《漁翁》是唐代(dai)文(wen)學家(jia)柳(liu)宗元創作的一首山水(shui)(shui)小詩。此詩通過漁翁在山水(shui)(shui)間獲得內心寧靜(jing)的描寫,表(biao)達了作者(zhe)在政(zheng)治革新(xin)失敗(bai)、自身(shen)遭受打擊后(hou)尋求(qiu)超脫的心境。全詩就像一幅飄(piao)逸的風(feng)情畫,充滿了色彩和動(dong)感,境界(jie)奇妙動(dong)人。其中“煙銷日出不(bu)見人,欸(e^)乃一聲山水(shui)(shui)綠(lv)”兩句尤為人所稱道。
漁翁夜(ye)傍西巖(yan)宿1,曉汲清湘(xiang)燃楚竹2。
煙(yan)銷日出不(bu)見人(ren)3,欸乃(nai)一聲山水綠(lv)4。
回看天際下中流5,巖上無心(xin)云相逐6。
傍:靠近。西(xi)巖(yan):當指(zhi)永(yong)州境內的西(xi)山(shan),可(ke)參作(zuo)者《始得西(xi)山(shan)宴游記(ji)》。
汲(jí):取水(shui)。湘:湘江之水(shui)。楚:西(xi)山(shan)古屬楚地。
銷:消散。亦作“消”。
欸(e^)(ǎi)乃(nai):象聲詞(ci),一說指槳聲,一說是人長呼之聲。唐(tang)時湘中棹歌(ge)有《欸(e^)乃(nai)曲(qu)》(見元(yuan)結《欸(e^)乃(nai)曲(qu)序》)。
下(xia)中流:由中流而下(xia)。
無心:陶淵明(ming)《歸去(qu)來(lai)兮辭》:“云無心而出岫。”一般(ban)是(shi)表示(shi)莊子(zi)所說的(de)(de)那種物我(wo)兩忘(wang)的(de)(de)心靈境界(jie)。
夜晚時(shi)分,漁(yu)翁船靠西山停宿。清晨起來,取水燃竹燒火(huo)做飯。
旭(xu)日(ri)初升,曉霧漸散,四(si)周悄然既(ji)無人(ren)聲(sheng)(sheng)。漁翁(weng)搖櫓,欸乃一(yi)聲(sheng)(sheng),青山綠(lv)水映入(ru)眼簾。
回望(wang)天邊(bian),江水滾滾東流。山上白云,悠然自在舒卷。
柳宗元(yuan)(yuan)這首山(shan)水(shui)小詩(shi)作(zuo)于永(yong)州(今湖南零陵)。唐憲宗元(yuan)(yuan)和元(yuan)(yuan)年(806年),柳宗元(yuan)(yuan)因參與永(yong)貞(zhen)革(ge)新而(er)被(bei)貶永(yong)州,一(yi)腔抱負化為煙(yan)云(yun),他承受(shou)著政治上的沉(chen)重(zhong)打擊,寄(ji)情于異(yi)鄉(xiang)山(shan)水(shui),作(zuo)了著名的《永(yong)州八記》,并寫下了許多吟詠永(yong)州地區湖光(guang)山(shan)色(se)的詩(shi)篇,《漁翁》就是其中的一(yi)首代表作(zuo)。
柳(liu)(liu)(liu)宗(zong)元(773—819),唐(tang)代文學家、哲學家。字子厚。河東解(今山(shan)西省運(yun)城縣解州(zhou)(zhou)鎮),世稱(cheng)柳(liu)(liu)(liu)河東。貞元(唐(tang)德宗(zong)年(nian)號,785年(nian)正月—805年(nian)八月)進(jin)士,授(shou)校書郎(lang),調藍(lan)田(tian)尉,升監察(cha)御史(shi)里行。因(yin)參與(yu)王(wang)叔文集(ji)團,被貶為永州(zhou)(zhou)司(si)馬。后遷柳(liu)(liu)(liu)州(zhou)(zhou)刺(ci)史(shi),故(gu)又稱(cheng)柳(liu)(liu)(liu)柳(liu)(liu)(liu)州(zhou)(zhou)。與(yu)韓(han)愈(yu)共同倡導古文運(yun)動,同被列入“唐(tang)宋八大家”,并(bing)(bing)稱(cheng)“韓(han)柳(liu)(liu)(liu)”。其詩(shi)風格清(qing)峭,與(yu)劉禹錫并(bing)(bing)稱(cheng)“劉柳(liu)(liu)(liu)”,與(yu)王(wang)維、孟浩然、韋(wei)應(ying)物并(bing)(bing)稱(cheng)“王(wang)孟韋(wei)柳(liu)(liu)(liu)”。有《河東先生集(ji)》。
這首小詩情趣盎然,詩人(ren)以(yi)淡(dan)逸清(qing)和的筆墨構(gou)畫出一幅令人(ren)迷醉的山水晨景,并從中透露了(le)他深沉熱烈的內心(xin)世界。
這首(shou)詩(shi)取題漁(yu)翁(weng),漁(yu)翁(weng)是(shi)(shi)貫串(chuan)全詩(shi)首(shou)尾的(de)核心(xin)形(xing)(xing)象。但是(shi)(shi),詩(shi)人并非(fei)孤(gu)立地(di)為漁(yu)翁(weng)畫(hua)像,作品的(de)意趣也(ye)不(bu)(bu)(bu)唯落在漁(yu)翁(weng)的(de)形(xing)(xing)象之上。完整地(di)看(kan),構成詩(shi)篇全境的(de),除了(le)辛勞不(bu)(bu)(bu)息的(de)漁(yu)翁(weng)以外,還(huan)有漁(yu)翁(weng)置身于其中(zhong)(zhong)的(de)山水天地(di),這兩(liang)者(zhe)在詩(shi)中(zhong)(zhong)留(liu)下了(le)按各自(zi)的(de)規律特(te)點而發展(zhan)變幻(huan)的(de)形(xing)(xing)跡。但同(tong)時(shi),詩(shi)人又把兩(liang)者(zhe)渾(hun)然融化,漁(yu)翁(weng)和(he)(he)自(zi)然景(jing)象結成不(bu)(bu)(bu)可分割的(de)一體,共同(tong)顯示著生(sheng)活(huo)的(de)節奏和(he)(he)內在的(de)機(ji)趣。由夜而晨(chen),是(shi)(shi)人類活(huo)動最(zui)豐富的(de)時(shi)刻,是(shi)(shi)萬物(wu)復蘇(su)、生(sheng)機(ji)勃勃的(de)時(shi)刻,本詩(shi)即以此為景(jing)色(se)(se)發展(zhan)的(de)線索。因此,漁(yu)翁(weng)不(bu)(bu)(bu)斷(duan)變換(huan)的(de)舉止(zhi)行動和(he)(he)自(zi)然景(jing)色(se)(se)的(de)無窮變幻(huan)便有了(le)共同(tong)的(de)時(shi)間(jian)依據,取得極為和(he)(he)諧的(de)統一。
