狄(di)青(1008年-1057年),字漢臣,汾州西河縣(今(jin)山西省呂梁市文(wen)水(shui)縣)人。北宋時期(qi)名將。
狄青出身寒門(men),年(nian)(nian)少入(ru)伍,因面(mian)有刺(ci)字,善于騎射,人稱“面(mian)涅將軍”。宋(song)仁宗時,憑(ping)借戰功,累遷(qian)延州(zhou)指揮使(shi)。皇祐五年(nian)(nian)(1053年(nian)(nian)),領兵夜襲昆侖關,平定儂智高之亂(luan)。此后(hou)歷任樞密(mi)(mi)副使(shi)、護(hu)國軍節度使(shi)、河中(zhong)尹,遷(qian)升樞密(mi)(mi)使(shi)。后(hou)受(shou)到文官集團排擠,于嘉祐元年(nian)(nian)(1056年(nian)(nian)),被免去樞密(mi)(mi)使(shi)之職,加同中(zhong)書門(men)下平章事之銜,出知陳州(zhou)。
嘉祐二年(nian)(1057年(nian))三月,狄(di)青抑郁(yu)而終,年(nian)僅(jin)四(si)十九(jiu)歲。獲贈(zeng)中書令,謚號武襄(xiang)。
狄(di)(di)青(qing)十幾歲時(shi)(shi)(shi),因(yin)(yin)與鄉人(ren)(ren)發生沖(chong)突而被(bei)官(guan)府捕(bu)快投入監牢,并在臉上(shang)刺字,注(zhu)銷戶籍,發配京師充(chong)軍(jun)(jun)。狄(di)(di)青(qing)精通(tong)騎馬(ma)射擊,早期是隸屬(shu)于(yu)御馬(ma)直(zhi)的一名騎兵(bing),后被(bei)選做(zuo)散直(zhi)。寶元(yuan)初年(nian)(1038年(nian)),李元(yuan)昊發動叛亂,朝(chao)廷下詔任命狄(di)(di)青(qing)為三班差使(shi)、殿侍兼(jian)延州指揮(hui)使(shi)前(qian)往邊疆(jiang)作戰(zhan)。當時(shi)(shi)(shi)前(qian)線(xian)的偏將(jiang)屢(lv)次被(bei)西(xi)(xi)夏打(da)敗,士(shi)兵(bing)大多畏懼膽怯,狄(di)(di)青(qing)行軍(jun)(jun)打(da)仗時(shi)(shi)(shi)經(jing)常親自(zi)做(zuo)先(xian)(xian)鋒。作戰(zhan)四年(nian),前(qian)后大小打(da)了(le)二十五場戰(zhan)斗,身中(zhong)亂箭多達八次。攻陷金(jin)湯城(cheng),奪取宥州,屠殺了(le)砽(砽)咩、歲香、毛奴、尚羅、慶七、家口等(deng)部族(zu),焚燒西(xi)(xi)夏儲備(bei)的糧食數萬石,收繳帳篷二千三百只,俘虜五千七百人(ren)(ren)。又(you)建(jian)橋子(zi)谷城(cheng),筑建(jian)招安、豐林、新(xin)砦、大郎等(deng)城(cheng)堡(bao),這(zhe)些城(cheng)堡(bao)都建(jian)在敵(di)方要害之(zhi)地。安遠一戰(zhan),他受(shou)傷很重,但聽說(shuo)西(xi)(xi)夏軍(jun)(jun)隊(dui)到了(le),就又(you)挺身飛速(su)趕往,士(shi)兵(bing)們因(yin)(yin)此也爭先(xian)(xian)恐后,奮力(li)拼搏(bo)。他臨敵(di)作戰(zhan)時(shi)(shi)(shi),披(pi)頭散發、帶銅面(mian)具(ju),出入敵(di)軍(jun)(jun)中(zhong),西(xi)(xi)夏軍(jun)(jun)均望風披(pi)靡,無人(ren)(ren)敢擋。
康定(ding)元年(nian)(nian)(1040年(nian)(nian)),尹洙(zhu)(zhu)出任(ren)涇原、秦(qin)鳳兩路經略安撫司(si)判官。狄青(qing)以(yi)(yi)指使身份求見(jian),尹洙(zhu)(zhu)與他(ta)(ta)談(tan)論軍事,很欣(xin)賞他(ta)(ta),便將(jiang)他(ta)(ta)推(tui)薦(jian)給(gei)經略使韓(han)琦、范(fan)仲淹,并說:“這是良將(jiang)之材。”所(suo)以(yi)(yi)二人一(yi)(yi)見(jian)狄青(qing),便認為是個奇才,對(dui)他(ta)(ta)厚禮相待(dai)。范(fan)仲淹教他(ta)(ta)讀《左氏春秋》,對(dui)他(ta)(ta)說:“將(jiang)帥不知古今歷史,就只有匹夫之勇。”狄青(qing)從此改變志趣,讀起書來,終(zhong)于精通秦(qin)漢以(yi)(yi)來將(jiang)帥的兵法,因(yin)此更加善(shan)戰。十一(yi)(yi)月,受尹洙(zhu)(zhu)舉薦(jian),出任(ren)涇州(zhou)督監。積功升任(ren)西上閣門副使。
慶歷二年(nian)(1042年(nian))十月,狄青(qing)晉升為秦州刺史、涇原路副都總管(guan)、經(jing)略招討副使。宋(song)仁宗(zong)因狄青(qing)多次建立戰功,想(xiang)要召見他(ta)并(bing)向他(ta)詢(xun)問(wen)軍國大計,剛好遇上西(xi)夏侵(qin)犯渭(wei)州,便命令他(ta)畫出軍事(shi)地(di)圖送上來。
慶歷四(si)(si)年(1044年),狄青(qing)被(bei)加升為捧日軍(jun)(jun)、天(tian)武軍(jun)(jun)四(si)(si)廂都指(zhi)揮(hui)(hui)使(shi)、惠州團練使(shi)。西夏李元昊(hao)稱(cheng)臣(chen)降服后,狄青(qing)調任真定路副都總管,歷任侍(shi)衛步(bu)軍(jun)(jun)殿前都虞候(hou)、眉州防御使(shi),又升任步(bu)軍(jun)(jun)副都指(zhi)揮(hui)(hui)使(shi)、保大、安遠二軍(jun)(jun)節(jie)度觀察留后,接著又升馬步(bu)軍(jun)(jun)副都指(zhi)揮(hui)(hui)使(shi)。
狄(di)青在軍隊(dui)中奮(fen)斗,十多年后才顯貴(gui)起來,當(dang)時臉(lian)上還留有(you)刺字(zi)。宋仁(ren)宗(zong)曾勸狄(di)青敷(fu)藥除掉刺字(zi),狄(di)青指著自己的(de)臉(lian)說:“陛(bi)下根(gen)據功勞(lao)提(ti)拔臣,而沒過問臣的(de)出身門戶(hu);臣之所以有(you)今天,就是因(yin)這些疤痕,臣希(xi)望保留它好鼓勵軍隊(dui),不(bu)敢奉行您的(de)命令。”后來狄(di)青又以彰化軍節度(du)使的(de)身份出任延州知(zhi)府。
皇祐四(si)年(1052年)六月,狄(di)青升任樞密副(fu)使。
皇祐四年(1052年),廣源州(zhou)蠻(man)儂(nong)智(zhi)(zhi)高反(fan)叛,攻陷邕(yong)州(zhou),又攻破了沿江的(de)九(jiu)個州(zhou),包圍廣州(zhou)城(cheng),嶺(ling)外(wai)一(yi)帶(dai)騷動不安(an)。楊畋等安(an)撫使(shi)負(fu)責(ze)(ze)處(chu)理(li)平(ping)定蠻(man)人叛亂,但宋軍(jun)長久沒有成(cheng)績。又命(ming)(ming)孫沔、余靖(jing)為(wei)安(an)撫使(shi),率官軍(jun)討伐叛賊(zei),但宋仁宗(zong)仍放心(xin)不下(xia)。這時狄青上(shang)表請戰,第二(er)天入(ru)見宋仁宗(zong)時,他(ta)說(shuo):“臣當兵出身,除了戰場殺敵,沒有什么可(ke)以報(bao)效國家。希望能帶(dai)領數百個外(wai)族(zu)部(bu)落的(de)騎(qi)兵,再(zai)加上(shang)一(yi)些禁軍(jun),去將叛賊(zei)的(de)頭砍下(xia)送(song)回京城(cheng)。”宋仁宗(zong)佩服他(ta)的(de)豪言壯語(yu),于(yu)是任命(ming)(ming)他(ta)為(wei)宣徽(hui)南院使(shi)、宣撫荊(jing)湖南北路,負(fu)責(ze)(ze)處(chu)理(li)廣南叛亂之事,并在(zai)垂拱殿設酒為(wei)他(ta)送(song)行。當時儂(nong)智(zhi)(zhi)高回師重新占(zhan)據邕(yong)州(zhou),狄青聯合孫沔、余靖(jing)的(de)部(bu)隊進駐賓(bin)州(zhou)。
