平陽王平子[1],赴試北闈[2],賃居(ju)(ju)報(bao)國寺(si)[3]。寺(si)中(zhong)有(you)(you)馀杭(hang)生(sheng)(sheng)先(xian)在[4],王以比屋(wu)居(ju)(ju)[5],投刺焉[6]。生(sheng)(sheng)不(bu)(bu)之(zhi)答[7]。朝夕遇之(zhi),多無(wu)(wu)狀(zhuang)。王怒其狂悖(bei)[8],交往遂絕。一(yi)(yi)日(ri),有(you)(you)少年(nian)游寺(si)中(zhong),白服裙帽,望(wang)之(zhi)傀然(ran)[9]。近與(yu)接談,言語諧妙[10],心愛敬之(zhi)。展問(wen)邦族,云:“登(deng)州宋(song)姓(xing)[11]。”因命(ming)蒼頭(tou)設座(zuo),相對噱談[12]。馀杭(hang)生(sheng)(sheng)適過,共起(qi)(qi)遜坐(zuo)[l3]。生(sheng)(sheng)居(ju)(ju)然(ran)上座(zuo),更不(bu)(bu)撝挹(yi)[14]卒然(ran)問(wen)宋(song)[15]:“爾亦(yi)(yi)入闈者耶?”答曰(yue)(yue)(yue):“非也(ye)(ye)(ye)(ye)。駑駘之(zhi)才[16],無(wu)(wu)志(zhi)騰驤久矣(yi)[17]。”又問(wen):“何省?”宋(song)告之(zhi)。生(sheng)(sheng)曰(yue)(yue)(yue):“竟不(bu)(bu)進取,足知(zhi)高明(ming)。山左、右并無(wu)(wu)一(yi)(yi)字(zi)通(tong)者[18]。”宋(song)曰(yue)(yue)(yue):“北人固少通(tong)者,而不(bu)(bu)通(tong)者未必是小(xiao)生(sheng)(sheng);南人固多通(tong)者,然(ran)通(tong)者亦(yi)(yi)未必是足下[19]。”言已(yi),鼓掌。王和(he)之(zhi)[20],因而哄堂。生(sheng)(sheng)慚忿,軒(xuan)眉攘腕而大言曰(yue)(yue)(yue)[21]:“敢當(dang)前命(ming)題,一(yi)(yi)校文藝乎[22]?”宋(song)他顧(gu)而哂(shen)曰(yue)(yue)(yue):“有(you)(you)何不(bu)(bu)敢!”便趨(qu)寓所,出經授王[23]。王隨手一(yi)(yi)翻,指(zhi)曰(yue)(yue)(yue):“‘闕黨童(tong)子將命(ming)[24]。’”生(sheng)(sheng)起(qi)(qi),求筆札。宋(song)曳之(zhi)日(ri):“口占可也(ye)(ye)(ye)(ye)。我破已(yi)成[25]:‘于賓客往來(lai)之(zhi)地(di),而見一(yi)(yi)無(wu)(wu)所知(zhi)之(zhi)人焉。,”王捧腹(fu)大笑。生(sheng)(sheng)怒曰(yue)(yue)(yue):“全不(bu)(bu)能文,徒事嫚罵,何以為(wei)人!”王力為(wei)排難[26],請另命(ming)佳題。又翻曰(yue)(yue)(yue):“‘殷有(you)(you)三(san)仁焉[27]。’”宋(song)立應(ying)曰(yue)(yue)(yue):“三(san)子者不(bu)(bu)同道[28],其趨(qu)一(yi)(yi)也(ye)(ye)(ye)(ye)[29]。夫(fu)一(yi)(yi)者何也(ye)(ye)(ye)(ye)?曰(yue)(yue)(yue):仁也(ye)(ye)(ye)(ye),君子亦(yi)(yi)仁而已(yi)矣(yi),何必同?”生(sheng)(sheng)遂不(bu)(bu)作,起(qi)(qi)曰(yue)(yue)(yue):“其為(wei)人也(ye)(ye)(ye)(ye)小(xiao)有(you)(you)才。”遂去(qu)。
王(wang)(wang)以(yi)此(ci)益重宋(song)(song)。邀入(ru)寓室,款言(yan)移晷[30],盡出所作質宋(song)(song)[31]。宋(song)(song)流覽絕疾,逾(yu)刻已盡百首[32],曰:“君亦沉(chen)深于(yu)此(ci)道者?然命(ming)筆時(shi),無求必(bi)(bi)得(de)之(zhi)(zhi)念,而(er)尚有(you)(you)冀(ji)幸得(de)之(zhi)(zhi)心,即此(ci)已落(luo)下乘[33]。”遂取閱過(guo)者一(yi)(yi)一(yi)(yi)詮說。王(wang)(wang)大(da)悅,師事之(zhi)(zhi)。使庖人以(yi)蔗糖作水(shui)角(jiao)[34]。宋(song)(song)啖而(er)甘之(zhi)(zhi),曰:“生(sheng)平未解此(ci)味,煩異日(ri)更一(yi)(yi)作也(ye)[35]。”從(cong)此(ci)相(xiang)得(de)甚(shen)歡(huan)。宋(song)(song)三五日(ri)輒一(yi)(yi)至,王(wang)(wang)必(bi)(bi)為之(zhi)(zhi)設水(shui)角(jiao)焉(yan)。余杭生(sheng)時(shi)一(yi)(yi)遇之(zhi)(zhi),雖不甚(shen)傾談(tan),而(er)傲睨之(zhi)(zhi)氣頓減。一(yi)(yi)日(ri),以(yi)窗(chuang)藝示(shi)宋(song)(song)[36]。宋(song)(song)見諸友圈(quan)贊已濃[37],目一(yi)(yi)過(guo),推(tui)置案(an)頭,不作一(yi)(yi)語。生(sheng)疑其(qi)未閱,復請之(zhi)(zhi),答已覽竟。生(sheng)又(you)疑其(qi)不解。宋(song)(song)曰:“有(you)(you)何(he)難解?但不佳(jia)(jia)耳(er)!”生(sheng)曰,“一(yi)(yi)覽丹(dan)黃[38],何(he)知不佳(jia)(jia)?”宋(song)(song)便誦其(qi)文(wen),如夙讀者。且(qie)誦且(qie)訾(zi)[39]。生(sheng)跼蹐汗流[40],不言(yan)而(er)去。移時(shi),宋(song)(song)去,生(sheng)入(ru),堅請王(wang)(wang)作[41]。王(wang)(wang)拒之(zhi)(zhi)。生(sheng)強搜得(de),見文(wen)多圈(quan)點,笑(xiao)曰:“此(ci)大(da)似水(shui)角(jiao)子(zi)!”王(wang)(wang)故樸訥,觍然而(er)已。次日(ri),宋(song)(song)至,王(wang)(wang)具以(yi)告。宋(song)(song)怒曰:“我謂‘南(nan)人不復反矣[42],傖(cang)楚(chu)何(he)敢乃爾(er)[43]!必(bi)(bi)當有(you)(you)以(yi)報(bao)之(zhi)(zhi)!”王(wang)(wang)力陳輕薄之(zhi)(zhi)戒(jie)以(yi)勸之(zhi)(zhi),宋(song)(song)深感佩。
既而(er)場后以(yi)(yi)文示宋,宋頗相許[44]。偶(ou)與(yu)涉歷殿閣(ge),見一(yi)(yi)(yi)(yi)瞽(gu)僧坐(zuo)廊(lang)下(xia),設(she)藥賣醫(yi)。宋訝曰(yue)(yue)(yue):“此(ci)奇人(ren)也!最能(neng)知(zhi)文,不(bu)(bu)可不(bu)(bu)一(yi)(yi)(yi)(yi)請(qing)教。”因命歸寓取文。遇(yu)余(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng),遂(sui)與(yu)俱來。王(wang)(wang)呼師而(er)參之(zhi)(zhi)(zhi)。僧疑其問醫(yi)者,便詰癥候[45]。王(wang)(wang)具白請(qing)教之(zhi)(zhi)(zhi)意(yi)。僧笑曰(yue)(yue)(yue):“是(shi)誰多口?無目(mu)(mu)(mu)何以(yi)(yi)論(lun)(lun)文?”王(wang)(wang)請(qing)以(yi)(yi)耳(er)代(dai)目(mu)(mu)(mu)。僧曰(yue)(yue)(yue):“三作兩千余(yu)言,誰耐久(jiu)聽!不(bu)(bu)如(ru)(ru)焚(fen)之(zhi)(zhi)(zhi),我(wo)視以(yi)(yi)鼻(bi)(bi)可也。”王(wang)(wang)從之(zhi)(zhi)(zhi),每(mei)焚(fen)一(yi)(yi)(yi)(yi)作,僧嗅而(er)頷之(zhi)(zhi)(zhi)曰(yue)(yue)(yue):“君初法大(da)家(jia)[46],雖未(wei)逼真,亦(yi)近似矣(yi)。我(wo)適(shi)受(shou)之(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)(yi)脾。”問:“可中(zhong)否?”曰(yue)(yue)(yue):“亦(yi)中(zhong)得。”馀杭(hang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)未(wei)深(shen)信,先以(yi)(yi)古(gu)大(da)家(jia)文燒試之(zhi)(zhi)(zhi)。僧再嗅曰(yue)(yue)(yue):“妙哉!此(ci)文我(wo)心受(shou)之(zhi)(zhi)(zhi)矣(yi),非(fei)歸、胡何解辦(ban)此(ci)[47]!”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)大(da)駭(hai),始焚(fen)己作。僧曰(yue)(yue)(yue):“適(shi)領一(yi)(yi)(yi)(yi)藝,未(wei)窺(kui)全(quan)豹(bao)[48],何忽(hu)[47]另易一(yi)(yi)(yi)(yi)人(ren)來也?”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)托言:“朋友之(zhi)(zhi)(zhi)作,止此(ci)一(yi)(yi)(yi)(yi)首(shou);此(ci)乃(nai)小生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)作也。”僧嗅其馀灰,咳逆數聲(sheng),曰(yue)(yue)(yue):“勿(wu)(wu)再投矣(yi)!格格而(er)不(bu)(bu)能(neng)下(xia)[49],強受(shou)之(zhi)(zhi)(zhi)以(yi)(yi)膈[50];再焚(fen),則作惡(e)矣(yi)。”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)慚而(er)退。數日榜放,生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)竟(jing)(jing)領薦(jian)[51];王(wang)(wang)下(xia)第[52]。