全(quan)詩(shi)共六(liu)句,按時間順序,分(fen)三個(ge)層次。“漁(yu)翁(weng)夜(ye)(ye)傍西(xi)(xi)巖(yan)宿,曉汲清(qing)(qing)(qing)湘(xiang)燃楚(chu)(chu)竹(zhu)。”這是(shi)從(cong)夜(ye)(ye)到(dao)拂曉的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)景象。漁(yu)翁(weng)是(shi)這兩(liang)(liang)句中(zhong)最引人注(zhu)目(mu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)形(xing)象,他(ta)夜(ye)(ye)宿山(shan)(shan)(shan)邊,晨(chen)起汲水(shui)燃竹(zhu),以(yi)忙碌(liu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)身影形(xing)象地(di)(di)顯示著時間的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)流轉。伴(ban)隨(sui)著漁(yu)翁(weng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)活動,詩(shi)人的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)筆觸又(you)自然而(er)(er)然地(di)(di)延(yan)及西(xi)(xi)巖(yan)、清(qing)(qing)(qing)湘(xiang)、楚(chu)(chu)竹(zhu),西(xi)(xi)巖(yan)即永(yong)州(zhou)西(xi)(xi)山(shan)(shan)(shan),柳宗(zong)元(yuan)在(zai)《始得西(xi)(xi)山(shan)(shan)(shan)宴游(you)記(ji)》一(yi)(yi)文中(zhong)曾極言探得西(xi)(xi)山(shan)(shan)(shan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)歡悅,并描述(shu)了(le)(le)(le)西(xi)(xi)山(shan)(shan)(shan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)高峻:居于西(xi)(xi)山(shan)(shan)(shan)之巔,“則凡數州(zhou)之土壤,皆在(zai)衽席(xi)之下”;而(er)(er)流經山(shan)(shan)(shan)下的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)湘(xiang)水(shui)“至清(qing)(qing)(qing),雖深五(wu)六(liu)丈,見底”(《湘(xiang)中(zhong)記(ji)》,見《太平(ping)御覽》卷(juan)六(liu)十五(wu))。詩(shi)中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“清(qing)(qing)(qing)”字正顯示了(le)(le)(le)湘(xiang)水(shui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)這一(yi)(yi)特(te)點。再加以(yi)永(yong)州(zhou)一(yi)(yi)帶(dai)(今湖南零陵等地(di)(di))盛產湘(xiang)竹(zhu),于是(shi),山(shan)(shan)(shan)、水(shui)、竹(zhu)這些仿(fang)佛不經意地(di)(di)出現(xian)在(zai)詩(shi)句中(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)零星物象,卻分(fen)明(ming)在(zai)讀(du)者腦海中(zhong)構成(cheng)了(le)(le)(le)清(qing)(qing)(qing)新而(er)(er)完(wan)整的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)畫面(mian):輕紗般的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)薄霧籠(long)罩著高山(shan)(shan)(shan)、流水(shui)、湘(xiang)竹(zhu)……司空圖在(zai)《詩(shi)品》中(zhong)有言:“是(shi)有真跡(ji),如(ru)不可(ke)知,意象欲出,造化(hua)已奇”,正可(ke)概括此詩(shi)首二句的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)藝術表(biao)現(xian)特(te)點。這兩(liang)(liang)句既設制了(le)(le)(le)一(yi)(yi)個(ge)秀麗悅目(mu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)空間畫面(mian),又(you)以(yi)夜(ye)(ye)幕初啟、晨(chen)曦微(wei)露(lu)這樣流動的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)時間感引出了(le)(le)(le)下面(mian)對(dui)日出的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)描述(shu),可(ke)以(yi)說在(zai)時空兩(liang)(liang)方面(mian)奠定了(le)(le)(le)全(quan)詩(shi)活躍而(er)(er)又(you)清(qing)(qing)(qing)逸的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)基(ji)調(diao)。