在(zai)此之前,蔣偕、張(zhang)忠都(dou)因輕敵而(er)戰(zhan)(zhan)敗(bai)陣亡,官軍聲威大衰。狄(di)青(qing)命令各(ge)將不得(de)妄自(zi)與(yu)叛軍接戰(zhan)(zhan),而(er)聽從(cong)他的統一指(zhi)揮。廣西鈐轄(xia)陳曙趁狄(di)青(qing)還未到,便擅(shan)自(zi)率步兵(bing)八千攻打叛軍,潰敗(bai)于(yu)(yu)昆侖(lun)關,殿直(zhi)袁(yuan)用等人都(dou)逃跑(pao)(pao)了。狄(di)青(qing)說:“號令不一,是(shi)部(bu)隊失敗(bai)的原因。”于(yu)(yu)是(shi)在(zai)早晨集(ji)合(he)各(ge)將領到堂上(shang),逮捕了鈐轄(xia)陳曙,并召來殿直(zhi)袁(yuan)用等三(san)十人,依戰(zhan)(zhan)敗(bai)逃跑(pao)(pao)罪,推出軍門斬首。孫沔、余(yu)靖相視驚愕,而(er)眾將領則嚇得(de)兩腿顫栗。
隨后(hou)軍(jun)(jun)隊(dui)停止前進,休整十天(tian)。敵人(ren)(ren)的(de)偵察兵回(hui)報(bao)儂(nong)智(zhi)(zhi)(zhi)高,以(yi)為宋軍(jun)(jun)不(bu)會很快(kuai)進擊(ji)。但狄青(qing)第二(er)天(tian)便(bian)集合軍(jun)(jun)隊(dui)人(ren)(ren)馬(ma),一晝夜就(jiu)過了昆侖(lun)關(guan),從(cong)歸(gui)仁鋪出來布陣。叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun)失去(qu)了險要陣地后(hou),都(dou)出來迎戰。宋軍(jun)(jun)前鋒(feng)孫(sun)(sun)節與叛(pan)(pan)(pan)賊在(zai)(zai)(zai)山下(xia)(xia)搏斗(dou)而死,叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun)士氣極高,孫(sun)(sun)沔(mian)等(deng)人(ren)(ren)嚇得(de)臉色都(dou)變(bian)了。狄青(qing)手(shou)舉白旗指(zhi)揮(hui)騎兵,從(cong)左右(you)兩翼沖出,出于叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun)意料之(zhi)外。大敗叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun),追擊(ji)了五(wu)(wu)十里(li),斬數(shu)千首級(ji),儂(nong)智(zhi)(zhi)(zhi)高同黨黃(huang)師宓、儂(nong)建(jian)中(zhong)、儂(nong)智(zhi)(zhi)(zhi)中(zhong)以(yi)及偽官僚吏屬被殺死者有五(wu)(wu)十七人(ren)(ren),生擒(qin)叛(pan)(pan)(pan)賊五(wu)(wu)百(bai)多人(ren)(ren),儂(nong)智(zhi)(zhi)(zhi)高在(zai)(zai)(zai)夜間縱火(huo)燒(shao)城(cheng)(cheng)(cheng)后(hou)逃走。黎明時,狄青(qing)領著部(bu)隊(dui)開進了邕州城(cheng)(cheng)(cheng),繳獲金銀玉帛數(shu)以(yi)萬計,雜畜數(shu)千,又(you)招集曾被叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun)俘虜(lu)脅(xie)迫的(de)老壯年人(ren)(ren)七千二(er)百(bai)人(ren)(ren),慰撫之(zhi)后(hou)釋放、遣散。將黃(huang)師宓等(deng)人(ren)(ren)的(de)頭掛在(zai)(zai)(zai)邕州城(cheng)(cheng)(cheng)下(xia)(xia)示眾(zhong),又(you)斂集叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun)尸(shi)體(ti)在(zai)(zai)(zai)城(cheng)(cheng)(cheng)北(bei)角(jiao)建(jian)筑京觀(guan)。當時叛(pan)(pan)(pan)軍(jun)(jun)尸(shi)體(ti)中(zhong)有個穿金色龍袍的(de),部(bu)下(xia)(xia)眾(zhong)人(ren)(ren)說(shuo)(shuo)是儂(nong)智(zhi)(zhi)(zhi)高已死,要向朝(chao)廷報(bao)告。狄青(qing)說(shuo)(shuo):“怎知這不(bu)是一個騙(pian)局呢(ni)?我(wo)寧可說(shuo)(shuo)儂(nong)智(zhi)(zhi)(zhi)高失蹤,也不(bu)敢(gan)欺騙(pian)朝(chao)廷來貪求戰功。”
狄青由此(ci)復任樞(shu)(shu)密(mi)副使,并(bing)升為(wei)護國軍節度(du)使、河中(zhong)尹。等(deng)回到京師(shi)后,宋仁(ren)宗(zong)嘉(jia)獎(jiang)他的功(gong)績,任命(ming)他為(wei)樞(shu)(shu)密(mi)使,并(bing)賞賜給他一(yi)套在京師(shi)敦教坊的宅第,還優先給他的兒子們加官進級。
儂智高(gao)叛亂剛起時,交(jiao)趾(李朝(chao))請求出(chu)兵(bing)(bing)(bing)幫助朝(chao)廷討伐(fa)儂智高(gao),余靖說(shuo)(shuo)他們(men)可信,便在邕州(zhou)、欽州(zhou)準備了(le)萬人的(de)(de)糧草等待他們(men)。宋(song)仁宗還(huan)下詔用三萬緡錢賞賜給交(jiao)趾國做軍(jun)費,并(bing)(bing)許諾平定叛亂后(hou)再有厚(hou)賞。狄青到(dao)前(qian)線后(hou),傳令余靖不(bu)要派使(shi)者到(dao)交(jiao)趾借(jie)兵(bing)(bing)(bing),并(bing)(bing)立即上奏說(shuo)(shuo):“李德政(李佛瑪)聲稱將率步兵(bing)(bing)(bing)五(wu)萬、騎兵(bing)(bing)(bing)一千(qian)趕來(lai)支(zhi)援(yuan),不(bu)是真的(de)(de)。而且借(jie)蠻夷來(lai)消滅內寇,對我(wo)無利。憑一個儂智高(gao)就能橫(heng)行(xing)、蹂(rou)躪兩廣,使(shi)朝(chao)廷無力討伐(fa),如果再向蠻夷借(jie)兵(bing)(bing)(bing),那蠻夷貪得無厭,不(bu)仁不(bu)義,進而發動(dong)戰亂,又怎(zen)么抵御他們(men)呢(ni)?請取消要交(jiao)趾出(chu)兵(bing)(bing)(bing)援(yuan)助。”意見被采納。叛軍(jun)被平定后(hou),人們(men)都佩(pei)服他有遠略。
狄(di)(di)青任樞(shu)密使四年,每當他出現時,士卒總會指著他互相夸獎(jiang)贊嘆。諫官因狄(di)(di)青家的狗生(sheng)角,并且多次(ci)發光,便請求將他調出京(jing)師以便保全他的聲譽,但宋仁宗沒有答復。