宋與(yu)王(wang)(wang)走告僧。僧嘆曰(yue)(yue)(yue):“仆雖盲于(yu)(yu)目(mu)(mu)(mu),而(er)不(bu)(bu)盲于(yu)(yu)鼻(bi)(bi);簾中(zhong)人(ren)并鼻(bi)(bi)盲矣(yi)[53]。”俄余(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)至,意(yi)氣發舒,曰(yue)(yue)(yue):“盲和尚,汝亦(yi)啖人(ren)水角耶?今(jin)竟(jing)(jing)何如(ru)(ru)?”僧曰(yue)(yue)(yue):“我(wo)所論(lun)(lun)者文耳(er),不(bu)(bu)謀與(yu)君論(lun)(lun)命[54]。君試尋諸(zhu)試官之(zhi)(zhi)(zhi)文,各取一(yi)(yi)(yi)(yi)首(shou)焚(fen)之(zhi)(zhi)(zhi),我(wo)便知(zhi)孰(shu)為(wei)爾師。”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)與(yu)王(wang)(wang)并搜之(zhi)(zhi)(zhi),止得八九人(ren)。生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)曰(yue)(yue)(yue):“如(ru)(ru)有(you)舛錯,以(yi)(yi)何為(wei)罰?”僧憤日:“剜我(wo)盲瞳去!”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)焚(fen)之(zhi)(zhi)(zhi),每(mei)一(yi)(yi)(yi)(yi)首(shou),都言非(fei)是(shi);至第六篇,忽(hu)向壁(bi)大(da)嘔,下(xia)氣如(ru)(ru)雷(lei)。眾皆粲然(ran)。僧拭目(mu)(mu)(mu)向生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)曰(yue)(yue)(yue):“此(ci)真汝師也!初不(bu)(bu)知(zhi)而(er)驟(zou)嗅之(zhi)(zhi)(zhi),刺(ci)于(yu)(yu)鼻(bi)(bi),棘于(yu)(yu)腹,俯眈膀胱所不(bu)(bu)能(neng)容,直自(zi)下(xia)部出矣(yi)!”生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)大(da)怒,去,曰(yue)(yue)(yue):“明日自(zi)見,勿(wu)(wu)悔,勿(wu)(wu)悔!”越二三日,竟(jing)(jing)不(bu)(bu)至;視之(zhi)(zhi)(zhi),已移去矣(yi)。乃(nai)知(zhi)即某門生(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)(sheng)也。
宋慰王曰(yue)(yue):“凡吾輩讀書人(ren),不(bu)(bu)當尤人(ren)[55],但(dan)當克已(yi)(yi)[56]:不(bu)(bu)尤人(ren)則(ze)德(de)益(yi)弘[57],能克己則(ze)學益(yi)進。當前踧落(luo)[58],固(gu)是數之(zhi)不(bu)(bu)偶(ou)[59];平心(xin)而論,文亦未(wei)便登峰,其由此(ci)砥(di)礪,天下(xia)自(zi)(zi)有不(bu)(bu)盲之(zhi)人(ren)。”王肅然起敬(jing)。又聞次年再行鄉試(shi),遂不(bu)(bu)歸(gui),止而受教。宋曰(yue)(yue):“都中(zhong)薪桂米珠[60],勿憂資(zi)斧。舍(she)后有窖(jiao)鏹[61],可以(yi)(yi)發用。”即示(shi)之(zhi)處。王謝曰(yue)(yue):“昔竇(dou)、范(fan)貧而能廉(lian)[62],令(ling)某幸能自(zi)(zi)給,敢自(zi)(zi)污乎(hu)?”王一日醉(zui)眠,仆(pu)及(ji)(ji)庖(pao)人(ren)竊發之(zhi)。王忽覺,聞舍(she)后有聲;竊出,則(ze)金(jin)堆地上。情見事露,并(bing)相(xiang)懾伏。方呵責間,見有金(jin)爵,類(lei)多鐫款[63],審視,皆大父字諱[64]。蓋王祖曾為南部郎[65],入都寓此(ci),暴病而卒,金(jin)其所遺也。王乃喜(xi),秤得金(jin)八百(bai)余兩。明日告宋,且(qie)示(shi)之(zhi)爵,欲與(yu)瓜(gua)分(fen),固(gu)辭乃已(yi)(yi)。以(yi)(yi)百(bai)金(jin)往贈瞽僧,僧已(yi)(yi)去。積(ji)數月,敦(dun)習益(yi)苦[66]。及(ji)(ji)試(shi),宋曰(yue)(yue):”此(ci)戰不(bu)(bu)捷,始真是命矣!”
俄以犯規被黜。王尚無言;宋(song)大(da)哭,不(bu)能止。王反慰解之(zhi)(zhi)(zhi)。宋(song)曰(yue):“仆為造物所(suo)(suo)忌,困頓至于終身,今又(you)累及良友。其(qi)命(ming)也夫(fu)(fu)!其(qi)命(ming)也夫(fu)(fu)!”王曰(yue):“萬(wan)事固有(you)(you)數(shu)在,如(ru)先生(sheng)乃無志進取,非命(ming)也。”宋(song)拭淚曰(yue):“久(jiu)欲(yu)(yu)有(you)(you)言,恐(kong)相(xiang)驚(jing)怪。某非生(sheng)人(ren),乃飄(piao)泊之(zhi)(zhi)(zhi)游魂(hun)也。少(shao)負才(cai)名(ming),不(bu)得(de)志于場屋。佯狂至都[67],冀得(de)知(zhi)我者(zhe),傳(chuan)諸(zhu)著作。甲申之(zhi)(zhi)(zhi)年(nian)[68],竟罹于難,歲(sui)歲(sui)飄(piao)蓬[69]。幸相(xiang)知(zhi)愛,故極力(li)為“他(ta)山”之(zhi)(zhi)(zhi)攻[70],生(sheng)平(ping)未(wei)酬(chou)之(zhi)(zhi)(zhi)愿,實(shi)欲(yu)(yu)借(jie)良朋(peng)一(yi)快(kuai)之(zhi)(zhi)(zhi)耳(er)。今文(wen)字之(zhi)(zhi)(zhi)厄若此,誰(shui)復(fu)能漠然哉[71]!”王亦(yi)感泣,問:“何淹滯?”曰(yue):“去(qu)年(nian)上(shang)帝有(you)(you)命(ming),委宣圣及閻羅王核查劫鬼[72],上(shang)者(zhe)備諸(zhu)曹任用,馀者(zhe)即(ji)俾(bi)轉輪[73]。賤名(ming)已錄,所(suo)(suo)未(wei)投到者(zhe),欲(yu)(yu)一(yi)見(jian)飛黃之(zhi)(zhi)(zhi)快(kuai)耳(er)[74]。今請別矣!”王問:“所(suo)(suo)考何職?”曰(yue):“梓潼府中缺一(yi)司文(wen)郎[75],暫令聾僮署篆[76],文(wen)運所(suo)(suo)以顛倒。萬(wan)一(yi)悻得(de)此秩,當使圣教(jiao)昌明。”
明日(ri),忻(xin)忻(xin)而至,曰(yue)(yue):“愿遂矣(yi)!宣(xuan)圣命作(zuo)《性道論》[77],視之(zhi)色喜,謂可(ke)司文(wen)。閻(yan)羅稽簿[78],欲以(yi)‘口孽’見棄[79],宣(xuan)圣爭之(zhi),乃得(de)就。某伏謝已,又呼近案下(xia)[80],囑(zhu)云:‘今以(yi)憐才,拔充清(qing)要;宜洗心供職(zhi),勿蹈前(qian)愆(qian)。’此(ci)(ci)可(ke)知冥(ming)中重(zhong)德行更(geng)甚(shen)于文(wen)學也(ye)(ye)。君(jun)必(bi)修行未(wei)至,但積善勿懈可(ke)耳(er)。”王(wang)曰(yue)(yue):“果爾,余杭其(qi)德行何在?”曰(yue)(yue):“不知。要冥(ming)司賞罰,皆無(wu)(wu)少(shao)爽。即前(qian)日(ri)瞽僧,亦一鬼也(ye)(ye),是前(qian)朝名(ming)家。以(yi)生前(qian)拋棄字紙過多,罰作(zuo)瞽。彼自(zi)欲醫(yi)人疾苦,以(yi)贖前(qian)愆(qian),故托游廛肆耳(er)。”王(wang)命置酒。宋曰(yue)(yue):“無(wu)(wu)須。終歲之(zhi)擾,盡此(ci)(ci)一刻,再為(wei)我設水角足矣(yi)。”王(wang)悲(bei)愴不食,坐令(ling)自(zi)啖。頃刻,已過三(san)盛(sheng)[81],捧(peng)腹曰(yue)(yue):“此(ci)(ci)餐(can)可(ke)飽三(san)日(ri),吾以(yi)志君(jun)德耳(er)。向所食,都(dou)在舍(she)后,已成(cheng)菌矣(yi)。藏作(zuo)藥餌,可(ke)益兒慧。”“王(wang)問后會,曰(yue)(yue):“既有(you)官責,當引嫌也(ye)(ye)。”又問:“梓潼(tong)祠中,一相酹祝,可(ke)能達否?”曰(yue)(yue):“此(ci)(ci)都(dou)無(wu)(wu)益。九天甚(shen)遠(yuan),但潔身(shen)力行,自(zi)有(you)地司牒報(bao),則(ze)某必(bi)與知之(zhi)。”言已,作(zuo)別而沒。
王視(shi)舍后,果生紫菌(jun)(jun)[82],采而藏之。旁有新土墳起,則水角宛然(ran)在焉。王歸(gui),彌自刻厲(li)[83]。一夜,夢(meng)宋輿蓋(gai)而至,曰(yue):“君(jun)向以小(xiao)忿,誤殺一婢,削去祿籍;今篤行已折除矣[84]。然(ran)命薄,不足任仕進也(ye)。”是年,捷(jie)于鄉;明年,春闈又捷(jie)。遂不復仕。生二子(zi),其一絕鈍,啖以菌(jun)(jun),遂大慧。后以故(gu)詣金陵,遇余(yu)杭生于旅次,極道契闊[85],深自降抑[86],然(ran)鬢毛斑矣。
異史氏曰:“余杭生公然自詡,意其為文,未必盡(jin)無可觀(guan);而驕詐(zha)之意態顏色,遂使人(ren)頃刻不(bu)可復忍。天(tian)人(ren)之厭棄(qi)已久(jiu),故鬼神皆(jie)玩弄之。脫能增修(xiu)厥德,則簾內之‘刺鼻棘心’者[87],遇(yu)之正易,何所遭(zao)之僅也(ye)。”
據(ju)《聊(liao)齋志(zhi)異》鑄雪齋抄本
[1]平陽:明(ming)代(dai)府(fu)名,治所在今(jin)山西(xi)省臨汾市(shi)。
[2]北闈,在北京順天府舉(ju)行的鄉試稱(cheng)“北闈”。
[3]報國寺(si):《帝京景(jing)物(wu)略》卷(juan)三謂報國寺(si)在北(bei)京廣寧門(men)外(wai)。
[4]馀杭:縣名,在(zai)今(jin)浙江(jiang)省杭州市(shi)北部。
[5]比屋居:鄰屋而(er)居。比,并(bing)列。