“煙銷(xiao)(xiao)日(ri)出(chu)(chu)(chu)不(bu)(bu)(bu)(bu)見(jian)人(ren),欸(e^)乃一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)聲山(shan)(shan)水(shui)(shui)綠(lv)。”這(zhe)(zhe)是(shi)最見(jian)詩(shi)(shi)人(ren)功力(li)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)妙(miao)句,也(ye)(ye)(ye)是(shi)全詩(shi)(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)精(jing)華所(suo)在(zai)(zai)(zai)(zai),若從內容上給予(yu)整(zheng)理,這(zhe)(zhe)兩句描寫(xie)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)是(shi)以(yi)下情(qing)景:一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)方面是(shi)自(zi)然(ran)景色(se)(se):煙銷(xiao)(xiao)日(ri)出(chu)(chu)(chu),山(shan)(shan)水(shui)(shui)頓綠(lv);一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)方面是(shi)漁(yu)(yu)翁的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)行(xing)蹤:漁(yu)(yu)船離岸(an)而(er)(er)行(xing),空間傳來(lai)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)聲櫓(lu)響。然(ran)而(er)(er),詩(shi)(shi)人(ren)沒(mei)有(you)(you)遵(zun)循這(zhe)(zhe)樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)生(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)邏輯(ji)來(lai)組織詩(shi)(shi)句,卻(que)從自(zi)我感(gan)受出(chu)(chu)(chu)發(fa)(fa),交錯展現兩種景象,更清(qing)晰地(di)表(biao)現了(le)(le)發(fa)(fa)生(sheng)(sheng)(sheng)于(yu)自(zi)然(ran)界的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)微妙(miao)變(bian)(bian)異。前一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)句中(zhong)(zhong)(zhong)“煙銷(xiao)(xiao)日(ri)出(chu)(chu)(chu)”和“不(bu)(bu)(bu)(bu)見(jian)人(ren)”,一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)是(shi)清(qing)晨常見(jian)之(zhi)(zhi)景,一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)是(shi)不(bu)(bu)(bu)(bu)知漁(yu)(yu)船何(he)時(shi)(shi)悄然(ran)離去(qu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)突發(fa)(fa)意識,兩者本(ben)無必然(ran)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)聯(lian)系(xi),但(dan)如今同集一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)句,卻(que)喚(huan)起(qi)了(le)(le)人(ren)們的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)想象力(li):仿(fang)佛在(zai)(zai)(zai)(zai)日(ri)出(chu)(chu)(chu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)剎那(nei),天色(se)(se)暗而(er)(er)忽明(ming),萬(wan)物(wu)(wu)從朦朧中(zhong)(zhong)(zhong)忽而(er)(er)顯豁,這(zhe)(zhe)才使人(ren)猛然(ran)發(fa)(fa)覺漁(yu)(yu)船已無蹤影(ying)。