嘉祐元年(1056年),京(jing)師發生洪澇(lao)災害,狄青避水將(jiang)家搬到大相國寺,竟(jing)在(zai)佛殿上居住,民情對此頗(po)有疑惑議論,朝(chao)廷便免(mian)去狄青樞(shu)密使之職,加同中書門下(xia)平(ping)章事之銜,離(li)京(jing)出(chu)知陳(chen)州。
嘉祐二年(1057年)二月,狄(di)青嘴生毒瘡。三月去世。宋仁宗在禁(jin)苑中為(wei)他舉哀(ai),追贈(zeng)中書令,賜謚“武(wu)襄”。
熙寧元年(1068年),宋神宗給近世(shi)將帥排名(ming)(ming)次,認(ren)為(wei)狄青從行伍出身(shen)而名(ming)(ming)震中外,為(wei)人(ren)深沉而有謀(mou)略,又能謹小慎微,保全名(ming)(ming)聲,有始(shi)有終(zhong),對狄青頗為(wei)感慨(kai)和思念,下令取來狄青的畫像放進宮中,并親為(wei)他(ta)御制祭(ji)文,又派遣使者到他(ta)家,用(yong)中牢的禮(li)節來祭(ji)祀。
計事深(shen)思熟慮(lv),用兵(bing)先定(ding)遠略(lve),是狄(di)青(qing)作(zuo)為一(yi)個成熟的將領(ling)的標志之一(yi)。儂智高反(fan)叛后(hou),先以余(yu)靖為安撫使征(zheng)討(tao)(tao)。交(jiao)(jiao)趾國(guo)聲(sheng)言愿出兵(bing)助討(tao)(tao)儂智高。余(yu)靖認(ren)(ren)為可信,在(zai)茸州等地準備(bei)可供萬(wan)人用的糧食(shi)以待其兵(bing)。宋(song)仁宗下詔以緡錢3萬(wan)賜給交(jiao)(jiao)趾作(zuo)軍費,并(bing)應(ying)允討(tao)(tao)平(ping)儂智高后(hou)厚賞(shang)交(jiao)(jiao)趾兵(bing)。狄(di)青(qing)到南方后(hou),果斷傳檄余(yu)靖,命其不得派使者去交(jiao)(jiao)趾借兵(bing),同時上奏宋(song)仁宗陳述(shu)己見。他認(ren)(ren)為:交(jiao)(jiao)趾聲(sheng)援將派步(bu)騎赴援,并(bing)不可靠。況且向外國(guo)借兵(bing)以平(ping)內亂,對自(zi)己是不利的。向外國(guo)借兵(bing),他們貪得錢財必然不顧信義,因此而作(zuo)亂。這一(yi)見解說服了宋(song)仁宗。后(hou)來狄(di)青(qing)迅速(su)討(tao)(tao)平(ping)了依(yi)智高。這件(jian)事說明狄(di)青(qing)在(zai)計慮(lv)討(tao)(tao)敵方略(lve)時,不僅(jin)只(zhi)考(kao)慮(lv)如何取勝,還考(kao)慮(lv)用何種方略(lve)取勝才可不留后(hou)患。
對敵(di)作戰(zhan),善用詐巧(qiao),是狄青(qing)(qing)戰(zhan)術(shu)指導的(de)一個特點。與西夏(xia)(xia)軍(jun)(jun)作戰(zhan)時(shi),他(ta)曾巧(qiao)施疑兵(bing)之(zhi)計,以鑼聲為(wei)號,令將士忽(hu)停忽(hu)退,使西夏(xia)(xia)軍(jun)(jun)既不(bu)(bu)明宋(song)軍(jun)(jun)實力,又(you)不(bu)(bu)辨宋(song)軍(jun)(jun)行止。當敵(di)正疑懼之(zhi)時(shi),他(ta)忽(hu)然揮(hui)軍(jun)(jun)攻擊,西夏(xia)(xia)軍(jun)(jun)大(da)潰。攻儂(nong)(nong)智(zhi)高時(shi),他(ta)傳令軍(jun)(jun)中休(xiu)息(xi)十日。儂(nong)(nong)智(zhi)高的(de)探子把這(zhe)情況匯報(bao),儂(nong)(nong)以為(wei)宋(song)軍(jun)(jun)不(bu)(bu)會馬上來攻。但第(di)二天,狄青(qing)(qing)迅(xun)速整齊騎(qi)兵(bing),以一晝(zhou)夜越過昆侖關(guan),直出歸仁鋪列陣,先以前鋒與依(yi)軍(jun)(jun)激戰(zhan),后又(you)指揮(hui)左右(you)翼騎(qi)兵(bing)夾擊敵(di)人。儂(nong)(nong)軍(jun)(jun)毫無防備,大(da)敗潰逃。
軍紀嚴明,善待(dai)將(jiang)士,是狄(di)青(qing)治軍帶兵的(de)(de)基本特點。古來為(wei)(wei)將(jiang)者(zhe),或執法如(ru)山,或體(ti)恤將(jiang)士,二者(zhe)兼(jian)備者(zhe)并不很多(duo)。狄(di)青(qing)一(yi)貫(guan)如(ru)此。他受(shou)命(ming)討(tao)儂智(zhi)高之(zhi)初,傳(chuan)令諸將(jiang)不得擅(shan)出與敵(di)作戰,等候他的(de)(de)統(tong)一(yi)調遣。廣西鈴(ling)轄(xia)陳曙(shu)乘他尚未(wei)到前線,擅(shan)自(zi)發(fa)八(ba)千(qian)名步兵攻敵(di),大敗(bai)于(yu)昆侖(lun)關。狄(di)青(qing)說:“號令不能整齊,所以軍隊(dui)打敗(bai)仗(zhang)。”依軍法斬陳曙(shu)及臨陣(zhen)敗(bai)逃的(de)(de)將(jiang)佐三(san)十人。在(zai)執法如(ru)山的(de)(de)同時,他頗能體(ti)恤將(jiang)士。行軍作戰,他與軍士同饑寒勞苦;打勝(sheng)仗(zhang)后(hou),他常把功勞推給其將(jiang)佐。討(tao)儂智(zhi)高時全由(you)他謀劃(hua),戰事(shi)已完,記(ji)功報捷等一(yi)般(ban)余(yu)事(shi)全部(bu)交給安(an)撫使孫(sun)沔去辦,他全不放在(zai)心(xin)上,因(yin)此將(jiang)佐們深服其為(wei)(wei)人。
狄青在戰爭(zheng)中(zhong),驍勇善戰,經(jing)常充當(dang)先鋒,率領士兵奪關(guan)斬將(jiang)。
寶(bao)元初(chu)年(1038年),李元昊發(fa)動叛(pan)亂,狄青(qing)被任命為延州指揮使進行平叛(pan)。狄青(qing)到(dao)達延州后,根據(ju)以(yi)往經驗,并不急于貿然出擊,而是先運籌了(le)一系列措施(shi):
(一)訓練士(shi)卒,招納(na)當地弓箭手,增強戰斗力。
(二)查看地形,偵探軍情,了解(jie)士兵心理,同時總結別的將帥失敗教訓,密切(qie)監視李元昊。元昊稍有騷(sao)擾(rao),便受到狄青(qing)的猛烈回擊。
寶元初(chu)年(1038年)十一月,李元昊入侵保安(an)。狄青率(lv)兵前往,在保安(an)大(da)(da)敗李元昊,史稱“保安(an)大(da)(da)捷”。這(zhe)是北宋和元昊戰爭以(yi)來第一次大(da)(da)勝仗(zhang),扭轉(zhuan)了整個西北戰局。為防西夏(xia)軍以(yi)后侵襲(xi),狄青又(you)率(lv)萬余(yu)人建筑堡塞,扼守要(yao)害,使西夏(xia)不敢妄動。