[6]投(tou)刺:投(tou)遞名帖,指前去拜訪。
[7]生不之答:余(yu)杭生沒有回(hui)訪他。
[8]狂悖(bèi 貝),狂妄傲(ao)慢(man)。
[9]傀(guī圭(gui))然:高大的樣子。
[10]諧妙(miao)(miao):詼(hui)諧而精妙(miao)(miao)。
[11]登州:明(ming)代府名,治所在今山東省蓬(peng)萊縣。
[12]噱談:談笑(xiao)。噱,大笑(xiao)。
[13]遜(xun)坐:讓(rang)坐。
[14]撝挹(huī-yì揮義):謙遜。也作“偽抑”。
[15]卒(cǜ猝)然:突然;冒失而無禮(li)貌的樣子。
[16]駑(nu)駘(tái 臺(tai)):駑(nu)和(he)駘都(dou)是劣馬(ma),比喻才能(neng)平庸。
[17]騰驤:馬(ma)昂(ang)首(shou)奔(ben)騰,喻奮力上(shang)進。驤,馬(ma)首(shou)昂(ang)舉。
[18]山(shan)(shan)(shan)(shan)左、右:指山(shan)(shan)(shan)(shan)東省和山(shan)(shan)(shan)(shan)西省。山(shan)(shan)(shan)(shan)左,山(shan)(shan)(shan)(shan)西省在(zai)太行山(shan)(shan)(shan)(shan)的左邊(bian),故稱山(shan)(shan)(shan)(shan)左,這是針對(dui)王平子(zi)而言。山(shan)(shan)(shan)(shan)右,山(shan)(shan)(shan)(shan)東省在(zai)太行山(shan)(shan)(shan)(shan)之(zhi)右,故稱山(shan)(shan)(shan)(shan)右:這是針對(dui)宋生而言。無一(yi)字通者:沒有通曉文(wen)墨的人(ren)。
[19]足下:舊時同(tong)輩間相稱的敬詞。
[20]和(he)(he 賀):附和(he)。
[21]軒眉攘腕,揚(yang)眉捋(lv)(lv)袖(xiu),形容(rong)忿怒。軒,高揚(yang)。攘腕,捋(lv)(lv)袖(xiu)伸腕。攘,捋(lv)(lv)。
[22]校:通“較(jiao)”。文(wen)藝:指八(ba)股文(wen)。八(ba)股文(wen)亦稱“時文(wen)”“制藝”。
[23]經:指四(si)書、五經等儒(ru)家經書。
[24]“闕(que)黨(dang)童子(zi)將(jiang)命(ming)(ming)”:摘自《論語(yu)·憲問》,用(yong)作比試的題目。全文(wen)是:“闕(que)黨(dang)童子(zi)將(jiang)命(ming)(ming)。或問之(zhi)(zhi)曰(yue)(yue),‘益(yi)者(zhe)與?’子(zi)曰(yue)(yue):‘吾(wu)見其居(ju)(ju)于(yu)位也(ye),見其與先生(sheng)并行(xing)也(ye)。非求(qiu)益(yi)者(zhe)也(ye),欲速成(cheng)者(zhe)也(ye)。’”闕(que)黨(dang),即闕(que)里,孔子(zi)居(ju)(ju)處。將(jiang)命(ming)(ming),奉(feng)命(ming)(ming)奔走。孔子(zi)說這(zhe)個童子(zi)不是求(qiu)上進而是一個想走捷徑的人,宋生(sheng)借題發揮,以之(zhi)(zhi)奚落馀杭(hang)生(sheng)。
[25]破:破題(ti)。八股文開頭(tou)用兩句說破題(ti)目要義(yi),稱“破題(ti)”。“于(yu)賓客往來之(zhi)地,而見一無所知之(zhi)人焉”二句即是破題(ti),既解釋“闕黨童子將命”的題(ti)義(yi),同時(shi)也語義(yi)雙關地嘲(chao)罵了馀杭(hang)生。
[26]排(pai)難:調解(jie)糾紛。
[27]“殷有三仁焉”:這是(shi)摘(zhai)自《論語(yu)·微子(zi)》的一句話,全文是(shi)“微子(zi)去(qu)之(zhi)(zhi),箕子(zi)為之(zhi)(zhi)奴,比干諫(jian)而死。孔子(zi)曰:‘殷有三仁焉。’”意(yi)思是(shi)說殷紂王昏亂殘暴,微子(zi)、箕子(zi)、比干是(shi)三位(wei)仁人(ren)。
[28]不(bu)同道:謂微子、箕子、比干這三個(ge)人(ren)對待紂王暴政的表(biao)現不(bu)同。
[29]其趨一也:其目的(de)是一致(zhi)的(de)。
[30]款言,親切談心。移晷(guǐ 軌):日影(ying)移動,指時(shi)間很長(chang)。晷,日影(ying)。
[31]質(zhi):質(zhi)疑問難(nan),請教(jiao)的(de)意思。
[32]刻:指(zhi)較短的時間。古代用漏壺(hu)計時,一(yi)晝夜(ye)共一(yi)百(bai)刻。
[33]下乘(shèng 圣):下等(deng)、下品(pin)。
[34]水角(jiao):水餃。
[35]更(geng);再。
[36]窗藝,平(ping)時習作的時藝。
[37]圈贊:古時閱讀文章,遇有佳句,往往在旁(pang)邊(bian)加圈,表示稱贊。
[38]一覽丹黃:僅僅看一下圈(quan)贊。丹黃,舊時批校書籍,用(yong)朱筆書寫(xie),遇(yu)誤(wu)字用(yong)雌黃涂抹,因以(yi)“丹黃”代稱對(dui)文章的評(ping)點。
[39]訾(zi)(zǐ 子):詆毀,批評。
[40]跼蹐(jí):局促不安。
[41]堅請王作(zuo):一定(ding)要拜(bai)讀王生所作(zuo)的文章。
[42]“南(nan)人(ren)不復反矣”:三國時,蜀相諸葛(ge)亮(liang)南(nan)征孟(meng)獲,七擒七縱,最(zui)后孟(meng)獲心悅誠(cheng)服,向諸葛(ge)亮(liang)表示,“公天(tian)威(wei)也,南(nan)人(ren)不復反矣!”見《三國志·蜀書(shu)·諸葛(ge)亮(liang)傳》裴松之(zhi)注引《漢晉春(chun)秋》。宋生風趣地引用(yong)此活,比喻原以為“南(nan)人(ren)”馀(yu)杭生已經降服。
[43]傖楚(chu):鄙(bi)陋的家伙。魏(wei)晉南北朝時,吳人鄙(bi)視楚(chu)人荒陋,故稱(cheng)楚(chu)地人為傖楚(chu),后遂以(yi)“傖楚(chu)”作為譏諷粗(cu)鄙(bi)的一般(ban)用語。
[44]許:贊許,稱贊。
[45]癥候(hou):病狀。
[46]法(fa)(fa):師法(fa)(fa),仿(fang)效。大(da)家,名家之最者(zhe)。
[47]歸、胡:指明(ming)代(dai)歸有(you)光和(he)胡友信(xin)。歸、胡為明(ming)嘉靖(jing)、隆慶間精于八股文(wen)之“大(da)家”,見《明(ming)史·文(wen)苑(yuan)傳》。
[48]未窺(kui)全豹(bao)(bao)(bao):未看見全部(bu)。《晉書·王獻(xian)之傳》:“管中窺(kui)豹(bao)(bao)(bao),時見一斑。”一斑,指(zhi)豹(bao)(bao)(bao)身上的斑紋,而不是豹(bao)(bao)(bao)的整體。后因以全豹(bao)(bao)(bao)喻全部(bu)或整體。
[49]格格:格格不入(ru)。格,阻遏。
[50]膈(gé):胸腔和(he)腹腔間的隔膜。·
[51]領薦:領鄉薦,指(zhi)中舉。
[52]下第:落榜(bang)。
[53]簾(lian)(lian)中(zhong)(zhong)人(ren)(ren):清(qing)代舉行鄉試時(shi),貢院辦(ban)公(gong)分內簾(lian)(lian)外簾(lian)(lian),外簾(lian)(lian)管事務,內簾(lian)(lian)管閱卷(juan)。簾(lian)(lian)中(zhong)(zhong)人(ren)(ren)指(zhi)閱卷(juan)官員。
[54]不謀:沒有打算(suan)。
[55]尤(you)人:怨恨(hen)別人。尤(you),怨恨(hen)。
[56]克己:嚴格要求自(zi)己。
[57]弘(hong):光大。
[58]踧(cu)(cù 促(cu))落:失(shi)意。
[59]數之不偶:命運不佳。不偶,遭遇不順(shun)利,沒(mei)有成就。
[60]薪桂(gui)米珠:柴價貴如桂(gui),米價貴如珠,比喻生活費用昂貴。
[61]窖鏹(qiang)(qiǎng 襁):窖,埋在地下的錢財。鏹(qiang),錢貫,引申(shen)為(wei)成串的錢,后多指白銀。
[62]竇(dou)、范貧而能廉(lian):竇(dou),竇(dou)儀,漁陽人。宋初(chu)為工部(bu)尚書,為官(guan)清介重厚。貧困(kun)時,有金精戲弄他,但他不為所(suo)動(dong),見《小說雜(za)記》。范,范仲淹,宋朝吳縣人。少孤,從(cong)母(mu)適長山(shan)(shan)(今山(shan)(shan)東章丘)朱(zhu)氏,讀(du)書長白(bai)山(shan)(shan)醴泉寺,貧而食粥,“見窖金不發。及為西帥(shuai),乃與僧出金繕寺。”見乾隆《章丘縣志(zhi)》卷(juan)九。廉(lian),廉(lian)潔自守。
[63]鐫(juan)(juān 捐)款:鑿刻的(de)文字。鐫(juan),鑿。款,款識,古代金屬器(qi)皿(min)上鑄刻的(de)題款。
[64]大父:祖父。字(zi)(zi)諱(hui):名(ming)字(zi)(zi)。舊時(shi)對尊(zun)長不直稱(cheng)其名(ming),謂之避(bi)諱(hui),因也以“諱(hui)”指(zhi)所避(bi)諱(hui)的(de)名(ming)字(zi)(zi)。
[65]南(nan)部(bu)(bu)(bu)郎(lang)(lang):明(ming)初建都南(nan)京,明(ming)成祖朱棣遷都北京,而在(zai)南(nan)京仍保留六部(bu)(bu)(bu)官(guan)制,南(nan)部(bu)(bu)(bu)郎(lang)(lang),南(nan)京的(de)部(bu)(bu)(bu)郎(lang)(lang),指郎(lang)(lang)中(zhong)、員外郎(lang)(lang)一類的(de)部(bu)(bu)(bu)屬官(guan)員。
[66]敦習(xi):勤勉學習(xi)。
[67]佯(yáng 羊)狂(kuang):詐為病狂(kuang)。狂(kuang),縱情任性。
[68]甲申之年(nian),指崇幀十七年(nian)(1644)。這一年(nian)李自成(cheng)領導的農(nong)民起(qi)義軍攻陷北京(jing)。
[69]飄(piao)蓬(peng):隨鳳(feng)飄(piao)蕩(dang)的蓬(peng)草,喻游蕩(dang)無定所。
[70]極力為“他山(shan)(shan)”之(zhi)攻(gong):意謂盡(jin)力勉勵朋友上進。他山(shan)(shan),也作“它山(shan)(shan)”。《詩·小雅·鶴(he)鳴》:“它山(shan)(shan)之(zhi)石(shi),可以攻(gong)玉。”意思是說它山(shan)(shan)的石(shi)頭可以用作琢磨(mo)玉器(qi)的面石(shi)。后來以之(zhi)比喻在學(xue)習上互相砥礪,互相研討。攻(gong),磨(mo)治。