“不(bu)(bu)(bu)(bu)見(jian)人(ren)”這(zhe)(zhe)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)驟生(sheng)(sheng)(sheng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)感(gan)受成為一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)標志,劃開了(le)(le)日(ri)出(chu)(chu)(chu)前后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)界限,真實生(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)中(zhong)(zhong)(zhong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)日(ri)出(chu)(chu)(chu)過程(cheng)得到(dao)藝(yi)術(shu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)強(qiang)化,以(yi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)種夸張的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)節(jie)奏出(chu)(chu)(chu)現在(zai)(zai)(zai)(zai)讀者眼前。緊接著(zhu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)“欸(e^)乃一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)聲”和“山(shan)(shan)水(shui)(shui)綠(lv)”更使耳中(zhong)(zhong)(zhong)所(suo)聞之(zhi)(zhi)聲與目(mu)中(zhong)(zhong)(zhong)所(suo)見(jian)之(zhi)(zhi)景發(fa)(fa)生(sheng)(sheng)(sheng)了(le)(le)奇(qi)特(te)(te)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)依(yi)存(cun)關系(xi)。清(qing)晨,山(shan)(shan)水(shui)(shui)隨(sui)著(zhu)天色(se)(se)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)變(bian)(bian)化,色(se)(se)彩由黯而(er)(er)明(ming),這(zhe)(zhe)是(shi)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)漸變(bian)(bian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)過程(cheng),但(dan)在(zai)(zai)(zai)(zai)詩(shi)(shi)中(zhong)(zhong)(zhong),隨(sui)著(zhu)劃破靜空的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)下聲響,萬(wan)象皆(jie)綠(lv),這(zhe)(zhe)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)“綠(lv)”字(zi)不(bu)(bu)(bu)(bu)僅呈現出(chu)(chu)(chu)色(se)(se)彩的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)功能(neng)(neng)(neng),而(er)(er)且(qie)顯示出(chu)(chu)(chu)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)種動(dong)態(tai)感(gan)。這(zhe)(zhe)可與王(wang)安石的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)著(zhu)名(ming)詩(shi)(shi)句“春風(feng)又綠(lv)江(jiang)南岸(an)”相比較。王(wang)安石借春風(feng)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)飄(piao)拂賦“綠(lv)”字(zi)以(yi)動(dong)態(tai),而(er)(er)柳宗元則借聲響的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)驟起(qi),不(bu)(bu)(bu)(bu)僅賦之(zhi)(zhi)以(yi)動(dong)態(tai),而(er)(er)且(qie)賦以(yi)頃刻(ke)轉換(huan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)疾速感(gan),生(sheng)(sheng)(sheng)動(dong)地(di)顯現了(le)(le)日(ri)出(chu)(chu)(chu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)景象,更顯神奇(qi)。德國啟蒙(meng)運動(dong)時(shi)(shi)期的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)文(wen)藝(yi)理論家萊辛(xin)在(zai)(zai)(zai)(zai)指出(chu)(chu)(chu)詩(shi)(shi)與畫的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)區別時(shi)(shi)曾說(shuo):“一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)切物(wu)(wu)體(ti)不(bu)(bu)(bu)(bu)僅在(zai)(zai)(zai)(zai)空間中(zhong)(zhong)(zhong)存(cun)在(zai)(zai)(zai)(zai),而(er)(er)且(qie)也(ye)(ye)(ye)在(zai)(zai)(zai)(zai)時(shi)(shi)間中(zhong)(zhong)(zhong)存(cun)在(zai)(zai)(zai)(zai)。