皇祐四年(nian)(nian)(1052年(nian)(nian)),儂(nong)智高(gao)叛(pan)(pan)亂,宋軍(jun)猝不及(ji)防,兩廣地(di)區被叛(pan)(pan)軍(jun)攻(gong)陷。狄青來到后,首先整頓軍(jun)紀,樹(shu)立軍(jun)威,將目無(wu)法(fa)紀、擅自行動(dong)的(de)三十(shi)多位(wei)大(da)小官兵就地(di)正法(fa),軍(jun)中(zhong)散漫之(zhi)(zhi)(zhi)氣(qi)、低(di)落之(zhi)(zhi)(zhi)勢得到遏制(zhi)。經過積極準備和訓練(lian),宋軍(jun)松垮之(zhi)(zhi)(zhi)風徹底(di)改(gai)變(bian)(bian),一(yi)支(zhi)軍(jun)紀嚴(yan)明士(shi)氣(qi)高(gao)漲的(de)軍(jun)隊(dui)(dui)已(yi)然(ran)形成(cheng)。在(zai)(zai)軍(jun)隊(dui)(dui)風氣(qi)改(gai)變(bian)(bian)之(zhi)(zhi)(zhi)時,狄青詳(xiang)(xiang)細(xi)勘察了(le)儂(nong)智高(gao)排兵布陣的(de)特點,對敵(di)方鎮守(shou)的(de)昆侖(lun)關(guan)有了(le)大(da)膽詳(xiang)(xiang)細(xi)的(de)進攻(gong)計劃。宋軍(jun)兵發昆侖(lun)關(guan)后,并沒有急于(yu)進攻(gong),而是(shi)原地(di)休整十(shi)天,這使得把(ba)守(shou)此(ci)地(di)的(de)叛(pan)(pan)軍(jun),出現麻痹狀態。狄青得知情報后,在(zai)(zai)夜間親率大(da)軍(jun)分三路急進,與守(shou)敵(di)激(ji)戰(zhan)至天明,完全占領整個(ge)關(guan)口(kou)。部隊(dui)(dui)稍作休整,就急撲叛(pan)(pan)軍(jun)巢(chao)穴邕州。儂(nong)智高(gao)急忙調(diao)動(dong)軍(jun)隊(dui)(dui)迎敵(di),卻被狄青打敗,最終儂(nong)智高(gao)丟棄邕州,狼(lang)狽逃亡。自此(ci),平叛(pan)(pan)取得勝利。
據沈括《夢溪筆談》記(ji)載,一次狄(di)(di)青在涇原(yuan)與西(xi)夏軍(jun)作戰時(shi),敗西(xi)夏軍(jun)后(hou)乘勝(sheng)追(zhui)(zhui)奔(ben)數里,忽然(ran)(ran)發(fa)現(xian)西(xi)夏軍(jun)在一處山踴前(qian)(qian)止(zhi)步(bu),眾人(ren)認為(wei)西(xi)夏軍(jun)前(qian)(qian)方必然(ran)(ran)是(shi)遇上了(le)(le)險(xian)境,都(dou)想要乘機奮擊。狄(di)(di)青恐其有詐,急鳴鉦(zheng)制止(zhi)了(le)(le)士兵的(de)追(zhui)(zhui)擊,西(xi)夏軍(jun)遂(sui)逃走。而(er)前(qian)(qian)去查看(kan)發(fa)現(xian)山踴處確實(shi)臨深澗(jian),將佐都(dou)后(hou)悔(hui)(hui)沒(mei)有追(zhui)(zhui)擊,而(er)狄(di)(di)青卻以為(wei)不(bu)然(ran)(ran),說:“敵(di)軍(jun)奔(ben)亡(wang)之中(zhong)卻忽然(ran)(ran)停下來與我(wo)軍(jun)對抗(kang),我(wo)們(men)怎么知道(dao)這不(bu)是(shi)敵(di)人(ren)的(de)陰謀呢?我(wo)方已經(jing)大勝(sheng),區區殘寇不(bu)足為(wei)利,俘獲(huo)了(le)(le)他們(men)也不(bu)會(hui)給我(wo)軍(jun)帶來多大好(hao)處,但萬一為(wei)了(le)(le)追(zhui)(zhui)窮寇而(er)中(zhong)了(le)(le)敵(di)人(ren)的(de)計(ji)謀,那原(yuan)本(ben)勝(sheng)利的(de)我(wo)們(men)就會(hui)連生死都(dou)不(bu)可知了(le)(le)。寧愿現(xian)在后(hou)悔(hui)(hui)沒(mei)有追(zhui)(zhui)擊也不(bu)能等中(zhong)計(ji)后(hou)再(zai)后(hou)悔(hui)(hui)沒(mei)有停擊。”
據說,狄青到(dao)廣西(xi)征討(tao)儂智高時(shi),由于(yu)從(cong)前將領(ling)幾次征討(tao)失敗,士氣低落,如(ru)何振(zhen)奮士氣便成了(le)(le)個(ge)問(wen)題。狄青看(kan)到(dao)南方(fang)有崇拜鬼神的風(feng)俗,便心生一(yi)(yi)計:他(ta)率(lv)官兵剛出(chu)桂林之南,就拜神祈佑(you)。只見他(ta)拿(na)出(chu)一(yi)(yi)百(bai)個(ge)制錢(qian)(qian)(qian),口中(zhong)念(nian)念(nian)有詞:“此(ci)(ci)次用兵勝(sheng)負難以(yi)預料,若能制敵,請神靈(ling)使錢(qian)(qian)(qian)面全(quan)(quan)都(dou)朝(chao)上!”左(zuo)右(you)官員(yuan)對(dui)此(ci)(ci)感到(dao)茫然,擔心弄不好反會影(ying)響士氣,都(dou)勸狄青不必(bi)這么(me)做(zuo)。而狄青卻(que)不加(jia)理睬,在全(quan)(quan)軍眾目睽睽之下,一(yi)(yi)揮手(shou)(shou),一(yi)(yi)百(bai)個(ge)制錢(qian)(qian)(qian)全(quan)(quan)撒到(dao)地面。大家湊近(jin)一(yi)(yi)看(kan),一(yi)(yi)百(bai)個(ge)錢(qian)(qian)(qian)面全(quan)(quan)部(bu)朝(chao)上。官兵見神靈(ling)保佑(you),士氣大振(zhen)。狄青當即命左(zuo)右(you)侍(shi)從(cong),拿(na)來(lai)一(yi)(yi)百(bai)根鐵釘(ding),把制錢(qian)(qian)(qian)原封不動地釘(ding)在地上,蓋上青布,還親手(shou)(shou)把它封好,說:“待(dai)勝(sheng)利歸來(lai),再收回制錢(qian)(qian)(qian)。”于(yu)是(shi)率(lv)官兵南進,結(jie)果大敗儂智高軍。狄青平定了(le)(le)邕州,帶(dai)領(ling)勝(sheng)利之師北(bei)還,如(ru)約到(dao)擲錢(qian)(qian)(qian)處取制錢(qian)(qian)(qian)。僚屬(shu)們將錢(qian)(qian)(qian)起(qi)出(chu)一(yi)(yi)看(kan),原來(lai)這一(yi)(yi)百(bai)個(ge)制錢(qian)(qian)(qian)兩(liang)面都(dou)是(shi)錢(qian)(qian)(qian)面,大家才恍然大悟。
狄青到(dao)廣西征討儂智高時,在(zai)邕州正遇(yu)上這里毒瘴(zhang)彌漫,有人說是叛軍在(zai)江(jiang)水上游(you)放(fang)毒,將(jiang)士飲水而死者很多,狄青非常憂慮。一夕,有一股泉水從寨下(xia)涌出,取來一喝,味道甘美,部隊(dui)靠此才渡過了難關。
狄(di)青(qing)尤其喜歡將戰功推給輔佐(zuo)將領。當初,他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)與孫(sun)沔(mian)一同擊敗(bai)儂智高叛軍,戰術(shu)謀劃(hua)都(dou)出(chu)自狄(di)青(qing),但叛亂(luan)平定(ding)后,處理后事,他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)便(bian)全交(jiao)給孫(sun)沔(mian)負責(ze),自己(ji)則毫不(bu)在意的退出(chu)來。孫(sun)沔(mian)開始時贊嘆他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的勇猛,這時更欽服他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的為(wei)人,自以為(wei)不(bu)如(ru)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)。尹(yin)洙因貶謫而死,狄(di)青(qing)全力周濟他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)的家(jia)屬。