[71]漠然:無動于衷。
[72]宣(xuan)圣:指(zhi)孔(kong)子,封(feng)建(jian)時代(dai)曾給孔(kong)子“至圣文宣(xuan)王(wang)”之類(lei)的封(feng)號。所以稱之為“宣(xuan)圣”。劫鬼:遭遇劫難而死(si)的鬼魂。
[73]轉(zhuan)輪(lun):佛教(jiao)用語(yu),即所(suo)謂“輪(lun)回轉(zhuan)生”,謂眾生在(zai)生死世界輪(lun)回循環(huan)。這里指(zhi)投胎轉(zhuan)世。轉(zhuan),據二(er)十(shi)四卷抄本補(bu),原闕。
[74]飛黃:傳說中的(de)神馬,見《淮南(nan)子(zi)·覽冥訓》。此(ci)謂飛黃騰達。以神馬飛馳,喻科(ke)舉得志。
[75]梓(zi)潼(tong)(tong)府(fu),梓(zi)潼(tong)(tong)帝(di)君之(zhi)府(fu)。梓(zi)潼(tong)(tong)帝(di)君為道教所奉的主宰功名(ming)祿位之(zhi)神(shen)。傳說姓張(zhang),名(ming)亞子(zi)或惡(e)子(zi),晉人。宋、元道士稱玉(yu)皇大(da)帝(di)命他掌文(wen)(wen)昌府(fu)和人間祿籍(ji),是主宰天下文(wen)(wen)教之(zhi)神(shen)。司(si)文(wen)(wen)郎:官名(ming),唐(tang)置,司(si)文(wen)(wen)局之(zhi)佐郎。此指主管文(wen)(wen)運之(zhi)神(shen)。
[76]聾(long)僮:《蠡海錄》謂梓潼文昌帝君有二從者(zhe),一名天聾(long),一名地啞。這里的“聾(long)僮”,兼有昏昧不明的寓意。署(shu)篆(zhuan),代掌(zhang)官印。
[77]《性(xing)道(dao)論》:這是(shi)虛擬的題目。性(xing)道(dao),指儒(ru)家講(jiang)的人性(xing)與天道(dao)。
[78]稽簿:稽查(cha)簿籍(ji)。簿,指記錄功(gong)過(guo)的(de)冊子。道教曾制(zhi)定(ding)“功(gong)格(ge)”和”過(guo)律”,據以記錄人們日常(chang)行為(wei)的(de)善惡(e),作為(wei)權衡降與禍福的(de)標(biao)準。
[79]口孽(nie):佛教用語(yu),也稱“口業(ye)”。此指言語(yu)的惡業(ye),即(ji)言論(lun)過失。
[80]又(you):據二十四卷抄本,原作“及(ji)”。
[81]三(san)盛(chéng 成):猶言(yan)三(san)碗或三(san)盤。盛,杯盤之類的盛器。
[82]紫(zi)菌(jùn 郡(jun)):即紫(zi)芝(zhi),菌類植物。古人以“芝(zhi)”為(wei)瑞草,服食可益壽卻病。
[83]彌自刻厲:更加刻苦自勵(li)。彌,更,甚。
[84]今篤(du)行已(yi)折除(chu)矣:意(yi)謂如今你誠篤(du)修行已(yi)經抵消(xiao)先前的罪過。
[85]道(dao)契(qi)闊:久別重逢(feng),互訴離(li)情。契(qi)闊,久別的情懷。
[86]降(jiang)抑:卑恭,謙虛。
[87]簾(lian)內之(zhi)“刺(ci)鼻棘心”者:指只會作(zuo)臭文章的考官(guan)。刺(ci)鼻棘心,這里是借瞽(gu)僧之(zhi)言,諷(feng)刺(ci)考官(guan)之(zhi)文,臭不可聞。言外(wai)之(zhi)意(yi),只有不通(tong)的考官(guan)才能錄取不通(tong)的考生。
山(shan)西平(ping)陽(yang)府,有(you)位(wei)叫王(wang)平(ping)子(zi)的(de)(de)秀(xiu)才,大比之年(nian),到北(bei)京參(can)加順天府鄉試,在(zai)報(bao)國寺里賃了一間房子(zi)住了下來。報(bao)國寺中(zhong),在(zai)他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)之前就來了一位(wei)浙(zhe)江余杭(hang)縣的(de)(de)秀(xiu)才,和他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)作鄰(lin)居。王(wang)平(ping)子(zi)遞上自己(ji)的(de)(de)名帖,要求(qiu)與他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)相見。但余杭(hang)生不(bu)答理他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)。早晨或傍晚與他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)相遇,余杭(hang)生也表現得很(hen)傲(ao)慢。王(wang)平(ping)子(zi)很(hen)惱(nao)火他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)這種狂妄的(de)(de)樣(yang)子(zi),就打消了與他(ta)(ta)(ta)(ta)(ta)交(jiao)往的(de)(de)念頭。
一(yi)(yi)天,有(you)(you)一(yi)(yi)位(wei)少(shao)(shao)年到(dao)(dao)報國寺游覽,穿著白色的(de)(de)(de)衣裳,頭戴一(yi)(yi)頂(ding)白色的(de)(de)(de)帽子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi),望(wang)去(qu)很有(you)(you)點不(bu)(bu)凡(fan)的(de)(de)(de)氣(qi)(qi)魄。王(wang)(wang)平(ping)(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)來(lai)(lai)到(dao)(dao)少(shao)(shao)年跟前與(yu)他(ta)(ta)交(jiao)談(tan),少(shao)(shao)年言(yan)談(tan)詼諧,妙趣(qu)橫生(sheng)(sheng)。王(wang)(wang)平(ping)(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)從心里對這(zhe)(zhe)位(wei)少(shao)(shao)年感到(dao)(dao)敬佩,問起(qi)他(ta)(ta)的(de)(de)(de)鄉(xiang)里門第(di),他(ta)(ta)說(shuo)(shuo):“家住(zhu)登州府,姓宋(song)(song)(song)。”于是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi),王(wang)(wang)平(ping)(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)叫老仆人(ren)拿座位(wei)來(lai)(lai),兩(liang)人(ren)相對談(tan)論(lun)起(qi)來(lai)(lai)。恰(qia)巧余(yu)杭(hang)(hang)生(sheng)(sheng)從這(zhe)(zhe)里經過,他(ta)(ta)們兩(liang)人(ren)就都(dou)起(qi)來(lai)(lai)給(gei)余(yu)杭(hang)(hang)生(sheng)(sheng)讓(rang)(rang)座。余(yu)杭(hang)(hang)生(sheng)(sheng)居然坐了(le)(le)(le)上座,一(yi)(yi)點不(bu)(bu)謙讓(rang)(rang),又問宋(song)(song)(song)生(sheng)(sheng)說(shuo)(shuo):“你(ni)(ni)也(ye)(ye)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)到(dao)(dao)順(shun)天府來(lai)(lai)參加鄉(xiang)試(shi)的(de)(de)(de)嗎?”宋(song)(song)(song)生(sheng)(sheng)回答(da)說(shuo)(shuo):“不(bu)(bu)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)。我是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)一(yi)(yi)個才能低下的(de)(de)(de)人(ren),沒有(you)(you)騰達(da)的(de)(de)(de)志(zhi)向。”又問:“你(ni)(ni)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)哪一(yi)(yi)省的(de)(de)(de)?”宋(song)(song)(song)生(sheng)(sheng)就告訴他(ta)(ta)家住(zhu)山(shan)東(dong)省。余(yu)杭(hang)(hang)生(sheng)(sheng)說(shuo)(shuo):“竟(jing)然沒有(you)(you)進取功(gong)名之(zhi)心,足見你(ni)(ni)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)很高(gao)明的(de)(de)(de)。山(shan)東(dong)和山(shan)西(xi),沒有(you)(you)一(yi)(yi)個通(tong)曉(xiao)文(wen)(wen)字的(de)(de)(de)人(ren)。”宋(song)(song)(song)生(sheng)(sheng)回答(da)說(shuo)(shuo):“北方(fang)(fang)(fang)通(tong)曉(xiao)文(wen)(wen)字的(de)(de)(de)人(ren)確實很少(shao)(shao),但是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)不(bu)(bu)通(tong)曉(xiao)的(de)(de)(de)人(ren),未必是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)我;南(nan)方(fang)(fang)(fang)通(tong)曉(xiao)文(wen)(wen)字的(de)(de)(de)人(ren)確實很多,然而(er)(er)通(tong)曉(xiao)者(zhe)未必是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)你(ni)(ni)。”說(shuo)(shuo)完就鼓掌,王(wang)(wang)平(ping)(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)與(yu)他(ta)(ta)一(yi)(yi)唱一(yi)(yi)和,因而(er)(er)哄堂大笑。