物(wu)(wu)體(ti)也(ye)(ye)(ye)持續(xu),在(zai)(zai)(zai)(zai)它的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)持續(xu)期內的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)每一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)頃刻(ke)都可以(yi)現出(chu)(chu)(chu)不(bu)(bu)(bu)(bu)同的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)樣子,并且(qie)和其(qi)它事物(wu)(wu)發(fa)(fa)生(sheng)(sheng)(sheng)不(bu)(bu)(bu)(bu)同的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)關系(xi)。……詩(shi)(shi)在(zai)(zai)(zai)(zai)它的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)持續(xu)性的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)摹仿(fang)里,也(ye)(ye)(ye)只能(neng)(neng)(neng)運用(yong)物(wu)(wu)體(ti)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)某(mou)一(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)(yi)個(ge)屬性,而(er)(er)所(suo)選擇(ze)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)就應該是(shi),從詩(shi)(shi)要(yao)運用(yong)它那(nei)個(ge)觀點去(qu)看,能(neng)(neng)(neng)夠引起(qi)該物(wu)(wu)體(ti)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)最生(sheng)(sheng)(sheng)動(dong)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)感(gan)性形象的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)那(nei)個(ge)屬性。”(《拉奧孔》)柳宗元沒(mei)有(you)(you)靜止地(di)去(qu)表(biao)現日(ri)出(chu)(chu)(chu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)壯麗輝煌,或去(qu)描摹日(ri)出(chu)(chu)(chu)后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)光(guang)明(ming)世界,他正是(shi)充分發(fa)(fa)揮語言藝(yi)術(shu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)特(te)(te)長,抓住最有(you)(you)活(huo)力(li),最富生(sheng)(sheng)(sheng)氣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)日(ri)出(chu)(chu)(chu)瞬間,把(ba)生(sheng)(sheng)(sheng)活(huo)中(zhong)(zhong)(zhong)常見(jian)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)自(zi)然(ran)景象表(biao)現得比真實更為美(mei)好,給人(ren)以(yi)強(qiang)大的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)感(gan)染力(li)。
“回(hui)看天際下中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)流,巖上(shang)(shang)無(wu)心(xin)(xin)云(yun)(yun)相(xiang)逐。”日(ri)出以(yi)后(hou),畫面(mian)更為(wei)(wei)(wei)(wei)開(kai)闊(kuo)。此(ci)時漁(yu)船(chuan)已進入(ru)中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)流,而(er)(er)回(hui)首騁(cheng)目(mu),只(zhi)見山巔(dian)上(shang)(shang)正浮動著片片白云(yun)(yun),好似無(wu)心(xin)(xin)無(wu)慮地前(qian)后(hou)相(xiang)逐,詩境(jing)極(ji)(ji)是悠逸(yi)恬淡(dan)。