狄(di)青在率部南下(xia)征討儂智高后,宋(song)仁宗常為他擔(dan)憂說(shuo):“狄(di)青有威武的(de)(de)名聲,叛軍(jun)應會(hui)害怕他的(de)(de)到(dao)來(lai)。擔(dan)任左右傳(chuan)令的(de)(de)人,非狄(di)青的(de)(de)親信者(zhe)不可,雖然(ran)是飲食起居的(de)(de)時候,都應該防備突然(ran)襲擊的(de)(de)發動。”于是派使者(zhe)飛馳前線訓戒。等獲悉(xi)狄(di)青已(yi)打敗叛軍(jun),宋(song)仁宗對宰相說(shuo):“快快議定(ding)恩賞,慢了便起不到(dao)獎勉的(de)(de)作用了。”
一次,狄(di)(di)(di)(di)(di)青正(zheng)在辦公,兵(bing)士來(lai)(lai)報(bao),說門(men)外有(you)(you)人(ren)(ren)(ren)求(qiu)見。狄(di)(di)(di)(di)(di)青便(bian)命人(ren)(ren)(ren)將這(zhe)(zhe)(zhe)個人(ren)(ren)(ren)帶進來(lai)(lai),此人(ren)(ren)(ren)深施一禮后(hou),拿出了一個包裹放到狄(di)(di)(di)(di)(di)青面前。包裹中(zhong)裝的(de)(de)倒不是(shi)金銀財寶(bao),而是(shi)唐代鼎鼎有(you)(you)名的(de)(de)狄(di)(di)(di)(di)(di)仁(ren)杰的(de)(de)畫像和十余道告(gao)(gao)(gao)身(shen)。所(suo)謂(wei)告(gao)(gao)(gao)身(shen),簡單說來(lai)(lai)就是(shi)任(ren)命狀(zhuang),一組完整的(de)(de)告(gao)(gao)(gao)身(shen),就是(shi)一生的(de)(de)仕(shi)宦經歷,古人(ren)(ren)(ren)有(you)(you)的(de)(de)將告(gao)(gao)(gao)身(shen)隨葬身(shen)旁,有(you)(you)的(de)(de)傳給后(hou)人(ren)(ren)(ren)。狄(di)(di)(di)(di)(di)青不解他(ta)的(de)(de)來(lai)(lai)意,來(lai)(lai)人(ren)(ren)(ren)說要將這(zhe)(zhe)(zhe)些(xie)畫像和告(gao)(gao)(gao)身(shen)獻給狄(di)(di)(di)(di)(di)青,因為(wei)(wei)狄(di)(di)(di)(di)(di)仁(ren)杰是(shi)狄(di)(di)(di)(di)(di)青的(de)(de)同宗(zong)遠祖啊。這(zhe)(zhe)(zhe)人(ren)(ren)(ren)本以(yi)為(wei)(wei)狄(di)(di)(di)(di)(di)青會很(hen)高興地同意,但狄(di)(di)(di)(di)(di)青卻冷冷地說:“我(wo)只(zhi)不過是(shi)一時(shi)機(ji)遇好罷了,怎么敢攀附狄(di)(di)(di)(di)(di)仁(ren)杰大人(ren)(ren)(ren)呢?”隨即將他(ta)打發走了。
據明代馮夢(meng)龍所編類書(shu)(shu)《智囊》記(ji)載:狄(di)(di)(di)青擔任樞密使(shi)(shi)時,自恃功勛卓著(zhu),十分傲慢不(bu)(bu)馴(xun),袒護士(shi)(shi)卒。士(shi)(shi)卒每次得(de)(de)到衣(yi)物(wu)糧食,都(dou)說(shuo):“這是狄(di)(di)(di)家(jia)爺(ye)爺(ye)賞賜的(de)(de)。”朝廷上(shang)(shang)下(xia)都(dou)以(yi)此(ci)為大(da)患。當(dang)時文(wen)(wen)彥(yan)(yan)博執政,建議宋(song)(song)仁(ren)(ren)宗(zong)讓狄(di)(di)(di)青出任兩鎮節度(du)使(shi)(shi)以(yi)便讓他(ta)離開朝廷。狄(di)(di)(di)青上(shang)(shang)書(shu)(shu)說(shuo)自己無(wu)功卻(que)受封節度(du)使(shi)(shi),無(wu)罪卻(que)又外放,心中(zhong)很是委(wei)屈。宋(song)(song)仁(ren)(ren)宗(zong)也覺得(de)(de)他(ta)說(shuo)的(de)(de)有(you)(you)道理,就(jiu)向文(wen)(wen)彥(yan)(yan)博轉述了狄(di)(di)(di)青的(de)(de)話,并說(shuo)狄(di)(di)(di)青是忠臣。文(wen)(wen)彥(yan)(yan)博說(shuo):“太祖(趙(zhao)匡胤)難道不(bu)(bu)是周(zhou)世宗(zong)的(de)(de)忠臣嗎?但因(yin)為得(de)(de)到軍心,所以(yi)才會發生黃袍加身(shen)、陳橋(qiao)兵變的(de)(de)事。”宋(song)(song)仁(ren)(ren)宗(zong)聽了默然無(wu)語。狄(di)(di)(di)青不(bu)(bu)知道這事,到中(zhong)書(shu)(shu)門(men)下(xia)去(qu)為自己辯白。文(wen)(wen)彥(yan)(yan)博盯著(zhu)他(ta),直截了當(dang)的(de)(de)說(shuo):“沒有(you)(you)其他(ta)原因(yin),只是朝廷有(you)(you)些懷疑你(ni)罷(ba)了。”狄(di)(di)(di)青嚇(xia)得(de)(de)禁不(bu)(bu)住后(hou)退(tui)好幾步。狄(di)(di)(di)青到藩鎮以(yi)后(hou),宋(song)(song)仁(ren)(ren)宗(zong)每個月都(dou)派(pai)使(shi)(shi)者(zhe)去(qu)慰問看(kan)望他(ta)兩次。每次聽說(shuo)皇上(shang)(shang)的(de)(de)使(shi)(shi)者(zhe)要來,狄(di)(di)(di)青都(dou)會整(zheng)日驚嚇(xia)疑慮。結果不(bu)(bu)到半年,就(jiu)生病去(qu)世了。這些都(dou)是文(wen)(wen)彥(yan)(yan)博的(de)(de)計(ji)謀。
宋元時代(dai)是狄青故事(shi)流傳(chuan)的發(fa)端階段。像其他英雄家族故事(shi)流傳(chuan)一樣(yang),狄青故事(shi)也經歷(li)了由史學(xue)逐步(bu)向文(wen)(wen)學(xue)過渡的過程,即由嚴肅的史傳(chuan)記載到(dao)兼具(ju)史實與(yu)虛構的筆記小說(shuo),再到(dao)民(min)間通俗文(wen)(wen)學(xue)創作的過程。
(一)在筆記小(xiao)說(shuo)中(zhong),多(duo)是承接(jie)史書中(zhong)的有關記載(zai),對史書中(zhong)的內容(rong)加以(yi)文學性的擴(kuo)展、補充描寫,使狄青故事變(bian)得(de)較為生動、形(xing)象。其內容(rong)概(gai)括起(qi)來(lai)主要(yao)有下面(mian)兩方面(mian):
一是描寫狄青的善于治軍,英(ying)勇善戰。如《默記》《澠水(shui)燕談錄(lu)》等。
二是關(guan)于狄青的(de)帶有傳奇色(se)彩的(de)民(min)間傳說(shuo)與故事(shi)。如《東都事(shi)略》對他的(de)出(chu)身有具(ju)有民(min)間傳說(shuo)成份的(de)記載(zai);而(er)《鐵圍山叢談》載(zai)狄青征儂(nong)智高時從(cong)南俗,在一神廟中禱(dao)告而(er)獲神佑(you),后來果然破昆侖關(guan),敗儂(nong)智高的(de)事(shi)跡。