余(yu)杭(hang)(hang)生(sheng)(sheng)慚愧(kui)得(de)很,氣(qi)(qi)呼(hu)呼(hu)地豎起(qi)眉(mei)毛,捋起(qi)袖子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi),大叫大囔說(shuo)(shuo):“你(ni)(ni)們敢當面出八股(gu)題(ti),比試(shi)一(yi)(yi)下嗎?”宋(song)(song)(song)生(sheng)(sheng)不(bu)(bu)在意(yi)地看(kan)著別的(de)(de)(de)地方(fang)(fang)(fang),微笑著說(shuo)(shuo):“這(zhe)(zhe)有(you)(you)什么(me)(me)不(bu)(bu)敢的(de)(de)(de)呢(ni)?”余(yu)杭(hang)(hang)生(sheng)(sheng)便急忙回到(dao)(dao)寓所,拿出一(yi)(yi)本《論(lun)語》交(jiao)給(gei)王(wang)(wang)平(ping)(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi),讓(rang)(rang)他(ta)(ta)出題(ti)。王(wang)(wang)平(ping)(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)隨手把書一(yi)(yi)翻,指著說(shuo)(shuo):“‘闕黨童子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)將命’。”余(yu)杭(hang)(hang)生(sheng)(sheng)站起(qi)來(lai)(lai),尋(xun)找(zhao)筆墨和紙。宋(song)(song)(song)生(sheng)(sheng)拉住(zhu)他(ta)(ta)說(shuo)(shuo):“不(bu)(bu)用寫了(le)(le)(le),隨便用口說(shuo)(shuo)就可(ke)以了(le)(le)(le)。我的(de)(de)(de)破題(ti)已(yi)(yi)經作出來(lai)(lai):‘于賓客往(wang)來(lai)(lai)之(zhi)地,而(er)(er)見一(yi)(yi)無所知之(zhi)人(ren)焉。’”王(wang)(wang)平(ping)(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)捧腹哈(ha)哈(ha)大笑。余(yu)杭(hang)(hang)生(sheng)(sheng)憤怒地說(shuo)(shuo):“你(ni)(ni)是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)完全不(bu)(bu)會作文(wen)(wen)章(zhang)的(de)(de)(de),只會罵人(ren),是(shi)(shi)(shi)(shi)(shi)個什么(me)(me)樣(yang)的(de)(de)(de)人(ren)!”王(wang)(wang)平(ping)(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)盡力為他(ta)(ta)兩(liang)人(ren)調(diao)解,請另找(zhao)一(yi)(yi)道好(hao)題(ti)。又翻出一(yi)(yi)個題(ti)目說(shuo)(shuo):“‘殷有(you)(you)三(san)仁焉’”宋(song)(song)(song)生(sheng)(sheng)立刻答(da)道:“三(san)子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)者(zhe)不(bu)(bu)同道,其趨(qu)一(yi)(yi)也(ye)(ye)。夫一(yi)(yi)者(zhe)何也(ye)(ye)?曰:仁也(ye)(ye)。君子(zi)(zi)(zi)(zi)(zi)亦仁而(er)(er)已(yi)(yi)矣,何必同?”余(yu)杭(hang)(hang)生(sheng)(sheng)一(yi)(yi)聽,便不(bu)(bu)作了(le)(le)(le),站起(qi)來(lai)(lai)說(shuo)(shuo):“你(ni)(ni)這(zhe)(zhe)個人(ren)也(ye)(ye)算(suan)稍有(you)(you)點才氣(qi)(qi)。”接著就走了(le)(le)(le)。
王(wang)(wang)平(ping)子(zi)因為(wei)這事就更加尊(zun)敬宋(song)生(sheng)。一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)天(tian)(tian),特邀宋(song)生(sheng)到(dao)自已的(de)(de)(de)寓所中(zhong),兩(liang)人(ren)談了(le)(le)好長時間(jian)。王(wang)(wang)平(ping)子(zi)拿出(chu)自已所寫的(de)(de)(de)全部文章(zhang)(zhang)(zhang),向宋(song)生(sheng)請教。宋(song)生(sheng)看得很快,一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)會兒就看完了(le)(le)上百篇(pian)。然(ran)后(hou)說(shuo)(shuo):“你(ni)寫文章(zhang)(zhang)(zhang)的(de)(de)(de)功底很深,然(ran)而在(zai)你(ni)下(xia)(xia)筆為(wei)文時,沒(mei)有(you)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個必定追求的(de)(de)(de)信念,而只(zhi)是存有(you)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)種僥幸取(qu)得成(cheng)功的(de)(de)(de)心理,這樣,你(ni)的(de)(de)(de)文章(zhang)(zhang)(zhang)就落(luo)到(dao)下(xia)(xia)等里(li)去了(le)(le)。”接著取(qu)出(chu)已看過的(de)(de)(de)文章(zhang)(zhang)(zhang),一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)給(gei)王(wang)(wang)平(ping)子(zi)解釋。王(wang)(wang)平(ping)子(zi)很高興,以(yi)老師之禮來(lai)對(dui)待他。讓(rang)廚房里(li)的(de)(de)(de)人(ren),用(yong)蔗糖做水(shui)(shui)餃。宋(song)生(sheng)吃(chi)(chi)了(le)(le)水(shui)(shui)餃,很香甜,說(shuo)(shuo):“我平(ping)生(sheng)還(huan)未吃(chi)(chi)過這樣甜美(mei)的(de)(de)(de)水(shui)(shui)餃,請你(ni)改日(ri)再做一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)次(ci)給(gei)我吃(chi)(chi)。”這以(yi)后(hou),兩(liang)人(ren)的(de)(de)(de)感情更加投合。宋(song)生(sheng)三(san)五(wu)天(tian)(tian)必來(lai)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)次(ci),而王(wang)(wang)平(ping)子(zi)必做水(shui)(shui)餃給(gei)他吃(chi)(chi)。余(yu)杭(hang)生(sheng)偶而遇到(dao),雖然(ran)談的(de)(de)(de)不多,但傲(ao)慢的(de)(de)(de)氣概大大減少了(le)(le)。
一天,余(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)把自(zi)己寫(xie)的(de)(de)文(wen)章拿來給宋(song)(song)生(sheng)(sheng)看。宋(song)(song)生(sheng)(sheng)見上(shang)面圈(quan)圈(quan)點(dian)點(dian)極(ji)多(duo),還有不(bu)(bu)(bu)少贊(zan)美之詞(ci)兒。看了(le)一遍,就放在(zai)桌子上(shang)了(le),一句話(hua)也(ye)不(bu)(bu)(bu)說。余(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)懷疑宋(song)(song)生(sheng)(sheng)未看,再次向(xiang)他請教。宋(song)(song)生(sheng)(sheng)說已經看完了(le)。余(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)又懷疑宋(song)(song)生(sheng)(sheng)看不(bu)(bu)(bu)懂。宋(song)(song)生(sheng)(sheng)說:“這有什么難懂的(de)(de)?只是不(bu)(bu)(bu)好罷了(le)!”余(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)又說:“你只看了(le)圈(quan)圈(quan)點(dian)點(dian)和贊(zan)語,怎(zen)知(zhi)不(bu)(bu)(bu)好呢(ni)?”宋(song)(song)生(sheng)(sheng)便背(bei)誦(song)他的(de)(de)文(wen)章,好像早已讀熟(shu)了(le)似的(de)(de)。一面背(bei)誦(song),一面指(zhi)出(chu)文(wen)章的(de)(de)毛病(bing)。余(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)局促不(bu)(bu)(bu)安,汗流浹(jia)背(bei),沒有說話(hua)就走了(le)。
過了一(yi)會兒,宋生(sheng)離(li)去,余杭生(sheng)進了屋子,堅決要看(kan)王平子的文(wen)章。王平子不給(gei)看(kan)。他(ta)硬是(shi)搜出王平子的文(wen)章,看(kan)到上面圈圈點(dian)點(dian)密密麻(ma)麻(ma),嘲(chao)笑道:“這(zhe)真像水餃子!”王平子本來性格樸實,不善于說(shuo)話(hua),這(zhe)一(yi)來,只能是(shi)含羞地(di)聽著(zhu)他(ta)說(shuo)而(er)已。