對這一(yi)(yi)結尾(wei)蘇東(dong)坡認為(wei)(wei)(wei)(wei)“雖不(bu)(bu)(bu)(bu)必亦可”,因而(er)(er)還引起一(yi)(yi)場爭(zheng)論,一(yi)(yi)時間,宋(song)嚴羽、劉辰翁(weng),明(ming)(ming)胡(hu)應麟、王世貞(zhen),清王士(shi)禛、沈德潛等人(ren)各呈(cheng)己見,眾(zhong)說(shuo)紛紜,但(dan)(dan)是他(ta)(ta)們的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)爭(zheng)論都局限在(zai)(zai)(zai)藝(yi)術(shu)趣(qu)(qu)味(wei)上(shang)(shang),卻(que)沒有(you)深入(ru)體會(hui)柳宗(zong)元(yuan)作此(ci)詩的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)處境(jing)和心(xin)(xin)情。柳宗(zong)元(yuan)在(zai)(zai)(zai)詩文中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong),曾(ceng)多(duo)次言及他(ta)(ta)被貶后(hou)沉(chen)重壓抑(yi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)緒,在(zai)(zai)(zai)《與楊誨之第(di)二(er)書》中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong),他(ta)(ta)寫(xie)道:“至(zhi)永州七(qi)年矣,蚤夜惶惶”,理(li)(li)想抱負和冷(leng)酷的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)現實產生了(le)尖銳的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)矛盾(dun),在(zai)(zai)(zai)極(ji)(ji)度悲憤(fen)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)情況下,他(ta)(ta)“但(dan)(dan)當把(ba)鋤(chu)荷鍤,決溪泉為(wei)(wei)(wei)(wei)圃以(yi)給茹,其隟則浚溝池(chi),藝(yi)樹木(mu),行歌坐釣(diao),望青天白云(yun)(yun),以(yi)此(ci)為(wei)(wei)(wei)(wei)適(shi)。”在(zai)(zai)(zai)《始得西(xi)山宴游記》中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong),柳宗(zong)元(yuan)表露(lu)得更明(ming)(ming)白:“自(zi)(zi)余(yu)為(wei)(wei)(wei)(wei)僇(lu)人(ren),居(ju)是州,恒(heng)惴栗,其隟也(ye),則施施而(er)(er)行,漫(man)漫(man)而(er)(er)游”,可見他(ta)(ta)并非以(yi)一(yi)(yi)顆平靜(jing)恬淡(dan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)徜(chang)徉于(yu)山水(shui)之間,而(er)(er)是強(qiang)求(qiu)(qiu)寬(kuan)解(jie)(jie),以(yi)圖尋(xun)得慰藉。但(dan)(dan)是,正如(ru)他(ta)(ta)在(zai)(zai)(zai)《游朝陽巖遂(sui)登(deng)西(xi)亭二(er)十韻》中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)所(suo)嘆的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)那(nei)樣:“謫棄非隱滄,登(deng)陟非遠郊”,事(shi)實上(shang)(shang),他(ta)(ta)并沒有(you)獲得真正的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)解(jie)(jie)脫,有(you)時候,他(ta)(ta)因一(yi)(yi)山一(yi)(yi)水(shui)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)遭遇而(er)(er)想及自(zi)(zi)己的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)不(bu)(bu)(bu)(bu)幸,于(yu)是不(bu)(bu)(bu)(bu)勝悵(chang)惘感慨,有(you)時候他(ta)(ta)在(zai)(zai)(zai)登(deng)陟跋涉中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)意有(you)所(suo)感,情不(bu)(bu)(bu)(bu)自(zi)(zi)禁地顯露(lu)出不(bu)(bu)(bu)(bu)平和抗爭(zheng),正因為(wei)(wei)(wei)(wei)如(ru)此(ci),他(ta)(ta)更強(qiang)烈地希求(qiu)(qiu)擺脫這種精神的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)壓抑(yi)。所(suo)以(yi),與其說(shuo)《漁(yu)翁(weng)》以(yi)充滿奇趣(qu)(qu)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)景色表現出淡(dan)逸(yi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)情調,不(bu)(bu)(bu)(bu)如(ru)說(shuo)更袒露(lu)了(le)隱于(yu)其后(hou)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)一(yi)(yi)顆火熱不(bu)(bu)(bu)(bu)安的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)。