(二)宋元通俗文學中的狄(di)青故事(shi)。
現(xian)存的(de)(de)宋人話本名(ming)目中(zhong),有《收西(xi)夏(xia)》一(yi)書,當是(shi)演說狄(di)(di)(di)青(qing)平(ping)定西(xi)夏(xia)趙元(yuan)昊(hao)的(de)(de)故(gu)事。而金院(yuan)本中(zhong)有《說狄(di)(di)(di)青(qing)》名(ming)目,元(yuan)雜劇(ju)中(zhong)三部有關狄(di)(di)(di)青(qing)的(de)(de)劇(ju)目,一(yi)是(shi)《狄(di)(di)(di)青(qing)撲馬》,另有《刀劈史鴉霞(xia)》。這兩部作品都已佚,唯一(yi)較為完整(zheng)地保存下(xia)來(lai)的(de)(de)是(shi)《狄(di)(di)(di)青(qing)復奪衣(yi)襖(ao)車》,寫(xie)狄(di)(di)(di)青(qing)為軍(jun)卒時,押(ya)解衣(yi)襖(ao)車賞(shang)軍(jun)的(de)(de)一(yi)段曲折經歷。
明代狄青(qing)(qing)(qing)(qing)故事也(ye)廣為流傳,在明中后(hou)期的(de)(de)(de)兩部(bu)小說中的(de)(de)(de)狄青(qing)(qing)(qing)(qing)形象都帶有負(fu)面(mian)的(de)(de)(de)性質。一(yi)是(shi)《包龍圖判百(bai)家(jia)公案(an)演義(yi)(yi)》,一(yi)是(shi)《楊(yang)(yang)(yang)家(jia)府(fu)演義(yi)(yi)》。在《包龍圖判百(bai)家(jia)公案(an)演義(yi)(yi)》的(de)(de)(de)第四回“止(zhi)狄青(qing)(qing)(qing)(qing)家(jia)之(zhi)花妖”中,作者對(dui)狄青(qing)(qing)(qing)(qing)多有貶斥。而在《楊(yang)(yang)(yang)家(jia)府(fu)演義(yi)(yi)》中的(de)(de)(de)狄青(qing)(qing)(qing)(qing)形象則完全是(shi)負(fu)面(mian)的(de)(de)(de),在“邕州(zhou)儂(nong)智(zhi)高叛宋”一(yi)節中,作者將平定(ding)儂(nong)智(zhi)高叛亂之(zhi)歸功于楊(yang)(yang)(yang)家(jia)將,而將狄青(qing)(qing)(qing)(qing)描寫成為一(yi)個既沒有軍事才能又嫉賢妒能的(de)(de)(de)奸(jian)臣。
在清代(dai),狄青(qing)(qing)故(gu)事(shi)(shi)(shi)與楊家將故(gu)事(shi)(shi)(shi)密切聯(lian)系,而狄青(qing)(qing)故(gu)事(shi)(shi)(shi)也進入了(le)一個(ge)豐富的(de)(de)階段,其(qi)(qi)標志就是出(chu)現了(le)四部描寫狄青(qing)(qing)故(gu)事(shi)(shi)(shi)的(de)(de)章回小說(shuo)——《萬花樓楊包狄演義》《五虎(hu)平西演義》《五虎(hu)平南演義》《后(hou)宋慈(ci)云走國全傳(chuan)》。這四部作品(pin)是狄青(qing)(qing)故(gu)事(shi)(shi)(shi)的(de)(de)集大成(cheng)者。其(qi)(qi)故(gu)事(shi)(shi)(shi)情節是綜合了(le)史實、民間傳(chuan)說(shuo)、話本、講唱文學(xue)中的(de)(de)傳(chuan)奇故(gu)事(shi)(shi)(shi),及楊家將小說(shuo)中的(de)(de)框架結構加以(yi)吸收并進行了(le)大幅度的(de)(de)補充與豐富,總體上(shang)這些(xie)小說(shuo)與《狄青(qing)(qing)復奪衣襖車》《包龍圖判百(bai)家公案演義》和(he)《楊家府演義》有著明顯(xian)的(de)(de)不同。
其(qi)中,《萬花(hua)樓楊(yang)包狄(di)(di)(di)(di)(di)演義(yi)(yi)》講述(shu)(shu)楊(yang)宗保、包拯(zheng)、狄(di)(di)(di)(di)(di)青(qing)(qing)等忠(zhong)臣良(liang)將(jiang)抗擊外(wai)侮、斥佞(ning)(ning)除奸、忠(zhong)君(jun)報(bao)國的(de)(de)(de)故事(shi)(shi)。《五(wu)虎(hu)(hu)平西演義(yi)(yi)》的(de)(de)(de)故事(shi)(shi)承接《萬花(hua)樓》,敘述(shu)(shu)狄(di)(di)(di)(di)(di)青(qing)(qing)、張忠(zhong)、劉(liu)慶、李義(yi)(yi)、石玉五(wu)虎(hu)(hu)將(jiang)出征西夏的(de)(de)(de)過程,以(yi)及狄(di)(di)(di)(di)(di)青(qing)(qing)和單(dan)單(dan)國八寶公(gong)主的(de)(de)(de)愛情(qing)故事(shi)(shi)。其(qi)間(jian)還貫串了包拯(zheng)和狄(di)(di)(di)(di)(di)青(qing)(qing)等與奸相龐洪(hong)的(de)(de)(de)忠(zhong)奸斗(dou)爭。《五(wu)虎(hu)(hu)平南演義(yi)(yi)》承續(xu)《五(wu)虎(hu)(hu)平西演義(yi)(yi)》故事(shi)(shi),敘述(shu)(shu)以(yi)狄(di)(di)(di)(di)(di)青(qing)(qing)為首(shou)的(de)(de)(de)五(wu)虎(hu)(hu)將(jiang)率(lv)兵南征,平定廣(guang)源州(zhou)儂(nong)智高叛亂的(de)(de)(de)經過,以(yi)及狄(di)(di)(di)(di)(di)青(qing)(qing)的(de)(de)(de)兩(liang)個孿生子狄(di)(di)(di)(di)(di)龍、狄(di)(di)(di)(di)(di)虎(hu)(hu)在出征中與敵(di)方女將(jiang)段紅玉、王蘭英(ying)之間(jian)的(de)(de)(de)愛情(qing)糾葛,同時(shi)也穿插了包拯(zheng)、狄(di)(di)(di)(di)(di)青(qing)(qing)與朝中奸佞(ning)(ning)斗(dou)爭的(de)(de)(de)線索。《后宋慈云(yun)走國全(quan)傳》則(ze)承續(xu)《五(wu)虎(hu)(hu)平南演義(yi)(yi)》,書中出現的(de)(de)(de)狄(di)(di)(di)(di)(di)家(jia)將(jiang)主要人物是狄(di)(di)(di)(di)(di)青(qing)(qing)的(de)(de)(de)兩(liang)個兒(er)子狄(di)(di)(di)(di)(di)龍、狄(di)(di)(di)(di)(di)虎(hu)(hu)。
年份 影視類型(xing) 劇名/片名 飾演者(zhe)
1949年 電(dian)影 《狄(di)青》 黃(huang)鶴聲
1985年(nian) 電視(shi)劇 《鐵面包公》 劉丹(dan)
1986年(nian) 電視劇 《狄青》 苗僑偉
1993年 電視劇 《包青(qing)天(tian)之(zhi)狄青(qing)》 張復建
2003年 動(dong)畫片(pian) 《大英雄狄(di)青》 金鋒(配音)
2011年 電視(shi)劇 《包青天之碧血(xue)丹心(xin)》 章申
2020年 電視(shi)劇 《清平樂》 季晨
宋仁宗趙禎:青有(you)威名,賊當畏其來(lai)。
北(bei)宋(song)大臣尹洙:此(ci)良(liang)將材也。
北宋大臣葉清臣:狄(di)青、范全頗(po)能馭眾(zhong),蔣偕沉毅有術(shu)略(lve),張亢(kang)倜儻有膽(dan)勇,劉貽(yi)孫材武剛斷,王德基純愨勁勇,此可補偏(pian)裨者也(ye)。