第二天,宋(song)生(sheng)又來了(le)(le),王(wang)平子訴說(shuo)了(le)(le)昨天的(de)事(shi)。宋(song)生(sheng)非常氣憤地(di)說(shuo):“我(wo)以為‘南人(ren)不復(fu)反矣’,這卑(bei)鄙的(de)小子竟敢這樣欺人(ren)!有(you)機會,我(wo)一定要報復(fu)他(ta)!”王(wang)平子極力勸他(ta),說(shuo)對人(ren)不要過分刻薄(bo)。宋(song)生(sheng)聽了(le)(le)深(shen)受感動。
考試結束后,王(wang)(wang)平子把試卷拿(na)出來,請宋生(sheng)看,宋生(sheng)十分欣(xin)賞(shang)。一(yi)天,他(ta)(ta)(ta)(ta)倆偶然(ran)走(zou)進大(da)殿游(you)玩,看到(dao)(dao)一(yi)個(ge)瞎和(he)尚正(zheng)(zheng)坐在走(zou)廊(lang)里,擺著藥攤,行醫賣藥。宋生(sheng)驚訝地說:“這是一(yi)位(wei)奇(qi)人!他(ta)(ta)(ta)(ta)最懂(dong)得文章,不(bu)(bu)(bu)可不(bu)(bu)(bu)向他(ta)(ta)(ta)(ta)請教(jiao)。”就(jiu)讓(rang)王(wang)(wang)平子回到(dao)(dao)寓所去(qu)把文章取來。王(wang)(wang)平子回到(dao)(dao)寓所正(zheng)(zheng)遇到(dao)(dao)余杭生(sheng),就(jiu)與他(ta)(ta)(ta)(ta)一(yi)同前(qian)來。王(wang)(wang)平子走(zou)到(dao)(dao)和(he)尚跟前(qian),稱他(ta)(ta)(ta)(ta)老師。那和(he)尚以(yi)(yi)為他(ta)(ta)(ta)(ta)是來求醫的(de),便問他(ta)(ta)(ta)(ta)患的(de)是什么病。王(wang)(wang)平子說是來請教(jiao)寫文章的(de)道(dao)(dao)理的(de)。瞎和(he)尚笑道(dao)(dao):“是誰多嘴多舌啊(a)?我沒有(you)眼(yan)睛,怎(zen)能評論文章呢(ni)?”王(wang)(wang)平子請他(ta)(ta)(ta)(ta)用耳朵代替眼(yan)睛,自已(yi)來念(nian)給(gei)他(ta)(ta)(ta)(ta)聽。瞎和(he)尚說:“三(san)場的(de)文章有(you)二(er)千(qian)多言,誰能耐著性花那么多時間聽下(xia)去(qu)?不(bu)(bu)(bu)如把文章燒了(le),讓(rang)我用鼻子聞一(yi)聞就(jiu)可以(yi)(yi)了(le)。”
王平(ping)子(zi)遵從他的(de)意(yi)見。每燒(shao)一(yi)篇文(wen)(wen)(wen)章(zhang),那和尚(shang)就聞一(yi)聞,點點頭(tou)說:“你是(shi)初次仿效幾位大名家的(de)手筆(bi),學得雖然(ran)不(bu)(bu)十(shi)分像,也做(zuo)到近似了(le)(le),我(wo)剛(gang)才(cai)是(shi)用脾領受(shou)的(de)。”王平(ping)子(zi)問他:“這(zhe)樣的(de)文(wen)(wen)(wen)章(zhang)能考中么(me)(me)?”和尚(shang)答道:“也能考中。”余杭(hang)生聽了(le)(le),不(bu)(bu)十(shi)分相信,先把(ba)古代名家的(de)文(wen)(wen)(wen)章(zhang)燒(shao)了(le)(le)一(yi)篇試試。瞎和尚(shang)用鼻子(zi)聞一(yi)聞說:“妙啊!這(zhe)篇文(wen)(wen)(wen)章(zhang)我(wo)是(shi)用心受(shou)的(de)。不(bu)(bu)是(shi)歸友(you)光、胡友(you)信等的(de)手筆(bi),怎(zen)么(me)(me)能寫(xie)這(zhe)么(me)(me)好呢!”余杭(hang)生大為(wei)驚訝,便開始(shi)燒(shao)自己(ji)的(de)文(wen)(wen)(wen)章(zhang)。那瞎和尚(shang)說:“剛(gang)才(cai)領教了(le)(le)一(yi)篇,尚(shang)未體(ti)會到全部妙處(chu),為(wei)什(shen)么(me)(me)忽然(ran)另換一(yi)個(ge)人的(de)文(wen)(wen)(wen)章(zhang)呢?”余杭(hang)生假意(yi)說:“朋友(you)的(de)文(wen)(wen)(wen)章(zhang),只(zhi)是(shi)那一(yi)篇,這(zhe)篇才(cai)是(shi)我(wo)寫(xie)的(de)。”和尚(shang)聞了(le)(le)聞余下的(de)紙灰,咳嗽了(le)(le)好幾聲,說道:“不(bu)(bu)要再(zai)燒(shao)了(le)(le),實(shi)在咽不(bu)(bu)下去,現在勉強咽到胸膈;再(zai)燒(shao),我(wo)就要嘔(ou)吐了(le)(le)。”余杭(hang)生非(fei)常慚(can)愧地(di)退出(chu)去了(le)(le)。
過(guo)了(le)(le)(le)幾(ji)天,鄉試發榜了(le)(le)(le),余(yu)(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)竟考(kao)中舉(ju)人(ren);王(wang)平子(zi)反名落(luo)孫(sun)山。宋(song)生(sheng)(sheng)和(he)(he)(he)王(wang)平子(zi)跑到(dao)瞎(xia)和(he)(he)(he)尚(shang)(shang)那(nei)(nei)兒告(gao)訴他,瞎(xia)和(he)(he)(he)尚(shang)(shang)便(bian)嘆了(le)(le)(le)口氣(qi)說(shuo):“我雖然瞎(xia)了(le)(le)(le)眼(yan)(yan)睛(jing),但(dan)并(bing)沒有(you)瞎(xia)了(le)(le)(le)鼻子(zi),那(nei)(nei)些考(kao)試官簡直連鼻子(zi)也瞎(xia)了(le)(le)(le)!”一會兒,余(yu)(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)來(lai)了(le)(le)(le),得意洋洋地說(shuo):“瞎(xia)和(he)(he)(he)尚(shang)(shang),你(ni)(ni)也吃了(le)(le)(le)人(ren)家的(de)水餃么?現在究竟怎樣?”瞎(xia)和(he)(he)(he)尚(shang)(shang)笑道(dao)(dao)(dao)(dao):“我只是談論文章(zhang)(zhang)罷了(le)(le)(le),并(bing)不(bu)(bu)與(yu)你(ni)(ni)論命運。你(ni)(ni)不(bu)(bu)妨把考(kao)官們的(de)文章(zhang)(zhang),各取一篇(pian)用火燒掉(diao),我就知道(dao)(dao)(dao)(dao)誰是你(ni)(ni)的(de)老師。”余(yu)(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)和(he)(he)(he)王(wang)平子(zi)一同搜(sou)索,只找到(dao)了(le)(le)(le)八九個人(ren)的(de)文章(zhang)(zhang)。余(yu)(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)說(shuo):“如(ru)(ru)聞錯,拿什(shen)么懲(cheng)罰?”那(nei)(nei)和(he)(he)(he)尚(shang)(shang)氣(qi)憤地說(shuo):“把我的(de)瞎(xia)眼(yan)(yan)睛(jing)剜(wan)掉(diao)!”余(yu)(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)燒了(le)(le)(le)起(qi)來(lai)。每燒一篇(pian),瞎(xia)和(he)(he)(he)尚(shang)(shang)都(dou)說(shuo)不(bu)(bu)是;燒到(dao)第六篇(pian),和(he)(he)(he)尚(shang)(shang)忽然對著墻(qiang)壁大(da)嘔(ou)大(da)吐(tu)起(qi)來(lai),而且(qie)放(fang)屁如(ru)(ru)雷,人(ren)們都(dou)笑起(qi)來(lai)。瞎(xia)和(he)(he)(he)尚(shang)(shang)擦(ca)了(le)(le)(le)擦(ca)眼(yan)(yan)睛(jing),對余(yu)(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)說(shuo):“這(zhe)才是你(ni)(ni)真正(zheng)的(de)老師呢!起(qi)初我不(bu)(bu)知道(dao)(dao)(dao)(dao),驟然一聞,鼻子(zi)和(he)(he)(he)肚(du)皮(pi)都(dou)受了(le)(le)(le)刺激,膀胱里也容納(na)不(bu)(bu)下,直接從肛門里放(fang)出來(lai)了(le)(le)(le)!余(yu)(yu)(yu)杭(hang)生(sheng)(sheng)大(da)怒,要走,并(bing)說(shuo)道(dao)(dao)(dao)(dao):“明(ming)天我還來(lai)看你(ni)(ni),你(ni)(ni)別(bie)后(hou)悔、別(bie)后(hou)悔!”過(guo)了(le)(le)(le)兩三(san)天,他卻未來(lai),到(dao)他寓所一看,已(yi)經搬走了(le)(le)(le)。這(zhe)才知道(dao)(dao)(dao)(dao)他正(zheng)是那(nei)(nei)位考(kao)官的(de)門徒。
宋生安慰王平子(zi)說:“凡(fan)是(shi)我們讀書(shu)的人(ren),不(bu)應該怨別人(ren),應當嚴格(ge)約束(shu)自己(ji)。不(bu)埋怨別人(ren),道德可(ke)以(yi)更高;嚴格(ge)約束(shu)自己(ji),學問就會越來越深(shen)。當前(qian)的不(bu)得意,固然是(shi)運氣不(bu)好(hao);但(dan)平心而論,文章不(bu)是(shi)已經寫得很好(hao)了么!今后只要加(jia)倍努力,天下總有不(bu)瞎的人(ren)。”王平子(zi)聽(ting)了,肅然起敬。又聽(ting)說第二(er)年(nian)還要舉行一次(ci)鄉試,就不(bu)回(hui)家了,留在北(bei)京(jing),以(yi)便向他求教。
宋生對王(wang)平(ping)子(zi)說:“京城柴(chai)米太(tai)貴(gui)了,但你不(bu)要有(you)后顧(gu)之憂,屋后有(you)個(ge)地窖子(zi),埋(mai)著許(xu)多銀子(zi),可以掘出(chu)來用。”并告訴他埋(mai)在什么(me)地方。王(wang)平(ping)子(zi)謝道:“宋朝的竇儀和范(fan)仲淹雖然(ran)很窮,卻(que)非常廉潔。現(xian)在我(wo)尚能自(zi)給,哪敢(gan)玷污自(zi)己(ji)的名聲呢?”