這是熱烈的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)向往,是急切(qie)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)追求(qiu)(qiu),詩中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)顯示(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)自(zi)(zi)由安適(shi)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)生活情趣(qu)(qu)對于(yu)處在(zai)(zai)(zai)禁錮狀(zhuang)態的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)詩人(ren)來說(shuo),實在(zai)(zai)(zai)是太珍貴太美好了(le)。于(yu)是,在(zai)(zai)(zai)寫(xie)下日(ri)出奇句(ju)之后(hou),詩人(ren)不(bu)(bu)(bu)(bu)欲甘休,以(yi)更顯露(lu)地一(yi)(yi)吐自(zi)(zi)己的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)心(xin)(xin)愿為(wei)(wei)(wei)(wei)快,化用(yong)陶(tao)淵(yuan)明(ming)(ming)《歸去來兮辭》中(zhong)(zhong)(zhong)(zhong)“云(yun)(yun)無(wu)心(xin)(xin)以(yi)出岫”的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)句(ju)子,宕開(kai)詩境(jing),作了(le)這樣的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)收尾(wei)。只(zhi)有(you)真正體會(hui)柳宗(zong)元(yuan)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)現實處境(jing),才能理(li)(li)解(jie)(jie)他(ta)(ta)結句(ju)的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)用(yong)心(xin)(xin)。詩人(ren)自(zi)(zi)始至(zhi)終表現漁(yu)翁(weng)和大自(zi)(zi)然的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)相(xiang)契之情,不(bu)(bu)(bu)(bu)僅出于(yu)藝(yi)術(shu)表現的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)需要,同(tong)樣體現著他(ta)(ta)對自(zi)(zi)由人(ren)生的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)渴求(qiu)(qiu)。這也(ye)說(shuo)明(ming)(ming),要深入(ru)領會(hui)一(yi)(yi)篇(pian)作品的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)藝(yi)術(shu)風格,常(chang)常(chang)離(li)不(bu)(bu)(bu)(bu)開(kai)對作者思(si)想感情的(de)(de)(de)(de)(de)(de)(de)準確把(ba)握。
宋(song)代惠洪《冷齋夜話》:東坡評(ping)詩云(yun):“以奇趣(qu)(qu)為宗,反(fan)常(chang)合道(dao)為趣(qu)(qu)。熟味之,此詩有奇趣(qu)(qu)。其尾(wei)兩句,雖不必亦可。”
宋代嚴羽(yu)《滄浪(lang)詩話》:東坡刪去后二句(ju),使(shi)子厚(hou)復(fu)生(sheng),亦必心服。
明代高棅《唐(tang)詩品匯》:劉云:或(huo)謂蘇評為當,非知言(yan)者(zhe)。此詩氣渾,不類晚(wan)唐(tang),正(zheng)在后兩句,非蛇安(an)足(zu)者(zhe)。
明(ming)代郝敬(jing)《批(pi)選(xuan)唐詩》:無色無相,瀟然自得。
明(ming)代(dai)桂天祥(xiang)《批點唐(tang)詩正聲(sheng)》:“煙消日出不見人”二句(ju),古(gu)今絕唱。
明代邢昉《唐風定》:高(gao)正(zheng)在(zai)結。欲(yu)刪二語者,難與言詩矣。
明代(dai)胡應麟(lin)《詩(shi)藪》:子厚(hou)“魚翁夜傍西(xi)巖(yan)宿”,除云末(mo)二句(ju)自佳。劉以為(wei)不類晚唐(tang),正賴有此,然加此二句(ju)為(wei)七(qi)言(yan)古,亦何詎勝(sheng)晚唐(tang)?故不如(ru)作絕也。
明代王文祿《詩的(de)》:柳柳州(zhou)《漁翁詩》……氣清而飄逸,殆商調歟!
明代(dai)王昌會《詩(shi)話類編》:詩(shi)貴意,意貴遠(yuan)不貴近(jin)(jin),貴淡不貴濃;濃而近(jin)(jin)者易(yi)識,淡而遠(yuan)者難知。……柳子厚“回看天際下中流,巖(yan)上(shang)無心(xin)云相逐”,坡翁欲削(xue)此(ci)二句,論(lun)詩(shi)者類不免矮(ai)人看場之病。余謂(wei)若止用前四句,則與(yu)晚(wan)唐(tang)何異?
清(qing)代沈德潛(qian)《唐(tang)詩別裁》:東坡謂刪去末二語,馀情不(bu)盡。信然。
清代吳瑞榮《唐詩(shi)箋要》:二語幽絕(“煙(yan)銷日出(chu)”二句下)。