北(bei)宋政治家余靖《大宋平蠻(man)碑》:天生狄公,輔圣推忠。情(qing)存義烈,志(zhi)嫉頑兇。請纓即路,仗節臨戎。英材(cai)遴集(ji),猛(meng)將風從。賊之(zhi)敢(gan)鬭,實惟(wei)天誘。來(lai)迓于(yu)郊,奄喪羣丑。當我摧(cui)鋒,易(yi)如拉朽(xiu)。僣(tie)補(bu)偽署,叢然授首(shou)。羽(yu)翼(yi)既(ji)剪,心腹(fu)既(ji)刳。雖欲自舉,人誰與(yu)圖?焚廬(lu)而去,回巢以逋(bu)。六親(qin)不保,曰獻(xian)其(qi)俘。厥(jue)推邕邊,南國(guo)之(zhi)紀。九(jiu)洞襟帶(dai),列(lie)城唇齒。險(xian)固(gu)一失,兵糧無峙。庶民(min)蚩(chi)蚩(chi),鳥獸(shou)驚(jing)跂。我公之(zhi)來(lai),電掃云開。叛(pan)渙斗破,綱領重恢。師成廟筭,民(min)得春(chun)臺(tai)。天聲(sheng)遠振,繄公之(zhi)材(cai)。
北宋大臣孫甫:今陜西兵(bing)官惟種世(shi)衡、狄青(qing)、王信材勇,可(ke)戰(zhan)可(ke)守。
北(bei)宋政治家(jia)歐(ou)陽(yang)修:臣(chen)伏見兵興以來,所得邊(bian)將(jiang),惟狄青、種世衡二人,其(qi)忠勇材武,不可與張亢、滕(teng)宗(zong)諒一例待之。
北宋政治家王珪《狄青神道碑》:汾(fen)晉之氣,蒙于(yu)(yu)崆峒。有如(ru)其(qi)(qi)人,武(wu)襄之雄。始(shi)來京師,感慨從(cong)軍。以(yi)節自(zi)發,孰莫(mo)不(bu)聞。元昊雄奸,歸節塞下。西邊用兵,露(lu)甲在(zai)野。公(gong)(gong)出(chu)大里,至(zhi)于(yu)(yu)杏林。奇謀縱橫(heng),以(yi)詟戎心。上顧將(jiang)帥,威名無如(ru)。來汝陪予(yu),秉國之樞。盜起南荒(huang),乘邊弛防。陷(xian)邕圍廣,妖雰以(yi)猖(chang)。公(gong)(gong)于(yu)(yu)上前,憤然(ran)請討(tao)。賊失昆侖,膏(gao)血原草。還服在(zai)廷,越茲累年。夙夜(ye)乃事(shi),匪圗(tu)弗宣(xuan)。將(jiang)相出(chu)藩(fan),年甫(fu)五十。公(gong)(gong)不(bu)復還,天(tian)子為泣。生莫(mo)與榮,沒莫(mo)與哀。彛常之載,其(qi)(qi)績有來。有勤其(qi)(qi)初,有大其(qi)(qi)后。書德于(yu)(yu)詩,以(yi)質(zhi)不(bu)朽。
北宋官科學家(jia)沈括《夢溪筆(bi)談》:青(qing)之(zhi)用兵,主勝(sheng)而已。不求(qiu)奇功(gong),故未嘗大敗。計功(gong)最多(duo),卒(zu)為名將(jiang)。譬如弈(yi)棋,已勝(sheng)敵可止矣,然(ran)猶攻擊不已,往往大敗。此(ci)青(qing)之(zhi)所戒也,臨利而能戒,乃青(qing)之(zhi)過(guo)人處也。
宋朝大臣王铚(zhi)《默記·卷四》:狄(di)青善用兵(bing),多智(zhi)數,為一時所伏。
南宋歷史學家李燾《續資(zi)治(zhi)通鑒長(chang)編》:青為人謹密寡言,其(qi)(qi)計(ji)事必審中機會而(er)后發。師(shi)行,先(xian)正部伍,明賞罰,與(yu)士(shi)同饑(ji)寒勞苦,雖(sui)敵猝犯之,無一(yi)士(shi)敢后先(xian)者,故其(qi)(qi)出(chu)常(chang)有(you)功(gong)。喜推其(qi)(qi)功(gong)以(yi)與(yu)將佐(zuo)。
南宋政論家葉適(shi)《習學記(ji)言·卷三十(shi)(shi)七》:若狄青、岳飛輩,蓋數(shu)十(shi)(shi)百(bai)年而一(yi),有寥落相望,無復繼者,則其為存亡安危所系。
元末政治(zhi)家(jia)脫脫等《宋史》:①青(qing)起行伍而名(ming)動夷夏,深沈有智略,能(neng)以畏慎保(bao)全終(zhong)始。②宋至(zhi)仁(ren)宗時,承平百年,武夫鷙卒(zu)遭時致位者雖有之,起健卒(zu)至(zhi)政府,隱然為時名(ming)將,惟(wei)青(qing)與(郭)逵兩人(ren)爾。青(qing)在(zai)邊境凡二十(shi)五戰,無大勝,亦無大敗,最后昆侖一舉,頗著奇雋(jun)。考其識量(liang),亦過(guo)人(ren)遠矣。
明朝大(da)臣范(fan)珠《謁狄武襄(xiang)公祠》:宋祚(zuo)方興虜未平(ping),將軍百戰捍危城。流言難泯生(sheng)前節,信史猶傳身(shen)后名(ming)。八尺穹(qiong)碑蒼蘚合,一區故宅野云橫。晚來風撼溪山村,仿佛南(nan)征弓馬聲。
明(ming)代博物(wu)學家(jia)謝(xie)肇淛《五雜俎》:宋之(zhi)人物(wu),若王沂公、李文(wen)正、司馬溫(wen)公之(zhi)相(xiang)業,寇萊公、趙忠(zhong)定(ding)之(zhi)應變,韓魏公之(zhi)德量(liang),李綱、宗澤之(zhi)撥亂,狄青、曹(cao)瑋、岳(yue)飛、韓世忠(zhong)之(zhi)將(jiang)略,程(cheng)明(ming)道、朱晦(hui)庵之(zhi)真(zhen)儒,歐陽永叔(shu)、蘇子瞻之(zhi)文(wen)章,洪忠(zhong)宣、文(wen)信國之(zhi)忠(zhong)義,皆灼(zhuo)無可議,而且有(you)用(yong)于(yu)時者,其它瑕瑜不掩,蓋難言之(zhi)矣。
明末學者黃道周《廣(guang)名將(jiang)傳》:狄青為將(jiang),戰功紛紛。帶銅(tong)面具,所向吸魂。朝野(ye)名重,面涅猶存(cun)。帝命(ming)藥去,請留勸軍。儂(nong)智(zhi)高反,眾敗昆侖。青怒盡(jin)斬,突出關門(men)。賊(zei)出不意,大敗而奔。高死未確,不敢妄聞。智(zhi)高一叛,青已早論(lun)。破之亦易,何假于人。賊(zei)平之后,方服其神。
明末清初思想家王夫(fu)(fu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)①《黃書·古儀(yi)》:狄(di)青(qing)以(yi)樞副之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)任,稍(shao)自掀舉(ju),茍異一(yi)切,而(er)密席未(wei)溫,嫌疑(yi)指斥(chi),是以(yi)英流屏足巨室(shi)寒(han)心(xin)。②《宋論(lun)》:自趙普之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)謀(mou)行于武人(ren),而(er)人(ren)主(zhu)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)猜(cai)心(xin)一(yi)動,則文弱之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)士亦供其忌玩。故非(fei)徒王德用、狄(di)青(qing)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)小(xiao)有成勞,而(er)防(fang)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)若敵國也。③《宋論(lun)》:懷黃袍加(jia)身(shen)之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)疑(yi),以(yi)痛(tong)抑猛士,僅一(yi)王德用、狄(di)青(qing),而(er)猜(cai)防(fang)百至,夫(fu)(fu)豈無(wu)可恃之(zhi)(zhi)(zhi)(zhi)才哉?