一(yi)天,王平(ping)子(zi)醉后(hou)睡了,他的仆人和(he)廚師便偷偷地去(qu)(qu)挖掘金(jin)窖。王平(ping)子(zi)忽然醒來(lai),發覺屋(wu)后(hou)有聲,偷偷出(chu)去(qu)(qu)一(yi)看(kan),銀(yin)子(zi)都(dou)(dou)堆在(zai)地上了。他們(men)見事情敗露,都(dou)(dou)嚇得跪在(zai)地上。正要呵斥他們(men),發現一(yi)些(xie)金(jin)酒杯上刻(ke)著字(zi),仔細一(yi)看(kan),都(dou)(dou)是祖(zu)父的名(ming)字(zi)。原(yuan)來(lai)王平(ping)子(zi)的祖(zu)父曾在(zai)南方做官(guan),入京后(hou)住在(zai)這(zhe)(zhe)里(li),后(hou)來(lai)得急(ji)病(bing)死了,這(zhe)(zhe)些(xie)銀(yin)錢正是老祖(zu)所留下(xia)來(lai)的。王平(ping)子(zi)大喜,一(yi)稱,共八百余兩。第(di)二天,告(gao)訴宋(song)生(sheng),并拿(na)出(chu)金(jin)杯給他看(kan),想與他平(ping)分,宋(song)生(sheng)堅決推辭(ci)了。王平(ping)子(zi)又拿(na)了一(yi)百兩銀(yin)子(zi)送給瞎和(he)尚,瞎和(he)尚已走了。此(ci)后(hou)幾個月(yue),他越(yue)發刻(ke)苦讀書了。
考(kao)期(qi)又(you)(you)到(dao)(dao)了(le),宋生說:“這次如(ru)果再考(kao)不(bu)中(zhong),那真(zhen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)命(ming)(ming)運(yun)了(le)!”誰(shui)知(zhi),王(wang)(wang)平子(zi)竟因(yin)違犯場(chang)規被(bei)取(qu)消(xiao)了(le)考(kao)試的(de)(de)(de)(de)(de)(de)資(zi)格。王(wang)(wang)平子(zi)還(huan)沒有什么(me)怨(yuan)言,宋生卻大哭起來(lai)(lai),王(wang)(wang)平子(zi)反而安慰起他來(lai)(lai)。他說:“上(shang)天(tian)(tian)嫉妒(du)我(wo)(wo),讓(rang)(rang)我(wo)(wo)潦倒困(kun)苦了(le)一(yi)(yi)輩子(zi),今又(you)(you)連(lian)累了(le)好(hao)友,真(zhen)是(shi)命(ming)(ming)啊(a),真(zhen)是(shi)命(ming)(ming)啊(a)!”王(wang)(wang)平子(zi)說:“世間凡事本來(lai)(lai)都(dou)有定(ding)(ding)數的(de)(de)(de)(de)(de)(de)。像宋先生本無意(yi)求(qiu)取(qu)功名,我(wo)(wo)考(kao)不(bu)中(zhong)當(dang)然(ran)與你(ni)(ni)(ni)(ni)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)命(ming)(ming)運(yun)毫無關系了(le)。”他擦(ca)著(zhu)眼淚(lei)說:“我(wo)(wo)早就想對你(ni)(ni)(ni)(ni)講,實在是(shi)怕你(ni)(ni)(ni)(ni)驚怪,我(wo)(wo)并非(fei)是(shi)世上(shang)活著(zhu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)人,而是(shi)一(yi)(yi)個飄泊無定(ding)(ding)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)游魂。我(wo)(wo)年(nian)輕時,很有些(xie)才名,卻一(yi)(yi)直不(bu)得志,連(lian)連(lian)落(luo)第。一(yi)(yi)氣之下(xia)到(dao)(dao)了(le)京都(dou)希望得到(dao)(dao)一(yi)(yi)位(wei)知(zhi)音,把我(wo)(wo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)著(zhu)作傳(chuan)下(xia)去。誰(shui)知(zhi),李自(zi)成進(jin)攻北京那一(yi)(yi)年(nian),竟死(si)于戰(zhan)亂。這樣一(yi)(yi)年(nian)一(yi)(yi)年(nian)地(di)到(dao)(dao)處飄泊,幸虧遇(yu)到(dao)(dao)你(ni)(ni)(ni)(ni),相(xiang)(xiang)知(zhi)相(xiang)(xiang)愛,所(suo)以我(wo)(wo)想極(ji)力幫助你(ni)(ni)(ni)(ni);讓(rang)(rang)好(hao)朋友得以實現我(wo)(wo)自(zi)己的(de)(de)(de)(de)(de)(de)宿愿。誰(shui)知(zhi)今天(tian)(tian),我(wo)(wo)們在文場(chang)上(shang)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)命(ming)(ming)運(yun)是(shi)如(ru)此的(de)(de)(de)(de)(de)(de)不(bu)幸,誰(shui)又(you)(you)能無動于衷呢!”王(wang)(wang)平子(zi)也感(gan)動得掉下(xia)眼淚(lei),問他:“為什么(me)一(yi)(yi)直被(bei)埋(mai)沒?”他說:“去年(nian)上(shang)帝有命(ming)(ming)令,讓(rang)(rang)孔老夫子(zi)及閻羅王(wang)(wang)核查歷劫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)鬼魂,上(shang)等的(de)(de)(de)(de)(de)(de)在官署中(zhong)備用(yong),其余轉生人世。我(wo)(wo)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)名字已(yi)被(bei)錄用(yong),之所(suo)以未去,因(yin)為我(wo)(wo)想看到(dao)(dao)你(ni)(ni)(ni)(ni)考(kao)中(zhong)后的(de)(de)(de)(de)(de)(de)快樂。現在我(wo)(wo)們只好(hao)告別吧!”
