子。見新出土《潘(pan)承(cheng)裕及(ji)其夫人王氏墓志》。
潘意(yi),潘孝嚴之子,娶徐國長(chang)公主。
《宋史·卷二百五十(shi)八·列傳第(di)十(shi)七》
關于潘(pan)美(mei)(mei)故里(li)《封丘(qiu)縣志》載:清順(shun)治本《封丘(qiu)縣志》上寫著的:“縣東(dong)二(er)十里(li)潘(pan)店,世(shi)傳(chuan)宋樞密(mi)使潘(pan)仁(ren)美(mei)(mei)之(zhi)(zhi)里(li)。”但是(shi)康熙本《封丘(qiu)縣志》上又說:“考(kao)之(zhi)(zhi),宋只有(you)潘(pan)美(mei)(mei),無(wu)潘(pan)仁(ren)美(mei)(mei)也。美(mei)(mei)字仲詢,大名(ming)府(fu)人,謚武惠,宋之(zhi)(zhi)有(you)傳(chuan),與封丘(qiu)全無(wu)干涉……”