清朝史(shi)學(xue)家(jia)朱軾《史(shi)傳三編(bian)》:青(qing)之(zhi)(zhi)討智高(gao)也,朝臣(chen)謂(wei)青(qing)武人,不足獨任(ren),宜(yi)以(yi)重臣(chen)統之(zhi)(zhi)。獨龐籍力(li)言青(qing)可用,且謂(wei)委任(ren)不專,將(jiang)致僨事(shi)。帝用其(qi)(qi)言,青(qing)以(yi)成功(gong)。此與杜黃(huang)裳力(li)保高(gao)崇文以(yi)破劉辟、李迪力(li)保曹瑋以(yi)成三都之(zhi)(zhi)績同所(suo)謂(wei)廟算者(zhe),非耶?青(qing)之(zhi)(zhi)將(jiang)略蓋一世,而謙讓(rang)不居,其(qi)(qi)識度(du)有(you)過人者(zhe)。晚(wan)遭曖昧之(zhi)(zhi)謗,非其(qi)(qi)素(su)守,孚(fu)于(yu)(yu)上下,防于(yu)(yu)殆矣。韓、范之(zhi)(zhi)所(suo)摩厲,其(qi)(qi)不為(wei)無助哉。
清朝(chao)史學家愛新覺羅·昭(zhao)梿《嘯亭(ting)雜錄》:有(you)宋一(yi)代,武臣寥寥,惟(wei)狄(di)武襄(xiang)立(li)功廣南,稍有(you)生色,仁宗置(zhi)諸(zhu)樞(shu)府,甚為駕馭得宜(yi)。乃歐陽(yang)公(gong)(gong)露(lu)章劾(he)之(zhi),至恐其有(you)他心(xin),豈人(ren)臣為國愛惜人(ren)材之(zhi)道?狄(di)公(gong)(gong)終以憂憤(fen)而卒。
中國近代(dai)小說(shuo)家蔡東藩:狄青、包(bao)拯(zheng)兩人(ren)(ren),垂譽(yu)至今,稱頌不(bu)衰。而包(bao)龍圖三字,盛(sheng)名(ming)尤出(chu)狄上。即婦人(ren)(ren)孺子,無不(bu)知有(you)(you)包(bao)龍圖者(zhe)(zhe)。甚且謂狄之(zhi)榮(rong)顯,多由包(bao)拯(zheng)之(zhi)力,是則(ze)子虛烏有(you)(you)之(zhi)談,固難取信耳。嘗考(kao)狄之(zhi)立(li)功,莫大(da)于(yu)奪昆侖(lun)關,包(bao)之(zhi)成名(ming),莫要于(yu)知開封(feng)府,著書人(ren)(ren)不(bu)敢溢美,亦(yi)不(bu)敢沒善,就兩人(ren)(ren)功名(ming),擇要演述,已足(zu)存(cun)其實(shi)跡;而當時朝(chao)政之(zhi)得失,亦(yi)銷(xiao)納其間,以(yi)視俗小說(shuo)之(zhi)附會荒唐,不(bu)值(zhi)一噱者(zhe)(zhe),固不(bu)啻(chi)霄壤之(zhi)別也(ye)。
關系 姓(xing)名 簡介
妻子 魏氏 封(feng)定(ding)國夫人
兒子 狄諒 蔭補(bu)三班(ban)奉職(zhi),早卒無后(hou)。
狄諮 官至西上閣(ge)門副(fu)使。
狄詠 一作狄詠,官至(zhi)內(nei)殿崇班閣門(men)袛侯,屢(lv)立戰功。
狄譓 官至殿內崇班。
狄說 官至東頭供奉。
狄諫 官至殿內(nei)崇班(ban)。
《宋史·卷二百九(jiu)十·列傳第四十九(jiu)》
《史(shi)傳三編·卷四十八·名(ming)臣(chen)續傳五》
狄(di)青(qing)(qing)墓(mu)位于(yu)今山西省(sheng)(sheng)汾(fen)陽(yang)(yang)市城(cheng)(cheng)北(bei)(bei)十(shi)里的峪道河(he)鎮劉村(cun)村(cun)東,墓(mu)地原分布面積為(wei)(wei)7.99萬(wan)平方米(mi),建(jian)(jian)有祭祠性建(jian)(jian)筑顯慶寺、狄(di)公祠等,均毀于(yu)晚(wan)清(qing)至(zhi)抗戰(zhan)期間(jian)。建(jian)(jian)國(guo)后,陵園已不存(cun)(cun),“文(wen)革(ge)”中,墓(mu)丘被攤(tan)平,翁仲、石獸被就(jiu)地埋掉。現(xian)(xian)僅存(cun)(cun)原神道碑(bei)(bei)座及清(qing)宣統元年(nian)(1909年(nian))在該碑(bei)(bei)座上重(zhong)立(li)的墓(mu)碑(bei)(bei)1通(原神道碑(bei)(bei)現(xian)(xian)存(cun)(cun)于(yu)汾(fen)陽(yang)(yang)太符觀內)。碑(bei)(bei)坐北(bei)(bei)朝南(nan),青(qing)(qing)石質,碑(bei)(bei)身殘(can)高1.9米(mi),寬0.5米(mi),厚0.3米(mi)。碑(bei)(bei)陽(yang)(yang)正(zheng)中鐫“宋狄(di)武襄公之墓(mu)”,由宋仁宗親書篆額(e);碑(bei)(bei)陰(yin)載:原碑(bei)(bei)立(li)于(yu)宋嘉祐七年(nian)(1062年(nian)),因其(qi)倒于(yu)路旁,恐(kong)(kong)其(qi)泯滅,故將其(qi)遷至(zhi)郡城(cheng)(cheng)狄(di)公祠;又恐(kong)(kong)此地日后成(cheng)為(wei)(wei)墟坪,特立(li)此碑(bei)(bei)為(wei)(wei)志。原神道碑(bei)(bei)座為(wei)(wei)青(qing)(qing)石質,龜跌式,體形(xing)較大,高為(wei)(wei)0.7米(mi)。另外,墓(mu)地原保留(liu)有石獸2尊(羊、虎),現(xian)(xian)存(cun)(cun)于(yu)劉村(cun)關帝(di)廟(miao)(現(xian)(xian)村(cun)委)內。1996年(nian)1月12日,山西省(sheng)(sheng)人民政府(fu)公布為(wei)(wei)省(sheng)(sheng)級重(zhong)點文(wen)物(wu)保護單位。
狄武(wu)(wu)襄公(gong)祠位于(yu)山西省呂梁市文(wen)水縣西槽頭(tou)鄉狄家社村中部,系現存清代建(jian)筑。是狄青的族人為(wei)紀念狄青而修建(jian)的。狄武(wu)(wu)襄公(gong)祠始建(jian)于(yu)宋(song)代,宋(song)嘉祐四年(nian)(1059年(nian))狄青歸葬故(gu)里后不久,由其(qi)次子狄諮率昆弟(di)族人修建(jian)。2007年(nian),狄武(wu)(wu)襄公(gong)祠被公(gong)布為(wei)呂梁市重點(dian)文(wen)物保護單位。