王平(ping)子問(wen)他(ta)考的是什么官(guan)(guan)職(zhi),他(ta)說:“梓潼府里缺一名司文郎,暫時叫一個(ge)耳(er)聾的書僮(tong)代理,這就(jiu)是文運顛倒(dao)的原因。萬(wan)一僥幸得到(dao)這個(ge)官(guan)(guan)職(zhi),一定要圣教得以宏揚光大。”
第二天(tian),宋(song)生(sheng)(sheng)高(gao)高(gao)興興地來了(le)(le)(le)(le),說:“我(wo)(wo)的(de)(de)愿望實(shi)現了(le)(le)(le)(le)。孔(kong)夫(fu)子(zi)(zi)(zi)讓(rang)我(wo)(wo)做(zuo)一(yi)篇《性道(dao)(dao)論》,看(kan)(kan)完(wan)后(hou)(hou),非常高(gao)興,說我(wo)(wo)可以(yi)(yi)(yi)做(zuo)司文郎了(le)(le)(le)(le)。閻羅王(wang)(wang)一(yi)查(cha)生(sheng)(sheng)死簿(bu),要(yao)(yao)以(yi)(yi)(yi)我(wo)(wo)說話無約束為(wei)(wei)罪名,不(bu)錄(lu)用我(wo)(wo);幸(xing)虧(kui)孔(kong)老夫(fu)子(zi)(zi)(zi)力(li)爭,才(cai)保住這(zhe)(zhe)個官職。我(wo)(wo)叩頭(tou)拜謝。孔(kong)老夫(fu)子(zi)(zi)(zi)又把我(wo)(wo)叫到(dao)(dao)案前(qian),囑咐我(wo)(wo)說:‘現在(zai)(zai)因為(wei)(wei)憐惜你(ni)(ni)(ni)的(de)(de)才(cai)能,才(cai)選拔你(ni)(ni)(ni)充任這(zhe)(zhe)個清高(gao)的(de)(de)要(yao)(yao)職,你(ni)(ni)(ni)要(yao)(yao)改過(guo)自新,認真辦事(shi),不(bu)要(yao)(yao)再(zai)犯以(yi)(yi)(yi)前(qian)的(de)(de)錯誤了(le)(le)(le)(le)!’由此(ci)可知,陰曹對于道(dao)(dao)德,比文學更(geng)為(wei)(wei)看(kan)(kan)重。你(ni)(ni)(ni)一(yi)定是(shi)品行尚未修(xiu)行好(hao),今后(hou)(hou)只(zhi)(zhi)要(yao)(yao)積累(lei)善(shan)行不(bu)要(yao)(yao)懈怠(dai)就(jiu)(jiu)可以(yi)(yi)(yi)了(le)(le)(le)(le)。”王(wang)(wang)平(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)又問:“果真如(ru)此(ci),那(nei)(nei)(nei)么(me),那(nei)(nei)(nei)個余杭生(sheng)(sheng)的(de)(de)德行如(ru)何呢?”他(ta)(ta)(ta)說:“不(bu)知道(dao)(dao)。陰曹賞罰分明,毫無錯誤,就(jiu)(jiu)是(shi)前(qian)幾天(tian)我(wo)(wo)們看(kan)(kan)到(dao)(dao)的(de)(de)那(nei)(nei)(nei)個瞎和尚,也是(shi)一(yi)個鬼,他(ta)(ta)(ta)是(shi)前(qian)朝的(de)(de)名家,只(zhi)(zhi)因生(sheng)(sheng)前(qian)拋(pao)棄的(de)(de)字紙太(tai)(tai)多(duo)(duo)(duo),罰他(ta)(ta)(ta)做(zuo)瞎子(zi)(zi)(zi)。他(ta)(ta)(ta)想借替人(ren)(ren)醫病,來贖以(yi)(yi)(yi)前(qian)的(de)(de)罪過(guo),所以(yi)(yi)(yi)他(ta)(ta)(ta)常到(dao)(dao)熱鬧地方來。”王(wang)(wang)平(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)命人(ren)(ren)準備酒菜。宋(song)生(sheng)(sheng)說:“不(bu)必了(le)(le)(le)(le)。終年(nian)打擾你(ni)(ni)(ni),剩的(de)(de)時(shi)間不(bu)多(duo)(duo)(duo)了(le)(le)(le)(le),再(zai)為(wei)(wei)我(wo)(wo)準備些水(shui)餃(jiao)就(jiu)(jiu)足夠了(le)(le)(le)(le)。”王(wang)(wang)平(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)非常難(nan)過(guo),一(yi)點也不(bu)想吃(chi)(chi)(chi),讓(rang)他(ta)(ta)(ta)自己(ji)在(zai)(zai)那(nei)(nei)(nei)兒(er)吃(chi)(chi)(chi)。一(yi)會的(de)(de)工(gong)夫(fu),宋(song)生(sheng)(sheng)就(jiu)(jiu)吃(chi)(chi)(chi)了(le)(le)(le)(le)三(san)碗,捧(peng)著肚皮道(dao)(dao):“這(zhe)(zhe)一(yi)頓飯(fan),可以(yi)(yi)(yi)三(san)天(tian)不(bu)餓。我(wo)(wo)這(zhe)(zhe)樣做(zuo),乃是(shi)表示不(bu)忘你(ni)(ni)(ni)待(dai)我(wo)(wo)的(de)(de)好(hao)處。從(cong)前(qian)我(wo)(wo)吃(chi)(chi)(chi)你(ni)(ni)(ni)的(de)(de)水(shui)餃(jiao),都埋在(zai)(zai)屋后(hou)(hou),已經變成(cheng)蘑(mo)菇了(le)(le)(le)(le)。采集下來,藏(zang)起(qi)來做(zuo)藥,小兒(er)吃(chi)(chi)(chi)了(le)(le)(le)(le),可以(yi)(yi)(yi)變得(de)更(geng)聰明。”王(wang)(wang)平(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)問他(ta)(ta)(ta),以(yi)(yi)(yi)后(hou)(hou)什(shen)么(me)時(shi)候再(zai)相會,宋(song)生(sheng)(sheng)說:“既然做(zuo)了(le)(le)(le)(le)官,就(jiu)(jiu)應(ying)該避開嫌疑。”又問:“如(ru)果到(dao)(dao)文昌帝君廟里祭(ji)奠,能達到(dao)(dao)你(ni)(ni)(ni)那(nei)(nei)(nei)兒(er)嗎?”他(ta)(ta)(ta)說:“這(zhe)(zhe)都沒有(you)什(shen)么(me)好(hao)處!九天(tian)太(tai)(tai)遠了(le)(le)(le)(le),只(zhi)(zhi)要(yao)(yao)你(ni)(ni)(ni)潔身自好(hao),多(duo)(duo)(duo)多(duo)(duo)(duo)積善(shan),自有(you)地府的(de)(de)人(ren)(ren)通報,那(nei)(nei)(nei)么(me),我(wo)(wo)是(shi)一(yi)定會知道(dao)(dao)的(de)(de)。”說完(wan),向王(wang)(wang)平(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)告別后(hou)(hou)就(jiu)(jiu)不(bu)見了(le)(le)(le)(le)。王(wang)(wang)平(ping)(ping)子(zi)(zi)(zi)到(dao)(dao)屋后(hou)(hou)一(yi)看(kan)(kan),果然長著許多(duo)(duo)(duo)紫色的(de)(de)菌(jun)。采集下來,藏(zang)在(zai)(zai)罐中。旁(pang)邊有(you)新土墳(fen)突起(qi),宋(song)生(sheng)(sheng)吃(chi)(chi)(chi)的(de)(de)水(shui)餃(jiao)好(hao)像都在(zai)(zai)那(nei)(nei)(nei)里。
王(wang)(wang)平(ping)(ping)子(zi)(zi)回(hui)家后(hou),更加刻苦讀書。一天夜(ye)里,夢見宋生乘著車,上(shang)面張著傘(san)蓋(gai)來了(le),并說:“你(ni)(ni)從(cong)(cong)前(qian)因(yin)為發了(le)點怒,誤殺了(le)一個(ge)婢女,在(zai)福祿簿上(shang)削去了(le)官職、功名(ming),如今你(ni)(ni)的德行已經把(ba)你(ni)(ni)的罪行贖掉了(le)。但是(shi)你(ni)(ni)的命太薄(bo)了(le),還是(shi)沒有做官的希望。”這一年(nian),他參加順天府(fu)鄉試,考取(qu)了(le)舉(ju)人(ren);第二年(nian),又考中進士。王(wang)(wang)平(ping)(ping)子(zi)(zi)從(cong)(cong)此以(yi)后(hou),也不圖進取(qu)了(le)。有兩個(ge)兒子(zi)(zi),其(qi)中一個(ge)生來很笨,腦袋(dai)遲(chi)鈍,王(wang)(wang)平(ping)(ping)子(zi)(zi)給他吃了(le)那些蘑(mo)菇,就很聰明了(le)。后(hou)來,因(yin)為別(bie)的事情到(dao)南京,巧而(er)遇到(dao)余杭生也到(dao)南京辦事。談到(dao)闊別(bie)之情,很是(shi)謙遜,然(ran)而(er)兩鬢已是(shi)斑白了(le)。
異史(shi)氏(shi)說:“余杭生(sheng)公然自吹自擂,估(gu)計他(ta)(ta)(ta)寫的(de)(de)文章(zhang),也不一定一無可(ke)取。可(ke)是他(ta)(ta)(ta)的(de)(de)那種傲慢奸詐(zha)的(de)(de)樣(yang)子,就(jiu)使(shi)得人(ren)們(men)即使(shi)在片刻之(zhi)間也不能再(zai)忍耐了。上天和人(ren)類(lei)對他(ta)(ta)(ta)早已厭棄,所(suo)以鬼神也都(dou)來戲(xi)弄他(ta)(ta)(ta)。倘若(ruo)他(ta)(ta)(ta)能夠加強修養自己的(de)(de)品(pin)德(de),那么考(kao)場上那些(xie)只會(hui)作(zuo)那些(xie)令人(ren)作(zuo)嘔的(de)(de)臭文章(zhang)的(de)(de)考(kao)官,遇到(dao)他(ta)(ta)(ta)們(men)正是平(ping)平(ping)常(chang)常(chang)的(de)(de)事情,哪里(li)至于(yu)只遇到(dao)一次呢!”
蒲(pu)松(song)(song)齡(ling)(1640~1715 年),清代(dai)杰出的(de)(de)文(wen)學家,字留仙(xian),一(yi)(yi)(yi)字劍臣(chen),別(bie)號柳(liu)泉居士(shi),世稱聊齋先生,山東淄(zi)川(今山東淄(zi)博市)人。蒲(pu)松(song)(song)齡(ling)一(yi)(yi)(yi)生熱衷功名,醉心科(ke)舉,但(dan)他(ta)除了(le)十九(jiu)歲(sui)(sui)時應童子(zi)(zi)試曾(ceng)連續考中(zhong)縣、府、道三(san)個第一(yi)(yi)(yi),補(bu)博士(shi)弟子(zi)(zi)員外,以(yi)后屢(lv)受挫折,一(yi)(yi)(yi)直郁郁不(bu)(bu)得志。他(ta)一(yi)(yi)(yi)面教(jiao)書,一(yi)(yi)(yi)面應考了(le)四十年,到七十一(yi)(yi)(yi)歲(sui)(sui)時才援例出貢,補(bu)了(le)個歲(sui)(sui)貢生,四年后便死(si)去了(le)。一(yi)(yi)(yi)生中(zhong)的(de)(de)坎坷遭遇使(shi)蒲(pu)松(song)(song)齡(ling)對當時政治的(de)(de)黑(hei)暗和(he)科(ke)舉的(de)(de)弊端有(you)了(le)一(yi)(yi)(yi)定(ding)的(de)(de)認識(shi)。生活的(de)(de)貧困(kun)使(shi)他(ta)對廣大勞動人民的(de)(de)生活和(he)思想有(you)了(le)一(yi)(yi)(yi)定(ding)的(de)(de)了(le)解和(he)體會。因(yin)此,他(ta)以(yi)自己的(de)(de)切身(shen)感受寫了(le)不(bu)(bu)少(shao)著作,今存除《聊齋志異》外,還有(you)《聊齋文(wen)集(ji)》和(he)《詩集(ji)》等。